Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 49, 2 December 1876 — Na Kanawai o 1876. [ARTICLE]

Na Kanawai o 1876.

HE KANAWAI E l.oohui, a e hooloii ai i ke waonwai e pili ana i ua palapahi g-.«ofBi, no ke kokua Bn;t i ka ohi ana i u;* aie. E hoohoioia e ka Moi a tne ka ll<le Ahaolelo o ko ouw;>ii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaoielo Kaa Kaoawai o ke Anpnui : P«uku I. loa i huua ia ka waiwai o j kekahi iloko o k« iima o koua loio, hope ! hoahana, a punku pahi, i me* e hiki ole ai | ke loaa ii Inouiilu ia, a ohi la paha, a ina I he Hiau aie, Ko keka;ii poe U ia t aliiila, ua j hiki no i keU n me keia o oa ona i a»e #ku ai ! ke houpii aku nooa, a ua hiki 110 ia la ke hookoaio iloko o.kana p«!apala hoopii i ba I Aha i noi, e keua aku ka Aha i ka makai | maloko o la puUpala e waiho aku oia i ke j kope oiaio o ka palapuU Loopii, me kona I loio, hope, hoahana a puuku pah:» t a i ole j ia, ina kona wthi e uoho a», a o'ko lakou wahi paha e uoho a>, a e kenu aku i ua itiu Ih, hope, hoahana, a puuku paha, e hele kiuo niai i ki la a i ka omuuwa hookoloko* lo i olelo ia īloko o ua paiapula kena Ih, no ka hoolohe ana o iu hihia, a ina la manawa a m» la wahi, ma ka hoohiki am, ehai aku oia ina aia ia ia heknhi waiwai a ukaua p-ha o ka aoao i hoopii ia, i ka wa i hnawi ia ai ke kope o ka pniapala keua ia ia ; a ina pela e hai njui i kc uoo, a me ka r .ui paha o ia waiwai ; a ina he aie ko ka mea i heopii ia ia ia, e h.ii i ke auo a me ka nui o ia o;e ; e kaknu ia a hoopuka ia ka palapalu keu», e like me ka hano mau ana ina na h hia kivih, a e hooko ia e ka makai e iike me ka olelo o ia palapala. Mai ka wa i hooko ia oi na kope la o ka palapila kenn, e paa uo ka waiwai a p»u o ka niea i hoopii ia ma ka lima o ua loio nei. hope, hoahana, a puuku paha, a o ka aie a | pau a ka inea aie i aie aku ai i ka aoao i hoopii ia ( e paa no ia ma koua lima i mea e uku aku ai e like me ka me* j loua i ka aoao hoopii mahope o ka hookolokoloia aua, aole hoi o hiki ke hooliio ia no ha mea e, e ua loio la, hope, ho»bana, a puuku paha; a ■oia kope o ka palapala keua i hooko ia e | manao ia oia ka lohe pouo aua o ka aoao i | hoopii ia i mea e hiki oi ka aoao hoopii e | koi aku e hookolokolo ia kana hoopii. Ina I nao ua noho ka aoao i boopn ia iloko o keia aupuni, a i ole ia ua noho pnha kekahi mauawa tna keia aupuoi, alaila e baawi l»ke ia ke kope ia ia o e waiho ia puha ma kona wahi i noho muu ai. Pauku 2. B hiki no i ua loio nei, hope hoahaua a puuku paha, ke makem&ke oia e bana pela, ke kokua i ka mea i hoopii ia ma ia hookolokolo ana, o ina ua hooholoia mamuli o ko koi o ka aoao hoopii, aUila, maluna o ka waiwai a pau e waiho aua <na ka liuia o ua loio oei, hope hoahana, a puuku paha, a me ka aie i aie ia ka mea i hoo- : pii ia a o ka hapa kupouo paha o la aie e I hoolilo ia uo ku hookaa ana e like me ka ! olelo hooholo, a e hiki no i ka aoao hoopii [ ma koua noi aoa i palapala hoomalu wai* ! wai, e kauoha aku i ka nnkai u»na e hoo--1 ko i ua palapala hoomalu la, e koi aku i ua loio