Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 11, 17 March 1877 — Page 2
This text was transcribed by: | Edward Ohde |
This work is dedicated to: | For my mom |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
MA KE KAUOHA
Ua @kohela o Mr. F Jones 1k@a la i Luna Haaui Palapala Mare, no ka upana o Kona, @ i o halau
J. Hoi'i Smith Kohina Kalaiana
Keona Kala'aina Mar. 3, 1877
Ua olaulula ka Moi e hohokolua la Wm. I. Green Esq.. I hoa ne ka a ha Kukamala o ke aupuni
Hale A iliolani, Maraki 3, 1877
@ a e'oaulala ka Moi e hookaha aku ia Wm. I Green Esq. @ Officer na ka Ohana Hanohano o Kalakaua
Hale Ai lelani Maraki 3, 1877
Ua hiki apai ka hoolaka i keia mai a Mrs. Theo Halileu. Kanikea a Hunialua no Fernet no ka haalaiea Mrs. Charles A. Fernet ke ka@
aiolelo o ke @ kauikela Fernet ipa kela aupani au we ai la mai o Mr. Godfrey Brown a ka Mrs. @ ka
Louise De@ o malama i ka ohana ma kahi a Mr. Fernet I kona wai haawale ai o ai.
Ke halla aku nei ka koa oa huulalala a Godfrey Brown kokoa kokanolale @oa kauikela i a@aui i hai @ua ie, a
onalalla e ho@ianao na ulea a poi I kela a o houhoi na hui i kaua mau Kanahoa, J Mott Smith
Kuhina Oihanu o ke na ahea @.
Hoo@ ala Mar. 3 1877
@
KA NUPEPA KUOKOA
Ke Au Okoa
I Muita
Published every Saturday $2 a year
Honolulu, Maraki, 17 1877
Ua Hoohola ka Komisina hoomanaia ai o na ahaolelo a Amerika Huipuia sola e hoole i na Elale koha Paresidena o kekahi mau
mokuaina home i kanaluaia ai' auolaila, na puka luelae aku ka Peresidena a ka noao Ripubalika i koho iho uie oia he hookahi b@luia
wale no ke oi, a ua haule iho la ka Paresidena a ka Democarata i baanui ai e puka. Ua poniia o R.B. Hayes i peresidena, a ka noho alii
la oia no Amerika Huipuai i kela la.
K make ana o Ka Mea Kiekie Charles Kanaina.
Ua ili na ai walau o ka makoa hokua ka ukana luuluu a kaumaha o ka hai ana aku imua o ka makou mau tausani poe heluhelu na kahu
alii, na hanei alii na hoa-aina, na poe koikoi o ka aina, ka poe nui a me ka liilii, i ka make ana o ka Makua Alii hookahi a keia lahui, Ka
Mea Kiekie Charles Kanaina, ka makuakane o ka Moi a ka lahui Hawaii i hookuikahiai ma na pouwai a i lawe e ia e ka enemi hope lau
o ke kanaka lie "make," ma kona hgome noho mau ina Haimoeipo, Honolulu, i ka hora 4:30 ahiahi o ka Poalau iho nei, Maraki 13,
mahope o kona kau mai ana aka i ka wa hoi a kona poe ohau i manoa ole ai, o kona wa ia e hele ai ke ala hoi ole mai.
Ua hanauia oia ma Napoepoe, Kona Hema, Hawaii, i ka malama paha Dekemba. 1801, ua Eia laua e Kaua, kealii wahine no
Napoepoe. He elima ka nui o ka lakou ohana a keia mua makoa mai i hanau ai, oia a Nuea (k), I (w) C. Kanaina (k), Kahela (w) a me
Kaupu k He aikane o Kanaina na Kamehemeha I, a he punahele nui na Kamehameha II. Mamuli okeia punahele o ka alii nona koia
moolelo walohia, ua haawiia ke Alii wahine Kekaulaohi i wahine niure a na laua mui ke Alii Kiekie Lanalilo i make. He maku akane
aloha keiki o Kanaina a ua ikeia keia ma o kona hoonani a hoohiwahiwa loa una i ka hale lua o kana alii i make e ku nei mawana o na
hale lua lehuleha o kona mau makaainane.
