Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 8, 24 February 1877 — Page 2

Page PDF (1.87 MB)

This text was transcribed by:  Sally Vrana
This work is dedicated to:  Na Lei Hulu I Ka Wekiu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

.

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU O KOA I HUIIA.

 

MA KE KAUOHA.

 

            Ua hookohoia o J. Ka@ i keia la i A@ Hoolalo Palapala Kepa no ka apana o Kau, Hawaii.

            J. MOTT SMITH.

            Kahina Kalalaina.

            Keena Kalalaina. Feb 21. 1877 7@@ 3ts 797.

 

            Ua hookohoia na p@e @ @ loaa malalo iho, i mau @ ka h@ ana no na apana i hikina mahalo, mai ka @ i @ @:

            @ Beretania—Koolaupoko. Oahu—Sept @, 1876.

            @. N. Birch—Wailuku, Maui—Nov. @, 1876

            THOS. BROWN.

            Luna Hooa@a Kope.

            Keena Hoo@ Kope, Feberuari 2@, @@@@.

               Ap@@o@a,  J. MOTT SMITH.

            @ @ 797  Kuhina Kalalaina

 

            I ka Poaono la 1@ a Maraki 1877, i ka hora 12 auwina  @ @ k@ ia aku ana imua o ke @, ma ka p@ka @ @ Aliiolani Hale, ke k@ena aina Aupuni e waiho ia @ K@, Honolulu.

            J. MOTT SMITH.

            Kuhina Kalalaina

            Keena Kalalaina, Feb. 22, 1877. 794 3ts @.

 

            Ua @@@@@ i ke Alii ka Moi ka hookoho ana aku la @@@@, @@@@@@, i L@na Nui  ao ke @ Hoohanohano o Ka@@@ @ @ I., ma kahi o Hon. E@  H A@ i waiho mai.

            Halealii  @@@@@@. Feb @, 1877            79@ @ts

 

            Ua hookohuia aku o Hon @ W Kai@ i keia la, i akena @ ke k@@@@ kakau kope. no ka hoo@@@@ ana i na palapala ma ka mokupuni o Molokai. THOS. BROWN.

            Ap@@noia:    Luna Kakau Kope.

            J. Mott Smith, Kuhina Kalalaina.

            Keena Kakau Kope, Feb @ 1877.      794 3@

 

            I KA POE LUNAKULA APANA—I k@@@ke ai me na hoo@@ ana o ke Kanawai Kula, ke kauohaia nei @a Lunakula a @@@ o ke Aupuni e waiho mai na Kumukula ia Aupuni a @@@ o ke Aupuni ma na apana kula lehulehu, ma ka la a @@@@@@ ae @@@ o ka Poakahi mua o Maraki o kela a me keia makahiki, i papa inoa pololei o na makua a ka@@ keiki paha @ @@ ka@a@@@ e helu ana i na kula. A @ ua mau lunakula ia mahope iho @ ka waihoia ana mai, aole e emi mahope iho o @@@@ia e ho@@@@ aku e malamaia ke koho @@@@@ ma ka Poakahi hope o Maraki o kela me keia makahiki, mamua o ka hora 10 a. m. a me 2 p. m. no ke koho ana i @@a ak@@@ @@ ka Papa Kula Apana o ka apana keia o na apana kula iho; a o ka poe koho i ke ko@@ o na h@a o ia @@p@pa, @ na makua keiki no a me na k@@@ keik waka@@ @o @o lakou na @@oa me ka papa inoa i hoomakaukauia e na Kumukula o ua kula @a a waihoia i na lunakula k@ @@@ e koho. W. JAS. SMITH, Kakauolelo.

            Aliiolani Hale, Feb. 12, 1877. 794-3@@@

 

            E hoolohe ka poe e hooia@o ana i ua palapala kepa e hoomauaia e ka Pauka 1417 o ke Kanawai Kivila—Auhea oukou e ka poe Agena Hoolalo Palapala Kepa; i ko oukou wa e heluhelu ai a wehewehe aku i ke ano o na palapala kepa, e like me ka makemake o ke kanawai, e hoomaopopo oukou ina aole i ka@@a ke hoailona pai, ua lilo i mea ole. Ke hoonaauaoia aku nei oukou e kau@a ke kuni o hooleia auanei e like me ke kanawai.

            J. MOTT SMITH. Kuhina Kalalaina.

            Keena Kalaiaina, Feberuari 5, 1877.   793 318 795.

 

NA AINA AUPUNI.

 

            Ua noiia mai i kela Keena no ke kuai aku i na Aina Aupuni malalao iho:

Hawaii.

            Hoolimalima o Honalo, ua Kauka Trousseau.

            Hoolimalima o ka aina mawaena Kaohe me Kalopu, ia Samuel Parker, $100 no ka makahiki.

            Hoolimalima aina o Kaalaiki, Kau, ia A. Hutchinson, no 20 makahiki.

            Hoolimalima o @@inaa, Kau, 370 eka, ia C. N. Spencer, no $70 no ka makahiki.

            Kuai ia Keokea, no E. Kekoa, $300.

            Hoolimalima ia Papaaloa @ me 2 Kihalani 1 me 2, Lauhulu  Koamano, Kumahoe, me Hakou $20@ no ka makahiki ia T H Davies.

            Kuai ia Kalaimano, Hilo, ia P Wahakane, no $100.

            Hoolimalima—ia Hamakua e pili @a i kona aina iho ko Chas. Notley ma ke $40 o ka makahiki.