ner, hopp, hoahaua, a puuku paha, e hoike mai ia ia i ua waiwai a pau o ka aoao i hoopii ia e waiho ana ma koni lima, a nana no e haawi aku i ui wnif»i nei i hoomalu ia, a e koi aku i ka mia aiee hou> kaa mai ( a i ole ia e hookua hapa mai e liI ke me ka me* kupono i ka olelo hooholo e | uku ai i ka mea i hoopii iu, a ua ka mea | aie e hookaa mai ia mea, a iua paha ua i hoolilo aku aa loio nei, hope, ho>>hanu t a ! pouka paha, i ka w&iwai o ka mea i hoopii ! ia e waiho aua ma koua lim», i k* va i hookoia ai ke kopa o k» paiapali keua maluna oua, aole hoi e loike inai u wtiwat t hiki a< ke hoomilu ia, a ioa paha aole oia e uku mai i ka aie i aie ia, i k» makai i kooa wa e koi ai i ka aie o ka aoao ī hoopu ia, i ka wa i hooko ia ai ke kope o ka pt* !»paU keua maluua ooa, alaila ua ua loio ; oei, hope, hoahaua. puuku, a mea aie p«ha j e houkaa i ka uiea i hooholo u noloko ae o ! kona waiwai pouoi, uie he aie ponoi U nona, loa ua lawa ka waiwai a aie paha e | haoa pela t a iua lawa ole, alaila e hookaa ! hapa eTike uie ka oui ooi «ai«at uei a ' a<e paha. i Pauko 3. loa e hiki ole mai ua lōio oei, | hope, hoahaoa, puuka, a mea aie paha i ka ' la, a uie k* bor* i k«uali*i4 ao ka hookolo-1 kol&iaa* ka paiapala kaoa, i oleloia j maiun», a i ole ia, ioa ua hfki maiali9ole j

| uae, tuie hoike u<ai rna ka lioulnui aou, he j | waiwai paha a ho waiwai ole p*ha ma ko- | ua Im , o ka mea i ho«»p!i ia a mc ka uui ! o ia waiwai, a ua aie paha oia i fc& ii.ea i I hoopii ia f a na eie ole paha, a i ka noi hoi | o ia aie, aldiU, e hookolokolo la no k» b«- | hia ; a ma e hooholo ia mamuli o ke koi o | ka aoao ho«pii, e h opuka ia kt palapaU j hoomalu ma kooa uoi &ua e ohi i fea waiwai • o ka ioio, hope, puuku, a mea aie | paha i haua hoowuhawaha ai pela, e like | me kH nui o ka rae& i hooholo h e ka Aha, elike me he aie pom>i la oou.i, a me na k«>i- ! ua ku i ke kauawai. Iui nae ua maopopn ; ma ka hookolokol » ana, na emi ka vf »iwai ! 8 me ka aie malalo o ka mea i ho&holo ia, i ōUiln, e hoohoio i i e uku n« g-4n si e like j me ka nui o k& waiwai a o ka i.ie p:»ha. A i ina maopopo aole waiwai o ka meo i hoopii | ia ina k& lima o ke gHnisi, aole hoi i aie i» ; i>, alaila e hoihoi ia aku ia ia n » koma e iike me ke kaoawai. AHa hoi iou i hele j mai oia, a ma k;i hoohiki ana, hai pololei | oiai, ii)a kona lima ka waiwai o ka aono i ! huopii la, a ua «ie p<thu ia ia - t a ina mao- ; popo i ka Aha, aole m ia kekahi waiwoi o | ia ano, aole hoi ona aie i ka mea i hoopii | ia, alaila, e houholoia e loaa no ia ia nu koi' , na kupouo i ke knoaWni. j Pauku 4. Ua ku no ke kanawai i ko moa : hoopii i loaa i&ia kekohi olelo hooholo e noi | aku 1 ka Aha, a Lunakanawai paha o ia | Aha, e hoopuka ia kekohi rula, kauohn, a | pal^pa!a kena pbha e ninnuiuau iu ka me» j i houpii ia e hooholo ia nana e uku e like j me ka olelo hooholo o ka Aha, imua o ka I Lunakannwai oia Aha, n o kekahi mea e ae paha a ia Aha a Lunakanawai pab», in»i he Alia Kakau ia, e koho ai i ua aie, ina he aie ia ia ia, a me ke «no o ia aie, a ua hiki no i