Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 23, 3 June 1876 — Page 2
KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUIIA.
Na Mr. Pilipo, mai Honolulu, i kakauia e 595 inoa, e hoopauia ka Papa Ola, a e hoihoiia na mai lepera ma na apana koho.
Na Mr. Kalaukoa, e hoemiia ka uku o ka Lunakanawai Kiekie, i $5 000, a nana no e hoolimalima i kana Kakauolelo. Waihoia ma ka papa a hiki i ka wa a ka hoa e lawe mai ai i hoololi Kumukanawai.
Na Mr Lilikalani, i $200 no kahi alanui ololi mai Kaumakapili a hiki i Makaho.
Na Mr Nahaku, no Kaanapali mai, na na Kiaaina e lawelawe i ka oihana Kiaaina, a e hookaawaleia i Luna Alanui okoa no Kaanapali. Waihoia a noonoo pu me ka bila a ka Luna o Kona Akau.
Na Mr. Kauai, no Koolaupoko, e uku na kanaka i ka uku kula o ka lio i 75 keneta, e like me ka auhau aupuni. Na Mr. Barenaba, nolaila mai no, e ukuia na kumu kula i $1 00 no ka la, a e noa na aina konohiki, a e ao aku keia Ahaolelo i na makai o ia apana, e hopu i na keiki auwana. Ua waihoia.
Na Mr. Kalaukoa mai Honolulu, e weheia i alanui mai Waikiki-kai a hiki i uka o Kamoiliili, a e manawalea aku ke aupuni i na makuahine hanau nui. Na Mr. Helekuni no Koolaupoko mai, e uku na Mahiko i $500 no ka laikini.
NA OLELO HOOHOLO A ME NA BILA.
Waiho mai o Mr. Birch, he olelo hooholo, e kauohaia ke Kuhina Kalaiaina, e hoolaha akea aku ma na nupepa, e malama ia ka la 3 o Iune 1876, i la lealea, ahaaina a hoalohaloha, no ka holo ana o ke Kuikahi Panailike. Hoihoi hou ia.
Noi mai ka Loio Kuhina, e pakui mai i ka rula 62, oia hoi, i Komite hooponopono bila kanawai. Aeia.
Noi mai ka Loio Kuhina, e pakui hou i ka rula 62, a e kapaia, rula 62, A oia ka hana a ia Komite.
Oiai e hoopaapaa ana, ua hoopaneeia.
LA HANA 25 — Poakahi Mei 29.
Halawai ka Hale ma ka hora 1 P M
NA PALAPALA HOOPII I HELUHELUIA A WAIHOIA I NA KOMITE KUMAU.
Heluhelu mai o Mr. Mahoe, he palapala hoopii mai Kona Hema mai, e noi ana, e hoonoaia ke kohoia ana o Hou Kamauoha i Lunamakaainana no ia apana.
Heluhelu mai o Mr. Barenaba, he palapala hoopii mai Koolaupoko mai, e nonoi ana, e ae ia ka lehulehu e kuai i na laau maluna o na aina konohiki ; o ke kanawai e hooloihi ana i ka manawa e hookolokoloia'i, na hihia karaima, e hoopauia ; e auhauia na bipi i hapalua dala ; e ae ia na kane a me na wahine paha, i mare ia me kekahi mea i loohia i ka mai lepera e mare hou ; e ae ia ka lawaia laulaha ana i na ia o ke kai, koe na ia o na kai konohiki.
Heluhelu mai o Mr. Mahoe, he palapala hoopii mai Kona Akau mai, e noi ana, aole e noonooia ka palapala hoopii e noi ana, e noonooia ka noho o ka Luna mai ia apana mai, oiai aole i kakau ponoi ka poe nona ka hapanui o na inoa, i ko lakou mau inoa ponoi iho.
Heluhelu mai o Mr Kauai, he hoopii mai kona apana mai, e noi ana, e hoomoeia i alanui hou maloko o ia apana ; e hoololiia ke kanawai e pili ana i na Lunahelu a me na Lunaauhau, a na na Lunaauhau e hana na hana a na Lunahelu ; e hoopiiia ka uku o na kumu kula, i $1.00 no ka la.
Heluhelu mai o Mr. Mahoe, he hoopii mai Honolulu nei, e hookaawaleia i $1,000 no kekahi alanui hou, mai ka Halekula Hanalima a hiki i ka Halemai Pupule.
Heluhelu mai ka Hon Kaai, he hoopii mai Kona Akau mai, e noi ana e hoonoa ia ka noho o Mi Pilipo.
HOIKE A NA KOMITE.