            Hoolimalima—ia Koamano, Lauhulu, Kihalani, Papaaloa, Apana o Hilo, ua S P Puniwai no 10 makahiki.

            Kuai ke koeana o Honomu, Hilo, na W Kinney, no $500.

            Kuai Aina o Kekula. Puna, he 944 eka, no J W Malao, no $1@0.

 

Maui.

            Poulua 1 me 2 Hamakualoa, ia Dr. F H Endeas, kuai i 50 keneta no ka eka, a i ole hoolimalima no 20 makahiki.

            Hoolimalima aina o Waianu, ia J Markle.

            Hoolimalima aina o Waialua, Koolau, Maui, ia W Fogo.

            Hoolimalima ia Omaopio, Kula, ia Akao, no $20 no ka makahiki.

            Kuai o Keanae, Koolau, Maui, B B Kalilimoku, 3 eka, $3 o ka eka.

 

Molokai.

            Hoolimalima aina o Ohia, no 20 makahiki, he $25 no ka makahiki ia A. Fornander.

            Hoolimalima o Mak@leiau no $25 no ka makahiki ia J. McCo@gan.

            Kuai koena o Kaman@@i, na C H Parker.

            Kuai i ka hapa o ko ke aunpuni, ma ka aina o Ka@@@oloa, Molokai, na W C Lambert no $350.

 

Lanai.

            Kuai aina o Kanuolu, na W M Gibson.

 

Oahu.

            Kuai aina ma Nuuanu, e pili ia me ka aina o Komo ½ eka i $15 ia Kaliva.

            Kuai aina ma Nuuanu, ma keia aoao mai o ua aina o J H Wood 36 ½ eka, $328.50 no J H Wood.

            Kuai ia Lelpana, Moanalua, 317 eka, $1@8.50 no S W Mahelona.

            Hoolimalima aina ma Waikiki no Kalanialii $5 no ka 10 makahiki.

            Kuai mau Apana aina ma Kulaokahua, no ke Alii ka Moi, i na helu @56, 358 a hiki 378. 173 a hiki 179, 342, 353, no $1,000.

            Kuai aina ma Pawaa, ia A. Jaeger, no $100.

            Kuai ia W R Castle, na pa aina helu 125, 126, 127, 166, 167, 168.

            Kuai ia S B Dole, na pa aina helu 356, 358, 367, no $360.

            Kuai ia T R Foster, pa aina helu 391.

            Kuai ia M Jones, pa aina helu 128, 129, 164, 165.

            Kuai—Apana aina i Kal@aopalena, Kalihiwaena, Kona, $40

            Hoolimalima a kuai paha i ke keena o Mokuleia, Kawaihap@ a me Keaila, Waialua, kokoke 200 eka. Na W. C. Jones no $300.

            Kuai ia Kupapaulau a me Waihee, a me Waihee, Koolaupoko, no S E K Papaai.

            Hoolimalima ekolu apana aina ma Alanui Moiwahine, a me ka Hale Pohaku kahiko malaila, ia T H Davies no $1@0 no ka makahiki.

            Kuai ia Kaena, Waialua, no Gaspar Sylvia $250.

            Hoolimalima 20 eka ma Leahi, ia A Herbert, no ka Hui Kapiolani Park.

            Hoolimalima hela 96 ma Ainahou, no W Weight.

            Kuai mau apana aina ma Kulaokahua, helu 184, 185, 20@, 209, 92, 93, 98 me 99, no A S Cleghorn.

            Kuai apana helu 5 ma Kaluaopalena, $71, no S Paaluhi.

            Kuai mau apana helu 4 me 16 ma Kuluaopalena, $150 no Kale@@@@@ia.

            Kuai elua mau apana ma Kaluaopalena, $30 no Kaili.

            Kuai apana ma Kaluaopalena, ia Julia prosser, no $290.

            Kuai apana helu 1@ ma Kaluaopalena, ia Mahoe no $125.

            Kuai apana helu 10 ma Kaluaopalena, ia L Kaamana, no $30.

            Kuai apana helu 8 ma Kaluaopalena, ia Luika no $120.

            Hoolimalima Pa Aupuni ma Nuuanu, ia John Tavaris, no $@0 no ka makahiki.

 

Kauai.

            Hoolimalima-ia Waioli no 10 makahiki ma ka $100 no ka makahiki, na W L Wilcox.

            Ke k@ila aku nei ka poe a pau e noi mai ana e hoolimalima a kuai paha i na aina aupuni, e hoike pu mai i ka @@@ o ka alua, e like me ka mea i ikeia, ka hana i makemake ia ai e hoohana iho a me ka nui o ka uku hoolimalima.

            Ma ke kauoha a ke Kuhina Kalaia@ina,

            C. T. GULICK, Kakauolelo.

            Keena Kalaiaina, Ianuari 9, 1877.      795 3ts.

 

            I na Kumu Kula Aupuni o Honolulu a me Ewa & Waianae.

            Ke hoomanao ia ʻ ku nei oukou e hoomakaukau, a e hoihoi ae i ka Luna Kula ma ke keena o ka Papa Hoonaauao, ma Aliiolani Hale, mamua ae o ka Poakahi la 5 o keia malama ae o Maraki; i na papa helu inoa o na makua, a kahu paha, o na keiki e hele ana i ka oukou mau kula; i mea e pono ai, malalo o ke kanawai, ke koho ana o ka Hoa Ekolu o ka Papa Kula Apana, ke hiki aku i ka Poakahi hope o Maraki.  W. JAS. SMITH.

