Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 37, 9 September 1876 — Page 1
NUPEPA KUOKOA :
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XV. HELU 37. HONOLULU, POAONO, SEPATEMABA 9, 1876. NA HELU A PAU 771.
MAIKAI KA HOI KA PAPA !
— A ME —
Ka Laau o kou Hale ! No Hea la ?
KA I NO HOI NO KAHI O WAILA MA ! Nana aku no hoi ia la, OHI KA IO O KA LAAU O MAKAWAO, i ka ua mea o ka nani o Na Papa, Na Laau A ME NA PONO KUKULU HALE O NA ANO NO A PAU, MA KE KIHI O Na ALANUI PAPU a me MOIWAHINE, Honolulu MALAILA E LOAA AI E LIKE ME KA makemake, no ke Kumukuai makeponoloa. PAPA, PAPA, PAPA Na PAPA huluhulu, Na PAPA manoanoa, Na PAPA i kahiia, Na PAPA kepa, PAPA holo keokeo, PAPA holo ulaula. NA LAAU! LAAU! NA KUA. NA KAOLA, AAHO, MOLINA, PEAPEA, PINE HULUHULU, PINE I KAHIIA, Na Papa a me na Laau Ulaula ! PILI ULAULA PILI KEOKEO, PANI PUKA, PANI PUKA ANIANI IPUKA ANIANI, OLEPELEPE. PENA O NA ANO A Pau Hulu Pena mai ka liilii a ka nui ! AILA PENA ! AILA HOOMALOO, WANIKI, PATE NA LAKO o kela a me keia ano. NA AMI-PUKA HALE, NA AMI-PUKA PA. ANIANI ! Pepa Hale me na lihilihi E LOAA NO MALAILA KA PAAKAI Helu 1,O KAKAAKO a me PUULOA No ke Dala kuike, e loaa no na mea a pau i haiia ae la no ke kumukuai emi loa.
O na kauoha a pau mai Hawaii a Niihau, e loaa'ku ana ia lakou, e hooko koke ia mai ana no ia me ka lawa pono.
E kipa nui ilaila, i ike i ka oiaio
761 3m 773
HE
IWAKALUA TAUSANI LEGUE
MALALO O KE KAI ! — KA MEA —
KUPANAHA O KA MOANA !
KE ALA O KA MEA HUNA,
— A O KA MEA —
POHIHIHI O KA 1866 !
MAHELE l.
MOKUNA XVIII NO VANIKORO.
I AE LA o Nede Lana, " E ke Kumu Aronaka e, owai la ka mea oi o na niho o kakou, me he koi-lipi liilii la ? Aka, i ko'u manao no nae, he hiki loa no ia'u ke nali i ke tiga, ina nae aole he holoholona e ae o ka nahele o keia mokupuni."
I mai la o Kosila, " E kuu makamaka Nede Lana e, he mea ono ole loa ia ma ka ai ana. A ina e hoao kekahi e ai ma ia ano, e kapaia oia he ilio."
Huhu loa iho la o Nede Lana, a i mai la, " Ka-ha-ha ! aia no paha i ka mea e loaa ana, ina no he holoholona eha mau wawae, aohe hulu, oia no, a e uwe aloha pu ana oia me ka'u poka mua."
Pane mai hoi o Mr. Aronaka, " E ! hoomaka koke no ka hana noonoo ole a ua Nede Lana nei."
I mai o Nede Lana, " E Mr. Aronaka, mai kanalua kou manao, aole hoi e maka'u no ka mea, aole o'u makemake e hoohakalia i 25 minute e haawi aku ai au ia oe i ke pa io holoholona."
A ma ka hapalua o ka hora 8, hehi ana makou i kahaone o ua aina nei, me ka maikai, mahope iho o ka holo lai ana ma ke kuaau akoakoa e hoopuni ana i ka mokupuni o Giliboa.
Kauo aku la makou i kahi waa o makou a kau i kula, uhi ia iho la a paa i ka nahelehele, a hele aku la makou iloko o ka aina.
MOKUNA XIX.
HE MAU LA MA KA AINA.