Iloko o ka Kanaina waiwai nui ma muli o kona waiwai panoi iho a me na waiwai i hooiliia mai iala aole oia i haua i hooiliia mai iala,
aole oia i hana i hooilina hope nona, aka o kuau hana nui hope i kona wakanikoo, oia ka huomaemae ona i ka pa o ka luakini o
Kawaiahao, ka luakini hoi ona i noho hoahanau ai mai kuna wa i komo mua ai i ka ekalesia a hiki i kona haule an aku la.
He mea mahalo mau ua makou ka ike pinepine ana aku iaia i ua la Sabati a pau a ka oluolu. I hoopomaikai aku ai iaia, e noho hookahi
mai ana ma kona uoho iloko o ka luakini, a akahi paha auanei a mehameha ua haalole ka uhane i kona kino. O kona Sabati ika ole ia
iloko o ka luakini he onawaliwali, a ina e nalowale ana ia i kekehi la hoano ua maepopo like ae la i na hoahanau a pau kona kumu i noho
ai he onawaliwali.
He alii o Kanaina i ikeia a i mahaloia e na kanaka a pau, mai ka nui a la liiiii, a mamoli o koaa maka ana ua haule kakahi mau hoolala
ana a kona manao i ani ai e kau i mau bele hiki ke mele maluna o ka winiwini o ka luakiai o Kawaiahao.
Ua ola oia ma kaia ao me ka loaa o keia mau inoa hoohanohano he alii Ahaolelo, he Hoa no ka Ahakakemalu he Hoa no na Koa
Hoohanohano o Kamehameha a me Kalikaua.
Ma ka Poakolu iho nei ka ikiea ana o kona kino kapapau o ka lohulehu maloko o ka Hale kahi ona i haula a make iho ai.
O kona wa o hoolewaia ai, aole i hai akeaia nei, aka, o kona wahi e hunalu aku ai, maloko no ia a ka Helelua hiwahiwa o kana alii
ilihia i make.
Mr. Lunahooponopono; aloha oe:--
"Ua hula ka pualena aia i Hilo.
Ua imi aku la ia Papalauhale."
OD. W. Kaioe ua hala aku la ina kela auao o ka maliwai eleole o ka make, i ka la 8 o Maraki, hora 12 e ke awakea oia ka Peaha, a ke
aoho aei kona kaikoahioe ma na keiki a laua, a me kona mau hoa a keia alae makani, me ka u a me ka kaumaha wilohia o ka anau i ke
aloha nene. Ka poloai ia ku nei hoi ne hoalauna a pau a pili ana aiai, e kanikau piha aloko ae la he kanakolu, mai koua la i make ai a hiki
i ka la 6 a Aperila. E hauia a haopaaia ka kanikau ma ka lina hena o na kane, a o ma wahine hoi e hoopeaia me ua@ a i ole
ma na a i. Me ke aloha naheaahe i na keiki o ka halepai. J. W. M. Peonha.
Na Nune o ka La
E KA LUNAHOOPONOPONO O KE KUOKOA; Aloha:-
Ika la apopo kua pepa e puka aku ai imoa o ka lehuluhu, me ka lono kaumaha no ka make ana o ka Mahua Alii Charelsd Kanaina.
Ua nui ke aloha o ua i kona mau waiwai pilikino. O oa kauoha pau a ke alii i make, ke pale wale ia nei. O ke Kolaka Ahuela, ka mea
ana i malama maikai ai no na la loihi, a ana hoi kauoha'i a nui ia malama o kona kino iloko o ka olowea ua hoole ia, a waiho wale kona
kino, me ka nele i kona aahu alii ponoi. O ke Kaie honilona o ke Kea Hanohano o Kamehameha, ka mea hoi ana i malama ai, a i uka
maoli ai me kaua dala, ka mea no kona kino panoi, ua hoole ia, aole e kau maluoa o kona kino make. He kupauaha keia hana, a ke ala
nei ka nene mawauua o na makuainane. Heaha la keia hana? Aloha waleke nele ana o ke kino alii i na pono hoailona alii o kona kino
ponoi iho. O ka olelo kuulaua a kekahi Moi o ka wa kahiko, oia kela: "Make oia, make kaua. Nalo oia, nalo kane. No ka mea, o
kane uana no ia." LaUAHEA
Honolulu, Mar. 16, 1877
Ka waiho ana o Hayes i kona nohu
KIAAINA ANA NO KA MUKEAINA o OHIO
Keena Kiaaina o ka Mukaina o Ohio, Feb. 26, 1877
Ua hoopuka ae o R.B. Hayes ke Kiaaina o ka mukani ea o Ohio. i hookiekie, ae nei i Peresidina ao ke Aupuai, i kana olelo hope lua
peoai:
Ku waiho aku uni au i ka Oihina Kiaaaina o ka mokuni a Ohio, a e hoopa ana au i ka'u hana ma ka le 2 u Maraki a hiki mai ana.