            Feb. 20, 1877.  Luna Kula.

 

            KA MAKE ANA O J BATES DICKSON:-Ma ka hora 6 o ke kakahiaka nui o ka Poakolu aku nei, ma Honolulu nei, ua make iho la o J. Bates. Dickson ke Kanikela o ke aupuni o Iapana ma ke alo Alii o Honolulu nei. Ua hapa ae na hae o na pahu hae apau a ua hapa pu ae ka hae o ka Batari Puowaina, e haawi aku ana i ke aloha o ke aupuni ana i noho maluhia ai. He haole oia i kamaaina i na haole o Honolulu nei, he oluolu ma na helehelena, a he mikioi ma na hana. Oia hoi ka hoa hui o L@i kamana i make e aku nei.

 

Huakai Kaapuni ia Hawaii.

 

            E haalele ana ka Luna Hoopuka a Luna Hooponopono paha o ke Kuokoa ia Honolulu ma ka mokuahi o Maraki 5, a holo aku i Hawaii ma ka hana mau he Ohi Dala. E lele mua ana ma Kailua, a mailaila aku i Kona Hema, Kau, Puna, Hilo a me Hamakua. Nolaila, ke kanohaia aku nei na Luna Kuokoa a pau e ohi mai i na Dala a pau no ka uku nupepa a e makaukau no ka wa e hiki aku ai. E hoolohe i keia!

            Honolulu, Feb. 17, 1877.

 

Ka Nupepa Kuokoa

-me-

Ke Au Okoa

I Huiia.

Published every Saturday, $2 a year

 

Honolulu, Feberuari 24, 1877.

            “E HANA ke kanaka e pono ai.” He kauoha kahiko keia mai mua mai. Aole no ka noonoo o keia Honua, aka, oia ke kauoha mailuna mai. Ua maopopo ka manao o ke Akua e hana ke kanaka, oiai, ua haawi mai oia he lima a me na lala kupono no ka lawelawe hana ana. O ka hana no hoi ka mea e loaa ai i ke kanaka na lako no keia ola ana, a oiai kakou iloko o na makahiki momona ehiku o ke kuikahi panai like, e wehe ae kela kanaka keia kanaka i kona kuka, a waiho ae i kona puliki, e lalau na lima i ka honua, a e mahi.

            O ke kumuwaiwai kekahi mea nui, e pono ke loaa ke kumuwaiwai mamua o ka hoomaka ana i ka hana. He nui wale na kumuwaiwai o ko kakou mau pukoa nei, ua piha ka moana a me ka aina nei i na kumuwaiwai he lehulehu wale, o ka laau, pohaku, lepo, a me na mea like, oia na kumu waiwai o ka aina nei. Ua haawi wale mai ke Akua ia mau kumu waiwai no ka lehulehu mai o a o. O na kumu waiwai iloko o ka moana, oia no ka ia ke akoakoa, ke one, a pela aku o keia mau mea waiwai ole o lakou ke ole e hoohanaia aku e ka lima o ke kanaka, aka i na hooliloia ae ke akoakoa i hale pohaku, alaila e waiwai auanei, ina hoi e hooliioia ae ke one i aniani, a i pena hamo i ka hale, alaila, e lilo auanei ia he kumu waiwai maikai, a pela no me na mea like ma ka aina nei, ina kiiia ka laau o ke kuahiwi a kalai i waa alaila, ua liloia he mea waiwai, e laa ka pohaku, lepo, a nui aku, oiai, ua hana ko kakou kau Ahaolelo aku nei he kanawai e hoeueu ana i na oihana kuloko o ke aupuni, he mea pono e hoeueu pu ia keia mau hana, no ka pomaikai o ke aupuni.

            Ua kamailio makou i keia mea, no ka lehulehu wale o ko makou ike ana i na poe opiopio e noho wale ana ma na huina alanui, a ma na hale pahupahu me na kino maikai, i kupono no kekahi o keia mau hana i haiia ae la maluna, ai ole, e hoalaia kekahi hui, a e kapaia ka “Hui imi Hana,” o na Haku a pau e makemake ana i mau paahana e hoolawaia ko lakou makemake mailoko aku o keia Hui, i ole ai e noho wale ka lehulehu o ka poe opiopio. He mea keia i malihini ia kakou, aka he hana nae i kul@ma ma na apana kuaaina aku nei, a he hana hoi i waiwai nui ai na aupuni naauao. Ua paipai pinepine aku makou no keia mea, aka, aole no makou e ahewaia mai ke kamailio hou ana.

 

Ke Ahi Pele iluna o Maunaloa.

 

            Ano, me ka ulumahiehie lua ole o ka ʻ u makakila, no na hiohiona o ka po nei, pela na li-a hoomanao ana e lohe oe e ka hoaluhi i na mea ano nu hou o keia ola ana.