AIA NAE ia pae ana o makou iluna o ka aina, ua hopohopo loa ia au aka, o Nede Lana, hoao aku la no oia e hehi me kona mau kapuai kuihe ole, me he mea la o kona one hanau ia, a i ole he aina la ua maa mua iaia, eia ka auanei he pono mahaoi wale aku no, e like no me ke ano mau o ka poe holo okohola.
Oia hele hoi ko makou a hiki i kahi a makou i manao ai e kaiehu aku i na mea make o loko o na pu a makou, hooluana iki iho la nae makou no ka hoomaopopo pono ana i na mea hihiu, aka, aole nae he wahi mea a ike ia aku, he ano kula oneanea wale no, i noho mua ia e na maderepoli, a ma na alualua a me na pohaku mabala e ahu ana ma o a maanei, alaila, hoomanao ae la au, he aina no ka keia mai lalo ae o ke kai ka pii ana, a hiki i ka wa i hala aku ai o ke kai malalo o kona ili maloo. Alaiia mai la kuma lani (Huina aouli) e na paku nani o ka nahele ; aia iloko o keia nahele, he mau laau nui a loloa hoi, he elua haneri kapuai ke kiekie, a ua hihi ia hoi e na mea hihi, mai kekahi laau a i kekahi, a me he ahamaka la ka lewa i o a ianei, ke pa mai ke aheahe makani mai na welau mai.
Ia makou nae e nanea ana i ka nana i na mea ulu nani o Papua, o ke au hele aku la no ia o Nede Lana, a loaa aku la iaia he ulu niu, a o ko ia la lu iho la no ia, a kahea mai la ia maua. I hoea aku no hoi ko maua hana, e mokaki mai ana ka niu, a o ko makou noke iho la no ia i ka hoonuu ma ka niu haohao me ka ono loa, a poina iho la ka hoomanao ana no na mea ono o ka Nautilo.
I ae la nae ua wahi Nede Lana nei, " Aohe ka hoi he ono i kana mai."
Pane mai hoi o Kosila, " He ono mai hoi kau a koe aku."
Hoohaili olelo hou ae la no o Nede Lana, " Aole no hoi o'u manao, e ahewa ia mai ana kakou, ke lawe aku i kekahi mau huhui niu iluna o ka moku."
Pane mai o Mr. Aronaka, " Aohe no o'u manao pela, aka, aole nae paha oia e hoao mai ana e ai."
I mai o Kosila, " O kona naaupo nui ia, o kona ai hou ole ana i na mea ono ana i ai mua ai."
Pane mai hoi o Nede Lana, " Heaha la auanei ka hewa ke haalele mai ia, he koe no ka hoi ia no ka kakou."
I ua wahi Nede Lana nei nae e lauahi hou ana i ka hapuku i ka niu, pane aku la o Aronaka, " O ka niu, he mea maikai no ia, aka, mamua ae nae o ka ohi kuahewa ana a piha ka waa, he mea pono ia kakou e nana hou aku, malia he mau mea kupono hou aku no kahi e like me ka niu nei ka waiwai, oia hoi, he mau mea kupono wale no na mea ulu i hiki ke ai ia no luna o ka moku."
Kokua mai la o Kosila, me ka i mai, ua pono kau e ke Kumu, a ke manao nei au, e hookaawaleia i ekolu wahi o ka moku, i wahi e waihoia ai keia mau mea a kakou ; i hookahi wahi no na mea hua, a o kekahi wahi no na mea ulu e ae, a ma ke kolu hoi, i wahi e malamaia ai na io holoholona, aka, eia nae ka hewa, aohe o'u ike iki i kekahi mea i lia mua ia, e like me na akaku i loaa ai ia'u i ka po nei."
Pane mai o Nede Lana, " E Kosila, aohe pono ia kakou e mamaka i ka imi hele ana no na mea a kakou e anoi nui nei, aia no ka palena he loaa."
I mai o Aronaka, " E hoomau aku no kakou i ka hoohalua malie ana, anoai e hihia wale iho no ka halawai, a o ka loaa no ka hoi ia ; aka, ma ka'u nana aku nae, aohe no paha he holoholona o keia mokupuni, aka, aole no paha i nele i ke kanaka, a he mea oluolu ia mamua o ka hahai holoholona ana."
" Ho ! ho !" wahi a Nede Lana, me ke kani o ka mu-ka, me he mea la hoi ua ono i ka io kanaka.