R.B. Hayes
Mamali e ko R.B. Hayes waihu ana au i ke Oihana Kealua, oa waihoia aku ka inoa o Thomas L. Young. Ma kahi a ke Kiaaina Hayes
i Waiho mai, ae ka Lanakanawei Keaie Welch i hoohiki iaia no ka alwu alla o ka Oihana, a he aui ke poe i aku aon ae, a hoaiele iho la
ke Kiaaina Young ao Washington ma ka anina la.
NA NU HOA AULOKO
Ua hoolahaia ae, e hale ana ke Kilauea no Kona i keia la 26 ae o Martaki.
Mau Paipa Hua:- malaea mai a ke kiapa Heieu W. Aimy, i luau mai ai he maw paipa hou no ka auwai e eliia uai me liaka.
HOOMAEMAE HOULA: - Ka hoomuemue huaia nei ke Halepohuku e ku nei ina ke kihi o Alanui Aiu me Alanui Nueanu, aia hoi ka
Hale i lile mai ia M.P. Robins u ma ka palapala houilina a kuna makuakane.
Ua hoi mai maluna o ka mokuahi Kikane keaahi mea makamaka o keia halunakauhale, o la Luna nui o ka Halepahau o Kiwa kekahi i
hoi mau, a me kekahi mau ohue o ae.
KA MANUWA KEKINI NO KAUAI'- O ke manawa Kukini Japonet, e haalele ana ia Honolulu i keia ia no ki makupaui o lalo, me
ka lawe pu aku i ke Kaoikele J.C. Glade me kana wahine.
Ma ke ku ana mai a ne kona"Kaoiaile" ana Mariona mai Koioa Kaua. maii loheia mai ai, ua hiki ana ao keia inu ma ke makupoui o
lalo, aole no i pae na maua o ka m@, ua haalelu ia aku ua ka ino.
Ua healele aku ke kapa Discovery ia Kapaaiiko me ka la 15, a e ka mai ana ma Honolulu nei ma ka la 30, ke ole e luau i ka piliaia,
malaila, e luau huo mai ai kokahi mau mea hou ia kakau.
Ua loho mai wakou o ka hapa nui o ai waiwai o ka mokuahi anai Kapalakiku mai aia mai no keia awa, no @ Kau ina lama
Hale Kuai ma ke alanui Nouana e ku nei.
AINA KUAI- E ka pao poai aina o na Waieha, kilohi ae i ke olelo kudala a Elena Kaheawi, makahi o ae olelo Hoolaha, iona ke
poe" Aina Kuai ! Kuai !! Kuai !!!" aia na Waihea e poli ana me Waieha, nona ka inoa " Kuai'iahanahana."
KA MOKUAHI- " Kulanakauhale o Kikana- Ma na hora 10 o ka po Poekahi i ako ne kona ku ana mei, he 9 la ka lohi e kona ke
ana mai, ua hookaulua iki o a no kekahi mau la, ao ke pihikia o kekahi lala a kooa Eaegina mahu. a holo aku la ao Kukane.
HOOKUKU KOLOKE- Ma ke kakihieka Pookahi ihu nei i hookuku iho ai na @ahea kaua Koloke, o Kawaihau o me Kilo Hoku a
hiki i ke hora 3 o ka aina la, pio iho la ke kahua Kawaihau, he make apiki loa,\he mea nae i o ale hua mai ni o ka manao ona keiki kane
i he kaoa hahaua hue.