            Oiai, ma ka po nei, ua hoomaka hou ka wahine o ka lua e hoi hou iluna o Maunaloa, a ua hoike piha mai la oia i kona mau kahiko lua ole, ma kona home Mokuaweoweo iluna o Maunaloa. He hiki iki no wau ke olelo ae, o kekahi keia o na hoomalamalama ikaika ana o ka pele, mai ka 1855 mai. Nani, a lua ole kona a ana ke nana aku me na maka a me ka ohenana no hoi. Kiekie ka lele ana o ka malamalama, a ma ko ʻ u ana ana me ke quadrant, i ka hora 9 me 35 minute o ka po nei; ua loaa he 4@ 20 m ka huina kiekie o kona kia ahi malamalama, ma ka lihi ulawena oluna loa, a he 10@ ka laula o ke aouwahi ma kona palena luna loa. A ma ka hora 9 me 45 minute, ua ikaika loa ae ka a ana, a puka hou ae la he punohu malamalama ma ka aoao akau ae o kahi mua i aa a punohu like ae la na wahi malamalama iluna, no ke kiekie 9@ 40 m, a o ka palahalaha no 18@ no ia. Aole au i hoomaopopo pono i ka loa mai keia kaona aku, malia paha aia malalo iho o ke 40 na mile, i ole maluna aku no paha. Aka nae, o kekahi keia o kona hoomalamalama maikai loa ana, i maalo ole i ko ʻ u mau lihilihi, mai kuu wa keiki mai.

            O ko ʻ u ake nui no hoi, ina wau ilaila me na kupuna nei, i keia wa ana i ho-a mai nei, ina, he mau kolamu lehulehu wale e piha ana no na hoike oia home mauna. Ma keia hora, o ka noenoe uwahi ke nee mai nei iluna o na ululaau a me ke kaona nei, na na kehau hui ana o ka uka i lawe mai nei, a loaa iho nei au. Me ke aloha ia oe.                     Fairest Homelani.

            Feb. 15, 7 am. 1877.

 

Na Nu Hou Kuloko.

 

            Ua komo mai maloko o ka papa Hanohano o ke Kuokoa no 1877 o D Ka nuha no K@@@@@noula. Mrs. M.r. ea Kukapu no Maemae.

            Ua ku mai ma ke awa o Honolulu nei, ka Bark Iolani, ma ka Poaha aku nei mai Geremania loa mai oia, me na ukana no ke H@@ o Hae@@@@ ma, he-ia kona holo ana mai.

            KE KILAUEA NO KA LUAOPELE:--No ka ikaika loa @a pa ana mai o ka makani k@@@ mai ka Poakahi aku nei, nolaila, ua hoopeneeia ka holo ana a ka Poalua mai, a he nei @a ohua i holo aku maluna ona no ka makaikai i ka Pele @ a heu mai nei ma luna o Maunaloa.

 

            KA LUNA HOOPONOPONO O KE KUOKOA:--Ma ke Kilauea o ka Poalua aku nei, ua kao @@u ka Luna Hooponopono o ke Kuokoa no kana hoakai oni daia i ka mokupuni o Kama. Ke kalokalo ae nei makou i ka l@ komaikai o na Lani e hahai@a kana hoakai e na pomaikai.

 

            KA HOIKEIKE KII HOOLELEAKA: Ua lohe mai, makou e haawi ana ke Kahakula Nui H. R. Hikikoki he hoikeike kii hooleleaka o na mea hoikeike o Pilidelepia iloko o keia kulanakauhale ma kekahi mau ia koke iho paha. A e hele kaapuni ana paha oia noia hana ma na mokupuni apau, no ka pomaikai o na kula.

 

            Ua ukali ia mai ka makou maka peni me na lo@@ nuhou a Ukali i ukali hele aku nei, a ua hui mai nei ia me ka ukali pu ia mai ona me na pomaikai; a ke hoea aku nei makou me ka hauoli o ka manao e ukali like ana kakou i ka ike kumaka ana iho i na mea hou i ukaliia me na poino @@a wale, a e pomaikai ana kakou no ka ukali ia e ia mau mea; a pela kakou e ukali ai no ka ukali ia mai.

 

            Ma ka hoomaopopo ana i na hiona ona auina la Poaono ma ka makeke kuai ia e ike ia ana kekahi mea a ka manao e hoo h@oi ai; oia hoi na papahi hua keleawe ma ka lae o kela a me keia mea, a me he mea la, he mau wehiwehih ia no keia ao; ke nana aku, na ano like me na manawa oi ole no hoi ke kohu manawa o ke pai  noia o na l@pine hua keleawe ma na Halepai kela a me keia la, mai ko ke kulanakauhale nei a i na mokupuni o keia mau pae moku.

 

            HILAHILA OLE KA ONA:--Ma ke ahiahi Poakolu iho nei ma ka hale iau kope o Akona, ua okaikai ae la kekahi keiki Hawaii me kona ona i na paahana Pake; a ma hope iho o ka @laia loa ana o ka uhane haukae iluna, ua lele aku la ia mawaho o ka lanai o ka hale a haule loa i ke alanui, a malaila i kaena mai ai i kona ikaika me ka lele ana i o a ianei, me ka huaolelo “Come ea,” a me na olelo pelapela pu kekahi, aka, o ka pake, ku malie no. Hilahila maoli makou ia oe e keia Hawaii hana kolohe, aole paha ou hilahila iki ia mea; nolaila, ke ao nei makou ia oe, mai hele hou oe a hana i ka mea lapuwale e like me keia. E Akona, e makaala oe i ka poe ona e hele nei malaila e hoohaunaele ai. No ka uapo aenei ka ua wahi haukaee nei.

