Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 7, 17 February 1877 — HE MOOLELO NO AAHOAKA KE KOA A ME KONA HANAU KUPANAHA ANA HE MOOLELO KAHIKO NO KAUAI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO AAHOAKA KE KOA A ME KONA HANAU KUPANAHA ANA

HE MOOLELO KAHIKO NO KAUAI.

[ Unuhiia no ke Kuokoa.~] HELU 5. i IA MANAWA, aoounaia o Kioka e j holo i Waimea, e nana i ka waa a \ mo PohakuiunUmialu ma. Aia nae boi j i kona hiki ana akn, lohe iho la oia i ] ua kainaaiua, aia lakou nei iuka o Ma-! kaweli i kalai hoe, no ka raea, ua hoi iiui mai a puu i ka make i ka moana, a | ua pau aku ka uhi a me na hoe i ka li/o, a koe wale mni no o ka waa a me ko lakou mau ola, alua ae nei pūle i kuahiwi o ke koiu keiu. (Aohe i hoike mai nei ka mea kakakaii, ua pii o Kioka iuka o Makaweli e hulawai' pu me iPohakumalumalu maj. A hala na pule ekolu o ka noho ana o Pohakumalumalu iuka o kuahiwi, loaa na hoe, a hoi mai la i kai o Waimea, me ka manao e holo koke no i Niihau, aia nae i ka hiki ana i kni, ua pnni loa o kaii i ka ino ; a hala hookahi pule o ko lakon nei kali ana, malie iho !a ka iuo, a o ka hoomaka hou iho la uo ia e holo hou i Niihau. Ia lakou nei i holo al a pae ana i Niihau, pa mua no ka ninau i kamaaina, Hoi hou mai nei no ka oukou ? "Ae," wahi a Kauai. Ninau hou mai kamaaina, Heaha hoi keia? I aku la ka poe Kauai, Heaha mai ka hoi ka onkou, o ko makou hoi aku no paha ia a waena moana aku nei la, kahuli ka waa o makou, pau aku ka uhi i ka lilo i ke kai, a lilo pu aku me na hoe ; noke wale hoi makou i ka hoolana a, aohe wahi mea a lana iki, a pae ana i Puupuupaakai, pii makou iuka o Makaweli i kalai hoe, he ekolu pule o makeu i ke kuahiwi, hoi mai, ine ka manao e holo koke inai, eia ka hoi ua pnni o kai i ka ino, a hookahi pule o ke kali ana, malie no hoi ka ino, a o ko makou holo mai nei no ia. j E waiho kakou i ka poe Kauai, i hoo- | nuu malie ana no i ka uhi o Niihau, a j ia Kalalea no hoi a me Koanani, e huli •ae kakou a nana i ka mea nona ka moolelo, oia hoi o Aahoaka, a o ka ewalu ia o kona mau mahina e hapai ana iloko j 0 ka opu, aia nae, ua hala 9 aku la oia i j Hawaii, a hookipaia e Makauoni, ke kai- j kaina o Haehae, a o laua wale no na wahine oi o ka ui ma ia wahi. Ia Aakoaka i Hawaii, i kela mahina, he mea haohao loa ia ia Koana.nai, no ka ike ana iho i kona opu, ua uuku loa, 1 aku oia i kana kane, Ki nei, he haohao loa,au i keia opu o'u, oi nui mai nei mai ka eha o ka malama a hiki i ka ehiku, a i ka ewalu, emi mai nei a uuku, me he mea la ua hee wale ke keiki. Pane mai ke kane, aohe i hee wale, aia no iloko, malia he keiki kupanaha kena opn ou, akahi wale no hoi keiki i nui ai kau mau mea ono, o ka hele ia a ono ia ke kohoU, nolaiia, e hoomanawanui no kaua. I na m,akua wale no e kamailio nei, aia no o iiahoaka i Hawaii, ua hoohihi i ka nani & uie ke ala o Puaa, e kahiko mau anai na lehua o Kuokala a N me na haia o Kookooiau, ua hele waie Kela a paoa i ke ala, i ka nana iho, Naoi Kukii he kaahiwi no Knla, Kahiko no Waiaieale i ke ula me ke onaona, Ouaona aalanopu e weia i na Kiakauau He kauuu wahahee na KukaiauU. Ko hooipu la no ua keiki la o K&uai nei ia Puna, o ka hele ia a piha pono ka inahina o ka noho aua, hoomaka iaua e kaapuoi ia Hawaii, o ka hele hoi a piha na muiiiua he uoii, ke m*u nei no ka uuku o ka opu o Koananai, a pau loa ae U ko iaua hoomanao aua, ho keiki ko ioko o k-i opu, ui hala ka wa ha*