ka Aha a Luuakanawai paha, e hoopuka i ke kauoha no ki ninanioau aua, j o ka mea i hoopii ia f a no ka Uwe ana mai i na buke a nie na palapala e ae, a e laweUwe ia ka ntu«ninau aua e like me ka j ninaninao aua o na hoike malalo o ke knj nawai i haua a i hoomakao'iau ia nn ia mea. I Paoku 5. Uo kn no i ke kanawai i kej kahi Lunakanawai o kekahi Aha ma ke noi I ana o ka mea hoopii i loaa ia ia ka olelo i hooholo, in&mua iho, a mahope iho paha o i ia ninaninau ana, a ina kona hoiI be i hoohikiia a i kona loio paha, e hoike | aua ua loaa ka olelo hooholo, aka aole i | hookaa pau ia, a me ka nai i koe, a ua aie | kekahi mea i ka mea i hoopiiia, a aia ua j mea la iloko o ka mana hookolokolo o ia ! Aha, e kauohi aku e hoomalu ia na a'O i | aie ia e na poe la (* e knpa ia lakou ma | keia hope «ho •' ke Ouoia.") i ka mea » hoopii ia i hooholo ia n>»na e uku, e like me ka olelo hoe.holo o ka Ah», e pane uo ka oiej a ma ia kauoha, a ma kekuhi kauoha paha i hoopau ia m«hope iho, ua hiki ke kauoha | ia ke gHnisi e hele aku iinua o ka Lunaka- | nawai e hoike aku i ke kumu e uku ofe aku j ai oia i ka mea hoopii, i loaa ia ia ka oleio | hooholo, i ka a»e aoa i aie ai i ka mea i | hoopii ia i hooholo ia nana e oka e I«ke me ! | ka olelo hooholo o ka Aha' a o kekihi ha-; ! pa paha o ia aie i lawa no ka hookaa ana | j i ka aie i hooholo ia e uku ia, aka ho', ua ' hiki no i ki Lunakanawai ke hoole e UI welawe ma ia mea, ke manao oia he pono,! | ina ua maopopo ia ia he ano makehewa a i ; hooluhi ®ale k» hana ana pela„ mamuli o 1 i ka uuku lon o ka aie i manao ia e loaa mai, j a o ka aie poha i manao ia e hoomnlu. Pauku 6. Ma ka hooko ia sna o ke kauī oha e hoomalu ia na aie i aie ia i ka mea i; ; hoopii ia i hooholo ia nana e uku. a o ka ' hoike aui paha o ia mea i ke gt»oĪ3i e like ' rne ka mea i koooha ia e ka Luuukaaawai, j . ua hoopaa ia ka &ie ma kona lima. j | Pauku T. Ioa aole i oko koke mai ka | ; imu» o ka Aha, ka uui o ka aie » aie : ; ia oiai ka mea i hoopii ia i hooholo ia naoa ; e uku, a o kekahi oan dsla I iike ka nui j | ka aie i hooholoia e hookaa, a aole hoi | ' oia i hoole » ka »ie i oleloia oa aie oia i k« : ; mea i hoopii ia, a i ole la ina aole oia » hi- ; ki isai mamuli o ka p»l»pata kena, alaila ua hiki i ka Lunakaoawai ke hoopoka i ka | palapaU hoemala waiwai, me ka haoa oie | i kekahi palapala oaaenua, e hoomalu aoa i 1 w» U e oa gan?ai la, i mea e hookp» ai i ka aie I hooholo • ka Ahae oka ia. P««ko 8. loa hoolo ke gi«iisi i kooa aie, na hiki i ka Lanakanawai ke kaoohm oahiki i ka m«a hoopii i loaa ka olelo jhooh 'Io. • hoopii ike f ioiai, ma kahi o k* [ hoopaka ana o k» palapala bot>mJo, m* j kekahi paUpala e kohe* aka as» ia ia e

hoihe iuai i ke kurau e hoopuia o'e i= 'i ka palipala hoomalo waiwai nona, uo ka aie aua i aie aku ai i ka mea i houpii u i ho< • holo la nani e uku i k« mea hoopii, iua ua emi ia aie malalo oka mea i hooholoia e ka Aha, a me ua koiua o ka ho»?koIokoIo aaa ; a o na hao* uia ia e likt- no ia me ka hookolokolo ana i kekahi hihia ma ka palapnU honla hou.