Pane mai o Kosila, " Ua pono e Nede Lana."
I mai hoi o Nede, " Ae, akahi no au a hoomaopopo i ka mea e oleloia nei, he ai io kanaka."
" E Nede, e Nede, heaha ia au e olelo nei ? He ai kanaka anei oe ? Ina pela io, alaihi, aole au e pakele ana i ka ai ia e oe, oiai hookahi no o kaua keena ; a i ko'u wa paha auanei e hiamoe loa ai, a ola ae, ua kokoke paha au e pau ia oe i ka ai ia," wahi a Kosila.
" E Kosila kuu makamaka maikai, he nui kuu makemake ia oe, aole nae me kuu manao e ai aku ia oe. O ka elua hoi keia o kou pane kikoola ana ia'u. Pane mua mai nei no oe, he like au me ka ilio, a eia hou no, e pau ana ka oe i ka ai ia e a'u. Ku no kau mau olelo i ke ano hoa make ole o ka noho pio ana iloko o ka Nautilo, me ka ike ole i ka la, aka ano, ke ike nei kakou i ka la, a e kuhi ana au, e piha like ana kakou i ka olioli, eia ka me na hua olelo hoano e manao oe e pane mai ai, aole me na huaolelo hoalohaloha a piha hauoli."
I mai o Kosila, " E Nede Lana maikai e, ma ka'u olelo mua, aale au i kapa aku ia oe he ilio, aka, i ke kanaka nae e hoao ana e ai i ka io maka o ke tiga; a ma ka'u olelo hope, o ko'u manao maoli no ia, nolaila, aole au e puni ana i kau e olelo mai la — aia wale no a nui na io o na mea hihia e loaa ana ia kakou, alaila pakele paha ia oe i ka ai ia, a i ole, he mea maopopo, e pau io ana no ia oe i ka ai ia."
Ia makou e kaana olelo ana me na kaina wawae no e naue hele ana, komo aku la makou iloko o na pohai o ka nahele ; a i ka hala ana o na hora elua, ua pau ia makou ka hapanui o ka aina i ka hele ia.
O ka mea i loaa ia makou ma ia hele ana, he pohai ulu, a oia hoi kekahi mea nele maluna o ka Nautilo. I ka nana ana, o ka laau hua nui keia ma Giliboa. A o Nede Lana no ko makou mea i kamaaina ma ka hoomoa ana i keia ano ai, me ka i mai, " E ke Kumu, e make ana au ke ole au a hoao e mamua i kekahi wahi mea uuku o keia ano hua."
(Aole i pau).
Ke Kau Ahaololo o M. H. 1876.
[Koena mai keia pule mai.]
Hoike mai ke Komite wae no ka noonoo ana i ka bila e hoomalu ana i na ululaau, e noi mai ana, e hooholo loa aku i ka bila no ke kakau poepoe. Aponoia ka hoike a e heluhelu akolu ia ka bila ma ka Poakolu e hiki mai ana.
Hoike mai ka hapa uuku o ke komite 13 i holo ai i Kalawao, e noi mai ana aole i kupono na kumu hoopii a ke komite 13 mai Kalawao mai, a e hoopanee loa i ka palapala hoopii. Waihoia na hoike elua ma ka papa.
Ma ke noi ua kapaeia na rula, a hoike mai ke Komite no ka Oihana Koa no ka noonoo ana i ka haawina no na koa, e noi ana, i $70,606 no ka haawina o na koa, a penei ka hoonohonoho ana : No na koa ku mau $58,840 " Prince Own 6,876 " Leleiohoku 2,970 " Hawaiian Guard 2,000
Huina nui o ka haawina $70,606 a e hoihoiia ka Batari ma Kakaako, oiai ua pilikia loa na mai ma ka Halemai Moiwahine, a he nui nohoi na lilo no ke kipu ana maluna o Puowaina; a o ka hoopii mai ka apana mai o Puna, e hoopau ana i ka oihana koa, e hoopanee loa. Hookahi lala i waiho mai i kana hoike, i $52,840, no ka oihana koa a he $6,000 no ke kukulu ana i Papu hou. Waihoia ma ka papa a noonoo pu me ka bila Haawina.
