Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 2, 13 January 1877 — Na Kanawai o 1876. [ARTICLE]

Na Kanawai o 1876.

Pauku 25. I rnea e pale ako ai ina pohihihi inn ka waiho ana i na hoopii e kue ana i kekahi poe hana hewa ma nahihiaa pau no ke apuka ana i ka waiwai i waihoia aku e malama, a i ole ka hoolilo apuka ana nona, a i ole hoolilo ia ana ia hai e kekahi kanaka, e mana no ma ke ano kanawai ke hoakaka ma ka palapala hoopii hoahewa me ka hoopii i ka mea hana hewa no kekahi mau hewa kaawaie he lehulehu no ke apuka i ka waiwai i waihoia aku e malaoia, a i ole hoolilo apuka ana nona a no hai paha, e oi ole ana mamua, o ekolu i hanaia paha e ia me ke kue i ke kanal>a hookahi no ia apuka mna ia, maloko nae o na malama eono, mai ka hanaia ana o ka hewa mua a hiki i ka hewa hope. Pauku 26. Ma na hihia aihue a pao i hanaia me ke kne i ko ka Moi waiwai, a i ole no ke apuka ana i ka waiwai i haawiia e malama, hoolilo apuka ana nona, a hoolilo no hai i hana kue ia i ko ka Moi waiwai, ina he waiwai lewa dalaa hoopaa waiwai e ae paha, aiaila, e mana ma ke ano kanawai ma ka palapaia kauoha e hoopaahao a kekahi Lunakanawai nana i hookolokolo ka mea hana hewa, a hookomo hoi ina ka palapala hoopii hoahewa, e hoopiiia ai ua mea hana hewa nei, ke hoakaka i ka waiwai iewa dala a hoopaa waiwai e ae paha, i hai mua ia ae la ma ka inoa o ka Moi.

Pauku 27. Ma na hihia aihue a pau uo kekahi waiwai lewa i waihoia i mea lako hale ma kekahi hale, a he hale hoolimalima e noho ai, alaila, e kn i ke kanawai ke wuiho aku ma ka palapala hoopii hoahewa ma na ano maa mau no he aihue, a ma-na hihia aihue a pau i kekahi mea i pili paa i hooiimalimaia e like me ia i oieioia, ke waiho i.ka hoopii ma ka palapala lioopii hoahewa ma na ano me he mea i hoolimalima i ka hale a rumi paha ua mea hana hewa la, ama kekahi o ia mau hihia i haiia ae ia e hoakaka i ka waiwai, no ka ona waiwai ponoi, a i ole no ka mea paha nana i hooiimalima aku. Paaku 28. Mu keia ame keia palapala hoopii hoahewa e hoakaka ana he aihue aua me ka manao koiohe i kvkahi waiwai, e pono ma ke kanawai ke hookomo aku i na kumu a mau kumu iehuiehu no ka ioaa koiohe ana mai o ua waiwai nei, a o kekahi apana paha a mau apana paha o ua waiwai nei, me ka ike no he waiwai i aihueia, a ma na palapala hoopii hoahewa no ka loaa koiohe aua mai o kekahi waiwai, me ka ike no he waiwai i aihue ia, ama na paiapaia hoopii hoahewa lo ka ioaa kolohe ana mai o kekahi wawai, me ka ike no he waiwaii aihue ia, e pono ma ke kanawai ke ho-okomo i kekahi kumu no ka aihue, me ka manao kolohe i na waiwai nei kekahi. Pauku 29. Ma ka pakpala hoopii hoahewa no ke kakau apuka hooioli auo e ana, haawi ana, hooiaha ana aku, hoolilo ana aku ia hai, a i ole no ka aihue ana, apuka ana i ka w&iwai i waiho ia ak;u e maiama, Lawe ana mai mamuli 0 ka hooweliweli, hoolilo aua nona, hooiiio ana ia hai, hana ino ana, a i oie huna ana, a i ole loaa ana mai paha ma ka imi loaa ma ka hoopunipuni o kekahi palapala, e lawa kupono no ke hoakakaia ua palapala nei ma o kekahi inoa ia, a i oio kekahi f,no hoomaopopo e ae e hiki ai ke ike U ua palapala nei, a i oie

ma o konn »no maoii 'la, me ka hoaka-

ka ole maloko i kekahi kope a auo hoohalike, a i ole hoakuka o ae o ua palapala uei, a i ole o kona kumu waiwai paba.

