Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 18, 5 May 1877 — Hoike a E. Bailey, ka Ele- LE O KA PAPA HAWAII, NO KA PAEMOKU O MAIKONISIA. [ARTICLE]

Hoike a E. Bailey, ka EleLE O KA PAPA HAWAII, NO KA PAEMOKU O MAIKONISIA.

I ka la 3 o Ok. koino makoa iloko o ke awa e inot> an* mu ka «oho hikioa o Pouape. maloko aku o ke kohoia e poai aoa a puni ia mokupuoi. He mokupuoi kiekie keia ; ua oi iki kona nui mainua o Maui lio<nohana ; a ua erai nae koua kiekie, he 2861 kapuai wale no. He aina uiiuli ioa, e like me Kusaie. Nui na puu a me oa oawa. Holo mua makou ma ka wnapa- a i ka hale o Rev. Mr. Sturges ma Oua. E noho ana oia a me knua wahine me ka oluoiu o ke kiuo i keia wa. Holo maikai ka hana a ka Haku ma koua wahi. He Ku] launi kekahi maanei, he mau keikikane a mau kaikamahine kekaln. No onei ua kumu i heie aku ma na mokupuui o Mortolok & Piniap. Nui ioa ka hana u keiakauwa a ke Akua, ua noho a elemakule, ua pau na haumana i ka hele ma kahi e. Mai ka miikahiki 1857 a hiki i keia manawu, hoomanawanui oia i ka piiikia —ua puhiia kona haiepule ike aiii, a kue na'iii, & nui waie na pilikia me na iiana luhi. A i keia manawa, ke puka mai nei ke »o. 0 kana iumii haumnna i keia wa, o Rev. Mr. Logan ma Kenan, a me Mr. RHtid ma U, a iue na wahiue h iana. Hoi pu mai o Mrs. Logau me makou i Honoiuiu, a ua haia ioa i Amerika no kona nawaiiwali. Ik&ika ua hoahanau ma Ponape, i ka hana i k« haiepule. He mau haie nui— hale pohaku kekahi, haie laau kekahi. Ano e ko lakou mau hale, aole iike me me ko Maikonisia e ae. He 13 ekalesia ma Ponape, he 500 na hoahanau ekalesia, K.omo lole kekahi poe, aka, he hapa loleka nui. Nui na'lii o Ponape, a noiaiia nui ka mokuahuna. Kue kekahi aiīi ika pouo. He poe puuiwaiwai a moiowa ka nui. Uiu nui ka puluu a me ka ulu maanei. He laau Pama maikai kekahi. Pii maua me Mr. Raud maiuna o ke kuahiwi, a ike i ka aina a puui. Nani no i Noho o Mr. Wini ma, ma Pooapo, a kau mai o Mr. Sturgen, a holo makou i na mokupuni o Mortiock, i ka la 10 o Okatoba. He mnlama okoa ka holo ana ilaila a hoi mai ; hiki hou ma Pouape i ka la 6 0 Novemaba. Komo makou ma Kenaro, ma ka aoao komohana akau o Ponape. M.\laila o Rev. Mi*. Logan e noho ia. He halepule nui ko laila, a he hale kula maikai. Nui no hoi na kanaka oia \vahi. Hele au ma Nika la pule, a hele hou i Oua. Hele no hoi au e makaikai ma kekalii pa kupanaha ma ka aoao hikina o Ponape. Ua hanaia eka poe kahiko loa paha, no ka mea, aole ike na kamaaina i ka poe naua i liana. Aole o lakoii olelo, "na ko makou mau kupuna no i hana." Oi aku paha ia mamua ona heiauo Hawaii nei. Aka, ua manaoia ho ilina i», aole wahi e pili 1k i hoomana. He mau lua m <loko i uhiia i ku pohaku loloa ; malaila puha na ka i waihoia'i. I keia maīuwa, uapaapu i na l «au nui e ulu ana ; hiu, uhi, hau, kou; banyan &c. Elua S »bati o kuu halawai ana me na kanaka o Ponape, ma Konaro kekahi, ama N kekahi. Haawi au ike aloha o na hoahanau ma Hawaii, a haawi mai lakou i ko lakou aloha ia oukou. Me he la e halawai hou ana au me na kanaka o Hawaii nei i ka \ra mamua. I ko'u ike ana i na kaniika oPonape, »kaka ia u mea no lakou. He poe oolea lakou. Ina ma ka hewa, oolea malaila, ina hoi ma ka pono, he oolea no malaila. £ia nae kik«hi } he molowa a puni waiwai. No kaulu wale o ka ai ka moloweu Oka lawaia, aia mn kahi lnin, maloko o ke kohola. ]$ui loa na haole lapuwale e noho &na ma ia aina, nana e alakai ina kanaka ik* hewa. He poe ano maikai no kekahi. He kanaka Hawaii kekahi e noho ana mab>ila. He 5,000 ka nui o na kanaka ma Ponape. He nui aku mamua, ai ka loaa an* i ka pal i a meka m aipuupuu liiHi, he hapa wald oo i koe.

