Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 4, 27 January 1877 — HE MOOLELO NO AAHOAKA KE KOA A ME KONA HANAU KUPANAHA ANA HE MOOLELO KAHIKO NO KAUAI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO AAHOAKA KE KOA A ME KONA HANAU KUPANAHA ANA

HE MOOLELO KAHIKO NO KAUAI.

[ L'nuhiia nn hi Kuokoa,'] IiELU 2. ĪA koko no hapai hou o Koanauai, o ka hele ia a piha ka elima mahiua, j ono aela o Koananai i ka hee, pane aku !Ia oia i kana aiii kane ouo mai uei hoi au i ka hee makole o Aliomanu, hui pu mai me ka limu Lipalahalaha, bui pu mai me ka ina oPapaloa—o kaloli ono i mai o kiokio—ilui mai keia mau mea a ! pau piha kela ika ono. oka hooko J wale no ka hana a ke kane a me na alii, aole i manawa, a koakoa keia mau mea a pau, pau ka ouo o ke alii wahine. 0 i noho aku o lakou uei a piha ka ehiku malamn, ono hou ke alii i ka Oopu peke o Hanakapiei, a uie ka opae ono o Milolii. E moole a makaukau keia mau ono ake aiii. oka hana ana alii i keia manawa o ka hula ame ke kilu, he mea | mau no ia i na lii o ka wa kahiko, kahi uo e kilu ai aia no i Kahoiwai.—Aia i Wailua kekahi kaikamahine wahine maikai kuhi i uoho ai, o Kaluluohauola, he wahine maikai aohe lua o ka nani. Aole i uioo kane, ia lohe aua i na po lealea o na lii, o Auehola, a me na Koolau aia no i Kahoiwai ia manawa olelo aku la oia i koua wahi kahu ia Kapuaiomalohua. E haele kaua i ka nana lealea a na'lii i 0 na Koolan, ae maila kahi kahu, ko laua nei hele maila no ia a kahi o ka ui o Kapaa oia o Mailehuna, hui pu aku la laua nei, ho ui, he ui, ko Kapaa wahine 01 noia a ka maikai, a mo kona wahi kaliu o Keapana. Oia helo uo o lnkou liei a hiki ana ma waho oka halo kilu. E oli mai ana o Kalalea, ke keiki puukaui o Anehola, i loa no a pau ka Kalalea mele e oli ana. E waiho aku aua o Kaluluohauola i kana melb.

Naiii a'u lehua i kai o Kapaa, • Oia lehua ai a ka manu, He manu ai ia ua kuu aloha, 0 kuu aloha eia ua hiki mai i Ke kahiko maila ka ua iluna o Nounou Uhu, o kuu aloha. A pau keia melo a Kaluluohauola, hoolai iho la ka aha i ka mea uoua keia ! lea o oli nei, a pau keia mele ana, e waiho aku ana o Mailehuna i kana mele. i Naui pohaku piii he kala hale no ke aloha, O kuu aloha aia i ka uka iuanu, Ke aahu maila i kona kapa o ka noe, ■ Noenoe aala ka pua o ke kupaoa, Ke lei ia inaila e Kawaiopua, 0 kuu.pua oi ia e kui e Aoi e, Uhu, he aloha e. | A pau keia niele a Mailehuna—o mai ana ke oli a Kalalea—he mea maa no i . na alii, keia haua. Nani Nouuou he kuahiwi no Wailua, Eiua pua nani a loko e hana nei, Hanahana mau ka ua no Hihimanu, Me he manu leie la o Mokuaeae, E ae uiai uo ka pouo olu iho au, Oia hele no o ke kilu a Kalalea a pa no ia Kaluluohauola—Hui aela ka aha, Ulo aku la i ka hana a na lii i maa—kani iho la ke uhu a Koananai. Oia hele a pau ia, hoi uiaila mai ka laua hana. 0 hou maila ke oli a Kulalea. O a'n ia i kai e— Ke ai ia maiia e ka manu e. Oia hele no o ke kilu a pa no ia Mailehuua—hui ka aha. o ka hana no a Ko« ananai o ke uhu. Ua hiki o ka puoi no ia a oukou o ke kilu, he mea nui noia i na T lii o na au i hala, o ka puni hula, liio uo ua mea aloha a lakon. A pau ia po lealea o ua pee alit nei. Hoi aku la ke alii wahine o Wailua, a me ke alii wahine o Kupaa. Ke kokoke aku la e puni keia opu o Koananai. Ua hiki mai ka wa e han&uai, o ka po i hanau ai i ka po io Lono, o ka malama 1 hauau ai i o Hilinehu, i ka po i hanau