Paukn 30. Ma na hihia eao a pau i manaoia ai he kupouo ko hooiaioia ma kekahi palapala hoopii houhewa. keka hi palapala hoakaka kumu, ina no he palapaia i kakau holookoaia, a e kekahi apana wale no paha ma ka palapala lima pai hakahaka, a i ole huahelu paha. alaila, e lawa kupono no ke hoakaka i ua palapala nei ma kekahi inoa a hoakaka e ae e hiki ko ike ia aku ua palapala nei, a i ole ma ka mauao paha o ua palapala nei, me ke kakau ole ana i kope a ano hoohalike e ae o ua palapala holookoa nei a apaua paba.

Pauku 31. Ma na palpala hoopii hoahewa uo ka hoohiki wahahee, a i ole, no ka lawe a hana ana, kakau inoa ana, a kakau ana malalo o kekahi palapala me ke kolohe a ano kue i ke kanawai a me ka makemake e kolohe me ka hoopuuipuni nae, ke apnka me ke ano maalea, a manao ino paha i kekahi oieio hoike, oielo hooiaio, oielo hoike kumu, olelo hoohiki (offidavit) olelo hoike i kakauia, paUpala hoopii, olelo hai aku i ka lohe, palapala hoakaka kumu, a i ole palapala lima e ae, alaiia, e lawa kupono no ke hoakaka ma ua palapala hoopii hoahewa nei i ka io maoli o ka hewa, i hooiliia maiuna o ua mea hoopiiia nei, a me ka Aha Hookolokolo i laweia aku ai a hanaia ia, a kakau inoaia.ai, a kakauia ai paha malalo o ua palapala nei, ka olelo lioohiki, olelo hooiaio, olelo hoike kumu, olelo hoohiki (aftidavit), olelo hoike i kakaaia, palapaia hoopii, olelo pane, olelo hai aku i ka lohe, palapalapala hoakaka kumu, a i ole palapala lima e ae, me ka hoakaka ole ua palapala hoopii hoahewa nei i ka palapala hoopii, olelo pane, olelo hooiaio, olelo hoike kumu, a i ole kekahi hahana e ae paha i lawelaweia ina no ma ke kanawai, a i ole kaulike paha, a i ole ma na hookolokolo e ae paha, a me ka hoakaka pu oie ana hoi i ka mana hookohu, a i ole mana o ka Aha, a mana paha o ke kanaka, pana i hoolohe ua hewa nei a hoahewaia ai.

Pauku 31. Ma na palapala hoopii hoahewa no ka hookonokono e hooiiiki wahahee, a i ole no ka hana kolohe a aelike ana me kekahi kanaka, e hana me ka manao kolohe, a hana hooiiiki wahahee me ka manao kolohe ana, a i oie G kenakena ana, lilo ana paha i kumu, a i ole imi ana paha i kekahi kanaka nana e lawe hana, kakau inoa, kakau malalo o kekahi palapala, me ke kue i ke kanawai, me ka manao kolohe me ka hoopunipuni, ine ke apuka, me ke ano maalea, manao iuo a ano hoohauaiia i kekahi oielo hooiiiki,olelo hooiaio, oleio hoike kumu, olelo hoohiki (aflidavit). olelo hoike i kakauia, palapala hoopii, olelo pane, olelo hai aku i ka lohe, paiapa'.a hookaka kumu, a i oie palapala lima e ae, alaiia e lawa kupono no, ma wahi a pau o ua hoohiki wahaheo nei. a i ole hewa e ae i hai mua ia ae nei, i hana maoliia ai, ke hookomo iho i ka hoaka i ka hewa o ke kanaka nana maoii i haoa ka hewa hoohiki wahahee, a hewa eae paha i hai mua ia ae nei, a a malaila e hoakaka iho, o ka mea hoopiiia, ua hana me ke koe i ke kanawai, me ka manao koiohe me ke ano ino, a ua kena, a na imi a loaa ke kauak i olelo ia 6 hana i ka hewa e iike me na ano i hoikeia ae la maiana ; a ma na wahi a ma na wahi a pau ; bana maoli ole ia ai ka hoohiki wahahee, a hewa e ae i oielo maa ia ae nei. alaila, e lawa kupono no ke heakaka iho i ka io maoli o ka hewa i hooilia maiuua o ka mea hoopiiia, me ka hoakaka ole a hooiaio oie ana paha i kekahi ona kamu a mau mea makehewa wale no i olelo mua ia, ke hoakaka a hooiaio paha ma na hihia o he hoohiki wahahee me ka manao ko* lohe, a me ka manao ino e hana pela. Vl.—Xa aoo hao% o koe ai i na paUpala hoopii hoahe«fa, oa maoa o hoololi ai.

