Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 15, 8 April 1876 — Page 3

Page PDF (1.77 MB)

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.

Hooulu i ka Lahui.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; Aloha oe :—
               Ua ahonui oe i ka auamo ana i kuu wahi manao i hoopukaia malalo o kuu inoa, no ka " Memorial," a na makamaka haole o keia kulanakauhale, a ua ike iho ae ia'u aku nei i ka Mokupuni o Keawe, ua unuhiia ma ka olelo haole. Aole iloko o'u ka manao ku-e ino, aka, he wahi hoohalahala iki no, oiai ua kuka ole ia mai makou na Lunamakaainana, a me na makaainana o ka Apana o Honolulu nei, e komo pu aku iloko o ke kuka ana no ia mea nui. A he hoohalahala pono no, no ka mea, e hoomaka aku ana ke Aupuni e komo iloko o ia hana nui, alaila, eia ka mea maikai, e pono e lohe na makaainana, ka lahui mai o a o, i hiki ai i ko lakou mau Lunamakaainana me ka makaukau ke ae me ka laelae i puu dala no ke kii ana aku i na lahui o ko na aina e, e komo mai, e hooulu a e hoopulapula hou aku i keia lahui.
               I ka nana lea ana iho, i ka hoopukaia ana ae o ka " Memorial" ma ke Kuokoa o kela pule i hala ae nei, ua kanalua no au, No ke aha ia ka *ol i hoolaha ae ai i keia noi a na haole o keia kulanakauhale ? He naaupo paha no ka Moi, a heaha la. Aka, eia ka mea i hiki ke koho aku, oiai he nui loa na kumuhoopii o loko o ua palapala " Memorial" nei, a o kekahi oia mau Kumu Hoopii, he ano hupo loa.

EIA NA KUMU HOOPII ANO NUI.