Hoike mai ke komite hookolokolo no ka bila e hoololi ai i ka Pauku 233 o ke kanawai kivila, e hoonui ana i na haawina no na lilo o na holoholona i hoopaa ia ma na pa aupuni ma na apana o Wailuku, Makawao a me Hilo, e hookomo mai ana lakou i bila hou ma kona wahi. Waiho ia ma ka papa a heluhelu ia ka bila hou a ke komite. Ma ka bila e hoololi ana i ka pauku 1 mokuna 41 o ke kanawai hoopai karaima, e hoopanee loa ia. Aponoia. Ma ka bila e hoololi ana i ke kanawai i apono ia ma ka la 21 o Iulai, 1870, a e hoopau loa i ka pauku 481 me 487 o ke kanawai kivila, ua hoike mai ke komite e lawe hou mai ana lakou i bila hou no ia mea. Waiho ia a lawe ia mai ia bila. Ma ka hoopii e noi ana e hoopii ia na luna koho o Waimea, Kauai, ua manao ke komite e kauoha ia ka Loio Kuhina e hoopii aku ia lakou, e like me ka pauku 18, pauku 86 o ke kanawai karaima. Ua waiho ma ka papa a kakau inoa ka hoa hanohano mai Makawao mai.
Noi mai o Mr Aholo e hapai hou ia ka noonoo o ka hoike a ke Komite Waiwai ma ka mea e pili ana i na dala i lawe ia e na kakauolelo mua o ka Ahaolelo. Hooholo ia, a waiho ia ana i hana o ka la no ka la apopo.
NA OLELO HOOHOLO ME NA BILA,
Heluhelu mai o Mr Helekunihi no ka manawa mua, he bila kanawai e hoohoihoi ana i na kumu hooulu lahui ma ke pai ana i buke rula hoopololei no ka noho'na ohana. Kapae ia na rula a heluhelu alua ia, a waiho ia i kekahi komite wae.
Hoolaha mai o Mr Kalaukoa he bila kanawai e papa ana i ka mare o na wahine Hawaii i na kanaka o na aina e i hookupa ole ia, a i hoohiki mua ole e noho a make ma Hawaii nei.
Hoolaha mai ka Loio Kuhina he rula hou, rula helu 62 a waiho ia no na hana o ka la no ka la apopo.
NA HANA O KA LA.
Hapai ia ka noonoo ana i ka olelo hooholo a ka Hon. Mr. G Rhodes, e hoole ana aole keia hale e hilinai ana maluna o ka aha kuhina o ka Moi, imua o ke komite o ka hale, o ka Hon. Isenberg ma ka noho. Mahope o ka hoopaapaa loihi ana, ua hoopauia ke Komite a noho hou i ka la apopo.
Hoopanee ka Hale.
LA HANA 26 —Poalua, Mei 30.
HELUHELUIA NA HOOPII A WAIHOIA.
Na Mr Wana no Hanalei, he umi mau kumu hoopii.
Na Kaina no Hilo, e hookaawaleia i $4000 no ka uwapo ma Honolii, Hilo.
Na Kamauoha, no Kona Hema, he ewalu mau kumu hoopii. Waihoia ma ka papa.
Na Kauai, no Koolaupoko, e uku na hale kuai liilii i $250 no ka laikini kuai. Hoopanee loa ia.
Na Mahoe, no Honolulu, e hoonoa ia ke kohoia ana o Mr S M Kamakau no kona mai loihi. Waihoia i ke Komite Wae nona na inoa, Mahoe, Birch, Kaai, Mahelona, Kauai.
Noi mai ke Komite Wae i waihoia aku ai ka huli ana i na buke helu o ka Hotele e haawi aku i manawa hou.
NA OLELO HOOHOLO A ME NA BILA.
Waiho mai o Mr Birch, he olelo hooholo aole e ukuia o S M Kamakau oiai e mai ana. Hoopanee loa ia.
Waiho mai o Hon S K Kaai he olelo hooholo, e noi aku keia Hale i ka Luna Hooponopono e paiia ma ka nupepa Kuokoa na olelo a ke alii J M Smith i hai ai i ka la 26 o Mei no ke Kuikahi Panailike a me ka haiolelo hohonu a ke Kuhina o ko na Aina e i hai ai no ke Kuikahi i ka la 29 o Mei. Hoihoi hou ia.
Waiho mai o Mr Pilipo he olelo hooholo, e kauohaia he Kakauolelo o keia Hale, e kono aku ia W P Ragsdale a me Peter Young Kaeo, a me elua mau kanaka e ae, e hele mai imua o keia hale, a e ninaninau ia na hoohalahala he nui a lakou.
Oiai e hoopaapaa ana, ua noiia e hapai i
NA HANA O KA LA.
Oiai ka noonoo ana i ka olelo hooholo hoahewa i na Kuhina, imua o ke Komite o ka hale. Ua kaheaia o Mr Nahaku.
Mahope o ka hoopaapaa loihi ana, ua hoopauia ke Komite a noho hou i ka la apopo.
NU HOU O NA AINA E !
MA ke ku ana mai o ka mokuahi Zealandia i ke kakahiaka Poaha iho nei iloko o 7 la a me 14 hora, ua loaa mai ia makou kekahi mau mea hou.
