Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 1, 6 January 1877 — Page 1

Page PDF (1.68 MB)

This text was transcribed by:  Morris Lai
This work is dedicated to:  Violet Lai, ku’u makuahine

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUTLER.ENG.SF

 

BUKE  XVI.   HELU 1.                      HONOLULU,   POAONO,   IANUARI 6, 1877.                  NA HELU A PAU 788.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA!

– A ME –

 

Ka Laau o kou Hale!

 

No Hea la?

KA I NO HOI NO KA HI O

WAILA MA!

 

____

 

Nana aku no hoi ia la,

 

OHI KA IO o KA LAAU o MAKAWAO

 

i ka ua mea o ka nani o

 

Na Papa, Na Laau.

 

–A ME–

 

Na PONO KUKULU HALE

 

O NA ANO NO A PAU,

 

–MA KE KIHI O–

 

No ALANUI PAPU a me MOIWAHINE,

 

……Honolulu……

 

MALAILA E LOAA AI E LIKE ME KA

 

makemake. no ke

 

Kumukuai make pono loa

____

 

PAPA, PAPA, PAPA

 

 

 

Na PAPA huluhulu,

            Na PAPA manoanoa,

                        Na PAPA i kahiia,

                                    Na PAPA kepa,

                                                PAPA hole keokeo,

                                                            PAPA hole ulaula

 

NA LAAU! LAAU!

 

NA KUA,

            NA KAOLA,

                        AAHO,

                                    MOLINA,

                                                PEAPEA,

  PINE HULUHULU,

                        PINE I KAHIIA,

  Na Papa a me na Laau Ulaula !

PILI ULAULA

            PILI KEOKEO,

                        PANI PUKA,

                                    PANI PUKA ANIANI

                                                IPUKA ANANI,

                                                            OLEPELEPE!

––––

PENA O NA ANO A Pau

Hulu Pena mai ka liilii a ka nui

AILA PENA!

 

AILA HOOMALOO,

                        WANIKI,       PATE.

NA LAKO

 

o kela a me keia ano.

 

NA AMI-PUKA HALE,

            NA AMI-PUKA PA:

––––

ANIANI!

––––

Pepa Hale me na lihilihi.

 

E LOAA NO MALAILA

Paakai Helu 1.

O KAKAAKO a me PUULOA

––––

 

            No ke Dala kuike, e loaa no na mea a pau i haiia ae la no ke kumukuai emi loa.

            O na kauoha a pau mai Hawaii a Niihau, loaa'ku ana ia lakou, e hooko koke ae mai ana no ia me ka lawa pono.

E kipa nui ilaila, @ ike i ka oiao

776 3m  778

 

HE MOOLELO

 

––– NO –––

 

AAHOAKA KE KOA

 

––– A ME –––

 

KONA HANAU KUPANAHA ANA

_____

 

HE MOOLELO KAHIKO NO KAUAI.

_____

 

[Unuhiia no ke Kuokoa.]

HELU 2.

_____

 

A MAKAUKAU keia mau mea a pau, hiki mai la ka manawa e hookoia ai na iini paa o na'lii, ku mai la o Kuaehu me kona kahiko piha, a hoike mai la imua o na'lii a me na makaainana, i mai la,  Auhea oukou e na'lii a me na kauaku alii, na makua o na mea e mare nei i keia manawa a me na makaainana, ua hiki mai nei kakou i ka wa e hookoia'i ka makemake o kuu naau, oia ko laua hooko ana i ka mare.  A mamuli nae o kuu ike piha kilokilo, e hanau ana he keiki koa mai ko olua mau puhaka aku, he keiki koa, a nona auanei ke kaulana palena ole ma keia hope aku ; o ke keiki ia ola na iwi, puni no o Kauai nei ia kakou nei e na'lii.