i Pauku 33. oua kur ani a pao ina J paUpaU hoopii iioihewa, »o kekahi hewa ; i niaopopuii ma ua piUuaU ne% e ha- | ua ia no ia uu ke ano he hoole

(deajurrer) e kaoh» aoi, a i oU ia ma ke noi anM, e hoopau w<*Se i ka i hoopii hoahewa ra«u>oa ae oka pane aoa o ka mea i hoop i;a, a aole inahope aku, a o kela ah-i kei» nh« i w»»hot»i :»ku a« kek:» h» olelo kue oo kekahi hew* o ua p-ilapaU nei, ua hiki in* ua manaoia he kupono, ke kauoha akn i ua palapala hoopii hoahewa nei, e hoololi kokeia tna kahi i hewa, e kekahi luua u ka Aha, a i ole e kekahi kunaka okoa, a ma i» mtoawa tuai e hele inai e hele aku ai ka hihia imua, ine he mea la aole hewa i paka m.n j » aol» he ooi e kaohi ai i ka oielo hoohoU, e ae la no kekahi henmheiiia oia kee >hi palapaU houpii houhewi, i hiki ke noi «a uihuiiu» ma ke uno kaohi i ka olelo hooholo, a noi paha e hoopau wale, e iike me la i olelo mn» ia ae la.

Vll.—Hoopanee ann i na hihia, &e. Pauku 34. Aole no e ae ia he kuleaoa ko kekahi uiea uiu ke auo he pono muoli nuua,, ina ua hoopiiia, ke hoole oia, u i ole ia e hoopaueu i ka hookolokolo aoa a kekahi paUpaU huopii liouhewa i waiho mai ai e kue ana luia, a i ole i haawi aku ai i mauawa e paue ai, a, kaohi fti paha i ka olelo hooholo, no ua paUpala hoopii hoahewti oei iae ia aku iuia. Aka nae, in* o ka Aha i hoopiiia aku oi ua kaoaka uei a e kekahi mea e ae p ah», ina e manao ana u» Atia nei he ioea kupono e ae ia ai oia i niaiiuwa hou aku e ai, a i o'e ia e h<ina i paiapaia hoole, a i ole hoomakakau ai paha i kumu pule* nona n me.i eae palia, aUila, e liiKi no i ua Ahu nei ke ae aku i ma« nawa hou e paue ai, a e hoole aku ai, a i ole ia e hoopaoee ui i ka Uwe ana mai a hoolohe ana i ka olelo paue, a oleio hoole a me ka hookoloKolo una, a i oie e iike la paha me ke ano o ka iiihia, ina uo k» hookolokolo aoa i ua kauaka nei iiki ke knn Aha HookolokoU e hiki mai aua, a ma kekihi kau poha mamu » mai, a ma ka hoU ano e ae paha e like me ka ua Aha nei e manao ai ee pono. Vlll.—Koina o na Aha e ili ole ana na ka poe i houpiiia e uku. Pauku 35 Aoie noe ku ike uanawai

