Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 19, 6 May 1876 — HE IWAKALUA TAUSANI LEGUE MALALO O KE KAI! NA MEA KUPANAHA O KA MOANA! KE ALA O KA MEA HUNA, A O KA MEA Pohihihi o ka 1866. [ARTICLE]

HE IWAKALUA TAUSANI LEGUE MALALO O KE KAI! NA MEA KUPANAHA O KA MOANA! KE ALA O KA MEA HUNA, A O KA MEA Pohihihi o ka 1866.

MAHELE 1. | MOKUNA XIII. ; Ka Muliwai Eleele, j OKA hapa o ka poepoe honua nei i j uhiia e na Avui, ua manaoia, he kanawalu miliona eka a keu ka nui. A iloko hoi o ka paa o keia manowai, elua hilioua, elua haneri ine kanalima miliona mile paailiono ; a ina e hooliloia keia mau wai nui i mea poepoe, e loaa ana he honua wai nona ua mile he 180 ke anawaena, a o kona kaumaha, he ekolu kuiiH-tilioua ton«. I ka hoomaopopo ana i ke ano o keia mau huahelu aiwaiwa, e hoohalike i ke kuini-tiliona, me he hiliona )a, a o ka bilionu hoi i kahi ; nolaila, ua like ka nui o na hiliona iloko o ke kuini-tiliona hookahi, me ka nui 0 na kahi iloko o ka hiliona 0 keia mauowai aiwaiwa, ua like ia me ka wai | i hookaheia ma ua muliwai a pau o ka hopua nei, uo na makahiki he kanaha tausani ka loihi. Iloko o na au mua loa o ka honua nei, ua lauakila ae la ke au ahi maluua o ke au wai» He moana, a i ole, he wai ka makamna o na mea a pau. Mailoko mai olaila, i puka liilii mai ai keau hoopaa 1 na mea,lewa, a hoomaka ae la ka piko o na mauna e ikeia maluna o ka ili o na wai, a hoea ae la hoi he mau mokupani, aka, no kekahi muu heepue ikaika ana 0 ua wai, e nalowale hou no lakou. Hala ae la he manawa, a o ike hou ia aku lakou ma ka hokua o na wai, a i ko lakou aaki paa ana, ua hookumuia iho la na Ainapuniole ; a pela i panee aku ai na aina i ka loa a me ka laula, a hiki i ko kakou ike ana i ka honua nei, mamu« U o ke ano i keia wa. Mailoko mai o ka !ewa wai i lawe mai ai kaaina uialoo 1 ko kanakolu kumamahiku miliona mile kuea, a me ekolu haneri me kanalima kumamahikn, oia hoi ua like ia me elua hiliona, eiwa haneri a me kanaono mili» ona eka. No ke kulana o na ainapuniole i kono mai ia kakou e hookaawale. ae i na wai iloko o na mahele nui elima ; ka Moana Anu Akau, ka Moana Anu Hema, Moana Iniana, Atelauika a me ka Pakipika. Ke moe nei ka Moana Pakipika raawaeua o na poai anu elua, a mawaena hoi o Asia a me Auienka, mai ka Hikina a i ke Komohaua, ho 145 degere lonitu a keu. O ka oi aku ia o ka inoana lana malie, mamua o na moana e ae a pau ; he akea kahi o ka hoio ana o koua mau aii, a he hakaiiia hoi ke kahe ana; he mau au iwaena kooa, a he nui ka ua e hoopulu ana i kona iili. 0 keia ka moana, kahi a'u i keehi mua ai, oiai ko ? u kaahele ana malalo o keia mau kumu ano e i loaa ia'u. I mai la o Kapena Nimo, "E hele paha kaua e naua i ko kakou kulaua e hoi lo nei, a e lioopaa i kahi o ka hoomaka ana o keia holo hou ana aku, ina ua oluolu oe e hele pu me a'u. He hapaha hora i koe, hiki ae i kn hora 12 ; ke ake nei au e pii hou i ka ili kai." No na manavpa ekolu i kaomi aku ai oiai kokahi wati uwila. Hoomaka ae la na pauma e kipaku aku i ka wai iloko o na loa malalo o ka moku ; a ia manawa no hoi t ua panee ae la ke kuikele lewa o ka manome**, e kuhikuhi ana i lea nui o na kapnai t pii ae ai ka NTA«tilo iluua, a hiki i ka paa aoa o ua kuikele nei i kahi hookahi. u Ua hiki kakou/ 7 ii pane mai ai ke Kapena. Hele aku la maua i ke alapii e ku ana