Ma ke noi ua hapai hou ia ka noonoo ana no ka bila e haawi ana i ka pomaikai i na koa kumau a ua waihoia ma ka lima o ke komite wae ; Mr Barenapa, Halemanu, Birch, Leleiohoku, Waila.
Heluhelu mua mai o Mr Kalaukoa i ka bila e hoopokopono ana i ka Hae o ke aupuni.
Noi mai o Mr Waterhouse, e hoopanee loa. Hooholoia.
Hoomaha ka hale i ka hora 12.
Halawai hou i ka hora 1 P M.
BILA HAAWINA.
Noonooia ka Bila Haawina imua o ke Komite o ka Hale, noho o Mr Kauai ma ka noho.
Noi mai ke Kuhina o ko na aina e, e noonooia ka haawina no ka hana hou ana i na hale aupuni, a e hooholoia i $15,000. Hooholoia.
Luna Dute nui $6,000 hooholoia Hope Luna Dute nui 3,600 " Kiai oihana & ke awa 3,600 " Luna Hale-papaa 2,400 " Kakauolelo Buke Helu $2,400
Noi mai o Halstead e kapae. Ua hooholoia no i 2,400
Kokua kiai ma Honolulu a me na awa e ae he $1,800.
Noi mai o Mr Kanealii e kapae, a o ka Pilipo hoi, aole e hooliloia no kekahi hana e ae. Hooholoia.
Ma ke noi, ua noonooia ka hoike a ke Komite Koa, no ka haawina o na koa.
Hoike mai ke Kiaaina Dominis i na lilo no na koa kumau o ke aupuni, e like me keia malalo iho :
1 — Kapena $60 no ka malama.
2 — Lutanela 50 "
2 — Kakiana 10 "
4 — " " 8 "
4 — Kopala 7 "
50 — Koa 5 "
28 — Keiki puhi ohe 17.50 "
1 — Kumu " 100 "
1 — Kauka - - $ 500
No ka ai - - 5,400
" lole - - 3,960
Hale a me ke kipu aloha 3,000
Kela me keia lilo - 9,700
Huina nui no na lilo o na koa kumau i ka makahiki hookahi, he $26,420, a no na makahiki elua, ua like me $52,840; a ua noiia mai i $6,000 no ka Batari hou ma Kakaako ua like ia me $58,840 no ka Oihana Koa kamau.
No ke ola o na koa, he $58,840. Noi o Mr Nawahi e kapae.
" Prestona i $46,000.
Noi mai o Hon. Kuihelani, e hoopanee a ka la apopo, a e hapai hou ia ka noonoo ana no ka haawina o ke Kahukula Nui. A no ka lilo ana i ka hoopaapaa no keia mau noi elua i ka wa hookahi, nolaila, ua hoopauia ke Komite me ka hai aku i ka Hale, e like me ia i hoikeia maluna.
Hoopanee ka Hale.
La Hana 95 — Poaha 24.
Halawai ka Hale e like me ka mau. Hoike mai ke Komite wae no ka noonoo ana i ka haawina no ka hana hou ana i na uapo, e noi mai ana, e hooholo loa aku i ka haawina, i $10,000, penei ka hoonohonoho ana :
Hana hou i na napo o Honolulu $8,000 " ka " Lahaina 1,000 " " " Hilo 1,000
Huina nui, he $10,000
Waihoia a noonoo pu me ka Bila Haawina.
Heluhelu mua mai o Mr Nahaku he bila e hoololi ai i ka pauku 1448 o ke Kanawai Kivila, e pili ana i ka waiwai o ka mea i make kauoha ole, iloko o keia aupuni. Ua wihaoia no ka heluhelu alua.
Heluhelu mua mai ka Loio Kuhina, he bila e hooponopono ai i ke kuai ana a me ke kawili ana i na laau lapaau a me na mea o ia ano, ma na hana akamai.
Noi mai o Mr Birch, e hoopanee loa ia keia bila Hooleia.
Waihoia ka bila no ka heluhelu elua malalo o na rula.
Hoolaha mai o Preston he bila e hoopau ai i ka mokuna 39 o na kanawai 1874
Hoolaha mai o Mr Halstead he bila e auhau ai maluna o na loaa makahiki.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu alua ia ka bila e hoohui a e hoololi ai i ke kanawai no na mea ku hoike imua o na Aha Hookolokolo. Waihoia imua o ke Komite o ka Hale. Noho o Mr Waterhouse ma ka noho.