                    1 Ke ano lilo aku nei keia Aupuni, a me kona kuokoa no ka make o ka Lahui Hawaii.
               2 Aole i hana na Kuhina.
               3 O ka haalele ana o ka Moi i ke ao a kona mau Kuhina, a hele ae e huli i poe naauao e ae mawaho e kuka pu ai no keia hana.
               4 Na lakou ka i hoonoho i ka Moi ma ka Noho Alii.
               5 O ka Moi oia ka manaolana o ka Polunesia a e kauoha ana i ka Moi e hanaia keia mea e pono ai.
               6 E kuhikuhi ana e kii ia ka lahui o Inia a me na mokupuni o Malae ilaila e kii ai.
               7 E hoemiia na lilo o ke Aupuni i hiki ke kokua i keia hana.
               8 O ka hooponopono ana i na Kanawai no ke ola o ka Lahui.
               Ma ke kumu akahi Malaila ua hoikeia mai, mamuli ka o na olelo o na Komisina o Kamehameha III, i ke Aupuni o Beritania i hoopukaia e ka Haku Aberdeen i ka M. H. 1843, no ka uuku o keia Aupuni he 100,000 ka heluna, a no ka emi loa mai a hiki i ke 50,000 kanaka, oia ka ka mea e ike ole mai ai na Aupuni nui o ko na aina e, i ke kuokoa ana o keia Aupuni. O keia mau olelo a ka Haku Aberdeen, ua polopolona loa a ua punahelu.
               Ua lawe aku nei o Beritania, a me na aupuni nui e ae, e hana kuikahi, me keia aupuni i ko lakou mau Luna Aupuni mai Hawaii aku nei ? Aia a hiki mai kekahi wahi lohe hou no ia mea, alaila, he wahi kumu kekahi no kakou e hookuio ae ai i keia mau olelo hooweliweli ano e ; aka, ano la aohe wahi kumu iki no kakou e hopohopo ai o lilo ana ke kuokoa o keia aupuni. Eia mai ka oiaio, a me ka manaolana e ka Lahui Hawaii : E huli ae ua mau makamaka haole nei, a e nana ae i na palapala hooiaio a ka Moiwahine o Beritania, ka Peresidena o Farani, na Emepera o Geremania, Rusia, Auseturia ; na alii na Moi o Italia, Suedena, a me Norewai, Denemaka, a me Belegiuma ; ka Peresidena (Grant) o Amerika Huipuia ; na Peresidena o na Mokuaina o Amerika Hema, a me ke aupuni o Sepania, a pela aku, e hoomaikai ana i ka noho Moi ana o Kalakaua, ma ka noho alii, a me ka hoomau loa ia aku o ke kuokoa o kona Aupuni, a me kona lahui kanaka no ka manawa pau ole.
               A iloko no o keia mau makahiki mua loa o ko ka Moi noho alii ana, ua hoounaia mai he mau kea hoohanohano, e hooia ana i ka manao mau ana, launa aloha mawaena o kakou a me lakou, e hoomau ia no kona noho alii, a me ka noho kuokoa ana a hiki i ka wa a kakou i ike ole ai. He 100,000 ka heluna o kakou ia Kamehameha III, ka Moi lokomaikai, a he 10,000 hoi i ke au ia Kalakaua I. nei, ka Moi ahonui.
               A oia mau no o ua wahi Hawaii nei la, a ina he oiaio ka Papa Hoike helu o Hawaii nei, no ka ulu nui o na hapahaole, alaila, aole no e pau loa ana. Ina paha e emi ana ka lahui Hawaii ponoi he 1,000 i ka makahiki, he mea maopopo he 50 makahiki ma keia hope aku, e ulu ae ana no he Hawaii hapahaole nana e malama i kona kuokoa ana a hiki i ka pua aneane ! E ia no hoi iwaena o kakou nei he mau haole a makamaka maikai i manao ole e haalele i ka aina o Hawaii nei, ua aloha a ua ewe a kulaiwi ka noho ana, a aole no hoi anei a lakou mau pua o nei mau la aku, he mau pua no, a o lakou pu kahi e malama i ke kuokoa o Hawaii nei a hiki i ka pua aneane ! Na keiki a na pake i lilo i hapa Hawaii, ua holookoa i Hawaii i keia wa, na lakou he mau pua he nui wale ; na Potigi i moe i ko Hawaii nei, ko Aferika eia iwaena o kakou ua loaa a hanau nui na keiki, ko Malaea no hoi, a me na ohana Inia, a me na lahui e ae, na keia poe no e hoopuipui ana a hoomahuahua hou ae i ka lahui Hawaii e nalowale ole ai.
               No ke kumu elua. Aole a'u olelo nui ma ia wahi, e kali no au no lakou ke hiki mai ka ahaolelo, no ka mea ina he mau kumu hoohalahala io ka ka poe memoriala no na Kuhina o ka Moi o ka aha kaulike kuponoia no na hoopii luna nui ona ano, e hewa ai lakou, a e waiho aku ai i na kumu hoopii, no ko lakou hana ole.
               No ke kumu ekolu. Ke manao nei au, ua hemahema loa keia noi ana, a hewa hoi, e hele ae ka Moi mawaho ae o ke Kumukanawai e kuka me na mea e ae mawaho ; Aole anei o kona mau Kuhina, (oia ka Aha Kahina) a me kona Ahakukamalu, na Aha i hilinai ia ma ke Kumukanawai, oia iho la no ni aha ana e kuka ai, ke manao oia e kuka no ka pono o ke aupuni. A ma keia wahi, ua makemake ka Memorial e haalele ka Moi i kona mau Kuhina, a e kuka pu me lakou i pau ai kona hilinai ana ia lakou. Ke hili nei lakou i ka Moi, maluna o ke kua o na Kuhina ; ke olelo nei lakou ke hana ole ka Moi, he molowa, e eueu ae ka pono, a e nana i ka emi o kona lahuikanaka, e lapaau ma ke kii ana i lahui ma kona aina e. Aia ma keia wahi i hemahema hou ai, a noonoo ole ai ka poe Memorial, i ka hana nui a ka Moi i ahonui ai, ma ka hele kino ana aku nei i ke Kuikahi Panailike me Amerika. Kekahi o na kumu nui, akea a palahalaha nana e komo mai io kakou nei, oia na akaka lea he Lua Gula nui keia i hoea ae iwaena konu o kakou. He makaha ke Kuikahi Panailike no ka Hooulu Lahui ana, ma ke komo nui ana mai o na Lahui okoa, me ke kii ole ia, a me ka lilo nui ole o ke dala ma ka hoopae ana mai ia lakou e like me ka'u wehewehe pokole, a ano nui, me ka moakaka lea, ma ka pepa o kela pule i hala aku la.
               No ke kumu eha. Aole a'u kamailio nui ma keia mea, no ka mea ; ua piha loa kuu naau i ka akaka a ke hehene nei au noia mea. He lapuwale loa ! Na ka Ahaolelo no ka oiaio !!
               No ke kumu elima. He mea ano ole wale noia.
               No ke kumu eono. He hana keia na ka mana hooko a na ka puu dala o ka ahaolelo e noonoo noia mea.
               No ke kumu ehiku. Ua maikai keia, aka ; aole nae mailoko mai o keia mau dala i hoemiia, e kii ai i ka lahui e, a hookomo mai. Ua kupono wale noia no ka imi ana no na pono kuloko o Hawaii nei, malaila e hoolilo makepono ai. He hana keia na ka Ahaolelo,
               No ke kumu ewalu. Ua maikai keia kumu, ke iini paa nei ko'u naau, he hoolilo kupono ana keia i keia puu dala i hoemi ia no ka pono o na hanauna hou, ka hoolilo ana no na kula haole, a me ke kukulu ana i mau Halemai ma na Apana o keia mau mokupuni mai Hawaii a Niihau, a me kekahi mau hemahema kupono e ae o ka lahui i ike leaia he pilikia io maoli. O ka ike ana o keia lahui i keia olelo malihini a naauao, e noho no lakou ma na Oihana Aupuni, a hookele i ko lakou lahui iho, me ka ike lea hoi i ka malama ana i na kanawai o ke ola kino, oiai lakou e noho ohana maemae ana.
               A heaha hoi ka hewa, ke lilo nui na dala o ke Aupuni ma keia mea, oiai o ka pono ponoi no keia o ka lahui ? Ke manao kei au, aole oukou e hoahewa mai ana no keia.
               Ke manao nei no au, kakou no paha a pau, ua kaukapakahi no ka manao ana no keia mea he " hoopio lahui." E hoolaha mua ka pono a puni ka aina mai o a o, e like hoi me ka ka Moi hana e pili ana no ke Kuikahi Panai Like. Ua hoolaha e kela mamua no kona hele ana iwaena o na makaainana. He hana maikai keia i ulu ae, aka, e hanaia no me ke akahale loa. No ka mea, ua nui na mai luku i hele mai iwaena o kakou, a he mau mai wale no i malihini i ka aina nei.
               Mahope iho o ka okuu, ua nui ka lukuia ana o ka lahui no na mai i loaa noloko mai o ka pala ; a pau ia, noloko mai o ka rama, na wai ikaika ; oia na mai waiopua ia kakou, kohe-popo, ake-pau a me na mai ma ka puuwai. Pau ia, o ka Ulalii, pau ia o ka hepera (small pox) a pau aku nei hoi lakou, nee a oni paa mai nei ka lepera, ka scarlature, a ke aaki paa mai nei i keia manawa ka fiva, i kapaia ka taiforda. Ma ka heluhelu ana iloko o na moolelo kahiko o na Lahui o keia ili honua, he hookahi mai luku i koe, oia ke kolila o Asia, a e pono e makaala loa ka poe e hoopae mai ana i ka lahui o Inia no keia mai luku, oiai ua koe mai he 50,000 kanaka no loko mai o na mai ahulau i hoikeia ae nei maluna.
               Ma keia mau wehewehe maikai ana a'u imua o oukou e ka Apana o Kona nei, a me ka lahui makaainana mai o a o, ua lilo iho la nae ia he mea hewa i kekahi o kuu mau makamaka oiaio, i hoino mai nei ma ka pepa o keia pule iho nei, i huna iaia iho malalo o ka inoa Honolulu. Ua kapa mai la kela, ua piha ko'u waha i ka opala a me na olelo ino i ku ole i na loina o ke kanaka naauao, aka, aole nae au i ehaeha no ia mea ; oiai ka Luna o Honolulu e wehewehe ana me ka oioio, a ke kuhao nei ia hoike manao, aole e hiki ke hoohioloia, a na ka lehulehu e ike i na mea pono o maua. Me ka mahalo.
EDWARD LILILIKALANI, He kauwa na ka lehulehu.