Ua hoomaha na Hale Ahaolelo elua o Amerika mai ka la 9 mai a i ka la 13 o Mei, no ka pau o na hoa i ka holo i Piladelapia e nana ai i ka wehe ia ana o ka Hoikeike Nui. Ua loaa ia Dom Pedro ka Emepera o Berazila, ka hanohano o ka hiki kino ana ma ka la i wehe ia ai ka Hoikeike Nui o ka puni ana o na makahiki hookahi haneri o ko Amerika Huipuia noho aupuni kuokoa ana. No ka mea, oia wale no ke kamahele poo kalaunu i hiki aku ma na kaiaulu o Amerika Huipuia.
Ua paa loa na Hale Ahaolelo o Amerika i ka hookolokolo hoopii luna nui i kekahi mau luna aupuni, nolaila ke ulolohi o na hana mau o na Hale.
Ke liuliu nei na aoao hooponopono aupuni o Amerika no na inoa e koho ai i Peresidena ma na halawai elele lahui o laua e malama ia ana. O ka halawai a na elele Ripubalika aia i ka la 27 o Mei ma Cincinati, a o ka na Democarata hoi ma Sana Lui i ka la 27 o Iune. O na inoa o na Peresidena e hooikeike ia nei e na aoao elua, he poe waiwai nae wale no. O ke Kiaaina o ka Mokuaina o Nu Ioka, he Democarata, nona hoi kekahi poe e hele ana i ka aha elele waiho inoa Peresidena, aia kona waiwai ma kahi o ke elua miliona a o ka mea haahaa loa o na poe e waiho aku ana i na inoa no ka holo balota, aia ma kahi o ka hapaha miliona.
Ua pepehi mainoinoia kekahi mau Kanikela no Geremania a me Farani ma Tesalonike, e ka poe Mahomeda. He hana nui ka ia mau aupuni e kaukolo aku ai ma nei mua aku.
Ua hiki ae ko Keiki o Wale i kona aina ponoi mai kana huakai makaikai aku nei i Inia.
Ua make ke Kuhina Kalaiaina o Farani, he make emoole.
Ua hookohuia o Heneri Hopemana i Kuhina no ka Aha Kuhina o Geremania ma kahi o Debruck i haalelele mai no ka like ole o kona manao me ko Bisimaka. I ka la 1 iho nei o Iune ka noho ana o ka lala hou o ka Aha Kuhina ma kana oihana.
Ka pono koho o na wahine ma Enelani.
Ladana, Apr. 27 — I ka po nei iloko o ka Hale o lalo ua hooleia ka bila e ae ana i ke kupono ole i na wahine ke koho balota, he bila I hookomo pinepineia i na kau a pau no na makahiki he nui i hala. He 139 ma ka ae, a he 152 ma ka hoole. Ua kokua ikaika loa kekahi mau lunamakaainana i ka bila, a o John Bright ma ka aoao kue i ka bila a o ka haule no ia.
MA KE KAUOHA.
OLELO HOOHOLO.
E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke Aupuni.
PAUKU I. E hookaawaleia na dala he Umikumamaono tausani ($16,000) maloko ae o na dala e waiho ana i loko o ka Waihona Aupuni, i mea e uku ai i na lilo o ka Ahaolelo o 1876. KALAKAUA R.
Hoolaha Kula — E malamaia ana na la hoike o na Kula Olelo Enelani o Honolulu nei, i ka malama ae nei o Iune, e like nui keia malalo iho :
Poakolu, Iune 7 — Kula o Alanui Papu. Poaha, Iune 8 — Kula o Kehehuna, Poalima, Iune 9 — Kula Kaikamahine o Pohukaina.
O keia mau hoike, a ka lehulehu e konoia aku nei, e hoomaka ana ma na hora 9 A M., o kela a me keia la. E hoomauia no ka hoomaha a hiki i ka Poalua, Aug. 1, 1876. Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
J. W. SMITH, Kakauolelo.
Aliiolani Hale, Mei 29, 1876. 735 3ts 753
UA oluolu i ke Alii ka Moi ka huikala ana aku a me ka hoihoi aku i na pono Kivila o Samuel Nowlein a me B Kaaoao. Halealii Iolani, Mei 15, 1876. 755 3t
UA hookohuia keia mau inoa malalo iho i keia la : D Mamaki, i Luna Ae Haawi Palapala Mare no Lahaina, Maui : J A Nahaku, J F Kauila, D H Kaialiilii, i Komisina no na ala liilii a me na pono wai. W L MOEHONUA,
Kuhina Kalaiaina, Keena Kalaiaina, Mei 11, 1876 755 3ts 757
E ike auanei na mea a pau, i keia la, ua hoike mai o JASON PERRY Esq., i keia Keena, i ke kope o ka palapala o ka mea hanohano A. d Andrade Corro, Kuhina o ko na aina e, no ke Alii ka Moi LOUIS, o Potugala, nolaila, ke hoikeia aku nei ka lohe, e ikeia oia, mamuli o ke kauoha o ka Moi, ma ke ano Kanikela no ke aupuni o Potugala, ma Honolulu, Oahu, a e hilinaiia kana mau hana pili Aupuni a pau, e na mana o keia aupuni.
