Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 19, 12 May 1877 — Ka Hoike a na Komisina Roiala o Ke Aupuni. [ARTICLE]

Ka Hoike a na Komisina Roiala o Ke Aupuni.

| I ka Mea Uanoiian'o ke Kuuina Kalaiaina ; Aīoha oe: Aiio, ko hoiko haahan aku nei ka poo no lakou na inoa malulo nei, o lakou na | Komisina i hookohuia o ke 'Lii k» Moi | iuh ku Ahaknkainalu, malalo o ke Kanawai, " K kokua ai i ka.hooueu ana i na uu*a ulu o keia Aupm>i /' i apouoia ma ka la 25 o Sepatemnba, M. H. 1876. I kuliko ai me kā Pauku akahi o ua j Kunawai noi, ua haalolo iho ln lakou ia ] ilonolulu nei ma ka la 20 o Feberuari, : 1877, maluna o ko ka Moiwahine Berii tania m uiuwa ka " Fantome," i haawi : manawalea ia uaai, no ka lawo aua aku i j Ilawaii i ua Komisina nei, o kaoluolu o | ka Mokia J. H. Woilehouse, ko ka Moi- | wahine Beritutiia Kouiiāiua a Kanikela j Kenela lioi. | Ka Apana o Kouala. | Ua pae akn na Komiaioa ma MahukoI na i ka la 21 o Feberuari, a uia kahi la | uiahopo iho, na Violo aku la lakou i Ko- ' hala-loko. Ua ike lea ia m<t ka makai> 1 kai ana o na Komieinn, na loaa mahiai ! o ka nina, ma ku holomna nna o na ha- | m\ i lnapaiia ai. 0 ka Hui Wilikoo Mi. i U\nd„ i kukuluia mamuli o ka oihana | mahele i ua loi\a, (mawaena o ku mea | kuiiu ko a rae ka meii wili) ua hooiaio i mui ia he kumuhaua puku i im aoao a i | elaa, & ho hoiko kumaka ia no ku holoj mua o ia ano lawelawe ann. B hoao | hou uua o Mi. Hind e kukulu i ka wili : bou ma ia ano hana hookahi no, ae hoo- | mahuahuaia ae ana pahn na lawelaweia j ana o wiii o ku uei. j No ka loaa ana o keia mau ano hana, • o ko kukulu ana i wiliko hui ma ka inu- ! hele, o kei« ko kumn nai, nana i hoola* : lelale i na kanaka o ia mau wahi e hooj mahuahua i ka oihaua mikiala ; a no ka 1 manaolaua kahi o loaa mui aua he mau | pomaika* nui ke hoohuiia puu dala j ino ka hana, —oia kahi kuuiu nui nana e \ hoouui i ka paeliia o ua aiua ho nui : w«le i hiki kupono ko mahiia. | Aia no hoi ku Hui Mahi Ko o Koha- | la, he Hui ia no lakou pouoi ko lakou, | ua piha lakou i ka uiikiala i ka haoa a | me ke> kanu ana i ke ko. 0 na aina e j piii koke ana, ua pau i ka lilo, a eia ko j mahiiii» nei; a ko pahola aku la mo ka 1 mahiiahua ka mahiia aua t ma na wahi I mamao aku, i,mauao oleia mamua he | kupoao ke wahiia, ua hoike mai nae na i !hooik«ika mau ana aku i ha hopena m»i-! kai, a ke uianao uei makou he muu ku>! uua no koe uo n» mahi hou ana aku, e ! r