    A pau na olelo a Kuaehu, hoomaka ka ai ana i na mea a pau i hoomakaukauia, o ka hoao ana o na alii, hula ka hula a maloeloe, oli ke oli a ha ka leo, kilu ke kilu a pau i ka nahaha, no ka loihi o ka wa o ka hula ana, oia hoi, he umi la a he umi po, ka loihi o ka wa a na'lii o ka noho ana e ai i na mea i hoomakaukauia no ka la nui o na'lii.

   Ia wa no, hoi aku la na alii o Koolau a me ko na wahi e ae a puni o Kauai.

   I ka po nae mahope iho o ka hoi ana aku o na alii, kaukau aku la o Pali koa, kahi aikane a Kalalea, ma ke mele ana penei :

 

   Anu la––e anu,

   Anu mai nei loko e ke hoa,

   He malihini kipa ko ka hale,

   Aohe ike wale iho ia Kamoku,

   Moku kaua e ke hoa la,     [kuu alo,

   Anu mai nei kuu kua mehana mai nei

       He wahi aloha,

       No'u no e noho aku nei.

   Ia paa anu no o keia wahi me a Palikoa, o ka wale waha aku la no ia i na'lii a me na aialo, pa iho hoi i kamalii, o ke kaulana loa aku la no ia a puni o Kauai nei.

   E waiho iki kakou no ke kamailio ana ia Kalelea ma, a e huli ae kakou e nana ia Kahuoi, ka mea i kamailio ia mamua a me kona mau kahu.

   I ka manao ana o na makua a me na alii, i ka pono o ka mare ana o Koananai me Kahuoi, he keiki alii no Tahiti.  A ia lohe ana o Kahuoi no Koananai, oia kana wahine e hooko aku ai piha loa i ka olioli, a i iho la,  E hoouna paha wau i kau kahu ia Kahaleola, e kii i o'u kapa i luna o Kahakaekae, iloko o ka pili o Hooukalani, oia i kuu kupunowahine ia Poloahikanaloa.

   I loa no a pau na huaolelo, o ka hoouna koke ia aku la no ia o Kahaleala, a koe iho o Hanapai e kiai i ka laua hanai alii.

   Ia Kahaleala hoi i hiki ai i kukulu o Tahiti, hele aku la keia a Kahakaekae, i ka pili hoi o Hoeukalani.

   Oiai ko ianei hiki ana aku, e moe ana no o Poloahikanaloa, oiai, he eha mahina ona e moe ai, alaila ala kona hiamoe.  Hiki aku nae keia, elua mahina i pau, a koe elua.  Noho iho la keia kakali no na mahina i koe.  A pau na mahina i koe, ala ae la ua luahine nei, a ike mai la i ko ianei noho aku, pane mai la, i ka i ana mai, He mea kupanaha no ka hoi ia oe, o ko haalele aku nei no ka ia i ko haku, a miki mai nei oe i kau o hope nei.  I aku hoi keia,  I kii mai nei au i na kahiko o kuu hanai, aia ka ia oe.  Ae mai la ke kupunowahine, Ae, eia no ei ae no, a i mau kahiko aha keia o ke kii ana mai?  I aku o Kahaleala, I mau kahiko e mare ai i ka wahine ana.

   A lohe ka luahine no keia mau huaolelo, huli ae la oia, a wehe ae la i ke poi o ka ipu i waiho ai na mea ike, a haliu iho la oia ilalo, a nana mai la i Hawaii nei, a ike mai la i kana moopuna, e noho ana iloko o ke kai, a o ka wahine hoi, ua hoao ae la me ke kane hou, nolaila, o Tahiti no keia noho iho, aohe Hawaii e hoi aku ai.

   I ka lohe ana o Kahaleala i keia mau huaolelo, ano e ae la kona mau nelehelena, a i mai la,  Aole au e noho me oe, e hoi ana no au, a ina ua make io kuu haku, alaila, o ko maua make pu no ia.  O ko ia nei ku ae la no ia a hoi mai la.  A hiki keia i Anini, a i nana iho ka hana, aohe ka hanai, o ko ianei uwe ae la no ia me ka leo nui :

   Kuu haku i ka ua nui o Hanalei,

   Lei ana o Luia i na hala o Pooku,

   Ku au e hele, haalele au ia oe,

   O oe ka ka uhane iluna o Hihimanu,

   Me he manu la o Puupoa e au nei i ke kai, [aloha,

   Akahi au a ike i ka mea nui la he

   Aloha o––e, aloha no hoi au––e.