Haawiia malalo o ko'u lima, me ka Sila o ke Aupuni, ma ke Keena o ko na Aina e, i keia la 9 o Mei A. D. 1876, ma Honolulu.
(L.S.) W. L. GREEN,
754 3ts 736 Kuhina o ko na Aina e.
Hoolaha — Ke hoike aku nei ka lohe, e noho ana ka Hon. A. F. JUDD, Lunakanawai o ka Aha Kiekie, no ka hoolohe ana i na hoopii mai na apana lehulehu mai o ka mokupuni Oahu, penei :
Ma ka Hale Hookolokolo ma Ewa, i ka hora 9 A. M. o ka Poalua, Mei 30.
Ma ka Hale Hookolokolo ma Waialua, i ka hora 9 A. M. o Poakolu Mei 31.
Ma ka Hale Hookolokolo ma Kahuku, i ka hora 3 P. M. o ka Poakolu, Mei 31.
Ma ka Hale Hookolokolo ma Kaneohe, i ka hora 1 P. M. o ka Poaha, Iune 1. Ma ke kauoha a ka Aha.
Jno. E. Barnard Hope Kakauolelo. 753 3ts 753
Ka Nupepa Kuokoa
— ME —
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year
HONOLULU, IUNE 3, 1876.
MA KA MAKOU PEPA o ka hebedoma i hala, ua hoike pokole aku makou i ka hooholoia ana o ke kanawai, o ka ahaolelo o lalo ma Wasinetona, e hoomana ai i ka hooholo loa ia ana o ke Kuikahi panailike a kakou i upu loihi ai. He oiaio e ohi e ana kakou i na pomaikai mamua o ko Amerika komo ana mai, a e mahuahua ana hoi na kalepa ana mawaena o na aina a elua. Aole makou i like me ka kekahi poe e olelo nei, o na mahiko wale no ke pomaikai ana. E lahui like ana ka pomaikai i ka lehulehu.
I KA WA A KE kiapa Mere Belle Roberts i kaalo mai ai ma ka lae o Lae Ahi i ka Poalima aku nei i hala, aia hoi, ua kahikoia kona mau kia i na hae, a ua kiia mai ua pu aupuni he 21, e hoike mai ana i ka nu hou olioli o ka holo ana o ke Kuikahi panailike. I ka wa i loaa mai ai ka lono waeaolelo a ka lunamakaainana Luttrell o Kaleponi mai Wasinetona mai i kula nei, ua heluhelu mua ia ma ka Hale Oihana o Adamu kahi a na kanaka i akoakoa koke ae ai, a haawiia na huro olioli e na kanaka, a mailaila aku i holo mama ai na leo olioli a hala loa aku i na kuaaina.
I ka Poakahi iho nei, ua holo aku ke Kilauea, me ka lawe pu aku i na mea hookahakaha kaulana i mea e ikeia mai ai ka hooholoia ana o ke kuikahi, ma na wahi a ua mokuahi nei e ku aku ai.
MA KE KAKAHIAKA nui Poaha iho nei komo mai la ka mokuahi " Zelandia" mai Kapalakiko mai iloko o na la holo ehiku a keu iki. Ua ake aku hoi ka manao e lohe pono mai i ka hooholo loa ia ana o ke Kuikahi, aka, eia wale no ka lohe, ua hooholo io ia ke kanawai e hoomana ana i ua kuikahi la, e ka Hale o lalo, a ua waiho ia no ko ka Hale o luna hooiaio mai. Aka a hiki i ka wa i haalele ai aole i hapai ka Aha Senate i ka noonoo ana, aka e hiki mai ana no nae ia malalo o na rula mau o ka Hale. Aohe mea kanalua no kona hooholoia ana. O ka hale apuepue iho la no ia o lalo.
OIAI A KA POALUA AENEI e noho mai ana ka Ahahui Euanalio o ka Paeaina Hawaii no ko lakou akoakoa makahiki mau, aka, oiai lakou e noho ana e noonoo no ka lakou mau hana ponoi, he pono ia lakou ke noonoo pu no ka waina e hoohainu ia nei ma ka Ahaaina a ka Haku. Ke manao nei kekahi poe wehewehe kanawai, ua komo like ka poe haawi i ka waina ma kahi kue i ke kanawai e papa ana i ka haawi waiona, aka eia nae ka mea kupanaha, aole o ko na kahuna haawi ana i hookahi olopu, he makemake e ona ke kanaka. Aole nae mea e hoole ana he mea ona ole ka waina. Ke aumeume nei keia mau mea elua.
Na Hana o ka Ahaolelo.
I ka Poaha i hala, ua waiho ia mai ka hoike a ke komite o na aha hookolokolo no ka hoopii e hoonoa i ke koho ia ana o ka luna mai Waialua mai, mahope o ka ninaninau akahele loihi ana no na la ehiku, a ua hooholo lakou ua noa ia koho ana. He nui na kumu kupono ole e hoonoa ia ai, oia no ka ae ia ana o na kanaka o kekahi apana aku e koho ma Waialua ; ka hookomo e ia o ka balota mamua o ka loaa ana o ka inoa o ka mea kupono i ke koho nona ka balota i hookomo e ia ma ka papa inoa.