Ka aha Kuhina hou o Farani.

                    Parisa, Mar 9. Ua kukuluia aenei he aha kuhina hou no Farani, a penei ko lakou hoonohonoho ana : Dufaure, Hope Peresidena o ka aha a Kuhina Kanawai ; Ricard, Kuhina Kalaiaina ; Waddington, Kuhina Ao Palapala a me ka Hoomana ; Christophle, Kuhina o na Hana Hou ; Theisserene de Bard, Kuhina o ka Mahiai a me ke Kalepa ; Admirala Fourichan, Kuhina o na Aumoku Kaua ; Leon Say, Kuhina Waiwai ; Generala de Cassey, Kuhina Kaua, Doe de Cassas, Kuhina o na aina e. O na lala a pau o keia aha kuhina hou, he poe Ripubalika nae wale no. E kuka aku ana ka aha kuhina me ka Hale Ahaolelo i ka la apopo, ma ka palapala paha i kakauia ai na hana, a ma ka haiolelo waha paha a Dufaure.

He lepo hanee a uhiia he mau hale.

                    Ladana, Mar 11.— Ua hanee he pali lepo i ka po nei ma ka lua eli lanahu ma kahi kaona uuku ma Geremania akau, o ke kumu i elieliia paha a puali e ka ua nui iho nei, a ua uhi iho la ewalu mau hale noho me ka lawe pu aku i ke ola o iwakaluakumamaono mau kino kanaka.

MAKE.

Mar, 7, 1876 — Ma Kalawao make o Alana k, no Moanalua Oahu.
Mar 13.— Malaila no make o Hulewai w, no Kahoolawe.
Mar 15.— Malaila no make o Kama. w, no Waialua Niihau, a me Maala-a k, no Niihau no.
Mar 21.— Malaila no make o Kalawaia k, no Kona, Molokai.

OLELO HOOLAHA.

                    E IKE auanei na mea a pau ke nana nui mai i keia.
               Owau o ka mea nona ka inoa malalo. Ke hoike mua ia aku nei ka lohe i na mea holoholona a pau e hele ana ma ka aina o Waiau e waiho la ma Ewa. Ua kapu loa ka hele ana o na Bipi, Lio, a holoholona e ae maluna o ua aina'la, mai ka la aku e puka ai ma ka " Nupepa Kuokoa" a ina he poe makemake hoolimalima, alaila, e hele mai lakou me a'u e kamailio pu ai, a ina aole e hoolaha pono ia keia, alaila, e hooko pono ia ke Kanawai no na hana o keia ano. I. KAUPENA. Luna Hooponopono o na aina o L Keelikolani ma Ewa Waiawa, Ewa, Aperila 6, 1876. lt°

               EIA iloko o ka Pa Aupuni o Koholaloa, Apana o Honolulu, na lio 2 e kuai kudala ia ana, ke hiki aku i ka Poakahi, la 17 o Aperila, hora 12 awakea. Eia ke ano : Lio k eleele kuemaka keokeo, malalo o ka a-i wahi keokeo loihi 2 w keokeo mahope ak hao ano-e maluna he K malalo, ua huli ka waha iluna hem KM Lio w keokeo kukaenalo 2 kapuai hao o mua ak WW Elua bipi e kudala pa ia ana la la — Bipi w eleele hem HH Bipi w eleele ak HH Lio hou mai no kahi — Lio k hulupala keokeo loihi ma ka ihu ak CI uha mua hem mahina kapakahi.
A B KAAUKUU Luna Pa Aupuni o Koholaloa, Aperila 7, 1876. 749 1t°

               E IKE auanei na kanaka o kela a me keia ano, haole, pake, pukiki, kanaka maoli, o ka Apana Aina kula o Kamaka k, e waiho nei ma Moanalua, ua lilo ia'u ma ka hoolimalima ana, mai ka la 1 o Aperila nei ka hoomaka ana. Nolaila, ke papa ia aku nei na holoholona a pau loa, aole e komo maluna o ua apana aina la, lio, bipi, hoki, puaa me na ano like, kapu loa, ina komo hewa. Hookahi Dala no ke poo, ina pau ka mea kanu, elima dala, nolaila, e malama pono oukou i ko oukou mau holoholona a pau, oiai owau wale no ka mea mana a me ko'u hope, nolaila e hoolohe oukou, o ka olelo hoolaha mua a Kamaka, ua pau kona mana, nolaila, e lilo keia i kanawai paa loa mai keia la aku. APO (Pake). Honolulu, Aper 1, 1876. 759 4t° 752

               O KA AINA O POUHALA, ke Kula ame ke Kuauna o ka loko o POUHALA, ua kapu loa i na holoholona o na ano a pau, aole e hele maluna o na wahi a pau i hoikeia maluna. O ka mea kue i keia, na ko'u Hope no e hoopii ma ke Kanawai. Owau o WILLIAM HUNT a me Honuakaha ko'u Hope. Aperila 4, 1876. 759 4t° 752

Hoolaha a ka Luna Hooponopono Waiwai.

