Ka Nupepa Kuokoa, Volume XV, Number 53, 30 December 1876 — HE MOOLELO NO AAHOAKA KE KOA A ME KONA HANAU KUPANAHA ANA HE MOOLELO KAHIKO NO KAUAI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO AAHOAKA KE KOA A ME KONA HANAU KUPANAHA ANA

HE MOOLELO KAHIKO NO KAUAI.

[ l'nuhua no ke Kuokoa.~\ tr A hanan o Kalaieia, na Kapaopao I kane, me Kahala wahiue, o Ane* liuln no ka aitia hauau. He mau alii no keia mau mea no na Koolau nei. Aia ko laua wahi noho i KalaewahiWai, aia i ke alauui hele mauka, o kahi noho maa no ia oua lii. Ia laua e noho ana he mau mea opiopio no lanā. Ua hapni o Kalmla ia manawu, o ka hele ia a kii wa e hanau ai Kui ka Hekili, Olapa Kauila, nei ko Olai, kahe ka'wai ula, ekolu po, ekolu ao, aole he inea a hemo iki oke keiki pilihua na lii. Hoounaia ke kii iko Kahuna. Oia o Kanoeoalak;»i, aia kona wahi i uoho ai i uka o Wainiha. Ika hiki ana aku oke kii, o noho mai ana no kela. ua heie a mahana i ka awa, kona kapa e noho ana, he kuina Akaka, o Alilolii kahi kuku uui i keia auo kapa. Ia wa ua ike e mai no kela i ka huakai a keia kanaka, uinau mai la kela, heaha kau hoakai o ka hiki ana mai i o'u nei ? I hoonna ia mai nei au e ke nlii o Anehola, e Kapaopao, no ka hanau o ka wahioe, a kolu po, a kolu ao, aole he mea a hemo iki o ke keiki,- tiohiila, kii niai nei au ia oe. I maila kela, aole au e hele pu aku me oe i keia la. aia a popo a ahiahi heie aku au a moe i kahi o Kuaehu i Aliomauu.

Eia na mea au e hoi aku ai a hai aku i ua mau aiii 'la., E kii aku i Maiakini i Puawa hiwa me ka lau no, aia i uka .o Kealia keia wahi, eia ka iua» e kii aku i wai i luna o AVaialoale, aole meka ipu, me ka lau o ka Mokihana, puolo a paa lawo mui, a hiki aku au hana. A pau keia inau olelo a ke Kahuna i ka hai ia mai, hoi maiia ke kanakn, a hiki imua o Kapaopao, ke alii, hai ako la i na mea a pau auu i iohe ai mai ke Kahuna mai, A loho ke alii, huli.ae lu ia a ninau i na lii a pau e noho ana. Owai la ka uiea kupono e kii i keia mau mea i kuhikuhi' ia mai noi eke kahuna. Huli ae la o Kahala me kona eha nui, a ninau ae la i koua kaikunane ia Pohakumaluuialu, e o-oe paha ko kii i ka awa i uka o Maiakiui t ae maila kela, owai ko kii ika \i*ai, o Keanuoaipo ke kii i ka wai i luna o Waialeale. Ho manawa ole hiki mai koia mau mea a elua, ia ahiahi no hiki mai ke kahuna a moe ma ka hale o Kuaehu. 0 Hoku ia po, aao ae, o Hoku no ia ao. maia la hele mai ua knhnna | nei ; a hiki imua 0 Kapaopao. Ua ma- ! kaukau na inea a pau, okau hana wale no koe. 2a manawa mama ia ka awa mai ke aa, a ke kino, a ka lau, awali ka awa hui pu me ka wai, a hair,o ia mai ke poo o ke alii wahine ana waewae, , ia wa koke no kui ana ka hekiii, oiapa ana ka uila, nei aua ke olai, ia wa koke no alaia ana ke keiki i he kejki kane, he paele roa ke kua mai ke jj)oo a na wawae, —he ili maila ma ke alo, a hala ua la he nmi moku ka piko, kapaia ka inoa o Kulalea, pau ue la ka pilikia, ua hemo ke keiki.

la ka a koko no hapai hou no o Kahala, ka hele ia a kokoke i ka puni. Ono ue la o Kahala i ka ia he Olalirmoe«one o Halaulum, kokoke e hanan i ka po io Kulukulu ke a<f, Hano ka po, kui ka hekili, olapa ka uila, nei ke ola(, ia po po hanau ana ke keiki, i hanau ae ka hana iie kaiknmahine, kapaia ka o Kālehuaolulupali, lilo ka haiiai o A keia kaikamahine ia Hoohiia, kaikoiiauo no Kahala, aia kouo wahi i LumahaL O na keiki wale uo keia a keia mau alii, Oi noho aku a uuio Kalaiea, a kilakiU ka nani, ke ku a ke kanaka maikai, o kana haua mau o .ka hee-naki. 4 Nana aku ua keiki uei okahai mai o ka ualu o Kanahawele heio kanalu a polipoli maikai.