HO OKUI ME AE KAAI - I kekahi keiki pu hi ohe a holu ana mainua o aona lio, ma ke alanui Papa, ma ke kaiaoiaka o ka Poakah
i aku nei, a hiki ma ke kihi o ke alinoi. Britania, ua hookui aku la oia me kekahi wahine e holo mai ana malune o kuan kea, a haule iho la
oia mailona iho o kona lio, u au hei kuaa wawae.
KE KILAUEA - Ea no aeKilauea @ o ka luna @, Ua ike lihi aku makua, ke
hoemaemae honia la kahi o kukoke ana i kono epiepa huila a me ka hue, a ua pahui hoa ia aku kona mau aoae.
KA MOKU KONA BONANE@ - Ua ihe iho makua ma ke Nupepa haole o Kapalikiko e kuai ai aku ana keia wahi maku kielea e
e holoholo nei mawaena o kakouana Kapalakiko i ka poe makemake o heia no kahi koalea o J. H. Bach.
Malena mai o ka mokuahi Kaleae kahuale o Kikane i ka Puakehi aku nei, i kau mei ia o Kapea Macquay, mai Kapalakiko mai, i hulo
mai nie maku Kapena i o ku moku kena Britania Fontaine a ku nei ma ke awa, me kahi o Kapena Long waiho mai, a aku nei a ka
home.
Ha Wai Hao - Ua hiai mai i Honolulu neiae ke wa hau i mau hona e hoomoe me ua kahawai a na aia wahi a ke auwahi wai a
Samuel T. Alekaueder, opio a oli nei na ka lawe ana mai wai e hoopaiu ai ia Haku ha'ookoa a me Hamakuapoku mah ipe a ike kakou i
kuna hopeua a poa'ikei.
Ko Paa - Ma ku lono hupe i ka wa i haalele ai ka mokeahi ia Kapalakiko, oia wa ia 3, Makaki, e @poepoeia ana ha kepau Hawaii
. Kekumuku i o na ke keukeo a piu, mai ka 13 1/4 a i ka 13 1/2 keueta o ka pauna; kekahi ano ko pia iho, mai ka 7 a hiki i ka 10
kenei, e ka puana. Auhe lua gala e ae e liae me keia, a ua kauaku Hawaii o ohoa make wale aku nei e helu i ka holi ana a na one i ka
makani.
NA DALA MAOLI. - Malona mai o na moku kalepa i ku mai me ka awa e ilenelaia nei i keia mua e aka aei, ua hoopaeniuia mai ke
$103.00. O dala maui. he konaha @ ia puu dala, he mau dala keokeo. a o ke koena aka, he mau dala gala waie ua, hane
io ke kuikahi la.
Ma heia kakahiaka Posoeo, a wehe hua wa ana ke Halekaei Kikahukaiwa, ma ke alanui Papa, i ka Halepuhaku nui o Mr. Uilemi,
malalo o ka inoa hou i kukuloia "KAHIKINA NUI ." Nolaile, ke konoia aku nei a mea apau e nane e malaila u ike ui i ka naoi, a mai
puina i ka kakou pepa i ka Hale Kuai "Kahikina Nui ."
PEPA PILI WAIWAI - Ua laweia ae imua o ka Aha Hiomala i keia mau la aku nei, he kauakola a oi aka poe paka i lona aku e pepa
pili waiwai ana ma ka hale kiekie o Apa-i pake o ka la ma Alanei Hotere, oia hoi ka Hale Haole weiona, a ua hoopai ia ke 15 dala
pakahi, a o ai mua i komo kukoaukoau, oa kenono ka lakou mau hoopai a ka ana i hai wi ai. Ahea no la hoi pau keia hona ieo.
POINO ULIA WALE- I kekahi wahine e hoi aku ana nie ka aono makai u ka Pa iliea o Kawaiahoe, ua uel'olo ina la kona wawae
miloko o kekahi lea i eliia iwaena o ke alanui aupani a ua hai kuna wawae, pela anei w ha@h@mehema waleia ai ke alanui hele o ka
lekuiha, a inua na papilikia alia wale, e @kauka na Loua oia hanio pilikia hewa ka lehu'aho.