Ua manao kekahi poe hanohano o ka Ahaolelo e kapae i keia mau kumu paewaewa a ka Papa Nana i hana kolohe ai a kupono hoi no ko lakou hoopiiia. Ina e ae ia ana keia hana kolohe i mea noa wale e keia Ahaolelo, alaila e lilo ana ia i mea na na Ahaolelo, e hiki mai ana e hahai ai, a no ia mea, ma keia hope aku, o ka mea e loaa ana na balota oi o ke koho ana ina no he paewaewa, oia iho la no ka mea i luna. Ka mea no keia e henehene mau ia ai na kanaka Hawaii, he hoohiki hoopilimeaai.
Ma ka Poalima mai, ua waiho mai ke alii Kapena Loke, he olelo hooholo, e hilinai ole ana i na Kuhina o ka Moi, no ko lakou mau hana e pili ana i ke Kuikahi Panailike. Ia la no, ua kohoia ka olelo hooholo a a make loa. Ma ka Poaono ae, ua hapai houia ka noonoo ana no na olelo hooholo nei, a ua waihoia no ka Poakolu, iloko o ke Komite o ka Hale. He ekolu la o ke Komite o ka Hale i noho ai e noonoo, a i ka Poaha iho nei, ua hoopanee loa ia ua olelo hooholo la. Eia na haiolelo kaulana ma ka makaikai ana : O ke Kuhina o ko na aina e, aia ka aoao e wehe puka nui ana i ka hoolalaia ana o ke Kuikahi Panai Like, a no ka pane ana i ka mamo o ka poe i kakau i ka memoriala. A o ka Luna o Kona Akau ka naauao kiekie ma ke kokua ana i ka olelo hooholo a me ka wehewehe ana i ka hewa o na Kuhina ; aka, ua paniku ae e hoopili o — ma i na pepeiao, a hookuu aku la i na momi e luluia ma kahi o ohi ole ai i na hua. Ina e piha ka poho lima o Hawaii i na kanaka naauao o ia ano, alaila, aohe makapehu ana, he ola wale no. Eia ka poe kokua i ka hoopanee loa i ka olelo hooholo : Kanaina, Kanoa, Dominis, Kapena, S N Kakela, Keoni Paka, Waila, Moanauli, Toma Matina, Ake, Kamika, Kaai, Isenabega, Aholo, Kaiue, Kamauoha, Lilikalani, Kauai, Birch, Naili, Helekunihi, Barenaba, Halemanu, Nahaku, Wana, Naukana a me Kaina, he 27. Eia mai ka poe kuokoa : Pilipo, Nawahi, Kahuila, Kanealii, Halstead, Gay, Mahoe, Aiwohi, Nakaleka, Kalaukoa, Walakahauki, Preston, Mahelona = 13 omilumilu.
Nu Hou Kuloko.
E malamaia ana ma ka Hale Keaka Nika he anaina hoolohe hana lealea mai ka poe hana keaka mai, i keia ahiahi Poaono.
NA PALAPALA.— Ua nui a lehulehu loa na palapala i loaa mai i ko oukou Kilohana, a ke kali nei makou o ka loaa o kahi manawa e hoopuka ia aku ai.
Ua malamaia he ahaaina mare nui ma Waiawa Ewa Oahu, ma ka Poalua iho nei, Mei 30, 1876. Na ka Rev. J. N. Paikuli i mare ia Mr. Alina Pake me Kaupena wahine.
HOOLU PAKE.— Ua lohe mai makou, i keia pule aku paha e ku mai ai kekahi moku ua piha i ka pake mai Kapalakiko mai. E holo mai ana ianei e huli wahi ola ai ma ka hana, malalo o na lilo o keia aupuni.
Ma ka Poakahi iho nei, ua hoau hou aku ke Kilauea ma na ale hanupanupa o kona mau ala moana mawaena o na kai ewalu o Hawaii nei, mahope iho o na hebedoma ekolu o ka hoomaemae hou ana,
Ua ike iho makou, ua hooliloia ae nei o Mr. Pekekona, (R F Bickerton) ka luna mahiko mua o Kaalaea, i Loio laikini imua o na Aha a pau o keia aupuni. A aia kona keena hana, ma ka kale hookahi me ka Loio Aeto, ma Alanui Kalepa.
NUI KA MAKE — Ua lohe mai makou, ke luku la kekahi mai piva ma ka apana o Kau, Hawaii. No ka mea, mai ka la 26 o Aperila a hiki i ka la 20 o Mei, ua hiki aku na make, i ka 21 ka nui. Ua hoi aku nei nae o Kauka Oliva ma ke " Kilauea" o ka Poakahi iho nei no ia kalana mai.