j n<iii. A hala u«e na muhina eKoiu o | Aaiioaka ia H iwaii. oia hoi ka piha ana j o ua mahina he umikumamakahi, hoi I mai aua ua keiki nei. E na hoa, e i mai pahaauanei onkou. He umi wule no mahina hanau ko keiki, a i keia keiki ae nei hoi, he umikumamakahi ka mahina. Ena hoa, pela iho, aole i hanau ka kakou koa ia mau mahina, oia he umikumamaliuia mahina hanau oia. Ua hoi mai ua keiki nei i ka umiknmamakahi o ka malama, eia iloko oka opu kahi i noho ai. Aia wa, piha hou ae la ka opu o Koananai, uolaila, i aku oia i ke kane, Ua uui hou ae uei kuu opu i keia wa. I aku la ke kane, Ka iuo hoi o ka'u no ia e i aku ana ia oe, aia no ke keiki iloko o ka opu kahi i noho ai, hoole mai oe, Pane inai

| ka \vahine, Aohe o'u mauaoio i kau, ua ike no au, aohe io no ho keiki ia mau malama, me he mea la ua hele i kahi e hole ai, akahi no a hoi inai uei. Pane aku ke kane, Wahahee wale no hoi oe I e ka wahine, heaha la ka ko kaua mea I i ike ole ai i kona hele ana a me koua hoi ana mai uei? Ua pono no la hoi ko'u iko ole ana, ooe la hoi, he ole loa 110, o ka ole ia mai a'u a ia oe. A hala iho he mau la, ono hou ae la no o Koanauai i ka hope wai o Mana, a oia ia, he palu ; penei nao ka hoomaopopo ana, "He oopu peke ko Hanakapiai, he anae ko Anahola, he opae maliiki ko Niumalu,he hinanako Waimea, he hope-wai ko Maua." Ono loa mai ke Aliiwahine i keia ia, nolaila, ua hoounaia o Kailiu e holo, no ka mea, he kukini mama oia no Kanai nei ; a iloko o ka la hookahi, loaa mai la ka ono a ke alii. 0 ka hana mau a na'lii e noho ana ia wa. o ka haku mele no keia keiki ; a na Limuuui ke mele i hoopuknia ae ia wa, oia no hoi kekahi makuahine o Koanauai, a pene i kana mele : Hookupukupu iluna ke ao a nui, A nui ka eilani e ua i ke kuahiwi, Aia no i Puea ka ua ana a ka ua, Pohu wale no kai he malie, Noho wale no ke kini o Waiakalua, Nei ka ua keehi i ka muo o ke kukui, I ke oho o ke ena ki ahopu, Hopua e ke kae ka la nie ka makani, Kai paea ka ua noho i Puupaue, Pane olelo ka hale wai laa, I ka nahele laau i Kahikikolo, Kele ka ua makua ka hale o*Kalihi, E hai mai oe i kou kee, Ua hi —ki no —e. A pau ke mele a ia kupuuowahine, hapai ae la hoi keia kupnuowahine i I kana mele penei : i Nani ka oiwi pali o Makana i ke kai, II ka aoao maikai eka iwi kui, 0 kalena ma i Haleauau, Nani a'u pna e waalo nei i ke aka, liahai mamua ka la me ka makuni, Kaka ahaolelo a lakou nei, Kuhi la'i ka nema he mea maikai, Aohe pua nani a ka maka i koe, No ka U o Haalelea kekahi aloha, E hai mai oe i ko'u ke—e, Ua hi—ki no—e. Eia hoi, i ka piha anao ua mahina he umi kumamalua, hoomaka hou ua keiki nei e hualele i na makuu, a hele aku la 1 kukulu o Tahiti, a hooaikane me Kaonohiokala. Elua malama kona makai-

kai ana i ua pea kapu o kukulu o Tahiti, a hoi mai la ia e like no me mauiua, a he mea mau no ka houhuoi o na makua. Ua piha pono na mahina he umikumamaha, a hookahi no mahina i koe, o ; ka hauau no ia, aia nae, ua kau e ka | weli o ka hanau keiki ia Koananai, no | kona ike no he hanau iuo oia. Iloko o ia manawa, olelo aku oia i ke kaue, Eia nei, kau e mai ia no ka hoi ia'u ka weli 0 ka la hanau, a ke manao nei au e hoi 1 Koolau e hanau ai keiaopu o'u. 0 kd kumu nae o ko Koananai manao ana pela, o kona houa hoomanao n» ia Kanoeoalakai, kona puukalahala i na wa a j pau. | No keia mea, na nohonalii ia mau la | e noonoo, no ka pono a n»e ka pono ole . o ka hoi ana i Koolni. Ua akoakoa ma» j ua alii a pau mai W a m«i no keia jpilikia. Ua heie mai hoi o Waiehu a