POINO MA KA MOANMA: - Ua hookaulae ia ma Honolulu nei ka makuihi "Kalanekeehale o Kikane" no kekahi poine i loae iaia
me ka moana. Mahopo o ka makaikai ia ana, ua maopepe, ua poino ua kekahi o wahi a kona mekiai, aka, ua hoeholoi a nae e ka
Kapona a me ka anaue o ka laina o hoomanawanui ahiki i Kikane alaila hana nou, holaila, ua poka aku oia mai keia awa me ke kaukai o
kona pono malaoa o kahi mea i koe iho. Ina i haoaie ianae, ina aia a hela ka malama, alaila paa hoa, holaila e ka haole hoi o ka
manawa o ka aohoi hoomanawanui loa no.
HE NANA HOPE: - Ma ka peui mai a kekahi makamaka o koei, Kaua Heina, hewaii, i kakauia ma ka la 11 o Maraki nei,
i ieaa mai ai keia lono hena naaupo ina nae hoi he oialo: "Ma ne ahiahi Poaono oiai ka pale ma Kaei nui, ua holo aku kekahi kaula
wahine oia o Kanehakini, Kualeu a me na poi aina o ka hui o Kaei nei a me ke Kapeua maka wia, wia o Kuloa Ewa na makana a lakou
i lawe ai e makana ia Pele, hookahi puawa, hookahi puae ola, aiua uiu o uiu o na uiu a weli, aia na mea o piw ai, Oia ke kanihawa o
kenaka a nohe aei, na pie ieia ole wale."
Mawaena o ka hoakai hope ami ne a ka kuna Neti Mele mai Lahaina mai, he makuahine kekahi uaua na keiki he ehiku ka nei, a ke lo
nei lakou apau. O ka hoa pili o ke kane ka mei i lohi pu me ia a ka hoopulapula ana i keia welo uui, na haia me kela aoao o ka muliwai
eleele o ka me ie oia kelu pake i pahelo ai ma ke k@ o Molokai i ka wa i kahuli ai ka waepa i kakahi manawa aku nei i hala. O
na keiki i ka ike aku, he mau kino ikeika a maikai a ua hii makou a ae hope loa o na keiki maluoa o ka makou mao lima me ka
ninanioau pono aka, i ka haila ana mai o ka hopena o ko l@ makuakane, ainau iho i @loko, peheas ia ohana nui e oia paae ai?
NULIEU O NA AINA E
K0HO PERESIDENA MA AMERIKA
Lanekila ka @ Ripublika
RUTHERFORD B. HAYES
Ka peresidena a ka lehulean
Na Hoehanohano he nui i haawina'ku ieie
Ma ka hora 10 o ka pa Puakahi aku nei, ka mai la ka moauahi "Kuluuakanhale o Kikane" iloku ae la holo e 9 mai Kapalakiko mai,
am luna mai una i lo@ mai ai na mea kou e pili ana i ke koha Peresidena e ka Republika uui oi Amerika, a oie ka makou e waihu aku
nei na ko makou poe heluhelu.
Ua Halawei ka aha Senate o ka Luna Senate Allison oia ka mea i kohoi a na Hale elua e haike akui i ka Aha Senate no heia kohu ana,
a na heiko mai ia peuei.
O ka holea nui o ae Baloka apua no ke koho ana i ka Peresedena a me ka hope Peresedena o Amerika Haipeia, he 389, a nolaila, o
ka mea e @ ua helia he 185, oi a ka mea e kuhale a Peresedena.
Ma nuli e ka kanawai hoe i hoohuluia iho nei ma ke la 29 o Ianuari, no ka halawai ana o ka Absoleto o ke Aupoui no keia kono
Peresedena, ua oiaio, ha lua lle Rutherford B. Hayes, he 185 baluta, a ia Samuel I. Tilden, he 184. A u ke koho Hope Peresedena
malalo o keia manawai hookahi, ua Lahaina Amerika, Haipoia. O R.B. Hayes, o ka mokoaina o Oahu, ua luau iaia na heluna nai o ae
balota, no keia kuho aue, a ua lilolilo ka noha Peresedena o ke aupuni a ASmerika Haipuia ao na makahiki i e hiki mai ana, e hoomaka
ana mai na ia 4 aku o Marika, 1877, a u W.A . Wheeler, o ka mokuaina o Na Ioka, ua luau iaia ka helana oi a no bilota i kuhoia i Hope
Peresedena, a iaia hoi ka Hope Peresedena ea ke auponi no na makahiki 4 e hiki mei ana, e hoomaka ana mai ke la 4 aku e March
1877, a ke hoi aku nei au, o keia ino la ua mea i hooholoia e na Hele elea mi ku laua Hele polalei ana.