MAKE I ALOHAIA.— I ke kakahiaka Poalima i hala aku nei, make aku la o G. W. Punihele, ma Kaluanui, Koolauloa, i ka aneane e kanaha o kona mau makahiki, a oiai hoi e malama ana i ka oihana hope luna makai o ia apana. Ua nui kona aloha ia e kona mau kini. No ka nele kauka no hoi paha kekahi mea i oki loa ai.
I ka Poaono aku nei i hala, ua ku mai ma keia awa, ka manuwa Tuscarora, Kapena Miller mai Samoa mai. I ka la 6 o Dekemaba aku nei no ka haalele ana ia Honolulu nei a holo aku i ke ana i ka hohonu o ka moana mawaena o Hawaii nei a me Nu Holani. Eia na ana moana hohonu loa ma ia huakai aku nei, he 1484, 3175, 3448, 3305 anana.
KEU AKU O KA HILAHILA OLE !— O ka poe o Kona Akau i kakau inoa malalo o kekahi palapala hoopii kue ia Hon. G W Pilipo, no kona kuleana ole ka e noho iloko o kela Hale Hanohano — ua hoohokaia. O na hoike i hilinaiia no ka oiaio o na kumu i hoikeia iloko, oia no kona mau hoa holo. Aka, no ka loaa ole ana paha ia laua kekahi noho o kela Hale, ke kumu i hooikaika kino okoa mai nei. Hilahila maoli no !
MAKE I WALOHIA.— Ma ka la 23 o Mei iho nei, ua hala aku la o Kaipo ma kela aoao o keia ola ana, mai kona hale noho aku ma Honokaupu, a ua ukali aku la ma ka meheu o kana kamalei i hala e aku mamua no na mahina elima a oi aku. No Kohanaiki, Kona Akau, Hawaii oia mamua, aka, iloko o na la loihi o ka noho ana ma keia kulanakauhale, he kamaaina ka olelo ia ana, e malama ana i ka ohana. He hoa oia no ka Puali Kepa Kanaka.
MAKE I KA AINA MALIHINI.— He mea kaumaha a minamina no makou ka hoike ana aku i na tausani poe heluhelu o ke Kuokoa, o kekahi o na kauwa a ke Akua kiekie loa i hoounaia aku ai i na Pai Aina o Maikonisia, oia o Rev. S. Kahelemauna, ua make aku la ia ma ka Mokupuni o Mille i ka la 8 o Ianuari, 1876, he elua wale no na la o kona kaa ana i ka mai a make aku la. Ua waiho iho oia i kana wahine a me na keiki elua e noho u aku ma keia aoao o ka lua.
NA HANA ANO NAI O KEIA PULE AE — E wehe ia ana ka ahahui euanelio o ka Paeaina Hawaii i keia Poalua ae, Iune 6. — Poakolu, Iune 7, hoike ke Kula Enelani o Alanui Papu — Poaha, Iune 8, hoike ke Kula o Kehehuna a me ke Kulahanai keikikane o Haleakala ma Makawao. — Poalima, hoike ke Kula o Pohukaina. — E kohoia ana na Luna Nui o ka Oihana Kinai Ahi o Honolulu nei, mawaena o na hora 7 a me 9 o ke ahiahi Poakahi Iune 5
KE HELE MAI NEI o Iune ka malama e puni ai ke kula makahiki ana o ka apana kula o keia aupuni. O ka malama ia o na hoike a kuu na luhi o na haumana.— I keia mau la ae, e hoike ai na kula olelo haole o keia kulanakauhale, a i ka hebedoma hope paha e hoike ai na kula la aupuni o Kona noi.— Maanei, ke hoike aku nei makou mahalo i kekahi pepa kono i paiia e ke Kula Hanai keikikane o Haleakala. Maloko olaila, na huaolelo poloai ia makou, e hele aku e ike kaumaka i ka hoike o ia kula e malamaia ana i ka Poaha, la 8 o Iune. Ma kekahi aoao ae, na papa kula, a ma kekahi aoao ae ka papa inoa o na haumana e haiolelo ana a me na kumumanao a lakou i hoopaa ai. Ina e loaa he manawa e hiki no makou.
POEPOE HE DALA IA — Ia'u i naue ai me ka'u wahine, me ka maua kaikamahine, ma Kahuku i Koolauloa, a hele loa aku la i Kahana, a hiki i ka wa o na lio i peki mai ai, a kuu iho la na heleuma i ka home o kamaaina. E holu ana no na houpo lewalewa, hoea ana keia ka-oo lio, i a-lo ae ka hia, o ka wahine a ka mea mahalo mau ia, o ke Koolau a me Waialua ; oia lili no a ninau ana ia'u me na maka oolea, i ka hua olelo i malihini ia'u, " aole nae paha oe i ike i ka poepoe a kuu mama ?" ku iho la au e nana, me ka noonoo i ke ano o keia ninau, heaha ia mea he poepoe, a o ka mama hea ia ? " Oia nei," wahi a ua wahine la, " ua aihue ia e oe ka poepoe a kuu mama, kanaka aihue oe, akahi no a maopopo ma ka pane ana mai o ka'u wahine, he dala ka poepoe, hai aku la au, aole au i ike, aole no hoi au i aihue i kau poepoe, he ole loa no, ua ike na lani. Wehe ae la ko'u aahu, a hoikeike aku la i na pakeke o ko'u mau aahu pili kino, aka, aole no i pau kona manao kuhihewa, hele aku la oia a he hale ahaaina, kukala aku la oia, he aihue au. O keia wahine, ua uluhia ia ka e ka uhane ino, (ano hoomanamana). Nolaila, ehaeha nui ko'u naau no keia hana naaupo, iloko o ke ao malamalama.
