Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 17, 28 April 1877 — Hoike a E. Bailey, ka Elele o ka papa hawaii, no ka pakemoku o maikonisia. [ARTICLE]

Hoike a E. Bailey, ka Elele o ka papa hawaii, no ka pakemoku o maikonisia.

| No Makala, Ke moo nei na Mokupuni o Makala ma kahi nui oka na. Ulinli loa lakou. Nui kolaila laau, niu, ulu, hala, a nui no boi ka liua ana. Ulu wale ka pia, a nui loa. He pae aiiia haahaa waie no—ma Arno wale no puka iki paha he puu me ka pohaku maoli. Aole nae au i ike maka —lohe wale no. He kalo ma keia mau mokupuui, aka, ia kakou he ape, aole he kalo. Ma na wahi haahaa iwaena o ka aina ku ka wai oka ; a malaila kanu ia ke kalo. Aole momona kolaila kaloi ka ai ana e like me ko Hawaii nei.

O ka Lahui Makala, he ano e. Kainoa e nui loa lakou, a ikaika, a lehelehu no ka momona, a hua waie mai o

ka aina. Aole loa !O ka hai paa loa o na kAnaka o Mak&la, mai oao, «oie e oi mamaa oka 15.000 ; a mauao kekaiii be 10.000 wale no. Ma ka iiui o ke kbo, emi iki iakon malalo o ke ka-1 aaka Hawaii ; a pela paha ka ikaika. j Nui ka poe maimai, he pala, he mahu- j na, a pda aka. Oko Maikonisia a pau | he kakaa ika ili. Hooniii hoi ko Ma- \ Valā ika paka kalii pepeiao a nui loa — j komo ka lima okoa o ke kanaka nui. M* ka lalani hikiua oia pae aina puu ia ka lauoho ona kaae nialuna o ke poo. Kapae iki ka olelo qia aoao, aole like loa me ka aoao komohana, aka, ua pau ia mau mea i ka hoikeike ia ma na pepa a Mrs. Kahelemauna. Ku mua makou ma Ebon, ka* mokuponi ma ka hema loa o MabUa ika la 17 o Aug. Pae au iuka ma ka vaapa o o na misionari, a halaw:ii me Mr. Snow ma a me Mr. Wini ma. Kalewa ka moku mawaho ia po—he po ino—a ikala 18 komp ia maloko o ka lakuna. Halawai makou me na ka~ naka me ka oluolu, a me ke alii hoi, o Kabua. Halawai maloko oko lakou halepule maikai ika la Sabati. He hale lauhala mawaho, aka, maloko he papa hele maikai, ua halii ia i ka inoena e like me ko Hawaii nei. He mau puka nui, aole. aniaui. Oka nui oka hale 60x32 paha, a na piha pono i na kaha ; aole nae piha loa. Aahu ia keknhi poe i ka lole. a o kekahi he hapa lole, hapa aahu maoli. Maikai ke ano o ka halawai ana. Hoike ia ke kula nui; he kula keiki kekalii. a he kaikam»hine kekahi, 60 ka iiui o na haumana, holo maikai lakou ma ka ike, o Mr. Wini a me kana wahina, ame Mrs. Snow na kumu. He hale lauhala ka hale kula, kula nui ka hale, no ka mea, he la ua nui loa ka la hoike. Holo aku makou i ka la 22 o Augate. Ee mai o Mr. Wini maluna e kaapuni i na mokupuni o Makala i hoonoho ia i ke kumu. O leremia ma kekahi ee moku —e hele i kona kihapai ma Mile. Ika puka ana mawaho o ka lakuna, no ke keku o ke kowa, a haiki, a lauwili ka ma-