A pau keia uwe ana a Kahaleala i kona haku o ka au ana mai i ke kai loa, mai Tahiti mai, a pae ana i Hawaii nei.

   O ke kumu o keia make ana o Kahuoi, he make hilahila, no ka nele ana i ka wahine, no ka mea, ua hoao ae la o Koananai me ke kane hou, nolaila, ua holo manawaino aku la o Kahuoi a moe i ke kai o Anini, aia ia wahi i Kalihi-kai ma o aku ; a o kahi kahu hoi o Hanapai, holo hoi ia a moe i ke one.  Ua kapaia no ka inoa o ua aina la ma ka inoa o ua kanaka la, aia ia wahi ma o aku o Kalihikai.  O Kahuoi hoi, ua lilo ia i pohaku i-a no ia wahi a hiki i keia manawa.  Penei kona moolelo,  Ina e pii ka i-a a pili i ka pohaku o Kahuoi, a puni ole ua pohaku nei i ka ia, aole no e puni ana o Kauai nei i ka i a, aia no a puni ua pohaku la i ka ia, alaila, he ia wale no ma na wahi a puni o Kauai nei––he alalaua ka ia, he uu, he akule a me na ia no a pau.

   Ua make keia poe a pau i Hawii nei, a ua make o Kahaleala i Kalihiwai la o luna aku, a ua kapaia ka inoa o ia wahi, mamuli o ka inoa o ua kanaka la a hiki mai i keia la.

   Maanei, e waiho kakou ia lakou iloko o ka make, a e huli ae kakou a e nana hou ia Kalalea a me Koananai, no ka mea, i ka hala ana no o na malama elima, ua ike lea ia ua hapai o Koananai.  O ka hele hoi ia a hiki i ka ehiku o ka malama, ono ae la o Koananai i ka hee o Kalihi-kai, huli ae la oia a i aku la i ke kane, Akahi mai la ka hoi kuu ono i ka hee o Kalihi-wai, waiho mai a moko le, poke iho a piha ka ipukai, hui pu iho me ka ina o Anini, o ka poi ono ae no o Haena.

   Aia nae iloko o ia manawa, huli ae la o Kalalea a kena ae la i kana wahi aikane ia Palikou, E holo oe i ka ono o ka wahine a kaua.  Ae mai la no o Palikoa.  I hou mai ke alii, E hele nae oe a ia Puukunu, aia la i Kilauea, ma o aku, a e olelo aku oe, ua ono ke alii i ka hee o Kalihi-kai a me ka ina o Anini, a i ka poi hoi o Haena.  A lohe ia i keia mau huaolelo, ku no oe a hoi mai.

   Ku ae la o Palikoa a hele aku la, a hiki ana imua o Puukunu, a hoike aku la i na mea a pau i kauohaia mai, a ku ae la no hoi mai la.

   A loaa na mea a pau ia Puukunu, lawe mai la a hiki imua o ke alii nana ka ono, a o ka ai iho la no ia e like no me ke ano mau o ka Hawaii.