ai kui ku hekiii, olapa kauiin, uei ke olai. £ua po, eha ao, uohe uie.i a hanau iki, elua po, ekolu ao t aoie uo he raea a hemo iki, pau ka manao lauu no ka heuio ana o keia opu oke alii. Ua pau keaho, Ui aela oia i ke alii kane ia K.alalea, pehea mai kou manao no'u e pono paha e kii i ke kahuna ia Kanoeoalakai. Ao wahi a Kalalea, oke kena aku la noia o Kalalea ia Pohakumalumalu e kii ike kahona. Ia \va koke no oka holo noia. Oia hele ko ianei a hiki i Wainiha, aole ke kahuna. Ua hala i Miloiii, ua kii ia mai e Kawaiopua, no ka pilikia o kana wahine o Kanoelehua, he hapai keiki no e like no ine keia, ko iauei hele uoia a Haena ia wa koke no o ka ike ia aku la noia o na waa e hoe mai ana. Eia ka o Kanoeoalakai ma, keia mau waa e hoe mai nei, i hiki mai ka haua e noho aku ana keia kit. oka hoi maila no ia a Wainiha, hai aku la o Pohakumalumalu i kana huakai o ka hiki ana akn imua o ke kahuna.

Hai maiia kela. 0 hoi a hiki imua o ke alii, hai aku oe, e kii i wai i luua o Kemamo, i wai i puolo ia i kapalai, a me ka hua o ka mokihana alaila, hoi mai a hiki ika hale, a popo, a ahiahi inoe aku au i Papaa i kahi o Kawaipapa ma ama ka wanaao hiki aku au. Oia wanaao o ka wanaao ia o Lono. 0 ka liele ia a hiki i ka manawa, hiki mai ana ua kahuua nei. Kani maila ke oli. Apuua au i ke kalukalu o Kapaa, I ka lulu o Moikeha la e, Ke ee mai nei loko he ukaua na ke aloha, 0 kuu aioha eia ua hiki mai e A pau keia mele a ke kahuna, pa no ka ninau, ua makaukan na mea i kauoha ia mai ai. Ae, ia wa koke uo kena aku la ke kahuna. E kui i ka hua oka mo- j kihana, a woli, hui pu me ka wai. Ua I paa pu maila kela iue na pua lehua ēlua no na lehua o Luluupali, hoauau ia iho la ke alii me ka wai i awili pu ia me ka hua mokihana, haawi aku la ke kahuna i kekahi pua lehua ika iima o Koananai, o kekahi pua ia Kalalea—ia wa koke no kui ka hekili, olapa ka uiia, nei ke olai, kahe ka wai ula, ua ka ua koko, ia wa koke uo alala ana ke keiki i waho i hanau ae ka haua, he kaikamahine, o ka heie ia a Anahnlu ke keiki i waho kapaia ka inoa, o Kalehuamakanoe, iilo keia haikamahine ia Kanaloa, a me Hooipoikanahele aia kahi i hanai ia ai i Haena—a mahuahua loa na kaikamahine nei, hoihoi ia i uka o Wainiha aia i Puukapeie, kahi i noho ai iiaila no a nui na alii. E na hoa, mai paupauaho mai oukou no ka moolelo a kakou no ka hoea oie aku i kahi oka mea noua ka moolelo, oia o Aahoaka—ko kokoko aku nei kakou e liiki i kona wahi i hanau ai. Ia kua koko no hapai hou no o Koananai, o ka hele ia a piha ka elima mahina ono hou no ke alii wahine i ka Hinaua o Waimea, o ko laila mea nui no ia 0 ka hinana, be ia liiiii ioai he pua oopu nopilipili. Oia ka ia oka ono aua, E moole a loaa mai la keia ono a ke nlii. 0 ka hana no a naMii o ka hula, a me ke kilu. oka hana no aua lii wahine o Wailua a me Kapaa. ka heie i ke kilu, he mea mau no i na'lii o ua wahi a pau ka hele ina wahi lealea. Ika po nae i kilu ai hiki maila kekahi keiki kanaka maikai oia o Kananioaipo, he ui a nani keia keiki kahi noho o keia keiki aia i uka o Hanapepe, he wahi maikai ia he ulu ouia. Ia po he po lealea oi loa aku ia o na j lii hiki mai, naMu a pau. Ua kahiko ia Ika hale me na mea ala oke kuahiwi, 1 liele kela aala —o ka hana noia a ao ka po, o ka hana mau no a na'lii. 0 ka bele ia a piha ka ehiku mahina o keiakeiki ika opu o Koananai, ono hou no oia 1 ka hee, o ka hapa nui noia o ka ono o keia alii wahine, ono ae no o ka hee no, hui mai no me ka ioa ono o Papaloa. O ke kauhua wale no ia o keia aiii, oka haua no a ke kane a tne na'hi ka hooko e kii i mea e pau ai ka ono. E moole a makaukau ua ono a ke alii. Pau aela keia ouo o ke aiii. 0 ka be*