ke lawe a kui aku puha, n i oie e lawe (nai paiia i kekaUi kuiua o ku uha do ku hoopuka aoa i kekahi palapala oo kekahi kanuka a mamuli pahii o kekuhi kaoaka i hoopiiia paha no kekahi fdloui, a i ole ui> ke kokua ana paha i ua fe!oai nei, a i ole uo keknhi (j)isidiuima paha iioko o kekahi Aha Hookolokoio mana nn ka hihia kar<iitna. Aole uo hoi e hiki ke lawe a kui ia a lawe mii paha i kekahi koiua mai kekahi o ia poe kauaka, uo ka noho haopaa bela aua, a i ole uo ka hoopakai» aoa o kekahi palapala kuu kino, a i ole no ke kakau aua i kekahi helo aua inui, no ka hiki mai imua o ka Aha, a i oie he olelo paue paha i kekahi mea i hoike U ioai, a i ole ao ka hookuu aua i kekahi haopaa bala i lawe ia eoai e ua kanaka aei i hope a uiau hope paha no lakou, aka, aa hiki ke kauohaia e uku ia na koĪQ» a pau e ka inea i hoopiiia, a i ho&liewaia, oia kekahi hapa o ka olelo hooholo. IX.—Kukola aoa imaa o k« Aba, a a*e ka pane ana, a pela aku. Pauku 36. loa o kekam kaoaka i ku< kuluia iioua o ka Ah», malalo o kekahi paiapaU' hoopii hoahewa no kekahi ofeai e hoopoka enai i kaoa olelo pane, eolelo aoa, "aoie i hewa," alaiia, e maaaoia ao ena i« paoe aoa a ua kanaka oer, (aie ka maoao hoa ole ana i kekahi aao raia e ae) ua waiho mai la oia i«ia ibo imua o ke aopuni oo ka hookolokoio aoa i aa kaoaka oet. Paoka 37. loa o kekahi kanaka i kokulaia imua o ka Aha, a hoopiiia no kekabi ofeui, e ku malio me ka ekema ole, mamuii o ka hoomaohaia, a i ole e paoe pololei i ka pal&paU hoopu hoahewa, alaila ma oa hihia ma na hihia a pau o ia ano, e ko oo i ke kaoawai (ioa e maoao ka Aha peU), ke kaaoha i ka Luna Aopuni kepooo, e hookomo iho i ka olelo pane, M ao!e i be» wa" ma ka ioioo oa kaaaka oei, a o oa olelo peoe nei i hookomoia mai e like no ii, a e manaoia me he me* la oo ua kanaka oei i pane maoli pela. Pauku $3. loa o kekahi kanaka i boodo kekahi hewa he popule, a ma ke ka«uioia «aa nni paha e paae imaa o Aba, e ikeio ai oia e kekahi jore i koho po-