lo.i* poiio rn.ii ai k.i puk;i. 0 Kaoka W;i:ta. aia no Loi oi i ke hoomuhuahaa a ke hoonui a& nei eo hoi i n i hapai hana ana o kooa mau aina mukui. O C. f*. Hart. k* Kaaponi. aia 01 * hooh«»ihoi la iua kaaaka o Mak'ipahi a me Niulii i ke karva ana i ke ko ma ke aoo bui mr\he!e. na n i kanaka e kana i ke ko, a na kn Louak inawai K.;iapuni Elart e knkalu ika wiii. Ue momona m-*ikai loa ia taao aioa, a na oleloi» aohs e loa<t ana oa m.»Ioo ino; a he mea kaoaina o!e ka lo3» aoa m $i o na 00 ko maikai. ona awawa, aa piha i na mea ulu o knkoa nei, a na manaa* hii.i ka uiu uui ain oke kalo. U-i iiiki ke manaolanaia, e hoiomua maikai ana keia mau ano hana, i mea e hoohoihoi h\ i knhi poe eaeo ia ano, no ka pono 0 na kanaka a me ka hoeneu ana hoi i na I*ko ulu 0 ka aina. He momona maikni ka aina e waiho la mawaena o Niulii a tne ke awawa o Pololu, oi \ ka ? ina kikilo i makaikaiia ena Kominina; a oole i hoeueu nuiia na lako' inahiai 0 ia mau aina. Ele mea nui ina Komisina ka hoomaopopo ana i ke ano elea a makaala o na kanaka o keia apana, he mea ha'o i ikea mahuahua o!e ia ma ka* hi uiiiu apana e ae, o na wahi o kaoihana mahii.i e hoohana aiahuahua ia ana, oiai, 0 ka hoohoihoi aua ia mau mea t lie kakoo ikaika no ia 110 ka malama a me ka hoola ana i ka lahui. Aole e hiki pono loa ke hoomaopopo ia ka nui o ka ai-na e hiki pono ai ke mahiia; \ keia wa, eia ke kanniu nai ke ko rna na wahi kiekie, i manao mua ole ia ai he kupono, a ma kan inau wahi, na mannoia he maloo lon. Ua nln nui ke kalo pahupahn maloo ma na kiekiena 0 .Makapala a me Niulii, a he mau taus;ini eka aku koe, aole i p.iu i ka mahiia; a aole 110 e nele ana ka hoohua nui ana mai 0 ka aina, ke mahiia aku ke kalo, ko ko, ko kope, a mo kahi mau mea ulu e ae. Ua oluolu, a huihui maikai ke ea. Ma ka aoao akau o keia apana, aole no 1 mahuahua pono loa ka nui 0 ka wai; a he mea kupono ka hooia e malama mai i na pono ulu laau ma na kakai mauna.

Ua liaiia m-ii makou, i ka pomaikai o Mi flind i ka loaa ana o ka wai rua ka eli ana iloko 0 kahi awawa e kokoke a 11 :i. 0 koia wai, im inanaoia no kona wili hou. Ho hoiko ana mai keia i ka hana akamai ana, mamuli o ka imi ana aku i ka wai iloko o ka opu o ka honua; a he mea kupono no hoi ia e hoohoihoi aku ai ina kau uiau wahi okoa aku. Ke hoike aku nei ke Komisina, he mea kupono, e hana hou ia a paa pouo me ke akea na alahaka, e pili ana mawaona o Makapala a me Niulii ; e eli hou ia iho a haalnm kamoe iki iho na ala.iui. i mea e kupono ai ke kaa ia ana o ke ko : a e kokua pu aku hoi ke aupuni i ke knkulu ana i mouo ma ke awa pae o Dr. Wait-tt, i mea e hoohamamaia ai no ka pōno o kalehulehu ua awa pae la, a pela pu hoi me na aluuui o hol'o aku ana i ke awa. Ua naua pono ia e ke Komisina ke awa pae ma Honoipu. Ai'a ma kahi lae pohaku o kewe ana iwaho o ke kai, he S0 paha kapuai a keu aku, kalii ia o ka waapa e pae aku ai ; a aia maluna aku 0 ia paala pohaku e uhi pu aku ai ka nalu me ku ikaikalauna ole, e paa pono ole ai kahi mea a ka lima kanaka e hana ai. He maikoi no kahi o ka moku e ku ai, a o kuhi no o ka ukana e hooili ai iluna o ka wnapa, kahi pilikia. Ke hoiko aku nei ke Komisina. he mea pono e hoopahupahuia kauwahi o ua lae po* haku nei, i wahi no kti waapa e piii aku ai, me he la i 60 kapuai ku loa, a i 15 kapuai ka laula, a i eliina kapnaii ka hohonu, kahi haahaa loa, oia hoi, ma kalii o pae ia uei i keia mnnnwa. Ma ka naua pono ana, ua olohakn olalo o kauwahi o ua lae pohaku nei, he ana hohona aia malalo ponoi; a ho mea no hoi ia © hooemi mai ai i ka luhi o ka hookāawale aoa i na pohaku helelei i ka hoopahupahu ana. Ua manaoia, ina e holopono ana ka hana hou a me ka hoomaemae ia ana o na awa pae nei o Houoipu, ua lilo ia i mea e hoohikiwawe ai i ka laweia ana a ine ka hoopae ana 1 mai o na mea ulu a me na ukana ; a e lilo pu no hoi ia i kumu e hoomahuahna ui i ka waiwai a uie ka pomaikai o ia Apana. Ua manaoia, o na lilo ma keia hana, e hiki aku ana ia i ka $1500. Ke hoike pu aku nei no hoi ke Komisina t he mea pono e hana hou ia ke awa ma Mahukona, ma ka hoopahupahu ana i Da pohaku e keakea ai i kahi o ka waapa e hookomo niai ai. Ua hoike mai ka maikai o na alanui o keia Apana, i ka mulaiua a me ka mikialao ka Luua Alanui o Mi. Holuies i kaua oihana, a be mea kupono ka haawiia o ka uiahaio i&ia. 0 kekalu mea nui i koe, i kumu e hiki pono iea loa ai ke hoeueu ia o aa waiwai kuloko o keia Apana, oia no ka laweia aoa mai o kahi mau baneri ohana mai na aina e mai, i mea e hooholo