iwaenakonu o ka moku, kahi e pii aku ai a puka loa iwaho, a piuann ae Ia ma na anuunuu hao, a hiki iluna ; aia hoi, e ka ana mana iluna pono o ka piko o ke kuala o ka Naulilo, ma kekahi papa hao palahalaha i pale ia o waho me ua ; pa hao. | 0 ua wahi nei, ekolu wale no kapuai! ke kiekie mai ka ili ae o ke kai ma ka | laina pololei. 0 mua a me hope o ua j Nautilo nei, e pio kamoe ana kona mau ; kukulu, e like me ka moe nepue ana o ] ke kika. Nana aku la au, aia hoi, o ka j moe ana o na papaa hao, a me ke ano | o ko lakou hanaia an i, ua like loa me j ka uhi ana o na unahi iwi o na moo nu-1 nui o ke kai. Ma keia auo i akaka ai i ia'u, ua hiki loa ke kuhihewaia oia, he 1 ia noloko o ke kai, ina o nanaia mal me ka ohenana. Ua papuhea ka lani; e waiho molale ana ka moana iloko o kona nani, me he waoakua one la. He kakaikahi loa ka | manawa e hooluliia ai ka moku e na ale 0 ka moana. He malanai aheahe malie ke pa koaheahe ana mai ka Hikina mai, oia wale.no ka mea nana i hoale iki ae 1 ka lana malio ana o na wai. Ua ahu I wale ka huinaaouli, aohe kualau, aohe oliu naua i huna aku i ko iakou mau kakai ; pela i molaelae maikai ai ka nana ana i ka la. Aohe mea ikeia aku, aohe Ailana, he waoakua palahalaha akea wale no o ka moana. Aohe no hoi he luli o ka moku, oia waiho lai malie wa. le iho la no. Iwaenakonu o kahi palahalaha o ke kuala, aia malaila kekahi walii ahna i hookiekieia ae, me he wahi ohuku la i kupu ae mailoko mai o ka moku. Mamua a mahope o ua ohuku nei, he elua uiau keena liilii e ku ana, aole nae hoi he kiekie loa, a ua hamo koua mau kukulu a pau. Ua uhiia kekahi hapa o ua mau puoa poepoe la me na aniani manoanoa hoonui ike ; o ka puoa mamua, malaila kahi o ke kauaka nana e le i ka moku, a o ka puoa mahope, malaila kahi o ka ipukukui uila nana e hoomalamalama ke alanni. Ia manawa, nana ae la o Kapena Nimo i ke kiekie o ka la me kana seketa ua, i mea e loaa ai ka latitu. No kekahi mau minnte, i kakali iho ai oia no ka hoihoi ana mai i ka papalina o ke aka 0 ka la, a kupono i ka huina aouli. A oiai oia o ana ana i ke kiekie o ka la, aohe oni, aoho luli, aohe no hoi he ano haalulu i ikeia malnnaona. 0 kana paa ana i ke seketana, me he la he paa ana a na lima oka pohaku mahela. •'O ka hora 12 keia," \vahi ana. Nana aku la au no ka manawa hope loa i ka ili o ke kai, ike aweawea aku la au i ka pualena moowini mai o na kapakai lapana, i kahi mamao loa f alaila hoi hou iho la maua ilalo i ke keena hookipa. Pane mai la ke Kapena,. "I keia wa e haalele ana an ia oe e noho hookahi. a e huli aku i kau mau mea i makemake ai mawaeua o na mea au i ake ai e ike. 0 iki-noliki (Hikina Akau Hikina) ko kakou ihu e holo ai; o ko kakon hohonu he iwakalua kumamaono auaua. Eia na palapala aina o na wahi a pau ; nau ia e huli nou iho. 0 ke keena hdokipa a pau aia malalo o kou makemake, a me kou ae ana mai, e hookuu mai ia'u e hooluolu." Kulou mai la o Kapena Nimo, a puka aku la iwaho ; noho hookahi iho la hoi au me na lia ana o kou mau manao auwana no ke ano o ke Kapena o ka Nautilo. He hora okoa ko'u i nponoo nui ai } a 1 anoi nui ai hoi e ike lea i ke ano o keia mea huna, a o k* mea pohihiiii kupaianaha a kekahi kanaka naanao loa e kahaha ai, alaila huli ae la au, a ike i ke kii mti ihoolakia no ka poepoe houua a me kona man mea nui i piha ai v e ho« holaana ilona* ka papalkaukau, kiei aka la au e nana, a kahikahi tho la i kahi i ana ta ai k* latita a o»e ka loniln. Ano e hookuu mai ia'o e hoakaka iki aku i kekahi mau mea i hult ia e na poe noiau, no ke au a me ke ano o ke kahe ana o na muiiwai nui o loko o na moana.