Heluheluia mai ka pauku 1 — 6 a hooholoia, a o pauku mai ka 7 — 11, ua hooholoia me na hoololi, a hoopauia ke Komite, me ka hai aku i ka Hale, ua noonooia kekahi mau pauku, a ua waihoia aku ke koena o ka bila, oia ka hana o na la a pau. Aponoia ka hoike a ke Komite.
Hoomaha ka Hale ma ka hora 12, a halawai hou ma ka hora 1 auina la.
BILA HAAWINA.
Noonooia ka Bila Haawina imua o ke Komite o ka Hale. Mr Nawahi ma ka noho Luna Hoomalu.
No ke ola o na koa, he $58,840.
Noi o Hon. Kapena Roke, e hoopau ka Oihana Koa ; i $6,000 no ka Batari hou a he $10,000 no na kiai o ke'Lii, he 10 ko lakou nui ; huiia he $16,000.
Hoopanee ka Hale.
LA HANA 96 — Poalima Augate 25
Halawai ka Ahaolelo e like me ka mau.
Ma ke noi ua kapae ia na rula, A heluhelu mai o Mr Nahaku he hoopii i kakau inoa ia e na inoa he 221 e noi mai ana e helu ia nu dala peso a me sol i 100 keneka oiai, ua pilikia loa lakou no keia emi ana Waiho ia i ke Komite waiwai.
Hoike mai ke komite no ka malama ola, no ka noonoo ana i ka hoopii a ka poe he 10 o Kalawao, e noi ana e hoihoi ia lakou i ko lakou mau home. Ua manao ke komite e waiho a noonoo pu me ka bila e hookuu ana i na mai lepera e hoi i ko lakou home Apono ia ka hoike
Hoike mai ke komite wae no ka noonoo ana i ka bila, e kuai kudala ia na aina aupuni, a me ka hoolimalima oia mau aina He minao ia e kuai, e noi mai ana e hooholo aku i ka bila me na hoololi. Waiho ia a noonoo pu me ka bila.
Hoike mai ke Kuhina Kalaiaina, no ka olelo hooholo e ninau ana i ke Kuhina Waiwai ina he koena dala kekahi o na alanui o ka mokupuni o Oahu nei. Ua hoike mai ua pau i ka hoolilo ia. Waiho ia ma ka papa.
Heluhelu mai o Mr Kalaukoa, he olelo hooholo, e kauoha ia ke Kuhina Kalaiaina e papa ia aku ka luna dute nui, aole e kipaku wale i na kanaka Hawaii me ka lakou mau mea kuai, mai ka hale mokuahi mai. Waiho ia ma ka papa.
NA HANA O KA LA
Heluhelu alua ia ka bila e hooponopono ai i ke dala o ke aupuni. Waiho ia i ke komite wae, Waterhouse, Walker Green, Waila, Pilipo.
Hoike ana a ka Loio Kuhina, ua noonoo ia ka Bila Haawina imua o ke komite o ka Hale. Mr Nawahi ma ka noho.
No ke ola o na koa 58,840
Noi o Mr Nakaleka 35,840
" Kauai 70,000
Oiai e noonoo ia ana, ua hoomaha ke komite ma ka hora 1 P. M
Ma ke noi ua kapae ia na rula a hoike mai ke komite hoiaio bila kanawai. Ua oluolu i ke'lii ka Moi ke kakau inoa ana i ka olelo hooholo e hookaawale hou ana i $6,500 no na lilo o kona Ahaolelo o 1876. Aponoia.
Noonoo hou ia ka haawina no ka oihana koa. Mahope o ka hoopaapaa loihi ia ana ua ninau ia keia mau noi malalo iho nei, a ua hoole ia.
Noi ke komite koa $70,686.38, hooleia. He 19 hoole a he 17 ae.
Ke noi a Mr Preston $46,008, hooleia. He 31 hoole a he 6 ae.
Ke noi a Mr Pilipo $10,000, hooleia, He 33 hoole, a he 6 ae.
Ke noi a Mr Nakaleka $55,000, hooleia. He 30 hoole a he 10 ae.
Ke noi a Hon Kapena Roke $16,000 hooleia. He 15 ae, a he 16 hoole.
