Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 36, 2 September 1876 — Ka Mokuahi. [ARTICLE]

Ka Mokuahi.

He mea maopopo e loaa koke an» ia ' kakou ht mokeahi hoa a he pooo i ka ; Ab»olelo ke hooholo koke ano. Otai ; «a nai ko kakou aie lahni a nolaiin, aole j he pono e hoouiabuaboa hou ia ka aie l ma keia mea. | Ua iohe mai makoo eia kekalu poe * maika» oa makaukau e hana i aeiike me ke unpuiii no umi mukahiki na lakou e kapili ka mokuahi 500 tona malnlo o ko iakou tnau lilo ponoi ina e ae ana ke aopuni e kokua aku ia t*kou mai ka $10,000 a hiki i ka 12,000 o ka makahiki { hookahi. O keia ke alaimi haahaa e loaa ai ka mnkaahi. Ik i \va oke Kilauea i ke aupuui ka hooliolo, ua hlo ke aupuni be $15,000 i kela a ine keia m-ikahiki. Aoo ke noi ia mai uei na kekahi poe hui e iawelawe, eia ka tna* kou haawi ia aku nalakou e auamo i na poho. E bui oukon a pau ma keia mea, a e koho ma ka bila e haawi ana na ka poe mawaho e hoohoio i ka mokuahi aole n i ke aupuni. Pela kakou e piiikia oie ai, lle 31au la hoopaapaa iiahana loa iho nei ka E'oaouo o ka heheeloma i hala a me ka Poakahi o keia pnie no loko o ka lfaie Ahaolelo, i ka olelo hooholo "pakaha d.ila' ? a liakihaki Kuiiaukanawai i hoohali ia m?ii ai eke alii o Kona. A eia ka mea kupanaha haalele, o ka paulehia loa ana o na lunaoaakaainana kuokoa a hoemi lilo walii a na "alelo laka" ole o lakou i na la mua o ke kau e i ana, he "hoemi lilo;" a i na ia o ka poioli, ka maka poniuniu a me ka hune, kapae ae la lakou i na hoohiki ana malalo o ke kanawai kumu o ka ain;i, a pupuahulu iho la e hooholo i olelo hooholo kue Kumukanawai ke kah'na o ko kakou aina. a i ike ia rn ii ai kakou he aupnni Moi Kumukanawai. Ikuno ka hoi ka leo nui i ko hai, kaa iho la i ko lakou ponoi kapeke wale ka hoohiki.

No ke an* ole o ka poo hakihaki Kumukanawai o ka Poaooo i hala, i ka haawi ana i hookahi hanei'i elala pakahi i kela a me keia lunamakaainana, nolaila ; i.nn ka Poakahi iho nei, ua waiho ae ka lun i o Koni Akau i olelo hooholo e kauoha ana i ke kakauolelo e kii i na elala i ka waihona a huawi pa haneri ae i na lunamakaainana wule no, aolo i na alii kekahi, he uku pakui iho keia mv waho ae o ka ka pauku 58 oke Kumukanawai i ao ai, a o ka olelo nao a ka poe i koho raa ua aoao la, "no ua hemahema o na lunamakaainana i pa hanon •iala pakahi." L P a hoole ia ka olelo hooholo eka poo naauao io, koe wale no lakou nei iho malalo, oiai he ako nui h*kou nei o loaa ka haneri dala pakahi : J. Kahuila, L. W. P. Kanealii, K. Kamauoha, G. W. Pilipo, J. Kauai, E. Uelekunihi, A. P. Kalaukoa, J. Nawahi, S. K. Mahoe, J. Nakaleka, a me S. W. Afahelona.

Ko pano m«u nei n\o ka moa i kapa iu iu ibo ma ka waihooluu o ka ioika a mo ko kninu peni hookahi, 4i na na lunamakaainana i hoike inoa ia ma ke Knokoa Helu 35," ua hoino makoa i ka Moi no kona kakau inoa ana i ka oielo hoohoio o hookauwale ana i na dala eono fcnusani elima haneri no na lilo o keia Ahaolelo. K.e hoole aku nei keia puuwai, aole loa ia maloko ona. oka raea a keia pulima i kuknu kū ai, oiako oukou hookelakela loa ana aku i na dala uo ua lilo o keia kau a oi loa mamua o ke kupono, aole nae i nalowale ia no-a huua a oukou, no ka mea e makemake anaoukou e pee i ka pakaha dala kiekie a oukou milalo ae o na lilo o ka Ahaolelo. A pehea. aole anei i hoike io ia ka pnana a ka moe no la pee ana, Ke hai aku nei makou imua o'aa maka< aiuana me kawiwo ole mai'ka la hiki a ka la komo, ua puka a maka iwaho a ali\i wale. Noka mea, ma ka Poaono aku nei i hala, ua waiho ia mai he olelo hooholo e ke alii o Kona, "e kaooha ia ke kakauolelo o ka Hale e uku ae i na lunamakaainana i hookahi haneri dala pakahi mai loko ae o na $6,500 i hookaawale hou ia no na lilo o keia Ahaolelo." Q«vai ka poe i A ae i keia haawi dala hou ana i na lunamakaainana e like me ke moi a keia olelo hooholo, a i uhai hoi i ka pauku 50 o ke Kumukanawai a manao oie i ka rula 42 o ka Hale ? Aole anei o Aholo, Kahuila, Kaiue, Kanealii, Kamauoha, Pilipo, Kanai, Helekunihi, Kalaukoa, Aiwohi, Nawahi Ha. lemauu,, Mahoe, Nahaku, Nakaleka, Mahelona, a me Kaina ? Ke pane mai bei o Ulele hua kepau, o lakon nae no a pau, hui mai me na alii hiki lakou i ka 24 ka nui. lua ua maoao na lunnamakaainana i koho no ko lakou pomaikai pilikino ponoi iho ipa hookallii haneri daia hoa t he man lilo oo kai Ahaoleio ka uele o na ho«i i ka aaha ole, kahi poi ole, ka ia ole, ka aie ia hai, ka uku moku e hoi aku ai ina home f heaha ka mea i noi oie ia ui. iloko oka $15,000 i hook*a* wale uma ia ai i na la mua o ke kau ?