                    UA HOONOHOIA ma ka mea nona ka inoa malalo iho nei, e ka Mea Hanohano Abr. Fornander Lunakanawai Kaapuni Apana Elua H P A., i Lunahooponopono Waiwai no P. T AKAWA Pake (Amara) o Lahaina i make. Nolaila, o ka poe a pau i aie mai i ka mea i make, e hookaa koke mai ia'u, a me ka poe ana i aie aku ai, e hoike koke mai ia'u me na Bila kupono, iloko o na malama eono mai keia la aku, o hoole loa ia.
THOS. W EVERETT. Lunahooponopono Waiwai o P T Akawa. Lahaina. Mar 21, 1876. 748 4ts 751

               MA KA WAIWAI O KEEKAPU (w), o Honolulu i make, ke hoikeia aku nei ka lohe i na kanaka a pau loa, ina paha ua hoopaaia ma ka moraki a ano e ae paha, he mau koina ka lakou i ka waiwai o Kaekapu, a i ole ina he noi mai paha i kekahi waiwai o Keekapu, e hoike mai lakou me na hooiaio kupono, i ka mea nona ka inoa malalo iho, Helu 8, Alanui Kaahumanu, Honolulu, iloko o na malama eono mai keia la aku o ka puka ana o keia hoolaha, a i ole ia, e hoole loa ia ; a o ka poe i aie mai iaia, ke kauohaia aku nei e hookaa koke mal i ka mea nona ka inoa malalo iho. D W PAUAHI, Lunahooko Kauoha a me ka hooilina o Keekapu i make. Honolulu. Mar 28, 1876. 748 4ts 751

               OIAI, ua hookohuia mai ka mea nona ka inoa malalo, i Lunahooponopono Waiwai me ka Palapala Hooilina e pili ana no ka waiwai o MATHILDA ECKART, i make mai nei ma Kapalakiko, Kaliponia, Amerika Huipuia, a he kamaaina hoi no Honolulu, ko Hawaii Pae Aina mamua, a i kohoia hoi i Lunahooponopono Waiwai no CHRISTIAN ECKART i make mua, ma ke koho ana o ka Aha Kiekie ma ke Keena : nolaila, ke kauoha aku nei au i ka poe a pau a Mathilda Eckart aie aku ai, e hoike mai i ka lakou mau koina, me na hooiaio kupono ina he aie kekahi, a e hui pu hoi i na koina, ina paha ua hoopaaia he mau aina ma na moraki ia'u ma ke Keena hana ma ka Hale o C BREWER ma, i Honolulu, iloko o eono malama.
P. C. JONES, Jr Lunahooponopono Waiwai. Honolulu, Mar 28, 1876. 748 4ts 751

               MA KA WAIWAI o G S KAPUA i make, ke hoolahaia aku nei, o na poe a pau he mau koina ko lakou i ka waiwai o G S Kapua, ke kauohaia nei, e hoike mai i ko lakou mau bila aie kupono, maloko o na malama ekolu, mai ka la aku e puka ai kela olelo hoolaha, o hoonele loa ia lakou, o na poe a pau i aie mai i ka mea i make e hookaa koke mai i na mea nona na inoa malalo iho.
J B PILIWALE k, ame KAILIANU w.
Na Lunahooko Kauoha o ka palapala hooilina o Kapua. Kawainui, Hilo, Mar 13, 1876. 748 4ts 751

               UA HOONOHOIA mai ka mea nona ka inoa malalo iho nei, e ka Mea Hanohano F S Lyman, Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu ma Hilo H P A., i Lunahooponopono Waiwai o JOHN M POHANO (k), o Piihonua, Hilo i make aku nei. Nolaila, o ka poe a pau i aie mai i ka mea i make, e hookaa koke mai ia'u, a o ka poe a pau a ka mea make i aie aku ai, e hoike koke mai ia'u me na Bila kupono, maloko o na mahina eono mai kela la aku e hoolahaia aku nei, a i ole, e hoole loa ia aku no. A ina he mau waiwai ko ka mea i make e paa ia ana e kekahi mea, e pono e hoihoi koke ia mai ia'u.
G. W. AKAO HAPAI,
Lunahooponopono Waiwai o John M Pohano, Hilo. Mar 22, 1876. 748 4ts 751

               E IKE auanei na kanaka a pau ke nana mai ma keia palapala hoolaha, ua lilo mai ia'u ma hoolimalima o Lihue, e waiho ia ma Manana, Ewa, mokupuni o Oahu, nolaila, ke papa aku nei au i na kanaka a pau, aole e hele wale maluna o ua aina la a me na holoholona a pau loa o kela ano keia ano. Ina e loaa ia'u, e hooukaia e a'u hookahi dala no i ke poo. O ka poe e kanu ia maluna o ua aina la, e hele mai lakou me a'u e hooponopono ai. Ina e kue kekahi i keia mau mea i haiia ae la maluna, e hoopiiia e a'u e like me ke Kanawai. PETER JOHNSON, Manana. Ewa, Mar 25, 1876. 74S 3t° 749