ADAMU KAU'LEHUA.
Waianae-uka, Mei 31 1876.
Na kekahi o ko makou mea kukulu kepau i hai mai, i kona ike ana i kekahi keiki maauauwa pai a me ka mea dala, e hoopaapaa ana ma ke kakahiaka Poaha iho nei, no ka hooneeia ana ae o ke pai mai ke kaa ae, mawaena o elua kaulahao a oi ae ke kaawale, no ka mea, o ke pai o Puunui ka ka mea dala i kauoha ai i kana keiki e lawe mai, aia ka no Pauoa. Oiai lakou ma ke Alanui Beritania, pane aku ka mea dala, " E hooili hou aku i ke pai iluna o ke kaa, no ka mea, aohe o'u makemake i ko Pauoa ai, no ke poha, a ua like me he mea la ua paila ia iloko o ka ipuhao." Aia nae, pii ae la ua wahi taata iki nei nana ke pai, iluna o kahi oioi o Kaukeano, a pane mai la, " Aole loa au e hoihoi hou ana i kuu pai iluna o ke kaa, a hiki i kuu hoopii ana ia oe i ka Halewai, i hoihoiia mai ai kuu poho o ka auamo ana mai nei i keia wahi" pokole wale no. Ua ae aku no ka mea dala i ka hele i ka Halewai, i lohe pono iho ka a-i ona i ke pai a hiki i ka Halewai, a ike iho la " Kapokaa ke akua o Moluhi ke kahu." Ua kuhi paha ka poe mea ai, e hapuku wale aku ana ka mea dala, a pela i hoopuka mai ai i na huaolelo hooweliweli hilahila ole ! He ake nui ka mea ai e lilo kana, a he ake nui hoi ka mea dala ma ka mea maikai. Mai kuhihewa hou ka manao me ka alunu, me ke ake nui e lilo ke pai, a haalele i ke kaupaona like ana, oiai ua lilo no oe he kauwa malalo o kau oihana, a pela no hoi ka mea dala mamuli o kona kulana hookano.
Koho Lunamakaainana.
Ke haohao nei makou i ko ka luna omaimai o Honolulu waiho hoohakahaka ana i ka ha o na noho o keia apana nui a hanohano. Aha aenei hebedoma i waiho wale ai ia noho me ka leo ole, koe wale no ka la i kauo hele ia mai ai a hii maoli ia iluna o na lima a hoonoho kino-mai ia mai iloko o ka hale no ke ake e hoohiki ia aole no ka hana maoli ka mea i makemake ia aku ai ia e hele ilaila. I ehia la malama a ko Honolulu nei e hoomanawanui hou aku ai ia ia. Ina he kanaka naauao oia ina ua waiho mai oia i ka noho a na ka poe ola e lawelawe i na hana.
Ina e hoonoa ka Ahaolelo i keia koho ia ana, alaila, ke hoikeika aku nei makou i ka inoa o Mr. A. Kalauli, oia ke kanaka kupono e koho ai.
Aha Kiekie o ko Hawaii Pae Aina. Ma ke Kau o Aperila A D 1876.
John O. Dominis }
Olelo Hooholo,
J N PAIKULI, et al }
Me ke Jury ole.
He hoopii kipaku keia no kekahi apana aina ma Waialua, Oahu, oia hoi ka apana 2. o ka Palapala Sila Nui Helu 909, a maloko o laila he 364 eka.
Ua koi ka mea hoopii nona keia aina mamuli o ka palapala kuai a Naunauna (w) i kakau ia ma ka la 18 o Iulai, 1874, a ua kakau kope ia ma na buke o ke Aupuni ma ka la 3 o Augate, 1874.