  Oi noho aku hoi lakou nei a hiki i ka puni ana, o na la ia o Ole, hoomaka iho la ka nahunahu ana ; ua hala he mau la a me na po, aole pae he hanau iki, a i ka po i Olepau, kui iho la ka hekili, olapa ka uwila, nei ke olai, pio ke anuenue, ku ka punohuula, ua ka ua koko, kahe ka wai ula, a i hanau ae ka hana, he keikikane.  O ka hele ia a hala ke anahulu, kapaia ka inoa o ke keiki, oia hoi o Anuu.  O keia keiki, ua lilo ia Kaiwa a me Kawaipapa, he mau kupuna no ia no Kalelea, a na laua no hoi i hanai i keia moopuna.  Ia wa, ua haku na'lii a me na mea a pau i mele inoa no keia keiki, a oia hoi keia :

   Nani a'u pua i ka waokele,

   I ka uka laau o Keaaopu,

   Mehe opua la ko aloha ke hiki mai,

   A hiki mai ka makani he kiu kai nui,

   He nui no oe he hiapo na'u nei,

   No kuu wa opiopio heu ole,

   Eu ole ka moe a ka Unulehua,

   He lehua ko aloha na'u e noho nei,

   E noho ae ana i ke kau o ke aloha,

   E hai mai oe i kou kee––e

      Ua hi––ki no––e,

   O keia mele ae la, ua haku pono ia no e Koananai, no ka mea, o ka hua mua no ia o kona puhaka, he hiwahiwa hoi he mea laha ole.

   O keia mele malalo iho na Kalalea ponoi no i haku, o oia keia :

   Nani Puna i ke ala me ke onaona,

   Onaona aala na pua i ka nahele,

   Hele no oe i ike mai,

   Kikaha na manu i ka wai,

   O ka waiwai iho la no ia o ka manao,

   O kuu manao ua onipaa,

   Alia oe e pulale mai,

   E hai mai oe i kou ke––e,

     Ua hi––ki no––e.

   A pau keia mele a Kalalea kona makuakane ponoi, hapai ae la kekahi kuponowahine ona i keia mele :

   Nani pohakupili he kuahiwi no Kealia

   Alia oe e ka aumakua hooluhi kino,

   O kuu kino ua laahia i ka moe,

   O ka moe oni ole a ke kai o Papaloa,

   Aohe loa o ke kula o Kalualihilihi,

   He lihilihi kuku ia no Aipo,

   A mai hoopa mai oe e ke aloha,

   O kuu aloha na onipaa iho nei,

   O kuu lei aloha ua hiki mai e,

   E hai mai oe i kou ke––e,

     Ua hi––ki no––e.

   I ke koana wai no o ke keiki mua, hapai hou no o Koananai, o ka hele ia a piha na mahina elima, ike pono ia ke keiki, aka, ke hoomau nei no na kupuna i ka haku no i ka inoa o kela keiki.

   Eia mai hoi ka Kuaehu mele inoa o o ka haku ana :

   Nani a'u makani e pa nei,

   Pa mai ka makani he Kamalo,

   He lae o kahala he moae,

   He moae auanei ko kai nei,

   He hoolua auanei ko uka,

   Huhuhui aku ka makani,

   He lae o mano, he akeake,

   Mai keakea mai oe i ka'u aloha,

   E hai mai oe i ko'u ke––o,

     Ua hiki no––e.

   O keia mele, he mele makani no ia no Anehola nei, a o ka elemakule kilikilo no hoi keia, ke kupunakane o Koananai, a nana no i hanai i keia moopuna, a nana no hoi i hoomare ia Kalalea, e like me na helu i hala, i oleloia hoi no Kalalea a me Kuaehu, i kona ike ana e heenalu ana..

   E huli ae kakou e nana aku ia Koananai, no kona hapai hou ana, oiai ke nui ae la ia opu ona ; o ka hele ia a piha ka ehiku o ka malama, ono ae la ia i ka opae o Pohakuhapai, a me na luau ono o Kaluaokuahine, aia no ia mau wahi i Kealia.  A loaa mai la keia mau ono, hana iho la ke alii ma ka mea lawa i kono manao.

   I ka piha pono ana o ka ewalu mahina, ono ae la keia i ka uhi molale lehua o Makiao--na laua nei ka hele, o ka hana no a na'lii, o ka hahai mahope, a hiki ana i kahi o ka uhi, eli kane eli ka wahine, aia ka pono o ka loaa, pau ka ono o ke'lii.