pono loa ai i na kuißGJ:a:ia o n-■» kanik.-i mikiiiU o ka Apan-ao Kohaia. NO WA'MEA. Mai Pioohoe akxt, ho!i> nka la ke K > miVma ika Apan* o Wuioiea. Aia ke moe la keala ma na kakai m »an » o Kohala, ma Kiwaihae-oka «ko ; o na alulaaa rna keia Wahi, ua pan i ka niake, a ke hele aku Ih e naiowale loa. Ua hooliio nui ia keia man wahi no ka h&oai hololiolona, a he ainai kupono nae i ka m -.hi uala na kakai iniiiin. Ma na wa iii lolulu, aohe e nele ka ulu nui ana o ■ ke kope, aka. no ka uuku o ua kunaka a ♦ me ka pau i ka auwana ma kan mau \vaiii okoa, ke kumu e oneanea loa ai ka aina. Okē kuhi momonu ;v i piha ina 4 kanaka mamua o Waimea, ua ano ūnea-; nen a papaala i ko makou hiki auu aku f ■ he kii ano e ehaeha ai, ke h iomaoao ae j ia Kohala-loko ma kela aoao o ka mau-1 na. j 0 ka oihana hanai holoholoua ka mea ; oui ma WaiiiHa ; u« lilu ia i mea hoe- j rni ika oihaua m.ihiai. Ua emi ka v\ai i a me kahi inau mea, mamuli o ka mala-1 raa pono ole ia aua o ua ululaau ; a mi j ka nele aua i keia mau mea, ua pau na j kanaka ika hele aku iua kahi e. Ma kahi halawai aua o na makaainana, i malnmaia i ka U 26 o Feberuari, ma ka Hale Hookolokolo o Wuimea, ua nui ka lioohalahala o na kanakn, no ka uukn a me ke ino o ka wai i na holoholona ; a ua hoopoka mai na kanaka i ko lakou manao, e hoike aku na Komisiua i keia mea imua o ke Aupnni. i loaaai ka mea nana e hoopau ia inau ino. Oiai, aole i pili pono loa i ka hana a na Kom;sina malalo o keia k<ma\vai, aka, ua tnan»>o lakou, he mea knpouo ka nana ana mahope o ke ola a me ka holomua ana o na kanaka o ia apana, a malia o hiki mai anei ka manawa a hoenonia ai na waiwai ulu—nolaila, na hele aku lakou a nana pono i ua auwai nei, a hiki wale i kahi o ka wai e mahele hia ai. U-t kupono ka hoohaluhala ana o na kanaka. Ua ino maoli ka wai a lakou e inu ai, i ka liehiia e ka bipi, ka lio a me kahi poe holoholona e ae ; a no ka iaua malio a me ka ikaika ole o ke kololio o ke kahe ana o ka wai, aole e hiki ke hoomaemae iaia iho ; a uh lilo ka malahia oia mea, i kumu e loaa mai ai ka mai a me ka make, mawaena o na keiki ka hapanui. He oiaio no, e loaa nna ia lakou ka wai maemae, ma ke kii ana i na wahi mamao nku, he mau mile ka loa ; aka, he kakaikahi ka poe e kii ana pela. Aole no paha he mea kahaha ia, ina o kanu ana kahi i kana oo ui, a hehi wale ia mai e na liipa n ka poe waiwai koikoi a bipi paha, ua mai ka ohana, malia no ka inu ana i ka wai ino, —nawai e ole e uiha ae ka manao hana a me ka hoomanawanui, a haalele iho la i kona home, a imi hana aku la ma kau mau wahi ok'oa aku, e loaa pono ole ai paha