; Ina he oiaio ka oakou e olelo nei e i pahanen d-*l* hoo 1 na lunamakaainana. aole ma ke ano uka, aka, ma ke ano hej mahein*, e kikoo anei ke kak ioolelo ' ; i na bila pakahi no m lun,iaiakaainaQj« j Ime ke kakaa iho, "Ilnle Ahaoleio o 1876 j }ia Nawahi aie. No kooa man līlo o ka ! noho ana i ka Ahaoleloo 1876, he hoo-l ? kahi hanen daU? v E hooiaio mai no \ janei ke komHe o aa Buke Ilelu ia i ? hila ? He iilo aiiei uo ka Ahaaielo; kela inao d«tiaiioa 100 no koni noho 1 lunamakaainaua ana ? He mau lila anei! keia paleahi hanen diU hou ana i na 1 lunamakaainana wule no, koe na'iii ? I ka j hoolako iaaua o ki» Hale i na pooleia a me na lako kakao, hoolako pu ia oa hoa a pau oka Hale, aka, i keia m*a liio hou e noi ia nei, uele hoi kekahi aoao o ka Uale. Aole anei ma keia e akaka ai, he ukn hou keia no na lanamakaainana wale no mawaho oka ke Ku- j mukauawai iae ai? A ioa he uku hou j maluna iho o ka $250, aole anei ua kupono ke kupa ia lakou he pakaha dala i kiekie maoli ? j Kai no, ua mauao ia na lnnamakaaiuana i hele mai e kau i oa kauawai no ka aina, he m.u ona lakou maluna o na aina, he mau loaa piha i kela a me keia makahiki loihi e lawa ai ka noho ana e kau mai i na kanawai maluna o ka poe ! waiwai a me ka poe ilihune eia ka aole, j a iua pela, alaila, ua komo mai lakou ! malalo o ua kumu lioopuuipuui a Wiihahee. oia maoli no ka manao o kekahi paukn o ke Kumukanawui o ka liele mai o ka poe kuonoono o ka aina e kau i kanawai a no ia «oea i kau palena ia ai, aia a he loaa makahiki a he waiwai paa hihia ole, alaila kupouo e holo balota lunamakaaiuana.

Ke wikiwiki nei u»i pue nei e kukala akea, ua piliki i 1 nkou a herua!io na a he hiki ole ke huuluihi i ku ahiolelo ina m iiuHH, me kii h>uhili aku in iluna o na kuhika hewa. Aole o l.kou kaupaoua pu i na hewa mi keU a nje keia aoa>. Ud lon hi ko iakou hoop iapaa biia m » kekahi mau imiau piii kuinukauuwa> a >nau oielo hooholo, a o ka hewa o kekahi poe a makoa i ikemaka ai, o a ka lili o ka poe i hoooeleia i iih !urta lit?lu oie a in.-uiao lakou e hoololoiiihili i na hana i hala ka manawa helu a hookahi ka nele iike'na. Aka, i ka hooko ana iko lakou lili, o lakou iho U kai hoonele loa la a hemahema, a ke holo nei m»lalo o ka hooholo ue i puu cl »U no na liio oka Ilale, alail. uoi lima uui hou aku » pa haueri dala pakahi hou, ka mea i hina oie ia e fta kau ahauleiu i nila a akahi wale 00. Oke kau keia uaua i hoohilahila loa mai i ko kakou kulaua kanaka ko u i lluwaii uiiimuli oka lele kamoko aua e huhai ika pauku 56 o ke Kamukauawai a ine ka hoi ke aku i ke ao hulookoa, he poe hune loa ka poe kau kanawai o ke aupuui Hawaii oia o na elele U o n* makaaiuana m^i.

0 ko makou uiaoaoio uiaoli, aole loa e ae ia kekuhi uku hou i na luuumakaainaoa oiai e bulawdi an& ka ahaolelo uu ko lakou akoakoa makahiki aDa, mawaho ae o na (lihi aka piuk*u s'i oke kumukauawai i hiawi ai. Inu no hookahi o hikou noho ana a hala he eiua imkahiki, aole uo e uku hon ia. Inu no lakou i uoho a hune iloko o ia wa aolo oia ka loen e uhai ai i *ie kmnukaoawui. Aku iua lakou i hookuuu eku moi u kahea hoa ia e halawai, e uku hou ia uo lakou, a ma hoi i aoho haua lakou a hookabi Ki oi uiiimua t.e o elaa luaKahiki, ke tnauao nei makoa he inan-. ko lakou e koho i ona miu (Ula hou no lakou, no ka mea, ua pau mai la ka manuwa o ka $250 i ka puoi aaa ona makahiki elua ahe la luoa kea huok&hi kela. E kamailio hou aku &na mbkoo no kfi» mea mahope.