   Ua hanau keia opu ma ka po i o Huna, i ka malama i o Welo. O Welo kane o Poelei ka wahine, hanau kanaka, he kanaka aea kauhale.

   I ua po la i hanau ai, kui ka hekili, olapa ka uwila, nei ke olai, ua ka ua koko, kahe ka wai ula.  Eha po, eha ao, aole he wahi mea a hana@iki, nolaila, ua pilihua loa na makua a me na'lii.  Eha hoi po hou, eha ao, aole no he wahi mea a hanau iki.

   A no keia mea, aui ae la ka wahine a ninau aku i ke kane, Pehea kou manao no'u i keia manawa ?  I mai la ke kane, Hookahi wale no o'u manao i koe.  a ina no e ole mai, oia iho la no.  Heaha ia manao ou ? wahi a ka wahine.  I mai ke kane, E aho paha e kii i kahuna ?  Ae ae la ka wahine, Ae, ua hana ae nei la hoi o Kuaehu i kana pono a ua nele, nolaila, e aho paha e kii ia Kanoeoalakai, aia no oia iuka o Wainiha kona wahi e noho ana ia manawa.  Ua noonoo ia ka mea nana e kii, a ma ke kuka ana, ua hooholoia, o Pohakumalumalu ke kii i ke kahuna.

                                                            (Aole i pau.)

 

Na Kanawai o 1876.

 

–––––––––

 

   Pauku 16.  Ma kela a me keia palapala hoopii hoahewa no kela a me keia feloni, a i ole misidamina ina ua ake ia e hoakaka ma ua palapala nei ka mea nona kekahi waiwai, ina no he waiwai paa a lewa paha, a no kekahi mea nae ua waiwai nei i oi aku mamua o ka hookahi, a i ole malalo paha o ua waiwai nei o ka malama ana a kekahi mea i oi aku mamua o ka hookahi, ina no he poe hui ua poe kanaka la ma ka waiwai he poe hoa aina hui, he poe hooilina hui, a i ole he poe hoa aina, alaila ua lawa no ke hoike i ka inoa o kekahi o lakou, a ke hoike iho no i ka inoa o kekahi o lakou a e hoike pu iho ina o ka mea nona ka inoa i olelo ia ua waiwai nei, a i ole no kekahi hoa iho a kekahi mau mea hou iho e like me ka mea e makemake ia ana; a i na manawa a pau, ma ua kupono ke hai ia iloko o kela a me keia palapala hoopii hoahewa no kekahi feloni, a i ole misidamina na kumu o kela ano keia ano i manaoia ai e kela a me keia mau hoa hui, a mau hoa aina hui, a hoa aina, alaila ua lawa pono iho la no ke hoakaka ia lakou ma na ano i hai mua ia ae nei, a o keia hoakaka ana e manao no ia ua pili pu i na Ahahui waiwai o na mahele (Joint Stock Company) a me na poe malama waiwai.

   Pauku 17.  O na waiwai lewa a me na waiwai paa a pau i lilo no kekahi Ahahui mamuli o ke kanawai, e hooponopono, e hoomalu, a e paa, e manaoia no ua waiwai nei ina e hoopii ia ana kekahi kanaka okoa ma ka palapala hoopii hoahewa no kekahi ofeni i hanaia iluna a iloko paha o ua waiwai nei no ua Ahahui nei.