uo U o liku me ke «v> ia bari4, a ma ia uiea oa h»kt ote i ua kan«k« nei ke hookolo&oiōia ma!a!o o ia pAUp»U b<H>pu" hoihew», a i oie iu« pahi ui.i hookuiokolo ; ia ann o kekahi kuoaka i hoopiiH * ike u »\ e he j<ire uii kauaka oei i hoopiii* ai m «lalo o ka palapala huopii hoahewi he p-ipUc, alnila, e ku i ke kau&wai i ka Aha Hookoloko.'o i hoopii** enni ai ua k«tuka nei e hookolokol>uā. a kuku'uu pihae p*ne. e iike me na oleio loamu», ke knuohe» i beia ike io ana he pupule, e kakauia nia k?» mooielo o ka Ah?» ; tm» ii manawa p« hoi, e kauohaia ua k«oak» nei, e hoopia:a ma kahi paa a hihi i ka wa e hoikeia aku ai ko k;t Moi nnkeuiike» A ina o kekahi kanaka i hoopiiia no kekahi oteoi, e Uweia tnai oi* im«i» o Uekahi Ah;i, e hookuuia aku ai no ko nele i fee ku nu e hiki ai ke hookolokolo a ke ike ia ua kanaka iK'i ho pupule, ulaila, e ka i ko ft;iAatt*a» i ui Aha nei ke kauoha i jure i hoooohoi» e irni i ka oiaio o ka pupule o ua oei ; a inu 0 ke jare i hoouohoia e like me ia i olelo i;i ae la, e ikemaupopo ua popule 10 ua hanakn nei, aUila, e ku i ke knn .wii i k.-t Aha hookolokoio ke konoha i 11* kanika ne e hoopaaia iti:i kuhi pau, in;i kuhi u uia n;i ano e like me kt ua Aha uei e m.inao ii ho pono, a hiki i ka wa e hii'k'M* aku ai.ko ka M«»i makeoiike. A nni n * hinia pupnle* n (iiii, e like ioe ia i iHo it, eko mt i ko k;tn:tvvii i ka Moi lue k.i «e mia, a kukn pu ;i«i3 iue koua nuii Kuhuia, ko inuwi i kau. oha uo ka iioopaa puno hi»u i hk kuiMkn nei i ik»> i'i iie pupule, e hke ki luihi me ko k;» Moi mnkemike m » k;»h« a ma n > rcif* k«ina m»u Kuhin* e mmao ni h • pou.». P«uku 39 Aohe 110 elilo i mea ole kekulii palnpala hoonii h«tahe\va no k»*kohi hnoiiiikaha «n« i kn olelo pin<- no ku hcw« auao ka iooa ('n!Saomer). o i r»le no ka ne'e ana i kn hoohui mai i kek:ihi kuaia, a 1 ote (io ka hoohui liew.i nna paha o ka ho. ao e waiho mai ana i u»i olelo pane iipi, ioa ui lawa pono 1 ka mauuo o k* Aha imimuli oka oielo hoike (aff.di\ r it) i kakuui i, a mea e ae paha e maopopo hi ka oiaio o ua «4 olelo p»ne nei ; aka hoi, ma k«i inhia e like h me ia, e knuoha koke ka Aiu e hoopotiodonoia u»i palupala lio ipii hoahewa nei a like me ka oiaio, a e kahea i ka oiaui 1 hoopina e p>me i uq hoopii nei, a e he ! e nku hoi imoa me he mea U aohe olelo pane hoohakalia i waihoia m i». Pauku 40 lua o kekahi f)lelo pane no kona lioopai moi ia ann, a hooKuu >uua i» aoa paha (autrefoisj e ahewa, a i ole (nntrtfuiB) hookuu, alaiU, e l»iwa kupono no i ka mea hoopiiia e hoike mai ana ua ahfwaia oin e iike me ke kanawai, * i nle un hookuuia paiu (e like ©e ke iioookahibia), oo ka hihia a ifeni paha i hoakakaia mu k<i paUpaia hoopu hoahowa. Fa"ku 41. N» laweUwe ana malalo o kekahi palapaU hoopii hoihewa no k>i ii»oa ana ! kekahi ofeai mahope iho o kekahi ihewa muB ia am, a i oie mau anewa la ana paha, e like oo la rne nei (oia boi pe» nei ka olelo ana) : Ka mu* e haoa ai, o ke kukulu mai i ka mea hau» hewa e pane ma kahi wale no o ka hewa hope i hoakikaia ma ka paUpaU hoopii hoahewa ; « 101 i pane tnai oia M aohe i hewa," a i ole ina paha ua kauoha ka Aha, e Aookomoia he oleio paoe aoie i hewa ma kooa aoao, e kauohaia ke iure # i kinohi eninaninau ma na me» pili i ka hewa hope wa*e no ; a ina II» maopopo ia iakou oa hewa, a i ole aia kona kokuluia aua mai paba e pane, ua pane mai ia oia M oa liewa/' aUila, uia'ko oa inauawa e uiuauia ai t (aolo mamaa'ku) ina ua ahewa maa ia oia e like me ia i hoakakaia ma ka palapala hoopii hoahewa, a ina oia e ae mai ua ahewa mna 10 la oo oia mamua, alaiU, e hiki no i ka Ah» ke hoomaka aku e hoopuka i koaa olelo hoopai. akn hoi, ioa oia e hooie i kona ehewi moa ia ana, a i oie ku inalie mai paha me ka ekemu ole no k» hoomanao in», » i «j| e paue pololei ole mai paha i ua ninau nei, aiaila, oa ua jure uei i kaoohaia i kiaohi e like oie na oielo mamua, a i ole (ioa ma. muli o ka olelo paoe "uahewo" aa hewa. ma ka hoomaka ana i ka hihu aole u« j <re ne» i kauoh»ia), alaila, e like la me n« t,ih>a e ae, e kauohoia ke jore e oinanioau i na mea e pili aaa i kela ahewa uina la aua, a inao ahewa noa ia ao« paha ; ama aa hihia i kaoohaia ai ke jure peU i klnohi, | aole e lilo i mea noi ka hoohiki hoa ana'kii 11 ka poe jure, aka. boi, oka lakou hoohiki | moa ia ana no e oaoao ia oo ia ma oa : mea a pao, e Uwi oo oa aba meaieie hope nei i oieloia ae la. A«« nae, iua aia ka hooko)okoloia aoa o kekahi kanaka do kekahi o ua bewa bope ee», e waiho mai ua kanako oei i kekahi oleio hoike na kona inoa ano inaikai, alaila, e ku no i *e kana* 1 wai i ka aoao hoopu ma k»na pane oo ia komn, ke waiho mai i olelo hoike o ka ahewa U)U9 ia aaa o ua kaoaka oei, a naa ahewaia ana paha oo ka bew» uio.a, a i ole i mao hewa mua paha ; mnnua «e o ka boi- i hoiia ana aai o ko jore i ka lakoa olelo hooholo abawa ; a e oioaninao ke jare i ' na oiea e pili aoa i keU ihewa a mau ahe- ' wa maa ia aaa paha ma ia ennaawa bo a * Ukou e ntu*ninao ana i oa mea e piii »aa i J aa ahewa hope nei. ! — .5