He raau muliwai nui ko na moana e li- • ke me ko ka am± nei, a e ike ia no la- ; kou mamuli o ke au o ko lakou kahe | ana a me ko lakou mau wai-hooluu. e | . i ; ano okoa ad ana i ko na wai e ae ma īa j • wahi. 0 ka mnliwai kaulana o keia ano j j iloko o na au o ka moana, ua kapaia oia j ma ka inoa o ka Waikahe o ke Kaiku-1 i ono. Ua hooholo na poe ake akamai a | pau i ke ano o na muliwai nui elima o j ka moaua, a me ko lakou wahi e kahe ; nei: oka mua, ma ka Moana Atelanika | Akau, o ka lua ma ka Moana Aielanika ; Hema, o ke kolu, ma ka Moana Pakipika Akau, o ka ha, ma ka Moana Pakipika Hema, a o ka lima ma ka hema o ka Moana Iniana. He mea maopopo, e puka mai no paha ke ono o na muliwai e k\he nei i kekahi mauawa, a i ole ho moe-na au e ae uo paha kekahi ma ka Moaua Iniana Akau, i ka wa o hoohuiia | ae ai na kai o ke Kasepiana a me ka I Arala i hookahi moe-na au o ko laua ■ mau wai. Ma kahi o ke ana ani i hoikeia mai maluna o ka palupalaaiua o ka poepoe honua, ua kupono ko makou wahi e holo nei i ka Muliwai Eleele nui. a i ke Kuro sekivo o lapana. oua Muliwai Eieele nei, ua hoomaka mai ke kahe ana o kona mau heepue wai mai ke Kaikuo ] no mai o Beuegala, malaila hoi kahi i 1 hoopumehana ia ai e na kukuna la ku-1 pono o ka poai wela, a holo aku no ma-1 waena o ke Kowa o Malaka, ma na kapakai o Asia, a komo i ka Moana Pakipika Akau, a hiki i na mokupuni Alopeke ; e lawe pu ana'keia mau heepue wai me na kuinu laau Kamapoa, a me na mea ulu e ae o ka poai wela ma ka hema o Asia ; a he akaka ka paleua o koua kahe ana, uo ka mea, inaoe e naua aku i ka laula akea o ka moana, e hoopuni man ia ana kona mau palena e ua ale hauliuli me he inigo la, a he pumehaua hoi ka wai. Ma keia au-lipo oka moana i lioiu aku ai ka Nautilo i kona meheu. Ke hoomoo nei au i kona kahe ana maluna o ka palapalaaina a liiki i kona nalowalo ana iloko o ka laula akea

0 ka Pakipika, me ka hoomaopopo iho 1 ke ano i kahaia ai kona kii ma ka palapalaaina ; aka ia wa la, hoea mai la o Nede Lana a me Kosila ma ka puka o ke keena nui hooluana a'u e noho ana. Ku malie iho la ua mau hoa wiwo ole nei o'u, me ke auo kahaha, oiai laua e makaikai ana i ka naui kamahao o ke keeua. "Eia kakou i hea ?'* i hooho mai ai o Nede Lana. u Eia anei kakou iloko o ka Museuma o Kueheka?" Peahi aku la&u ia laua e komo mai, me ka i aku. "E o'u mau hoaaloha ; eia no olua iluna o ka moku Nautilo, aoie i Kanada ; a he kanalima iwilei ka hohouu malalo iho o ka ili o na wai." I mai la o Nede. **E Mr. Arouaka, e hiki anei ia oe ke hai mat i ka nui o na kanaka maluna nei o ka moku ? He umi, iwakalua, kanalima, a he haneri anei ?"' "Aole e hiki ia'u ke hai aku ia oe e Mr. Lana ; he oi aku ka maikai e haalele i na manao a pau no ka hopuana i ka Nautilo i keia wa, a me ka mahuka aua hoi mai iaila aku. O keia moku he haua akamai ia noloko mai o ka noeau hana o ke au hou, a he minamina loa au ke ike pouo ole i ke ano o kona hana ana. He nni loa na kanaka e makemake ana e loaa ia lakou ko kakou kulana e noho nei, a e ike hoi ina mea kupanaha a pau o ka moana a me ko ka moku. Nolaila, e akahele oe, a e hoao kakou e ike i na mea i maalo ae imua o ko kakou mau maka no kekahi manawa.' 7 U E ike ike aha ?" i pane kikoola mai ai ua o-ia nei. "Aole a kakou mea e ike ana iloko o keia halepaa o ka haol Ke hele nei kakou—ke holo nei—me ka naka makapo ana * Aole i pau pono loa mai na huaolelo hope a Nede Laoa i ka pane ia r ia ws no i uhi koke mai n\ be pouH konoele. Ua pio koke iho la ka malamalama e kahe ana mai ka pale loua mai o ke keena, a no ka hikiwawe loa, ua ane eha kuu mau maka. (Aoie i pau.)