Hoopau ia ke komite me ka hai aku i ka Hale aole mea i hooholo ia. Aponoia.
Noi mai o Mr Preston e hoopanee ka Hale a noho hou ma ka hora 10 o ka Poakahi. Hooleia.
Hoopanee ia a ka hora 10, kakahiaka o ka la apopo.
LA HANA 97 — Poaono Augate 26.
Pane mai ke Kuhina Kalaiaina no ka ninau a ka olelo hooholo e hoahewa ana i ke kipaku ia o na kanaka kuai mea ulu mai ka uapo mokuahi mai. O ke kumu no ka pihi loa aole wahi kaawale.
Heluhelu mua mai o Mr Birch he bila e kau ana i auhau maluna o na loaa makahiki.
Waiho mai o Mr Birch he olelo hooholo e hoopuka aku ke Kuhina Kalaiaina e malama ia ka la 2 o Sepatemaba i la kula ia no ka hooholo ia ana o ke Kuikahi Panailike. Waiho ia ma ka papa.
Noi mai o Hon S K Kaai e hapai hou i ka noonoo ana no ka haawina o na koa a e noonoo ia ma ka Poakahi. Ae ia.
Hoolaha mai ka Loio Kuhina he bila e hoopau ai i ka pauku 23 o na kanawai o 1874.
NA HANA O KA LA
Heluhelu alua ia ka bila e laikini ai i na poe pepehi puaa a hoopanee loa ia.
Ma ke kapae ia ana o na rula, ua heluhelu mai Hon S K Kaai he olelo hooholo e kauoha ana i ke kakauolelo o ka Hale e uku aku i na lunamakaainana i pa hookahi haneri dala mai loko ae o na $6,500 i hookaawale hou ia no na lilo o keia kau. Mahope o ka pau ana o kekahi mau olelo a ka mea nana ka olelo hooholo, ua noi oia e ninau ano a hooholo ia.
Ninau ia ka olelo hooholo a hooholo ia, e 24 ae, a 17 hoole. Eia ka poe ae e hooholo : W P Leleiohoku, H Kuihelani, H A Kahanu, W T Martin, S K Kaai, L Aholo, J Kahuila, D W Kaiue, L W P Kanealii, K Kamauoha, G W Pilipo, J Kauai, E Helekunihi, A P Kalaukoa, S Aiwohi, J Nawahi, G W D Halemanu, S Mahoe, J A Nahaku, S M Naukana, J Nakaleka, S W Mahelona, L Kaina.
I ka wa i hooholo ia ai ka olelo hooholo ua haalele iho ka Peresidena i ka noho no ke kue o keia olelo hooholo i ke Kumukanawai. Noho o Mr Aholo ma ka noho.
Ia manawa uluaoa mai na hoa, e hoopanee a hookahi pule, e hoopanee a kahea hou ia e ka Moi aku, ua haule nae wale no a pau ia mau noi.
Ia wa noi o Hon H A. Kahanu e hapai hou i ka noonoo ana.
Ia wa i pale naauao mai ai ka Loio Kuhina no ka haihai o keia olelo hooholo i ke Kumukanawai a me ka hoonuinui i ko ke Keiki Alii lilo ana i alakai no ka haihai Kumukanawai.
Mahope o kekahi mau hoopaapaa ana, ninau ia ka hapai hou e noonoo a haule. He 20 hoole. 18 ae, a he 4 kanalua.
Ma ke kapae ia ana o na rula, ua waiho mai o Hon S K Kaai he olelo hooholo e hoike mai na komite no ka noonoo ana i na bila kuai opiuma a me ka pale aku i ka mai e lana ana maluna o na hipa i keia Poakahi ae. Ae ia.
Hoopanee ka Hale.
LA HANA 98 — Poakahi Augate 28.
Halawai ka Ahaolelo e like me ka mau. Hope Peresidena ma ka noho.
Hoike mai ka hapa uuku o ke komite wae no ka noonoo ana i ki bila e hooponopono ana i ka lawe ana mai, a me ke kuai ana aku i ka opiuma, e noi mai ana e waiho ia ka bila ma ka papa. Waiho ia ma ka papa a hoike mai ka hapa nui o ke komite.
Hoike mai ke komite wae no ka noonoo