le ia a kokoke e puni kao e maila no ka weli ia Koauanai, no ka hanao ino olelo aku la, o Koananai i ke kane ra Knialea, e pehea la kou manao no ka hoi Koolau. i uka o Kahihikolo i kokoke aku i kahi o ke kahuna o Kanoeoalakai, Ae f wahi ake kane. Oka hoomaka aku la no ia oua alii a pau e hele i Koolau, o ka hele ia a hiki i uka o Kahihikolo. Ua makaukau na lii i na mea e pono ai na mea kino a me ka hoomaemae ana ia loko oka hale, ia hiki ana aku, a noho me na makua o Koanauai, oia o Pueo a me Kahihikolo.

0 ka hele ia a ka iwa o ka mahina, ono ae ia ke alii i ka ia o ka hinalea, i mai ka wahine i ke kane ono niai nei hoi au i ka hinaiea pulehu, o ka Hiuaiea o Mokuaeae, aia uo ia wahi moku ma o aku o Kilauea. E mooie a makaukau ana ia mau mea a pau, pau ka ono 0 ke alii, o ka hele ia a ka po i hanau ai, o ka po ia o Huna he po malie. Ua kalae ka iani ahuwaie na kualono, o ka heie ia a ekolu po, ekoiu ao, aoie he mea a hemo iki o ke keiki ka hele ia a uiha. Ka hele ia a ekoiu po, ekoiu ao, aoie no he mea a hemo» Ui ae la o Koananai 1 ke kane ia Kalalea, pehea wau, e po* no ai, e kii paha ke kahuua—ae mai ia 0 Kaialea, ke ua aku la ia Pohakumaiumaiu, e kii i ke kahuna. 0 keia kanaka no ke kanaka maa i ke kii i ke kahuna, ia wa koke no o ka hala noia o ka alele a hiki ana i Wainiho, i hiki aku ka hana, ua hala ka puulena aia i Hilo. Oia keia, ua hala i Haena he hanau no ke kaikamahine a Knpepeekauia ke aiii o I Haena, eha po, eha ao, aoie i lieino, no- 1 laila, ke kumu o ka heie ana o Kanoeoalakai. Ua hemo nae ua keiki 'la, nolaiia aoie i upuupu iho hoi o Kanoeoaiakai, i hiki mai ka hana e noho aku am 1 o Pohakumaiumalu, he ui, he ninau, heahakahuakai o ka hiki ana mai, hai aku la ka haina, i kii mai nei au ia oe e hele i ka pilikia o ke alii, no ka hanau keiki, noho mai la ke la a loihi hai mai la, aōle' pilikia, kena aku la, ua kahuna nei i\onawahi kanaka lawelawe, e kii oe i puawa hiwa, i ukao Ko'uko'u, a hoi mai oe, hoi oia uei a popo hele aku «u a moe ma kahi o Kumuuuiaiake, a ka wanaao hiki aku au, hoi aku oe a hoio aku kekahi i ko i Kalualihilihi, a hoi mai kii aku inalehua waimakanui o Makiao, i eiua pua, i hookahi pua mak i hikina i hookahi ma ke komohana, alaiia hoi mai, a makaukau keia mau mea a pau, ma ka wanaao o ka po o Huna, ia hiki ana mai no kani mai ana ke oii. Aioha Haena, ke knla pili o Nane—E naue mai kaua la e ke hoa—He hoa he malihini ko ka hale.