               E IKE auanei na kanaka a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei. ke hoike aku nei au imua o ke akea, ua kapu loa kuu aina mahiai kalo i na mea a pau, oia hoi o OHIA, iliaina iloko o ke Ahupuaa o Waihee, Maui, aole e komohewa kekahi, aole no hoi e hele wale na holoholona maluna o keia aina ; a ina e komohewa kekahi Lio, Bipi, Hoki, Kekake. Puaa, Hipa, Kao alaila, e ukuia $1.00 no ke poo, a ina ua nui ka poino, alaila, e uku ia no e like me ka nui o ke poho o na mea ulu o ka aina i na holoholona, a o ka olelo paa ia o keia aina i kona wa e puka ai me ka nupepa. A ua hoonoho aku au ia William Kamalahea, oia kuu Luna a me kuu Hope, nana no e malama a hooponopono i ua aina la malalo o'u.
ABENERA KAHANANUI.
Ohia, Waihee, Maui, Mar 16, 1876. 748 2t° 749

               E IKE no na kanaka a pau ma ka mana i loaa ia'u ina kekahi palapala moraki, i haawi ia e J KAUHI no Honolulu Oahu ia Henry Damon, a lilo ia S. Allen ma ka la l o Novemaba, M. H. 1875, no na dala he haneri a oi, a me ka uku hoopanee. E kuai kudala ia ana ua aina la ke pau na pule ekolu o keia hoolaha ana e like me ke kanawai o ka makahiki 1874. J. PORTER GREEN.
Loio no S. Allen. Honolulu, Maraki 30, 1876. 3ts

WEHE ANA I KA HUI.

                    O NA MEA nona na inoa malalo iho, he mau Hoa Hui laua iloko o ka HUI o ASAWANA a me KOKA, e hana ana i ka Oihana ma Hanalei, mokupuni o Kauai ; i keia la, ua wehe i ko laua Hui, ma ko laua ae like ana. Ua hoolilo aku oku o Asawana i kena pomaikai a pau ia Koka, a ma keia hope aku, nana no e lawelawe i ka oihana Halekuai, a e ohi mai i na aie a pau i ua Hui la, a e hooponopono i ko laua mau kuleana a pau.
ASAWANA,
KOKA.
Na kona hope Apoe,
Honolulu, Mar 11, 1876. 746 4t° 749

HOOLAHA HOOKOLOKOLO.

                    AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE ma ke Keena — Ma ka hihia Banakarupe o F. R. PADEKEN, oia o E. ASEGUT mamua. Ke hoikeia aku nei ka hoao i ka poe a pau ana i aie aku ai, a i aeia ka lakou mau koina, a he mana koho ko kakou, e kohoia ana ma ka balota i Lunahooponopono aie no kela waiwai Banakarupe, iloko o ke Keena Kakauolelo o ka Aha Kiekie, mawaena o ka hora 10 A. M. a hiki i ke awakea o ka Poaono, la 15 o Aperila, A D 1874, ma Aliiolani Hale. WALTER R. SEAL. 743 3ts 750 Kakauolelo Aha Kiekie.
               MA ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua ko Hawaii Pae Aina. Ma ka waiwai o KAHILI (w) a me LU (k), no Waialua, Molokai i make.
               Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a Maluhia w, e noi ana, e hoonohoia o D W Kaiue Esq., i Lunahooponopono no ka waiwai o Kahili w, a me Lu (k) no Waialua Molokai i make. Nolaila ke kauoha ia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka Poaha, oia ka la 20 o Aperila 1876, i ka hora 9 o kakahika, ma ka Hale Hookolokolo ma Pukoo, Molokai, oia ka la a me kahi i koho ia no ka hoolohe ana i ua noi la a me na mea kue ke hoikeia.
ABR. FORNANDER. Lunakanawai Kaapuni Apana Elua. 748 3ts 730

               MA ke Keena o ka Lunakanawai Kaapuni Apana Elua ko Hawaii Pae Aina. Ma ka waiwai o PAHOEHOE k, a me NAONEA 2 (k) no Waialua, Molokai i make. Ua heluheluia a ua waihoia ka palapala noi a Kamai k, e noi ana e hooponoponoia a e hooholoia ka waiwai o Pahoehoe k. a me Naonea 2 k, no Waialua, Molokai i make i na hooilina o na mea i make. Nolalia, ke kauohaia aku nei na kanaka a pau ke pili, o ka Poaha, oia ka la 20 o Aperila, 1876, ma ka hora 10 o kakahiaka, ma ka Hale Hookolokolo ma Pukoo, Molokai, oia ka la a me kahi i kohoia no ka hoolohe ana mai i na noi la a me na mea kue ke hoikeia. ABR. FORNANDER.
Lunakanawai Kaapuni Apana Elua. Lahaina, Mar. 17, 1876. 748 3ts 730

               KE hoike aku nei makou i na kanaka a pau, ma keia palapala, ua kapu ke komo wale oukou maluna o ka aina i kapa ia o Kamaole, ua kapu na Bipi, Lio ma na holoholona e ae, mai kii wale aku me ka ae ole o ka poe nona ka inoa malalo nei. O ka poe kue i keia kauoha, e hoopiiia no ma ke Kanawai. MANUEL PAIKO, C. SILVA &Co., (Kale Pukiki ma). Wailuku. (746 4t° 749) Lunahooponopono.

               KE papa a hookapu loa ia aku nei na kanaka a pau, aole e hele wale Maluna o na aina Koalipua, Mapuna, Nawiliwili a me Kaeleku, Waikele, Ewa, Oahu, o hoopiiia auanei ma ke Kanawai. STETTA KEONIAILANI, Na kona Kahu Malama Fanny Kekelaokalani. Honolulu. Mar 11, 1876. 746 4ts 749

               O NA UKU HOOLIMALIMA WAI MAI Ianuari 1, 1876 aku (he uku mua) a hiki i Iulai 1, 1876, oia ka wa e uku ai, a o na poe a pau aole i hookaa i ko lakou mau uku wai, ke kauohaia aku nei, e hele ae ma kuu Keena, e hookaa ai, mamua ae o ka la 31 o Maraki, oia ka pau ana o ka makahiki aupuni.
               O na wai i uku ole la mahope iho o ia wa, e okiia ana me ka hai hou ole ia aku. H. S. HOWLAND, 746 4ts 749 Luna Wai.