 

            PIIKAI KA HAOLE FARANI—Ma ke ahiahi o ka Poakolu iho nei, oia paha ka hora 5 ½, oiai au e nanea ana ma ka pa o ka luakini o Roma, me ko ʻ u wahi koko@lua e noho pu ana. I @ wa i hele mai ai o Vitorino, a aloha mua mai la i kuu wahi hoa e noho pu ana, a lalau mai la i kuu lima, a lalo pu iho la maua me ke aloha, me ko ia la ninau mai ia ʻ u me ka oluolu, “O wai kou inoa?” Aole nae au i pane aku, lilo na kuu wahi hoa i hai aku, “o Kanoa.” Ia wa haalele iho la kela i kuu lima, a pi o-@ ae la oia, no ka hoopukaia ana aku o kuu inoa, “ua ku pahi i ka ii, ke hol@ la i ka iwi hilo.” Ninau mai nae kela, Mahea oe noho mua? Pane koke ae la no o Uiea, Ma kela kula o Ahuimanu. O ko ia la ho@maka mai la no ia e ninau, “O oe no kekahi o na keiki i hoolaha ai no ka inu rama o na kumu o Ahuimanu?” O ko’u ae koke aku la no ia me ka hookamani ole, a o ko ia la okalakala loa mai la no ia, a olelo mai la ia’u, He mea maikai anei no’u ke hele a hoolaha wale maloko o na nupepa, ina i malama maikaiia au ma kekahi, a hele au i hoike hoopunipuni, he mea maikai anei ia no’u?” wahi a ka ninau. Aole ia he mea maikai, ina ua hoolaha oe me ka oiaio ole; aka, ina i hoolahaia me ka oiaio, aole ia he mea e hewa ai.” O k@ ia la pane mai la no ia, “Pela no oukou, hoolaha hoopunipuni, aole inu rama ma kela kula, aole au a ike la, i ta inu o na tumu.” I aku la au, Ua ike no ee i ka hanaia o ka bia ma kela kula, a heaha la kou mea o ka hoole wale ana iho no? O ko ia la kipaku mai la no ia me ka namunamu, a hoopuka mai la hoi i kekahi mau huaolelo moakaka, “Ina owau ke kumu, hoopaaia oukou e a’o i ka hale paahao, no ko oukou hoolaha hoopunipuni.”  Pane aku la au, Maikai loa kela, a mea a hele e hoopii, o ka wa kupono keia, no ka mea, ke laibila hoi makou i ka inoa maikai o ke kula, hele e hoopii, i ahu kau. O ko ia la lalau mai la no ia i ka lima o kuu palule, a kipaku mai la, “Hele mawaho!” O ko’u kahea ae la no ia, Auwe! Huhu ka haole Farani!! O ko mana haalele aku la no ia i ka pa o Roma.        S P Kanoa.

            Kaak@pua, Feberuari 22, 1877.

 

            HOIKEIKE KII NUI—Ma ka hora 7 ½ o ke@a ahiahi Poa@@@ m@@@k@ o ka @@akini o  Kawaiahao, he hooikeike kii hooleleaka ano nu hou loa, no na mea e pili ana i na ano a pau o ka Hooikeike Nui o Piladelepia, a ke ike lihi aku, me he @a ai@ no iloko o Piladelepia kahi i hele kino ai he oluolu loa ka @ku komo, he hapalua wale no O n@ pomaikai a pau no ka Ekalesa makua (Kawaiahao). E wiki ae e na makamaka,” aohe @oe@ i ka wai oopu.”

 

KA POINO MA KA MOANA

HULIHIA KE KUNA IOLANI!

Make o kapena Powers a me Keo-

ni Ailaama.

 

            Ma ka lokomaikai o Mr. Lihue, kekahi o na loina maluna o ke kuna Iolani. Ua loaa mai ia makou ka moolelo o ka nu hou kaumaha malalo iho, A e heluhelu ia keia nu hou me ka walohia.

            Ua haalele ke kuna Iolani ia honolulu nei ma ke ahiahi o ka Poaono Feb. 10 me ka piha o ka papa no ka mahiko o Haiku ma Makawao Maui.             A ma ke kakahiaka o ka Poakahi, ua ku aku la oia ma ke awa o Maliko. Mahope o ko lakou hoolei ana i ka ukana o ka moku, ua haalele hou aku la ka moku ia Maliko ma ke kakahiaka o ka Poalua, a huli hoi mai no Molokai me ka lawe pu mai i kekahi haele, a hoolele ae la ma Molokai, ma ka hora 5 oia ahiahi no a me hookahi ohua kanaka no Honolulu nei.