me Kauolowai kana wahine, no ka uiea hoi, o Wailua no ko laua wuhi noho. a he kaikuuane no hoi oia no Kahala ; a o ko Waiehu inauao, o keia moopuna e I hapai nei, o kaua moopuna ia i niaiuio ; ai, a ua maopopo e lilo ana no iaia ia | moopuna, no ka mea, he koko hookahi. j a heaha auanei ka mea e nele ai. Mamuli oke kuka ana a nn'lii a me ua uiakaainana, ua hooholo lakou no ka pono oka hoi aua i Koolau. NolaiU, ma kahi a na mea pilikia e hele ai, malaila aku no na mea a pau e hele ai. I ka hiki ana o ka hnakai i Kahikikolo, ua makaukau na mea o ka halo ia Pueo, ua hoonaniia me na wehi o kuahiwi. ua ulua mai ke ala a ku ka paila i i \! kai. Ia w«, ua kokoke loa ka wa e ha-j j nau ai ua keiki koa nei, uolaila, hooholo J iuo la uaTu a me na mea a pau, e kii !

I inua ia ke kahuna, oiai aia no oia ma ! Wainiha, iluna o Kilohana. Ika hiki ana aku no o ka elele, e kau ana no ka apu uwa i ka waha o ua kahuua nei, a ; o kona kino mailuna a lalo, uu hele ia la a mahuua. Ia hookuu ana iho- no i ka apu awa, puka koke uo ka hua ninau a ua kahuna uei, Ka hua i ka umauuia haina. Pane aku ka elele, I hoounaia mai nei au e kii mai ia oe, no ka pilikia 0 ke Aliiwahine Koananai, no ka mea, ua kokoko mai ka wa e hanau ui. Ninau mai ke kahuna, Ahia ao nei inahi* na oka hapai ana? I akii ka elele, He 1 mai auanei kau e he pono, ua hala ka wa kupono uo kahanau ana e ikeia nei, 1 ahe keu wale iho nei pahn keia, umi kumam imaha ae nei mahina i hala, a o ka hapa koia, nolaila, ua kau e ka weli i ke Aliiwahine a me na mea a pau, ke kamailio nei kaua la ea, o ko'u mauao,

aia no i hope i ua pilikia la. Kulou iho la ke kahuua (Kanoeoalakai) ilaio, a i ka ea ana ao, i tuai la oia, Ke i mai ka apu awa a'u i iuu ae nei, aohe pilikia, ao ke keiki, aohe kanaka uiaoli, akn, he ano akua, he koa, he kamaeu uo Kauai nei, nolaila, aole au e hele pu aku ana rae oe, no ka uiea, hookahi pule i koe, alaila hanau, nolaila, Q hoi oe a olelo aku ike alii ia Kalalea, e hoomakaukau i keia raau raea a pau a'u e hahai aku nei ia oe, oia hoi, 1 E kii i ka wai a ka paoo, aia Ia i Nihoa, e iawe m«ti, aole me ka ipu a me ke poi, aka, me ka lau o ka uhi o Niihau, pa-e ka lau a maikai, piao a paa, alaila hoi ra»i. 2 E kii ika wai o Keman 10, aole uo me ka ipu a me ke poi, aka, me ka mauu makuekue, puolo a paa hoi mai. 3 E kii i ka wai a Kawelomahamahaia, aia la i Homaikawaa, aole me ka ipu, aka, me ka lau oka hau. 4 E kii ika wai kuau hoe i ka pali,aia lai Hoolulu, aole me ka ipn e lawe mai ai, aka, me ka lau oka iwaiwa. Pau ae Ia na wai, eia ka mea i koe : 1 E kii i awahiwa, i Maiakini, me ke aa no a rae ka lau, alaila hoi mai. 2 E kii Ika awa papa 0 Ko'uko'n, lawe mai me ke aa a me ka lau no. 3 E kii ika awa mokihana aia 1 Hauapepe, lawe pu mai no me ke aa ame ka lau. 4 E kii i puawa papa eleele, me ke aa ame ka lau no, aia i Napali, iluna o ke awa ulili. Auhea oe, o keia mau mea a pau n'u i hahai aku nei ia oe, e hoopaanaau loa oe f o pau auanei i ka nalowale, a o ka pilikia no ia. ī mai la o Pohakumalumalo, Ua paanaau loa ia'o na mea a pau au i hahai mai nei. Eia hou d0 keia mau mea au e hoopaanaau ai ; II hookahi kauiia pua hau, uia la i Kumukomu. 2 I hookahi kauna inokihaua. 3 I hookahi kaum kilioopu, aia la iluna o Waialeale. 4 I hookahi kauna pai kaiaulu, aia la i Mana. A pau na moa ika hihaiia, hoo niaka hou mai la ke kahuna e ninau nō na mea a pau ana i hahai mai ai, no ka paanaau ame ka ole. Heaoa na mea mua a'u i hahai aku nei ia oe ? Hoike ioai la o Poeakumalomalu, a haule iho I» kekahi, paue oaai ke kahaoa, Hewa oe. Pehea ka lua? Hahai mai la a haule kahi, paae hou qo ke kahana, Eauie hou no oe. (Aoleipau,)