               O NA POE a pau he mau koina ko lakou i ka waiwai o YOUNG SHEONG, o Honolulu i make, ina paha ua paa i ka moraki, a ma kekahi ano e ae, e hoike mai me na hooiaio kupono ia'u ma ka Halekuai o Afong & Achuck, ma Alanui Nuuanu, Honolulu, iloko o eono malama mai keia la aku o ka hoolaha ana, a i ole ia, e hoole mau loa ia aku no. A o ka poe a pau i aie iaia, e hookaa koke mai i kuu Loio ia Mr, E T O Halloran, Helu 30, Alanui Papu, Honolulu, YOUNG HEE, Lunahooko Kauoha o Young Sheong. Honolulu. Mar 13, l876. 746 4ts 749

Kuai Kudala a ka Luna Hooponopono Waiwai !

                    MA ka Waiwai o Kaumauma, o Lahaina, Maui i make, mamuli o ke kauoha a Hon. Abraham Fornander, Lunakanawai Kaapuni o Maui, ia Kahikina, ka Lunahooponopono o ka waiwai, ua kauohaia mai au e kuai kudala aku ma ke akea, ma ke alo iho o ka Halekuai o Mossman & Son, ma Wailuku, i ka hora 12 awakea o ka Poakolu, - - Aperila - - 19, 1876. I na pono, ke kuleana a me na pomaikai o ka mea i make, ma ke Ahupuaa o Huelo, Hamakua, Maui Hikina, nona na Eka 300 a oi aku e emi mai paha, oia no ka aina i haawiia ma ke ano kuleana e like me ka palapala. O na lilo o na palapala, ma ka mea nona ka aina e lilo ai. Kuike ke dala HENRY W DANIELS, Luna Kudala.
Wailuku, Mar 13, 1876. 748 4ts 749

E KIPA MAI E KE ALOHA.

                    I NA MAKAMAKA A PAU O KA UA Kukalahale, ke waiho aku nei au iluna o oukou, he olelo poloai, e pili ana i na Lole Nu Hou e waiho nei ma ko'u Hale KUAI, ma ka aoao ma Ewa o ka Hale Borabora, ma ke Alanui Nuuanu. A penei na ano : Na Kalakoa hou loa o kela a me keia ano. Alapia o kela a me keia ano. Kihei huluhulu papamu alokahi o na wai hooluu like ole he lehulehu. Kihei huluhulu pukapuka, me ka huhui mahope o na ano he nui wale. Kihei huluhulu nanahe a me na kihei huluhulu he huihui ke kae a puni, e hoohiolo na wainaoa i ke kehau. Papale wahine pinana o ka aoao, a luhe hoi kekahi ilalo o kela a me keia ano. Na hulu a me na pae papale he nui wale. Leta 4 Silika loloa o na Lede o na ano like ole. Mamalu Silika liilii a me ke nui. Kamaa wahine nihoniho o ka aoao. Iliwai huluhulu manoanoa o na ano he nui wale. Holoku Lilina keokeo, kakau a papamu he nui wale. Na Lole Kane. Kuka Kainahai manoanoa a lahilahi. Na Koheo huluhulu paina manoanoa a lahilahi, a me na koheo Lilina. Lole wawae huluhulu paikini hou a me na ano e ae he lehulehu. Na apa huluhulu paina a kakimea hoi. Na palule o kela a me keia ano. Na Papale o na ano a pau. Na Kamaa buki a me haahaa o na ano he nui wale. Na Pahulole koa a ili hoi. NA paiki ili. Na mea kamano, e lawa ai ka makemake o na kamana. Aole o keia mau mea wale no na mea hou, aka, e hiki hou mai ana no. A o ke kumukuai o keia mau mea i haiia ae la maluna, he haahaa loa no. A i mea e ike io ai, e hele mai no.
Me ka mahalo. GOO KIMA.
Honolulu, Mar 13, 1876 746 6m 739


E naue mai ! E naue mai !!

                    KE POLOAI IA AKU NEI OUKOU E NA keiki lalawai o na pali hauliuli, a me na kaikamahine puukani nohenohea o na pali Koolau, e naue mai ma ko makou mau Hale Kuai ma KAALAEA a me KANEOHE, malaila e loaa'i oukou na nuhou o na ano a pau. Na Lole Kane, Wahine a me na kamalii, Na Kamaa Na Hou. Na ano Papale a me na mea liilii o kela ano keia ano he nui wale. E loaa no ia oukou ke kumukuai makepono loa. E naue mai ! E naue mai !! E hoao i pau ko oukou kuhihewa. AKANA & KONGER & Co. Koolaupoko. Maraki 23, 1876. 747 6m. 771

HE PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO
O KA
Mokuahi Hawaii
KILAUEA !
KAPENA MARCHANT !