Wasinetanam Mar 2 Ua hiki mai ka Peresedena Hayes i kona a meahoi me kona mau ukali ma he jora 9 o keia kakehika, ua haawi
mai o Kiawina Dennison ka Luna Senate Sherman, a me Generala Sherman i ko likua hoomaikai aiai, au kona kau hoi ae ioa ka neno.
Peresedena o Amerika i ka. Ua melama pu ia he ahaina hoomaikai i ka Peresedena, a ha eluai aunani ka poe i akoakoa ae, me na hora
uliuli ka Peresedena i hele aku ai mawaena oia poe a kau aku la maluua e ke kaa he o kali ana iaia, a holo ka la ae kuaa ohana a me
kahi o ka Luna Senate Sherman kahi i hooleana ai. Iaia i hiki aku ai, ua hele au kekahi hoakai o na Leole a me na keuuimana e
hoomeikai aka iaia.
Ua hala i ke aia hiki ole ke aua'ku
E Ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:
E ulu la mai oe i keia wahi paola a ke kaumaka, a lawe aku ma oa welau o keia aia u uilaua; i ike mai ai na kini makamaka o D.W.
Makoakane. I ka hora 2 o ka la 19 o Dekemaha. ua make eia ma Laiewai Kaolauloa, ua loihi no kona waiho a mai ana, 2 makahiki, 11
malama, me na la 19 a hele aku la i ka hale ko-u-u kewai a ka malamaka ole, a ke noho mea kona kuu@lua ie ma la laua kamalui
kaikamahine, we ke palaueia a piumaku hoi ke aloha.
A me ka hora 5 i ka la 10 ae, ua hoolewe ia kona kino lapo, mai ka hale uoha mai o J. M. Keiu, a i ike hale iu, ua kaui na pahu, me ai
ohe, a kiai i ke iliua, ma ku komohana heina o Pihawioau, hela lau o ke Aina, hoomaka ia ka himeui, mahope aie, he olelo paipai i ke
anaina, na Paka ka Peresibena u ka akakeaiu, a ma Maleae ka hea koka mea, na laua ua olelo hu alohalohae i hai aku a pau ia, pale o
L.H.E. Kuakaha Peresedena o ka Amerika hoopololea, a hei aku, la keaua mekane la D.W. K. Makuakane, ma ka hale koolua ole.
O ke hiki moa keie e ka hoolewai ikeia ke kani ana o ua pahu, a me na ohe, ma Laiawai nei, a he moa hou keia ma ka olelo ana a ua
iwa kikahi i na pali, ua haaau ia ka ola me Himakoa i Hawaii, a ne ka me naula i ka Ekelegia o ma la hope nei, nuleila. ua hale oi a noho
ma ka aina haulaula i Laue a mei laila aku, noho i Kahu, a malaila loia i ka anai, akii ia aku hoi a @ i Laue nei, ana ka manao a
puhela ae ka mai, aole mae, na haia. He lala no oia au ka Ekalegia, a oia no kakuhi kanaka akamai ma ka wehewehe Baibala ane, ola
no kekahi i pipi iea iho nei ma ua hoa i kae mei i kaoa aoao hoemanu", Pomaikai ka pae make ka make iloko o ka Hako." Mahaol piha i
ka Luna Hooponopono, a me na keiki ola'e hue makaia.
J. L. K. Kuakamuaiima.
MAKANA HOU1
E WEHE HOU IA ANA E NA
KEIKI ALOHAU O KALEPONI
KA
HALE KUAI LOLE
KIKAHAKAIWAI
MA KA
POAONO
MARAKI 17, 1877
Hale Kaui Lole Hou
O na Ano a pau
Malalo O Ka Inoa