            I ko lakou huli hoi ana mai no Honolulu nei a mawaho pono ae o Maunalei, oiai ka makani e pa ikaika ana mamua aku nei, a o ka malama moku ka mea e ku ana ma ka hoe i keia manawana, ia wa koke no, ua pa mai la kekahi kikiao makani a ano lauwili, a hoomaka ae la ka moku e lola, ia wa koke no lalau koke aku la o Kapena Powers i ka hoe o ka moku, me ka manao e lawe ae i ka hee iaia e hoopiha pono i na pea i ka makani, ia wa ua hoopaapaa iki lana no ka hoe, oiai o @ ka malamu moku manao, aole pono e hoopiha i na pea i ka makani, aole he ukana, o ka pono wale no e hoopaipai i ka makani, aka’ ia lana e aumeume ana i ka hoe, ua pa hou mai la kekahi kikiao makani ikaika, me ka @hi pu mai o ka ale, a o ka wa noia i hulihia ai ka moku, a waiho aku la kona mau pea iloko o ke kai, a h@ule pu aku la ka malama moku a me ke kapena iloko o ke kai, a me na loina ekolu a o Lihue a me P@r@ile he lelewa, aia laua i lalo o ka moku mamua o ka ihu i keia manawa, a mai alo mai ko lana pu ana mai, me ka pulu ole i ke kai, a paa ae la ma ka likini o ka moku. Ma keia wa kupilikii, oiai kela mau @@ina e noho ana ma ka haalala o ka moku, ua lohe aku la laua i na leo o ko laua mau hoa loina e hea mai ana ia laua, e hoolei mai i kaula! e hoolei mai i kaula! eia wale no ka la@a i pane aku ai. “Aohe kaula ma ko maua mau lima, no ka mea eia kakou iloke o ka pilikia, ua make k@k@o, aohe o kakou ola i koe. Mahope o ko laua okuu ana no ka manawa pokole ua kau mai la o Kaai a me kekahi loina Paniolo a me kekahi ohua iluna, a koe aku la ke kapena a me ka malama moku a me ke kuke. I ka wa i haule aku ai ke kapena a me ka malama moku iloko o ke kai, na mamao loa aku laua mai ka moku aku, i ko laua ea ana ae mailoko ae o ke kai, ia wa lele mai ke Kapena ma@@@a pono o ka Malamamoku e opu ai, ia wa olelo aku la ka Malamamoku i ke Kapena, mai lele mai iluna o’u. Mahope poholo pu kaua ilalo, pono e paa oe ma k@u puhaka a @@’@ e au aku a hiki i ka moku, ia wa no, ua hoolohe ke kapena ia olelo, a hooholo iho la i kona lima ma ka puhaka, a au mai la, no kekahi mau minute, ike ae la no ka malamamoku i ka hemo ana aku o ka lima mai kona puhaka aku, hoomanao ae la ia, oia no ka haalele loa a ua mai o ke kapena i keia ola ana, a hoomanawanui mai la oia i ka au ana a pae i ka moku, a @a na luina e okuu ana, i kaialupe mai iaia mailoko mai o ke kai, a kau maluna o ka iwikaele o ka moku oiai ka moku na huli loa iho la i lalo. O ke kuke Keoni Ailama i ka wa a ka moku i hulihia’i, aole i ike hou ia aku kona kino a hiki i keia la. Mahope o ko lakou okukuu nui ana, me ke poe i ke anu, ke pa mai nei ka makani ikaika, ke iliki mai nei ka ale, e hoomanawanui ana nae lakou nei. O ka waapa, i ka huli ana o ka moku, ua hemo aku la kekahi aoao o ka waapa i wa@o, a o kekahi aoao, ua paa iloko o ka moku, a na Paraile i kii e okioki i na kaula, a hemo ka waapa, a me na hoe no i hoopaa pu ia me ka waa pa, a i ka hemo ana o ka waapa, ua pau eku na mea a pau i ka lilo i ke kai, a koe wale mai no na wahi hoe elima me kahi p@ne hookahi, a meia mau wahi hemahema uuku lakou i hoomanawanui ai a pae aku la ma Paomai Lanai ma ka hora 4 o ka wan@ao oia po, i ko lakou lele ana i aku, ua hookipaia aku la lakou ma kauhale kamaaina, me ke ahi a me kahi puna @o, @o hipa, pela i hoopau ia ai ko lakou puanuanu, a me ka ho@po lewalewa, ma Lanai lakou i noho ai a ma ka Poaha ae, ua kaalo aku ke k@@a Uilama mawaho ae e holo ana no Hawaii, ua hoe lakou ma ka waapa a kau aku la ma ka moku, me ka hai aku i ke kapena a me na luina he mau olulo makou, a na lako@ i hoaahu mai ia @@kau me na wahi aahu hou, a hele aku la lakou @ kahi o ka moku poino, i ka hiki @@ o ke kuna Uilama maia@@@, ua @@ao ke kapena e hoohuli i ka moku poholo, oia nae, ua lilo ia ho@o ana i mea ole, ua holo aku ke kuna Uilama a ku i Lahaina, a noho na olulo, ma ka hale o Kia Nahaole@@a.

            I ka lohe ana o ko Lahaina no keia pilikia, ua holo koke mai la o Kipikona a me ka M@kai Nui Everett maluna o kekahi mau waapa e kokua i ka moku poino me kekahi mau luina, a i ka hiki ana aku o laua ma kahi o ka moku poina, ua hiki e aku kekahi mau kanaka ilaila, e okioki ana i na kaula a me na pea, me ka manao e hoohuli i ka moku iluna.

            I ko Kipikona hoomaopopo ana, o ka mamao o ka moku mai ka aina mai he elua @@e.

            I ka pae ana o na olelo ma Lahaina, ua hoo@@aia he elele i ka Ona o ka moku Mr A F Cook, oiai oiaa ma Haiku Maui, i kona lohe ana i ka pilikia ana o ka moku, ua haalele koke oia ia Haiku, a holo mai la @@ Maalaea, a kau maluna o Kilauea, me ka haawi aku i ka @ou poino ma ka lima o ke kapena Balaama (Merchant)

            Ma ka hora 10 o ke kakahiaka o ka Poaono, ua loaa aku ka moku poino i ke Kilauea, ma kahi mamao he 16 mile mai Lahaina mai, a na ke Kilauea i hoohuli iaia, a hoihoi mai i Honolulu nei, a ku mai la ma Ainahou ma ka hora 10 o ke kakahiaka Sabati i kela aku nei.