I liio aku l-i hiiM nei tue kahi uikane ! aia r>ei oia o Palikoa. ho w.iUt keiki kaj lohe keia, nann aku la kela n bo k»oaka > ' lanoho ole, hoio keU me ka pupu weu- } | wen a kauu iho Ih m*luua o ke poo, me j \ ka i hku ch ka lauoho 0 ko poo—iiu ae j la ka «ka a kanako. j Iho laua nei u hiki i kai a aia ia wahi S) ; ma kola kapa oka muliwai o Auehola, 1 aia inahiila keia nalu o Kanahawelt % o I i kahi luaua mau no ia o na kunaka, o.keia wahi. Aia ma kela-.aoao kahi i noho ni o kekahi elemakule he kiiokilo, he nana onli o ke kanuka, o ka inoa o keia kanaka o Kuaehu. Ia KahUea e heenalu ana me kuhi aikane me Palikoa, he oi keia o ke keiki akamai i ka hee-nalu, aole oia e hee i ka nalu aia wale no i kalala, hele kela a ku kaea o na waa liij lii, Ua ka pihe a haalele wale, kaua J me'a'o ke akamai. Pela mau no e Liana jnau ai i na wa a pau. . O ka hana mau no a ua elemakole nei o ka nana ia Kalalea, a i iho la i ua paha o ke kane keia a knu moopuna, ola na iwi, o ka elemakule, wahi ana iloko o na iho. E waiho iki kakou ia Kalalea—Ē huH ae kakou e naua ia Kuaehn a me kana moopuna o Koananai, he kilakila ke* ia o ka wahine ui, a nani hoi ke nana aku, aia keia kaikamahine i uka o Kahihikolo, kahi i noho ai o na makua o keia kaikamahine, o Pneo ke kaue, o Kahihikolo ka wahine. He mau alii no keia,, o laua no na lii 0 Koolau a puni. Ekolu no mau keiki a Pueo, me Kahihikolo. Penei kti moolelo o ka lianau ana o keiki. I k« wa i hapai ai o Kahihikolo i ka laua hiapo aia i Kilauea ko laua wahi i uoho ai. I ka hiki aua 1 ka wa i hanau ai, eha po, eha ao, aole he mea a hemo iki o ua keiki nei* kupilikii na makua uo ka hemo ole, ēha hou po, eha hou ao, hanau ua keiki nei, o ka po i hanau ai i ka po io Muhealani, ka malama i hanau ai io Kaelo. Nolaila, 0 Kaelo kane, o Pulu Kaeloelo kawa hine, hanau kanaka i keia malaina he kanakā he kanaka kapulu, a he wahine kapulu. Ia po kui ka hekili, olapaka uila, uei ke olai, kahe ka wai ula, i hauau ae ka hana he keiki puhi, holo ana 1 kai keia keiki puhi. He keiki kane. Ia koko no hapai hou no o Kahihikolo. Iloko o ka lima o ke kuu ana, ua inanao na makua, ua pau la hoi ka lia-

nau kepanaha ana. Nolaila, hoomaka na alii o Koolau e haku ika inoa. Haku iho la o Kahili i kaua mele, he alii wahine ia. Nani KihUiea he kuahiwi no Koolau, no Puna i ke ala me ke onaoua, Onaoua aula na pua i ka waa, He wan kele uaka makani Kuiwailehua, He lehua ke aloha na ka makemake, 0 kuu mukemake ua ko ne nei, 0 ka iini nui noia a ka manao, 0 kuu lei aloha ua hiki uiai e. Haku mai hoi kekahi alii kane. Oia o Pilaa i kana mele, he inoa no noua keiki nei. Nanf Kauhakake i ke ao a Kanaulu, He uluhua au ia Waiakalua, Ika hana 'mao ole me Kikiopua, . He pua aloha na'u ka Mokihana, 1 ieī aloha me kuu lioa e, u He hoa i ka makani he Ulumana, 0 kuu lei aloha ua hiki mai e. A pau keia maumele i ka haku ia, he mea paa naau ia i na alii o na Koolau, he mea nui no ia i na alii o ka wa kahi ko, o ka haku i na mele iuoa, Haku hoi o Leleaanae he alii wahine 1 kana mele. a Lei Haena i ka Ua paupili, Pili aloha me na lehua o LalōUpali, Oaipaua haia ai a ke Kinau, He ia ai ia n* kuu makemake e noho liei, E noho ae ana i ke kau o ka uele, Ahiki m<i! no oe pono iho aa, 0 kuu lei aloha ua hiki uiai e. He nui na aiii i haku mele, e kaii ka- # 1 kou a mahope aku. oka heie ia aka manawa i puni ai. Hoomaka na iii ehoouka4 ke mele inoa* 0 ka hele i% a ka wa i hauaa ai t eh« pōf eba ao.o ka hookohi ana aole hemea a hemo aku. A hala ia po, ame ia 1 mau la, pot>o ole ka mauao o oamakua ame na lii t elimapd, elima ao, Mte ono | o ka po, kui ka hekili. oiapa ka uila, n§i