   Pauku 18.  Ma kela a me keia palapala hoopii hoahewa no ka pepehi kanaka, a i ole ia no ka lawe ola paha, a i ole he lilo ana paha i kokua hewa no kekahi pepehi kanaka a lawe ola paha, aole no e manaoia he mea nui e hookomo ai ma ua palapala nei na ano a me na kumu i loaa mai ai i ua kanaka nei ka make, aka e lawa no ma na palapala hoopii hoahewa a pau no ka pepehi kanaka, ke hoakaka ua hana ka mea hoopiiia me ka manao kolohe me ka makemake e hana a me kona manao ino i haku mua ia a ua papehi a make a lawe i ke ola o ka mea make, a e lawa pono no hoi ma na palapala hoopii hoahewa no ka lawe ola, ke hoakaka iho ua hana ka mea hoopiiia me ka manao kolohe, a ua pepehi a make, a lawe i ke ola o ka mea make, a e lawa kupono no hoi ina he palapala hoopii hoahewa no ke kokua hewa i kekahi pepehi kanaka a lawe ola paha ke hoakaka iho i ka mua no ka pepehi kanaka, a i ole lawe ola paha e like me ke ano la o ka hihia, ma na ano i hoakaka ia mahope nei, alaila e hoakaka iho i ka mea e hoopii ia ana no ke kokua hewa ma na ano i hana mua ia a maa mau.

   Pauku 19.  Ma kela a me keia palapala hoopii hoahewa no ke kakau apuka, hoololi, hoolaha, haawi ana paha i kela a me keia palapala o na ano a pau, a i ole no ka haawi ana paha ia hai kalepa ana, hoolilo ana, a i ole hoolilo ana no hai, lawe ana mai, a i ole hoao ana e lawe mai i kela a me keia waiwai ma o ka imi loaa ma ka hoopunipuni, o i ole no kekahi hewa e kue ana i ka Mokuna XXIII o ke Kanawai Karaima, alaila ua lawa no ina e makemake ia ana e hooiaio ia ka manao hana e apuka, a i ole hoopoino ke hoike iho ua hana ka mea hoopii ia i ka hewa me ka manao e apuka, a i ole hoopoino (e like me ka mea e manao ia ana) me ka hoike ole he manao e apuka, a i ole hoopoino i kekahi kanaka, a ma ka hihia lawe ana mai, a i ole hoao ana e lawe mai i ka waiwai ma ka @ loaa ma ka hoopunipuni, me ka hoike ole i ka mea nona ke dala, a i ole waiwai e ae i akaka he kumuwaiwai.  A ma ka hookolokolo ana i kekahi o na ofeni i hoakakaia ma keia pauku, aole no e manao ia e hooiaio ia ka manao hana o ka mea hoopiiia e apuka, a i ole hoopoino i kekahi kanaka poino, aka e lawa no ke hooiaio ia, ua hana ka mea hoopiiia i ka hewa ona i hoopiiia ai me ka manao e apuka, a i ole, hoopoino paha (e like me ka mea e manao ia ana )

   Pauku 20.  Ma na palapala hoopii hoahewa no kekahi ofeni i hanaia mahope mai o kekahi hoahewa mua ia ana, a i ole, mau hoahewa mua ia ana no kekahi feloni a i ole he misidamina paha, alaila, ua lawa kupono no mahope iho o ka waiho ana i ka hoopii o ka hewa hope ana i hana ai, ke hoike iho ua ahewa ia ka mea i hana hewa no ka feloni, a i ole misidamina, ma kekahi manawa a me kekahi wahi, a i ole ma kekahi mau manawa a me kekahi mau wahi, a me ka hoike wale no i ka io a me ka hopena o ka hewa i hanaia me ka haalele i na hahai rula aua no ka palapala hoopii hoahewa a me ka ahewa ia ana no ka hewa mua me ka hoakaka hou ole ana i ka hewa mua a mau hewa mua paha.