Ua koi ka mea i hoopii ia he kuleana kona mamuli o kekahi mau palapala hoolimalima elua mai Naunauna (w) mai, hookahi palapala i hana ia ma ka la 10 o Okatoba 1872, a o kekahi hoi ma ka la 1 o Aperila, 1874. Ua kakau kope ia keia mau palapala hoolimalima ma na buke o ke aupuni ma ka la 15 o Iune, 1875. Ua olelo mai ka mea hoopii ua lilo na palapala hoolimalima o ka mea i mea ole e kue ana iaia no ka mea aole i kakau kopeia a mahope mai o ke kakau kope ia ana o kona palapala kuai, a oiai ua kuai oia i keia aina mahope mai me ka manao maikai, a no ke kumukuai kupono, a me kona ike ole i keia mau palapala hoolimalima. Penei ke Kanawai e pili ana i keia mea, (Kanawai Kivila Pauku 1262) " E kopeia iloko o ka hale oihana o ka luna kakau kope, na palapala hoolilo waiwai paa a pau, a me na palapala hoolimalima waiwai paa no ka manawa i oi aku i ka makahiki hookahi, a me na palapala hoolilo waiwai paa e ae, maloko o keia Aupuni ; a o kela palapala keia palapala i kope ole ia nolaila, e lilo ia i mea ole, i ka mea kuai mahope ma ke ano oiaio, a me ke kumukuai kupono ke lohe ole oia i ka hooliloia ana o ua waiwai paa nei ia hai, a o ke kau wahi paha o ia waiwai, a ua kope mua ia kona palapala hoolilo." Ua olelo na mea i hoopii ia ua lohe no ka mea hoopii i ka lilo o ka aina ia lakou, a aia no ka ninau nui iloko o keia hihia.
Ua laweia mai o Naunauna, a ua hai mai oia, i ka wa a J Amara e kamailio ana me ia no ke kuai o ka aina e hana ia nei me ka mea hoopii, ua hai aku oia iaia (ia Amara) ua hoolimalima io ka aina me na mea i hoopii ia no na makahiki he iwakalua. Hoohiki paa mai no nae o Amara, aole oia i ike ua hoolimalimaia ka aina ; aole oia i lohe ua hoolimalimaia, mamua o ke kuaiia ana o ka aina me Dominis, aole no hoi i hai aku o Naunauna iaia ua hana ia kekahi hoolimalima. Olelo mai o Kaiama ua hai aku oia ia Owen J Holt ua hoolimalimaia ka aina ; aka hoohiki mai o Owen Holt, ua hai aku o Kaiama iaia he poe kanaka malaila e noho ana malalo o ka wahine nona ia wahi, aole ana mau olelo no ka hoolimalima no na makahiki he iwakalua. Nolaila, aole no i akaka pono ina ua ike o Amara a me Owen J Holt, na mea e kokua ana i ka mea Hoopii ma kona ninaninau ana, a me kona kuai ana i keia aina, i ka hoolimalima, aole no hoi i hoike ia mai ua ike a lohe paha ka mea Hoopii i ka hoolimalima. E olelo ia mai paha auanei, o ka hai ana aku a Kaiama ia Owen J Holt he mau kanaka e noho ana maluna o ka aina malalo o ka wahine (Naunauna) he mea ia e pono ai iaia e ninaninau i ke ano o ko lakou noho ana,— he oioio paha kela aole paha, aole ia he mea e hoopaa ai ia Dominis ke ole oia i ike ia mea ; a na hai mai o Kaiama aole i kokoke mai o Dominis e lohe ai oia i kela mau olelo. Ke olelo nei ke Kanawai oia a lohe ka mea i kuai mahope i ke kuai, a hoolilo mua ia ana o kekahi waiwai paa, alaila lilo kona palapala i mea ole. A ma keia hihia aole i hoomaopopo mai na mea i Hoopiiia ua ike a ua lohe paha ka mea Hoopii i ka lilo mua o keia aina ia lakou ; aka o na hoike elua a lakou i hilinai ai na laua e hoomaopopo mai ka ike o ka mea Hoopii ua lilo ka aina i ka wa i hana ia ai ke kuai me ia, oia o Amara me Owen J Holt, ua hai mai laua aole laua i hai aku i ka mea Hoopii ua hoolimalima mua ia keia aina, aka ua hoole mai aole laua i ike, aole no hoi laua i lohe mai Naunauna mai, a mai Kaiama mai paha, ua hanaia kekahi hoolimalima o ia ano ; olelo mai o Owen Holt ua hai mai o Kaiama iaia he mau kanaka e hana ana malalo o ka mea nona ka aina. Nolaila, o na Palapala Hoolimalima a na mea i hoopiiia e hilinai nei ua lilo i mea ole mamuli o ka Palapala Kuai o ka mea Hoopii, oiai aole oia i ike a lohe e mamua o kona kuai ana i na hoolimalima i hanaia, a oiai ua kakau kope e oia i kona palapala kuai iloko o na buke o ke Aupuni. Ke hooholo ia nei ka pono no ka mea Hoopii, a me na koina na ka poe i Hoopiiia e uku.
(Inoa) CHAS C. HARRIS, A. FRANCIS JUDD,
Na Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
Honolulu, May 6, 1876
Ke hooiaio aku nei wau o keia olelo hooholo o ka Aha Kiekie ma ka olelo Hawaii mamua ae nei, na'u no i unuhi mai ka olelo Beretania mai, mai ka olelo hooholo e waiho nei ma ke keena o ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie, i keia la 11 o Mei, A D 1876. W. L.WILCOX.
Maheleolelo o ka Aha Kiekie a me ka Aha Hoomalu o Honolulu.