kani, a mimilo ke kai i ka holo ikaika o ke au, pili ka Hoku Ao i ka pukoa, a paa. Aka, lawe ia ke kaula nui ma kela aoao o ke kowa a bana paa ia i ke kumu uiu, alaila, ]iuki ia ka moku a iwaenakonu o ke kowa, a hoopaa ia i ka heleuma a hiki i ka manawa a ke au e liuli ai iwaho ; no ka mea, ia makou e huki ana i ka moku iwaena, ua liuli ke au iloko, e like me ka mau i kela la keia la —elua huli ana iloko, a elua liuli aua iwalio. A i ke ahiahi, ua huli hou ke au iwaho, holo loa makou, a i ka la 24= komo iloko o ka lakuna o Jaluij (Kaluiki.) Loaa malaila o Bev. D. Kapali; a malaila noho makou uo kekalii mau la e kalawai me na kauaka a me na kaole. He halekuai nui ko Mr. Capelle&Co. maonei. Maanei hoi ko lakou hale noho ; a maanei e holo aku ai ko lakou mau moku, elua a ekolu paha, i na mokupuni e ae o Maikonisia. O ka niu maloo —eopea —ka mea kuai nui o na kanaka ; a haawi aku ka haole i kela a me keia mea a ke kanaka i makemake ai. Holo aku makou i Mile i ka la 29. Mai ili makou i ka puka ana mawaho, no ka makani ole—ua pale ia ka makani e ka niu, e like me ia ma Ebon. Komo makou iloko o Mile i ka la 1 o Sept. ; a halawai me Kaaialii, ka wahike kane make o Kahelemaunp. Ua nawaliwali no ia, a ua mai loa kana keiki uuku. Noho makou i ka la Sabati; a ia la nui loa ka hana. Hoonoho ia o leremia i kahunapule a i kahu no ka ekalesia. Ewalu paa i mare ia ; 30 ka nui o na mea i komo i ka ekalesia—2s mamua. O ke alii kekahi i mare ia me kana wahine, oia hoi kekahi i komo i ka ekalesia. Haalele makou ia Mile i ka hora 2J o ka L 4 o Sept. ; alaila, ee mai o Kaaialii, a holo aku i Arao, a kakahiaka pae maua maluna o ka waapa, kalewa ka moku mawaho, no ka mea, aole make kapena e komo maloko, nolaila, aole maua i noho loihi ma Arno ; nana wale no i ke ano o ka hana, a i ke ahiahi. holo hou aku makoa i Mejuro. 0 Anederea ka mea noho kumu ma Arno ; he kumu Makala, aka, aole holo ka hana. He moknpuni nui keia, nui no hoi na kanaka. I keia wa, ua hele na kanaka ui i ke kaua ma Mejuro. | AoLe ekaleaia ma Arno ; aole kokua na | kanaka i ke kumu. i Komo makou maloko o Mejuro i ka | la 6, Nui loa ka ua a me ka makani.! Holo mai o Mr. Keknewai ka Hoku Ao! maluna o ka waa liilii, inoino—ua nahae ka pea- Hiki mai oia me ka opili 1 ka ua. He ano maimai kona, aka oa oluolu ka wahine, o Miiiama. No ka lilo nui o na kanaka i ke kaua, aole nui' ka hana iwaena o lakou. He mau kai>! i kamahiue nae ka lauo e ao ai iloko o ko