-—A pau keia oli ana pane mai la. Ua makaukau na mea a pau, ae. Ua makaukau eia la ke waiho nei."" E kui ka awa, a me ke k0, ,? a pau keia mau mea i ka wali, uwi ia ka wai a ke omo. Ninau aku la ke kahuna auhea ua pua lehua eia no lalau aku la na lima mahuua awa o ua eiemakule nei, a haawi aku Ia ma ka lima o Koananai a ma ka lima o Kalalea a pau keia, laiau iho U na lima o Kanoeoaiakai i ka wai 0 ka awa i hui pu ia me ke ko, a hamo aku la ma ka manawa, ia wa no kui ka hekili, olapa kauila, nei ke olai, kshe ka wai ula, ua ka ua koko, uhi ka ua noe, i hanau ae ka hana he kaikamahine, o ka hele ia a haia ke anahulu, kapa ia ka iuoa o Kawelonaakala, liio keia kaikamahine ia Poaku a me Hihimanu, aia i Haualei kahi i hanai ia ai aia i uka o Kalama, he kiowai nani, he lehua ka laau nui oia wahi, o ka pa no ia o waho o ko ua pa hale, he wahi maikai, maikahiko mai a hiki no i keia manawa, ke no ho ia nei no kela wahi e kanaka a hiki 1 keia manawa, malaila no kahi i hanai ia ai a nui ia ui, mahope koke iho no oia wa, aoie i upuupu iho hapai hou no o Koananai, o ka hana mau no a na aiii o ka huia, a me ke kiiu, a me ke kouane. aia no Ukou i Kahihikolo kahi i noho ai i keia manawa, ilaiia uo na hana lealea a n» aiii kahi i hana ai. O ke kilu no ka liana mau a na &Ui, Aia i Hanaiei kekahi kaikamahine nani a maikai kahi i noho ai, oia o Luia, aia kahi i noho ai

o keia kaikamahine i uka o llanaiei. aia ī K?«iaiUA uihkai mai T a ma ka ino:i o keia kaikamahine i haku ia ai keia mau lalaui meie kauiana. Kani ka pue a ka ua i ka la\au, Lele ka poka i na hala o Luia, Ole lua i ka mahn o Poaku. Mehe auna a-ke 1* i kai o Pupooa, Ke aweawe a ka ua i na Kalihi e. 0 keia kaikamahine oia no kekahi o na kaikamahiue alii, oia wahi, he ponahelo ahe hiwahiwa na kona mau iuakua, me he mea la oia hookahi ka olioli o ko laua puuwai, oia hookahi no hoi ka oi oka ni, iloko oia mau la, he nani ma ka helehelena, he nohea kona mau kii ouohi, he wai nolia ka nanaina. (Aole i pau).