Poakahi Aper 10..............................................Kaapuni ia Hawaii
Poakolu, Aper 19.............................................Kaapuni ia Kauai
Poakahi Aper 24..............................................Kaapuni ia Hawaii
Poakahi, Mei 1...............................................................No Hilo
Poakahi Mei 8..................................................Kaapuni ia Hawaii
Poaha, Mei 18..................................................Kaapuni ia Kauai
Poakahi, Mei 22...............................................Kaapuni ia Hawaii
Poakahi, Mei 29...............................................................No Hilo
Poakahi, Iune 5.................................................Kaapuni ia Hawaii
Poakahi, Iune 12...............................................................No Hilo
Poakahi, Iune 19...............................................Kaapuni ia Hawaii
Poakolu, Iune 28...............................................Kaapuni ia Kauai
               I ka huakai hoolele pipi ole a Kilauea i ka Maalaea, alaila, e hoaoia ana e hiki i Honolulu i ke ahiahi Poaono.
               Ma na huakai a pau a Kilauea e hoi mai ai mai Hawaii mai, aole e haalele ana ia Kaalualu a hiki i ka hora 9 a.m., a mahope iho paha ; Makena a hiki i ka hora 4 a. m. a mahope iho paha ; aole hoi ia Maalaea a hiki i ka hora 9 a.m., a mahope iho paha.
               Uku Eemoku mai Honolulu aku,
A hiki i Kaunakakai, a pela maluna mai...........$ 5.00
" Lahaina, " " ................................................... 6.00
" Maalaea, " " .................................................. 7.00
  " Makena, " " .................................................. 8.00
  " Mahukona, " " ............................................. 10.00
  " Kawaihae, " " .............................................. 10.00
  " Kailua, " " .................................................... 10.00
  " Kaawaloa, " " .............................................. 10.00
  " Hilo, " " ....................................................... 12.50
  " Kau, " " ....................................................... 13.50
Uku kaapuni ia Hawaii, ................................... 22.00
A hiki i na awa o Kauai ..................................... 8.00
Uku kaapuni ia Kauai ...................................... 12.00
Uku ohua Hawaii oneki ..................................... 2.00
               Aole aie no na uku ohua.
               Ma ka Hale Oihana e loaa'i na palapala.
               Aole keena o hope e lilo, aia wale no a kaa mua mai ka uku moku. Aole e ili ka hewa no ka paiki, ukana a puolo paha, ke ole e kakauia ka loaa ana mai.
               E hookaaia ka uku ukana i ka wa e noiia aku ai.
               E hoaoia ana ka Mokuahi e hiki i Honolulu, ma ke ahiahi no o ka la e haalele ai ia Maui.
SAMUEL G. WILDER, (Waila),
Agena.
Keena ma ka Hale Kuai Papa o Waila ma, kihi o Alanui
Papu a me Moiwahine. 606 3m

OLELO HOOLAHA.
J. PORTER GREEN,
" KEIKI O KAUAUKIUKIU."
LOIO !

                    E HELE MAI NA MAKAMAKA A PAU IO'U nei, a na'u no e kokua ia oukou imua o ka Aha Hoomalu a me ka Aha Kiekie, me ka uku haahaa makepono loa. Aia kuu Keena ma kahi o ka Lunakanawai Hoomalu o Honolulu nei, oia ka " Aiko," ma Alanui Kalepa. 741 ly 792

C. H. DICKEY (Kalekika).
LOIO !
MA HAIKU, MAUI.

                    UA MAKAUKAU E HANA PALAPALA Kuai, Palapala Moraki a me na mea a pau e pili ana ma ka Oihana Loio. 743 1y 794

WING SING & Co.
Puhi Palaoa,


                    E waiho mau ana palaoa a me na berena palupalu. Kihi o na huina alanui NUUANU A ME BERITANIA. 703 1y 755

               KE HOIKEIA aku nei i na kanaka a pau, aole lakou e komohewa ma ka Aina o ke Kula, ma Wahiawa, Waialua, Oahu, ma ke kua ana i na laau, a pepehi hoi i na Bipi hihiu, a alualu i na holoholona ma ua aina la ; aole hoi lakou e hookuu wale i na bipi a me na holoholona e ae maluna o ua aina la. W C JONES, Honolulu, Novem. 29, 1875 731 tf

               NO KA MEA, ua koho mai ka Aha Kiekie ia'u i Kahu Malama Waiwai no HOOMOEAPULE w, i pupule, nolaila, ke papa nei au i na mea a pau loa, aole e hoolimalima aina me ia a me kana keiki me Hanaumaikai k. Aole pono e hookaa aku ia laua ka uku hoolimalima, aka, e lawe koke mai ia'u.
J. PORTER GREEN,

Luna Malama Waiwai no Mele Hoomoeapule.
Honolulu, Dek 22, 1875. 734 6m

NA MEA NANI E HIEHIE AI
NAUWE MAI * NAUWE MAI

                    MAHEA LA E LOAA AI NA PAPALE WAHINE AUlii kolomanu ano hou loa, a me na pua nani e kinikohu ai e kau ai ka iwa, he la makani e hao ai na polena o Haupu, kapakahi manuia o Keokoi ka moku, ma kahi o L. ASEU, Aia pu no malaila na HAINAKA SILIKA liilii LEI AI kae weluwelu, a me na LIPINE SILIKA puapua weluwelu, e kuwelu ai i ka makani. NA KALAKOA ANO HOU LOA i like oleia mamua, Na KAEI SILIKA Nani, NA MAKALENA KALAKOA me ka PUAKEA, na ALAPIA HULUHULU o na ano a pau, na KIHEI UHI hou a kohu ai ka lino ana, na mea ala waianuhea, e ku ai ka hoomau, a me na aila lukini e puia ai ka lauoho i ke ala. Na lilina ume naau o kela ano keia ano, na kamaa wahine o na ano a pau. Na lole kane o kela a me keia ano, na palule kalakoa a me ke keokeo, i humuia me ka mikioi loa. He makepono loa no hoi ke kuai i na mea i hoikeia ae nei maluna ke kuike. I mea e pau ai ke kuhihewa, e naue mai no e na makamaka ma kuu Hale kuai HIKIKIIKAUOENA. L. ASEU. Kihi ma Ewa o Alanui Nuuanu mauka o Alanui Moi. Honolulu, Aug. 27, 1875, 717 lyr 768

E. STREHZ, (AILUENE,)
HAAWI A KUAI
LAAU LAPAAU.

                    AIA.MA MONIKAHAAE, KIHI O NA HUINA o na Alanui Papu a me Hotele. Aia malaila na Wa Ala a me na Wai Rukini maikai loa e loaa ai. E hamama mau ana i na ahiahi Poaono a pau.
741 1y 792