   Pauku 21.  Iloko o kela a me keia palapala hoopii hoahewa o kela a me keia ano i kupono ai ke hooiaio no kekahi dala a hoopaa aku i ka waiwai e ae paha, a me kela a me keia palapala hoopii hoahewa no ke apuka ana i ka waiwai i waiho ia aku e malama, hoolilo epa ana, a hoolilo ana ia hai ma ke ano epa ina e pili ana ka hewa i kekahi hoopaa 'ku i ka waiwai, alaila, ua lawa pono ke hoakaka i ua dala nei, a i ole hoopaa aku, i ka waiwai me ke ano he dala wale no me ka hoakaka ole i ke ano o ka apana dala, a i ole hoopaa aku i ka waiwai paha.  A ua hooiaio ana nei e pili ana i ua hoakaka i ka waiwai, e hoomaopopoia no ia ma na hihia a pau ma o ka olelo hooiaio no kekahi huina apana dala, a ma na hihia o ua hewa i hai mua ia ae nei ma keia Pauku no kekahi hoopaa 'ku i ka waiwai ina no nae aole i hooiaio ia mai ke ano maoli o ka apana dala i hoopihaia ai ua huina nei i oleloia, a i ole ke ano maoli paha o ua hoopaa 'ku i ka waiwai nei, a ma na hihia no na hewa i hoakaka pololei ia pela, a ma na hihia pu hoi kekahi o ka lawe ana mai i ke dala a waiwai e ae paha ma ka imi loaa ma ka hoopunipuni, ma o ka hooiaio ana ua hania mea i hana hewa me ke apuka i ka waiwai i waihoia e malama ma o ka hoolilo ia hai i kekahi huina, a i ole lawe ana mai paha i kekahi apana dala, a i ole kekahi hoopaa aku i ka waiwai, a i ole kekahi apana paha o kona kumuwaiwai ina no nae o ua apana dala nei, a i ole hoopaa 'ku i ka waiwai nei, (e like la me ke ano o ka hihia) i haawiia mai ia ia i mea e hoihoi hou ia aku ai kekahi apana o ua kumuwai nei i ke kanaka nana i haawi mai i ua waiwai nei, a i ole kekahi kanaki e ae paha, a ua hoihoiia ia ia no nae ua apana la e like me ia i olelo ia ae la.

   Pauku 22.  E ku no i ke kanawai ke hookomo i na kumu hoopii lehulehu maloko o ka palapala hoopii hoahewa hookahi e kue ana nae i ke kanaka ponoi i hoopii ia, no kela a me keia heluna o na hewa aihue kaawale i oi ole aku nae mamua o ekolu i hana ia e ua kanaka nei e kue ana ia kanaka hookahi no i aihue mua ia ai maloko o na malama eono mai ka hana hewa mua ana a hiki i ka hana hewa hope ana, a i waiho i ka hoopii ma ia palapala no ua mau hewa nei a pau, a no kekahi paha o ua mau hewa nei.

   Pauku 23.  Me kela a me keia palapala hoopii hoahewa no ka aihue, a i ole hana apukae e ae, hoopoino ana, hoonalowale ana a i ole huna ana i kekahi palapala kuleana aina holookoa, a apana paha, o ua palapala nei, alaila, e lawa kupono no ke hoakaka oia maloko o ua palapala nei ke olelo hoike o ke kuleana, a i ole kekahi apana o ke kuleana o ke kanaka, a o kekahi apana o ke kuleana o ke kanaka, a o kekahi paha o ua poe kanaka nei i loaa ke kuleana, ina no ma ke ano hooilina, a ulia wale mai paha ma ka mana kanawai, a i ole mahele kaulike paha iloko o ka waiwai paa e pili ana i ua kuleana nei, a e hoakaka hoi i ua waiwai paa nei, a i ole i kekahi apana o ua waiwai nei.

   Pauku 24.  Me kela a me keia palapala hoopii hoahewa no kekahi na hewa i hoakaka ia mahope nei, aole no e makemake ia a hooia ia ma ka palapala hoopii he waiwai no kekahi ka palapala, a palapala hooiaio, mea e hana ai, a i ole mea e ae, i na mea i hana ia ai o ka hewa, oia hoi keia.  Ka hewa aihue i kekahi palapala moolelo mua o kekahi Anahookolokolo.  Ka hewa aihue hahae, ooki, mahele ana a kaawale, a i ole wawahi ana me ka manao e aihue i kekahi mea in hana ia me kekahi metala a paa me kekahi kini huinaha a i ole alanui paha, a i ole ma kekahi wahi e ae in hanaia no ka pono o ka lehulehu, a i mea hoonani paha.

                                                                        (Aole i pau)