ke olai, kahe ka uai uhi, i hanau »»e ka hana, he keiki puhi uo he kaikamahine. hanau i ka po o Mahealani, o ka.malama i hanau ai o Kaulua, o Kaulua kane, o Lnuihua ka wahine, hanau kanaka ia malama, he hokua leholeha. Holo ana no ike kai keia puhi. Pili hua na makua no ka hanau kupanaha, ulna keiki, alua no ika hanau kupanaha. la koko no hapai hou no o K*hihikolo. E waiho iki kakou ia Kahihikolo a me ka opu e hapai la. E huli ae kakou*n nana i na keiki puhi. Aia ko laua walii i noho ai i kahakei no o Kilauea, he lua nni, aia ka pohaku nui e kur nei a hiki i keia wa, ia lauu i noho ai a nui ua mau keiki puhi nei, i aku la kahi kaikuahine i ke kaikunane, ono mai uei ka hol au i ka wai. I aku ke kaikunaue e pii hoi ha kaua i ka wai, ae, wahi a ke kaikuahine. Oia oni ko laua nei. Oia nee. Oia wala. Oia holo. Oia hele ko Isua nei a hiki i kuahiwi, loaa no ka wai a kahi kaikuahine, kahe ana i kai, o ke kaikunane hoi, aole i loaa, a hoi wale no me.ka nele. Aia no keia mau auwai i Kilauea e waiho nei a hiki i keia wa, aia no i ke ulanui, ua kapaia no ua mau auwai la, o Kaanwaiakapuhi, he wahi makaikai ia uo ua walii la a hiki i keia wa. E haalele kakou ia laua nei e oni ana ike kai o Kilauea. E hoi ue kakou e nana ia Kaliihikolo, a uie ka hunau ana o keia keiki e hapai nei, oia noho aku o laua nei a nui loa ka opu o Kahihikolo. Hoouiaka hou na alii 0 Koolau e haku i na mele inoa. Haku mai Ia kekahi alii wahinei o Hoakalei. Nani Haupu he kuahiwi no Huleia, E hue ae ana loko i ka ukana ne aloha, E alolm ae ana o na Kiakaunu, He kaunu wahahee nau e ka makemake, O ka loko hana no ia e hana uei, Hauahana mau kaua no Haikn, E ku uiiii oe e ko aloha o maloeloe. 0 kuu lei aloha ua hiki mai e. oka hele ia aka wa i hanau ai, ua puai, ua ua alii wahine nei ika po 6 Hoaka, o Ikuwa ka malama, o Ikuwa kane, o Hoopaupauaho ka wahiue hanau kanaka he kanaka leo nui, ho wahine leo nui.

Ikapo i hanau ai akahi no o Kuae-j hu a noho pono aku i ka wa hauau, no | ka mea, he kilokilo kana hana, o ka he j le ia ka manawa e hauau ai. Hookokohi mai la na ao o ka lani, kui ka hekili nei ke olai, olapa ka uila, kahe ka wai ula, a Kanaloa, opaipai na kukulu o Kahiki, elima po, elima ao, i ke ono o ka po hanau. I hanan »e ka hana he kaikamahine. He uiui heninau, ka kela alii, ka keia alii na wai e kapa ka inoa o ke alii, na ke kupunakane na Kuaehu. Nolaila, kapa iho la o Kuaehu i ka inoa, o Koananai, mokapiko kani ka pahu. Hanai ia keia kaikamahine auui, aohe pnu. aohe kee, oke ku aka wahine maikai, hookahi no hana aia nei oke kui lei Mokihana, o ka laau hookahi no ia o kona pa, kaia nei noho no me kahi kahn ona me Kaikioloweo, he wahi kuapuu keia. Oia noho akn a nui ha na makahiki he umikumamalima. Ua manao na makua a me ka alii o hooao o Koanauai me Kahuoi, he keikialii, no keia mai Tahiki mai uo Kalewanuu, a i kona wahi i noho ai lanini. o kona wahi noia i pae mua mai ai nie konakahu, me Kaholoala, ame Hanapai, be mau kanaka koa keia. • Aka. ua paa eka manao o Kuaehu, 0 Kalalea ke kaua moopuna baku, e hooao ai„ Nolaila, ua like ole ka manno o na makna a mo jia alii, me ko Knaehp kona kupunakaue/ Ua paa ka hoopalau o Kalalea me Koananai ke alii puukani oua Koolau. Ua uoho wale i ka uka o Kanihikolo, kona hale alii na--1 ni i kahiko ia i ke ala o ka Mokihana, a |me ke ala o Kalaiiae o Makann He loi- | hi no ko Una noho hoopaiau aoa, hookahi makahiki, a pau ka hoopalau ana, kokoke ika wa e hoao ai na alii. Ua kauohaia na alii a pau o na Kooiau e hoomakaukau i mea a pau e pono ai ka mare ana o na lii, hoouoaia o Pohakumalumalu e kii i wai i Kemamo i wai einu no nllii ika wa n>are ai, kii ia ka opae kahuli Anli o Pohakohapai, a eue.ka moe wai o K*lualibilihi, a me ka ia m«i o ka puka, a me na hala ai mai a ke Kiuau, a me ka pahapaha mai o Polihale, a me na inea ala mai uo a pau o tē kuahiwi, A makaukau keia mau inea a paō. (Ao!eipatt.)