lauo eale iho. Ike au ina kumu la i puka i ka poka ike kaua ana. Holo aku makou i ka la S* o S*?pt. * hoi hou i Jaluij; komo inalaila ika la 11. Lohe makou ike kipaku ia o Kabua, ke alii o Ebon, e kona mau makaainana ame kekahi poe alii; a halawai makou maanei. Iwakalua a keu na waa nui o lakou ma kahakai e pili ana me ka pa oka halepule. Eiua la oko lakoa holo ana mai Ebon mai, « ekoiu la o kekahi, me ka ai ole, a wai ole. Pae iuka o Mrs- Kahelemauna mft e kali ika hoi mai o Hoku Ao. Alaila, holo aku makou i Kamerik i ka la 12. Ike ahiahi oka la 13, pae maua me Mr. Wini iuka; a malaila moe a ao. Kalawe ka moku mawaho, no ka puka ole me ke kohola e komo ai. O Maiaio ke kuinu Makala ma Namerik, a ua maikai kana hana, 300 ka nui o na kanaka ; 50 hoahanau ekalesia mamna, a komo hou 12 i ko maua noho ana. Maikai na kauaka ma Namerick, he ano oluolu. Oleloia 100 tona ka nui o ke kopaa i loaa ma Nameriek i ka makahiki hookahi. I ko makou wa malaila, aole i loaa ka niu ia makou, ua hookapu ia e ke alii, aole inanao na alii ika pono oke kanaka; puni waiwai lakou. Haalele makou ia Namerick i ke ahiahi oka la 14, a hui hou i Ebon. Malaila hooinakaukau o Mr. a me Mrs. Snow e holo i Kusaie e kali malaila i ka hoi ana mai o Hoku Ao mai ke komohana mai. Ee mai la laua ame Mr. Wini ma, a holo makou i Kusaie i ka la 16 o Sept. No ka maikai olp oka makuni, 9 Ia o ka liolo ana, a hiki makou i Kusaie ika la 25- Maikai keia mokupuni o Kusaie, uliuli loa mai ke kai ai ke kuahiwi. Maikai no hoi ke awa. He liale pohiiku ka halepule a me ka hale kuli. Ano ena kanaka, aole like ine ko Maikonisia a pau. He pok karistiano lakou, 400 ka nui ona kanaka a pau. Nui lakou maniua, a i ka pala ame ka mai puupuu liilii, he hapa wale no e koe i keia w r a. Nui na moku okohola i komo ma keia awa, a he moku e kekahi. Pau na kan <ka ike komo lole ; aole ike ia ka aahu kahiko ekauana. Haneri paha ka nuiona hoahanau ekalesia. O Liliiak Sa ke kahu ekalesia. He kanaka naauao, a oluolu oia. Pii aku la au iluna o ke kuahiwi, maikai ka nana ana'ku a puui, 2.000 kap. wale no ke kiekie o kahi oi loa iluka, a ua paapu i na laau kiekie a hiki loa iluna, ma na wahi a pau. He mau laau hou kekahi, aole i ike ia ma na mokupuni haahaa. Ulu wale ka alani, a nui loa ka hua, aole nae ono, o ka alani kanu mai kahi e mai ka mea ono, aka, maikai loa ka hala kahiki a me kekalii maia. Aole eae ke alii i kekahi haole noho maanei, mamua hana kekahi mau haole lapuwale i ka haunaele, me ka manao e lawe i ka aina no lakou, aole nae i hiki.

He poe oluolu a noho malie koonei kanaka, he poe lawelawe nui ma ka molowa ole, aka, mamua he poe pepehi kanaka, a ua poeo kekahi mau moku ia lakou. Ike koho ana'ku, no lapana mai keia lahuikanaka. Hookahi wale no mokupuni e ae i like ka olelo me lakou nei, oia o Nawodo, Lat. 0° 25m hema. Lon. 167° 5m hikika. Hukiia ka helenma, a holo makou iwaho o ke awa o Kusaie t i ka la 28 o Sepatemaba. Aole nae makani; kuuia na waapa ilalo e hoe, aoie nae hiki, no ka ikaika loa o ke an. a mai iaweia makou a ili ma ke kohoU. Aka, hooikaika ke Kapena e hooholi i ka ihu iloko. : Holo mai ka waupa o ke alii a me na j waa ewalu a keu aku o na kanaka, ana j hukiia makou iloko, a kuu hoo ia ka j heleuma i ke ahiahi. | Ikala 29 makaoi ole. Aika la SO, | hulo hou makou iwuho, a holo loa i Po- | nape. Maikai ka makani ia po ;ai ka I hora 2 o ke ahiahi o ka hi 1 o Okatoba, j ike makoa ia Piniap. Manao makon e | pae muLiila, no ka uiea, ua manuoia e j uoho ana paha o Mr. Sturges malaila, e I kali ana ika Hoku Ao, aka, ika hooko--1 koke aua aku i ka aina, hiki mai la ka | makani ino, a pono ole ke holo ; a i ke ahiahi ino !oa ka oiakaai, a noe" k* oa, j aohe ike ia ako o kaaina.. Eia hoi ke* | kahi, o Kaai he kanaka ma ka hoeali, laai kokoko, a haole a make loa. | He kanaka maiuiai no oia mamua, a [ maaao makou ua ola oia, a emeole ka ! ua make iho la. | No ia mao pilikia a pao, haalele inV | kou i ka man»o e pae ma PinUp» a holo [ aku makou i Makil. A alikealike makou mawaeoao Pinlmp & mo Makii, kauoia ke kupapau o Kaai uia ke kai. la ia hiki hou mai Ukn maka* ni ino a me ka ua, a mai ioaa ole ia makon ka mokupooi liilii o Mokil, a ahiahi ike ia oia. Pili aku makou, ai ka bora 8 o ka po, hoopaeia kekaoi haole mai Honoluiu mai, o Jobn Smitb (Keoni Kamika) ka inoi, alailii, holo hop aku ma> kou i Pouepe. (Ade % pau.)