ka home iaia. Ma ka noonoo ana o ke Komisina no ka pono o na makaainuna o keia Ap »n.i, ke hoike aku nei, he mea pono i ke aupuni ke hoomaopopo, a e hoolawa pouo hoi i na kanaka i ka wai ma na ohe wai, a ma o na auwai la hoi i uliiia, i ole ai e loaa i ka hanaino ana o ua holoholona. He mea kupono e hooinuia na holoholona mai na wai i hookioia maloko o na ha-Wi». O na wili, na hale hoolon ili a me kekahi mau hale hoohana e ae, he mea pono e hoolakoia ka wai no ia mau mea maloko mai o na ohe wai. Efe ane pnahiohio i ka makani na kula 0 Waimea a tne Punknpu, i pai mahuahnaia mai nae hoi ke pukiki nnn, e ka olohelohe ana o na ululaan o na la i hala. Ma na wahi lehnleha wale, na maikai pono ka aina no ke ko a me kekahi mau mea nlu e ae. I tnea e hoeueu ia ai na loaa mahiai o keia mau wahi. he mea pono e na hoao ana no ka hoihoi hou aua mai i ka uliuli mau o naululaau,a e liooponoponoia ka hookahekalie ana i ka wai uo ua pono mabiai. I keia wa, ua lilo nui loa ka wai no na pono hanai holoholona ; a oiai nae t me he U, i ka nanaina aohe kue o ka poe bao;ii holoholooa, i ke kukuluia ana o ka oihana mnhiai, aka, he mea nae e makau ia ai aoie e holomua ana. ko hoonele ia na mauna a me na kola i ka nliuli o na ulu!aan. Me he m©a la, he haua naauao, ke noonoo ia ka pono a me ka pomaikai o na auo oihaua a pun, o ka oihana hanai holoholoua kekahi, iua ehoemiia ka nui a me ka jehu!eha ino o m pu-a hipi, e hoaneheoeha aka la e hookaa aku i ka j poino uoi, aole wale mulana o Waimea. | aka, maluna pa kahi o ka Apaua o Ha- ! makua. Ua makau ia, uie he la, «ole | paha i mamuo loa aku ka manawa, a ii> lo ka hapanni o oa aiua maikai i ka ma- i hiai, i wahi kupooo ole no ka mahiai a! mo ka haoai holohoioua ; a o ke kumu uui o i». oo ka manuiaaa maa a me ka hahaua kahi o ke kaa maloo o keia maa hooilo hope mai nei, a uo keia mau kau maioo, ka ue)e i ka wai ole o oa waipu-

ea. Ua o'e'oi»t. he m-m Uu* mi ka nui ; o ea bipi i paa i k \ make i ka ho nlo i haia iho nei 1.0 ka neio i ka wai ole : a pela pn me m halo hooloa iii a paila bipi. «a kn wale no kahi maa mal-Ama ro ka nele i ka wai ole. j 1 Aole ke Komiain* i manao umnei e ! hoopaapaa oai no n 5 nia-»n hoo»ausiuki j o na kuma i paa ai i k 1 m«kt* o nn uln- | l?yiu, a ke maloo nei hoi na knhawai a I me na wuipona ; a ina eae keu holo m iu | an j o na bipi. he mea makehewa ka j hoao «na e h āiioi hoa m u i ko lakon man uliuli mau, Aka. ina he manao nui ke Aupuni e m»1 un \ iuai ia hapa o | ka mokupuni o H»waii,ma kahi poino i auonui e hiki niai ana, he raea kupono 1 ka hoao «na i keia manawa, e hoihoi hou mai i na ululaaa. Ma keia mea, e hoopnka akn no makon i ko makou minamina i na apana iiina Aupuni a Leialii lioi i hoolimalima koke ia iho uei no ka hanai hololio'ona, ano ka manawa loihi no hoi. No ka mea, aole i ho ikomoia kekahi mau hoakaka ana ma na palapal 1, e malama ai i ka nlinli mau o na ulnlaau ; a o kahi mea minamina nui 110 hoi, ka haule ino loa ana, malalo oko lakou maa kumukuai kupono. Ua mnnao ke Koraisina, he mea ano nui loa keia a ke Aupnuie hoomaopopo ai ; a huipuia hoi ma keia mea ka holomua ana o keia mau apana waiwai nui a i elua. Ile nui wale na laan hina maloko o ka ululaau, a 0 ko lakou 1 iweia ana akn he mea ia e hoopomaikai ai i ka ululaau; a e hoihoi pu mai ai hoi i na poho, | ke laweia e kuai i wahie ma Ilonolulu. (Jfole i pau.)