               E IKE na ano kanaka a pau loa. Ke hookapu loa ia'ku nei na mea holoholona, lio, bipi, miula, hoki, kao, puaa, moa, pelehu, kaka &c., aole e hele wale, aole hoi e ikeia maluna o keia mau " Kuleana Aina" o makou malalo iho. Waihi, Lokoeli, Kieilole, Kamolokala, Amakeahi, Kalaekea. Na kuleana ma Hoaeae, o Mahuna, Kinawamakawalu, Kaluamoo, Kalokoloa, Ma Halawa, a me ke kahuahale ma Kapapapuhi, o Ke kea, Kamalua, Kamoku, Kamaikeaho. Loloulu a me ke kahuahale ma Kapapapuhi o Hulumua, ma Honouliuli, o ka uku hoopai no ka holoholona hookahi, he $1.00. A ina e kue lakou i keia mau olelo i hoikeia ae la, na ka makou luna e hopu a hoopaa ma kahi paa, ke ole e ukuia mai iaia. E lilo keia mau mea i hoikeia ae la maluna i olelo paa, e like me ke Kanawai, mai kela la aku e puka ai. O makou iho, KUKAHIKO (k)., KAHALEPAAKAI (w) 747 4t° 750 MALIA (w).

Lole Makepono ke Kuike !

                    E LOAA NO IA MA KAHI O KAKELA ME KUKE, E LAA NA AHINAHINA, KALAKOA, KEOKEO, LEPONALO, Pena, Aila, Aniani, Na Mea Piula, Kopa, Aila Honua. Aila Hoomaloo, Kui Kakia, Pakeke, Tabu, Kaula, Noho lio, Hulu-palaki, na Pulumi. A he Agena no hoi no na Mokupuni o Hawaii nei no na LAINAKINI-NAO, LAINAKINI-MAOLI, PALULE KALAKOA, ALAPIA, KELEPA, KILISA, Na Lole kupono i ka wawae, Palule Huluhulu, Na Lole Huluhulu, Na Lole no ka hoohehelo ana Lipine, lihilihi, a me ia mea'ku A HE MAU MEA AI KAHI Ka Palaoa, Kopaa, Raiki, Pia, Hoohu, Paakai, Huaala, Pia Kulina, &c A HE LAAU LAPAAU KAULANA LOA A Dr. JAYNES. Laau Kunu, Laau Hoomaemae Koko, Laau hoopau naio, Penikila, Huaale, A me na Laau Hamo, a pela'ku.707 ly 759

OLELO HOOLAHA.
HALE * KUAI
WAIHUIHUI
— MA —
WAIALUA.

                    AIA MALALO IHO O NA EHEU oluolu o ka HALE KUAI WAIHUIHUI, o ke keiki puuwai wai-pahe, Mr. Ahuna, o ka Aina PUA, na wehi a pau a ka manao e moeuhane mau ai, oia hoi Na Kalakoa nani, Na Ulalii. Na Alapia, Na Keokeo, Na Iliwai Na Paina, Na Bolu, Na Makue, Na Ahinahina Pelekane, Na Ahinahina-hapa, Na lepo-nalo, NA Lainakini anee hale a hele kahakai. Na lole kane paa o kela a me keia ano, Na Papale kane a me na Papale wahine, Na Wai Lukini o kela a me keia ano, Na Kamaa kane, Kamaa wahine, Na Ipukukui mahu, NA Ipukukui hele po, Na Ipukukui Piula, Na Ipuhao nui, Ipuhao liilii,   Na Bora a me na Pa, Na Pahi me na O. Na Hainaka Silika, Na Hainaka Kalakoa, Na Hainaka Keokeo, Na Hainaka Ulaula, Na Hainaka Lenalena, Na Kihei Huluhulu, Na Kihei moe, Na malo lawaia, Na Aniani, Na Kahi Lauoho. NA Kaula Lio, Na Lipine o kela a me keia ano, Na mea ai haole, Na i-a Makale Eia iho ka Ono, O ke Kamano io ula o Keomolewa, aohe poo, aohe hiu, o waena konu kuhinia wale no e ko'u ai ka puu.
Me ka Mahalo.

AHUNA.
Ehukai Maikai. Mar 1, 1876. 746 3m 756

ANOAI I KA LEHULEHU,

                    E kipa mai a e nana i kumaka ka ike i na waiwai nani i loaa mai nei iloko o na La Kulaia iho nei.
                    Penei ke ano o ua mau waiwai la :Na wati & na kaula gula, a na Ledee a me na Keonimana. NA KAULA OPELE A NA LEDE NA KOMO GULA NANI O KELA A ME KEIA ano o na Lede a me na Keonimana. NA KUPEE GULA, NA LIPINE GULA, Na gula pepeiao o na wahine, e oaka ai i na pepeiao, a e hulali ai hoi na manamana lima, a e kilipohe ai hoi na ai. Na komo humuhumu gula a me ke dala Na pihi pulima gula wahine a kane, Na laketa gula lei wahine nani, Na komo daimana o na Lede, Na kaula laketa, Na pine omau kihei, Na laketa aniani, Na huka gula wahine. NA LAKO HALE, NA PUNA, NA PAHI, NA KIAHA KALA, NA APO KALA, NA KAWELE holoi lima, NA O KALA o kela a me keia ano. a me na mea nani e ae no he nui wale. E KUAI IA AKU ANA NO MA KE kumukuai haahaa loa i ko na wahi e ae o ke taona nei. Ua makaukau no hoi na mea nani no kanaka makua a   me na kamalii. Na Kamaa Paa Loa. e loaa no maanei e like me ka makemake ; a ina e loaa koke ka ino, he hikino ke hoihoi mai.

M. McINERNY.
Kihi o na Alanui Papu a me Kalepa. 737 3m 749