 

Ke ano o na hana a ka Haku ma

ka Pae Aina o Maikonisia ma ka

MOKUPUNI O MILE.

 

            9 Ka lakou ai a me ke ano o ka hana ana. –Eia na ai o kela mokupuni, ulu, hala, niu, ape. He nui na ano ulu. No ka ulu maoli. Penei ke ano o ka hana ana o ka ulu maoli. Pii ka ulu a nui, wa’uwa’u ka ili i ka wa maka no, mahele i eha apana, a o ka ikoi kiloi. ho-o iloko o na koko e lawe ai a ho-u iloko o ke kai no na hora 5 a 6, alaila kii aku, uhau me na laau a palupalu, lawe ma kahi i hoomaemae e mua ia, waiho malaila no elua po a me elua ao, alala hookomo keia ulu, e lomi a pau, uhi me ka lau o ka ulu a paa, a waiho no na ao elua a me na po elua, alaila hue hou, a hana hou e like me mamua, a pela no e hana’i a maloo, hookomo iloko o ka pahu, a o ka pau no ia o ka hana. No ka hala. Penei e hana’i ia ai, hele mua ka wahie a nui, hali ke a a nui, alaila, pii ka hala a nui, eli ka imu a kohu imu ki o Hawaii, a e like no me ka hana ana o ka wahie o ka imu ki o Hawaii nei, pela no e hana’i ka imu o ka hala, kau no hoi ke a, a ho-a no hoi ke ahi, hele ka halii, kauwewe, a lako keia mau mea, kalua ka imu. I ka wa e kalua’i, 1 po 1 ao huai. I ka wa e huai ai, ua hamo mua na kanaka i ka aila, kakua na pa’u maikai noho na kane ma kae o ka imu, a me na wahine; o ka na wahine hana, o ke oki i ka mu-o o ka hala, o ka na kane, o ka wa’u. I ka wa hana, e puka pu ana me na leo hula ia wa o kela a me keia. A pau ka wa’u ana lomi e like me ka poi, a wae no hoi ka huluhulu. Mahope iho, ua hohola ia ke aa hala a me ka uhi ana i kekahi lau i ike ole ia ma Hawaii nei, a ho-o ka hala iluna o ia wahi me ka hoopuupuu, a mahope o ia, palaha like a like ka manoanoa, alaila, kau aku iluna o ke ahi, a mo-a kahi aoao, huli no hoi, a mo-a, alaila, kaulai i ka Ia a maloo, ina hookahi a elua paha la, alaila owili iloko o ka lauhala, hauhoa ke kaula a paa, a waiho iluna o ka haka iloko o ka hale. He nunui ke I-o a he loloa, no 3, 4, 5 anana ka loa, a he hookahi apo a oi a emi mai ke nui. No ka ulu hua. He nui na ano ulu ma Makala, a ua pau ae nei ka moolelo o ka ulu maoli, a o ka ulu hua koe. O keia ulu, he ooi a kalakala o waho, a o kahi ulu no hoi, he like no me ko ka ulu maoli, a o ka hua wale no o loko kahi i ano e ai. Ua ano like no ka hana ana o keia ulu me ko ka ulu mua, a eia wale no ke ano e iki, i ka wa e pau ai ka wa’u ana o ka ili, hou i ka laau iloko, ume ma o a maanei, a hemo mai ka hua, pela no e hana’i a pau, lawe i ke kai, a e like no me ko ka ulu mua hana ana, pela no e hana’i. O ke koena o na ulu, he olapalapa kekahi ano, &c. Eia na inoa pakahi o na ulu ma ka olelo Makala. Mejolap, Mejuon, Meliklik, Petakta, a he nui aku. No ka hiki ole ia’u ke unihi ma ka olelo Hawaii, nolaila, aole inoa Hawaii.

            10 No ko lakou mau waa.—O ko lakou mau waa, no loko mai no ia o ka ulu, a me na laau pae. O ka hana ana nae o ka waa ulu, penei e hana’i no ka wa e kua’i; hailona e mamua, a maikai ka hailona, kua; a i ino ka hailona, aole e kua, a pela no na laau pae, he hailona mua no, alaila, wawahi, a i ino, alaila, makehewa ka hana. Aka, ina he maikai ka laau ulu a me ka laau pae, alaila, auwaha a hamama, hana no hoi a maikai waiho ia pela. Ma ia hope no, kua hou no ona mau ula, me ka hailona mua no nae, kalai no hoi a pau, alaila, pili ka mamua a mahope o kela mea i auwaha mua ia, a ua kapaia ia ma ka olelo “Jim.” K@lai hou hoi i kahi mau papa, a kapili ia mau mea mai ke J@j ia kela mea i auwaha mua ia, a hoopaa pou me na “Jim,” alaila, oia iho la ka waa. A paa ka waa, alaila, hanaia na ia-ko; o ka loa, hookahi anana a me ka hai-lima. Maluna o ka ia ko, ua hanaia he holopapa, aole nae e pau loa ka iako, hookahi paha kapuai a me ka hapa kahi e koe, a loaa’ku ke ama. O keia paku, ua paku huina-ha ia, a o ke kiekie o kela paku, he hapaha kapuai, a oia kahi e noho ai na wahine i ka wa e holo ai, a ua kapaia ia “Kupak,” o keia, aia ma ka aoao hema oa ka waa. O “Ron,” oia ka holopapa ma ka aoao akau o ka waa, a oia kahi e noho ai na kane. Penei e kana’i. Ua like no ka loa o na laau o keia holopapa me ko ke “Kupak,” aole nae i paku ia keia aoao e like me ko na wahine aoao, ua hanaia no nae a maikai loa. No ka pe-a ka waa. O ka lauhala i ulana ia i moena, oia no ka pe-a o na waa, he wahi ano okoa iki nae, a penei ka hana ana. E hana mua i ke kahua ma ke ano huina-kolu, alaila, e hoomoe i na mea i ulana liilii ia, a e hoopilipili i na apana, me ka humuhumu pakahi i kela a me keia apana, a palahalaha huina-kolu, a e hoopaa i laau mawaho o ka pe-a, malalo a mamua. I ka paa ana o ka pe-a, hookomokomo i na hulu manu mawaho o na kihi o ka pe-a a me na hookuina i ka wa i humuhumu ia’i, a o ka hopena no ia o ka hana ana o ka pe-a. Ua akamai no keia poe.