Ee mii o Eev. Mr Sturgos a me na Mose elu* a me na waliine a laua, a liolo aku makou i ke Koiuoh .na, i ka la 10 o Okatoba. | No Ponepe kekalii Mose, aka, ma ka I ban*n ana he Kilipati. No Mokil ke- ! kuLi Mose. | Ike mua makou ika pae aina o ]tfort- ; loek i ka la 15, a pae makou ma ka nio- ■ kupuni Lukanwar. Eia lioi ! he poe nno e keia, aole like me na lahui e ae o M <ikonisia. Eia ka mea mua i ike ia, u» hamoia lakou a paa ika olena, mai ke poo a liiki i na wawae, a me ke kapa kekahi Hamoin kekahi i ka aila a kelekele. Pu ia ka lauoho o na kane e like me ko na wahine. Ina aole he umiumi, e manao i* aku no he wahine. Paapu ka a-i i na lei me na kula pepeiao. He papale Nipoa ko kek »hi poe. Kakaikahi ka poe komo lole malaila, no ka mea, aole he holo pinepine o na moku kalepa malaila. He malo ame ke kihei ano kipuka ko na b«ne, a he pau ko na wahine, ua ulanaia me ka ilihau ka anhu. Aka, keokeo a maikai ko Liila ilihau. He pepepe ko lakou mau hale noho, aka, hui 1 ikou e han * i na waa hale nui a maikai. Lehulehu ia mau h;ile waa. Ua maheleia ko lakou aina a pa ia i ka pa, a ua kapu ke hele ma ka aina o ke kanaka. O ka niu a me ka ulu a me ka ia k i mea ai. Momon iko lakou aina, nui ka ua, a nui no hoi ka makika. Nui a maikai ko lukou waa, a ikaika i ka holo. Akamai lakou i ke kukulu i na li-.de nui o lakou ; hale waa a hale pule. U«i kalakalaiia, a penaia na kii iloko o ia hale, ma na pou, na oa a me n>i kaupoku. Aole nae ia he mau kii hoomanaia elakou. He ulu ka laau hana nui ia i waa a i me>i hale. I ka nana ana i keia poe kanaka a a me ka lakou hana, manao au he poe Malae lakou. Aole nae akaka loa, oiai akahi no a ike pono ia lakou. Ekolu makahiki wale no o ka noho ana o n<\ kumu malaila No ka holo ole ona moku mahiila, aole lakou i lako ina mea kuai. Nui loa ko laila niu, ahe mea kuai auanei ke kobra —oia ka io maloo ok* niu. ok* huahuikai kek ilii mea nui malailu, ahe paa loa ia, aohe mokumoku wale e like me ko na aina ma ka hikina ae. O ka nui o na kanaka a pau o ka pae Mortlock, ua inanaoia he 3500. Kuai aku kuai mai lakou nei me na kanaka o Kuk—he mau mokupuni 80 paha mile ma ke Komohana Akau. XJa manaoia, hookahi ka lakou olelo me ko Mortolok—o 30 mile ma ke komohana ukau, a o Losap e pili ana me Buk. Koe ka hoakaka i ko makou holo ana a me ka hana ma ka pae Mortolok. (Ade ipau.)