Ina ua hoike aku ke ganisi no kekahi i mea e aku ka are i mauuoia e hooaialu, a he kuleaoa a koi peha maluna o la aie, ua hiki ika Lunukanawai ke kauoha aku i ra niea e la e hele mai imua ona, a hoakaka mai i ke ano o kona koi maluna oia ate; a mahope iho o ka hooloheia o ua hoakaka aua o oa mea e la m»muli o a kauoha, a o kekahi mea e poha, a ka Lunak&nuwei i manao ai e kauuha eku e hele mai iuiua ona, nia ia kt>u<;hi o ma kekahi kauohu paha i hoopuHō ia mahope mai, a ina ua hele ote niai pah» ua mea ela i kauoha ii'i e hele [uai, alaila, ua h>kī ika Lnuakanawai e e hoopuka ia ka palapala boom*lo wuiwai no ka aie a ka g<inisi i aie ai, a i ole la, ua hiki no ia ia ke kaueha i ka maa hoopii e hoopii aku i ke gau»si e like me na mea i hoakuka ia maanei, a ua hiki ia ia ke hoole i ke koi o ua mea e la, a i ole iā e hnna i kekahi kauoha e ae ana i manuo ai he pono me ka uaua i ke koi (ina he koi) o ua mea e la, a e hooholo no ua mea pili ana ina koiua e line me kona ike ana he pono Pauku 9. Ina ua lawe ia kekahi waiwai oka mea i hoopiiia, ama ka hookaa ana paha o kekahi aie i aie ia ia ia īOlelo ia maiuna, u o ka booka% ana o ke g-aoi3i, mamuli oka paUpala hooinalu a ano eae pah.i, ma kekahi ona hana i hoakaka ia maluun, he hoouku oiaio ia nona uo ka nui o na_dila ana i hookaa ai i ka mea i hoopii ia, iua uo ua hoololi ia ka hooholo mahope i.ho, a ua hoololi ole is paha. Puuku 10. E uku ia kela ame keia loio, hope, hoahaua, a peuku paha, uo kona uku mile a me na lilo uo kona hele uua iuiua o hek«bi Aha malalo o keia kanawai, e like ke auo a mo ka nui me koua hoike i kii ia ma ka palapala kii hoike ma na hihia Kivi U imua o ia mau Ahu. Pauku 11. Ina ua makemake kekahi me<* i kii ia ma kona auo loio, hope, hope, hoahana, a puuku puh% uo ka mea i hoopn ia, e noi aku i ka Luuaknn&wai nana i hoopuka i ka palapala kena, e kakau ia ko ne ike, alnila mahope iho o ka hoike ana ako o ka Lunak«nawai i ka mea hoopii, ua hiki oo ia ia ke Uwe i ka ike o na mea la» noi mai ai, a e hana i na aiea aua i manao ai he pono, i na manawa a pau mamua ihu o ka U i kohoia oo ka hooluhe ana o ka bihia, a © maoaoia ua hoolohe ka mea i kau oha ia ma kona ano loio, hope, hoahana, a puuku paha, oka mea i hoopiua, iba palapala keuB. Pauku 13 Ina mamuli oka hoike ana 0 ua mea «io la oia ka hoohiki, ua ikela ua aie ke i ka mea i hoopii ia j aka f aole e hiki mai aua ka mauawa hookaa oia a»e, no kekahi manawa i koe, alaila, e lilo ka olelo hooholo i hoopuka ia no ka mea hoopii i koi kupono uialuoa o ia aie a hiki ka wa e hookaa ia ai. Pauku 13 Ua pili na mea i olelo ia a me oa mana i hoakako ia ma keia kanawai 1 na Aha Kaoawai a pau o keia aupuoi, e like me ko lakoo maua i keia manawa a ma keia hope aku paha. Pauho 14 E pai ia a kakao moakaka ia ka Paoko 11, m%iuoa ae nei iloko ona paUpala kena a p«u i hoopoka 'u e kekahi Aha ilokoo keia aopuni, i maoao ia e boo« ke maluna o kekahi ioio, hope, hoahana, a puuku pnha, roa kekahi hoopii. Pauao 15. E hoapau ia, ama keii, ke hoopau ia uei ua kaaawai a n»e oa hapa kaoawai ra»bope iho oeL OU hoioa Paukn 956, a hiki ika Pauku 961 oke Kaoawai Kivila. Ame ke k»oawai i «poo&ia ma ka la 17 o looe M HiB32i kapaia, ,4 He kaoawai e hoololi «J i ka Uaawioa XLI£ o ke Kivila uo ke kojta» ana ika ohi aoa ik« •ie, n Ame |e IC«oiwai i apoooia raa k« la 3 o laoßiri. » kapaia 4 * He Kaomwai e hoololi ai iaa Pauku o ke Kaoawai Kiv.U. Apoaoia i keia U 19 o Sept. M. H. IS"6. KALAKAUA K. W* 1 keia m%M ta raataui aiii s»i na> ka>, o« foop«at« kelahi mau moka kuoa holoholo !»li aioa ka puka «oa ako i waUookoawa.