            11 Kahi e noho ai na uhane o kanaka.—O Naeo, oia kahi e noho ai na uhane o kanaka. O Naalklk, he mokupuni ia ma ka akau aku o Mile, a ina e holo mai i Mile, ekolu la a loaa aku o Naalklk. Ina e make ana ke kanaka, alaila, e hoike ka uhane i Naeo. Eia kekahi moolelo pokole. Elua ano o ka hele ana o na uhane, a ua mahele ia penei. Ina e make ana na’lii a me ka poe kuonoono, alaila, hele ko lakou mau uhane a ku iluna o Naalklk a me Naeo. He kowa, a aia ma ia kowa, he kanaka e ku ana me ka upena, a o kana hana, o ka hoohei i na uhane o ka poe hanohano a me ko na’lii; eia wale no ka mea e pakele ai na uhane, ina e mama ka lele ana o ka uhane mai Naalklk a Naeo, alaila ola ia uhane, a i mama ole, alaila, hei ia uhane i ua wahi kanaka nei, a o ka make no ia. Ina hoi e make ka poe haahaa loa, hele ko lakou mau uhane ma ka ae-one a hiki i Naeo, a o ka palekana no ia, oiai, aole pilikia ma ia ala. Nolaila, ua kapaia ia wahi, kahi e noho ai na uhane, a o ko lakou lani no paha ia.

            12. No na kahuna lapaau.—He mau kahuna lapaau no ko Mile, e like no me ko Hawaii nei. Elua ano lapaau. 1 Ka lapaau ana i ke kino kanaka. Ina e mai kekahi mea, a kii ia ke kahuna, i ka wa e hele mai ai ke kahuna, oia hele no a hookomo i ka laau, me ka ninaninau mua ole i ke ano o ka mai. Ina he puu ka mai ma ka a-i a me kau wahi e ae o ke kino, alaila, o ke hehu ke hana, oia ka i-a uouoa. He mau pule no ko lakou i ka wa e lapaau ai. Aole nae a lakou mau puaa, moa, awa, e like me ko Hawaii nei poe kahuna. He mau aumakua no ko lakou, a o ka inoa “Jitob,” aole i loaa ka inoa ma ka olelo Hawaii. Ua ike no lakou i ka hoounauna. Ina e makemake ka mea enemi e hoino aku i kahi mea, penei e hana’i. Ina e puhi ana i ka paka, a e ai ana i ka mea ai, alaila, e olelo penei. E kii oe a ia mea e make, &c.  2 Ina e noho ana kekahi uhane iluna o kahi mea, me ka ai o kela uhane i kela kino kanaka, a nui ka mai, a e aneane aku ana paha e make, alaila, penei e hana’i ka poe nona kela mea e ai ia nei e ka uhane. Ina no A ka uhane e ai nei ia E, alaila, e kii na ohana o E e hele mai e lapaau ia E. a penei e lapaau ai. Ina ma ka opu ka eha o E, alaila, e hamohamo ka lima o ka wahine, a o kahi keiki a A, ina o kahi mea o lakou kai hiki ae, a e olelo ae penei, “e hele mai oe mai iaia mai, aole au ai a ia olaila.” “Hoi kaua,” alaila, ku ae la kahi ohana o A a hele aku; hele aku a loihi, me ka paa o ka uhane o A i ka lima, a mamao iki, kiloi aku i ka uhane, me ka olelo aku penei. “E hele oe, a mai hoi hou oe e ai ia E.” Mahope o ia, hoi hou no i ka hale o E a hana hou no e like me mamua, a ma ia hoi hou ana, alaila, o ke noi no ia i ka uku, me ke ola ole o ka mai. Ano like no hoi me na kauka haole keia poe ke ola ole no o ka mai, a o ka lawe no ka ia i ka uku.

            E na ma kamaka e, na hoa iloko o ka pono o Kristo, na hoa hoi iloko o ke au naauao o ka aina kulaiwi a na lani a kakou i pau aku la, ka home hoi a na malihini e kaena nui ai. “O ke Aupuni Hawaii ka Home Nani, ka Puu Oioina hoi a na malihini e kipa mai ai.” Ano, ua hala aku la ka hapa mua o ko kakou moolelo, a me na mea a pau e pili ana. A ma keia mahele hoi, e hoike aku ana au i na ano a pau o ke au hou a maua i noho ai me kuu kane; a e noi aku ana wau i ko oukou manaolana hookahi, e awili pu ia ke aloha mawaena o oukou a me a’u, a na na lani e kokua mai.            (Aole i pau).