Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 21, 26 May 1877 — Hoike a E. Bailey, ka Ele- LE O KA PAPA HAWAII, NO KA PAEMOKU O MAIKONISIA. [ARTICLE]

Hoike a E. Bailey, ka EleLE O KA PAPA HAWAII, NO KA PAEMOKU O MAIKONISIA.

I ke abiabi o ko inakou komo ana,balawai alohu iuakou uie na kanaka oia walu. Maikai ke ano o na kanaka. Po* ioli lakou u6 ka olelo a ko Akuu, a nui ka lakou pule. Kakuhiaka holo makon malnna o ka wnapa i S itOan, oia kekftbi mokupuni o iti a m4muiji oia mokupuni, u * kupaiaena Uaolo ka lakuaa o S.itoan, aka, i na kamaaina aole inoa nui no ka lakuna. Ua koho lakou i na mokupuni pakahi ina ko l.ikou inoa" ponoi. Ua olelo ia 60 moku liilii ma ka laknua o Sutoan, aole nue ho uoho na kanuka maiuna o kekahi moku, aka, o u!u liko ana j na laau mahina o lakou a pnu. Maikai | a mouiona ka moku o S.*toan t waiwai i kolaila kanaka i na waa, a me na liuie | waa. b a Me Loio kaua vva- : Hiue pa kjuyuu o S>vtoau. ( ka hapala | o riii kadrtfci rfca 6K v hsHi me ka rfrta. ' | 0 ke ano o na halawai maiaiU, ua lii ke me ko Lukunar haWwāi, he ''14*nfe | meu hui hou me ka nau mamua. Pau ka haiawai, hoi ma> kou i ka moku, a ia laae,haliv\vai hou makou mi Ta, » na hoa> hanau hou h? 3S iloko o k* ekalesia, 16 mamua. . tv , na jbalawci ma keia aoao o ka hv : kuna, a makaukau makou e holo ma ke* kahi mahina o Hoku Ao, kuo mai ka *<$© \ Uiki k«i|ioopii i ka moku i ka ke oie ka | nnl lOa o na pokoa b moo ntia ma ke>k wahi keia wahi o ka lukana, mai ili ka [ moku uiahina o kekahi pukou i ka hoi [ ana mai. Nolaila, kali makou i hookahi I fu, * £ ka tua p ka U, Oia. ka-h* 26 0 Qk.. holo makou i ka aoao komohana o ka llakuoa--ho 18 paha unio ka loihio ka

■ hok> ; a 3 hor* Kau : v bct3 1« ma Mor. oia j oiakopani m* k<t aoao komohana o J? <to- i pili 5*1141 i ka pakn e hc4o a* ruiwa- \ I bo o ka takcn* ro* iss noao. Hiki e aku ; : U k<\ waa o D»y;d i, di4 k* w** i h iawi ; j ia u ma e ua kanaka —!ie w.*a nni, a 1 maikni, pe!a ks% holo »O i ni&i Lakan ir i j mai. hiki kake nni likona waa i&iU' » hook ibi no t » hiki auikou i ke kolu o ka : t . i \ l'i, aka. iele kon;i waa i ke kohohi, he ! ! Mea kīki ole i.t iaiuakoo, no fai mca,he ; [ p «ipan ke kown m;Uvaen*i o S ttor»h a me ' | Ta, hele wawne ke kauaka i ke kui mn* j ke an* m «hiiU. j Halawai makoa me na konaka o Mo-1 rtlock i ke ahiahi, maloko o kekahi hale ; waa. Ua kalai ia ka laan no ka hale j pnle hoa. j I ka la '27 o Okatoba, holo uiakou | maluna o ka waāpa i Eial—he lakiuia i j kaawale aka-ma ka aoaa akau o ka la-1 kuna o Sataan, elinnrmt!e paha ko ma- i. kou lioio ana-tr'iiiki : iiaila. Mai lawe [ ia makon e ke au a lilo loa makai ma-1 hope iho o ka puka ana mawaho, no ka j makani ole. Aka, ua hopikaika na hoe 1 waa, a Uuliu hiki makou mawiilio ae o Ehil, ilaila pilikia hou. No ka hakalia o ka hiki ana mai ua kai make : aole wahi o komo ai iloko o kalakuna. Pehea la makou ? Heiemai kekahi kamaaina mawaho, a kuhikuhi mai ma kahi e moku oi ka nalu, alaila komo makou, a hala kahi o ka naiu, ua pili makou i ka papa ko-a. Aka, he papau wale no kahi e komo aku ai, a i ko makou lioao ana e kau-o i ka waa, aole e hiki ; he waapa nui a kaumalia. Nolaila hele mai na kanaka o Etal, a lalau i ka waapa, a hapai ae a lawe loa iloko o ka laknna, kahi o ke kai e lana malie ana. Maikai loa keia lakuna lana malie ke kai maloko—aole nalu iki, a uuku ka ale o ke kai. Akahi no akomona misionari keokeo ma keia wahi, olioli na kamaaina. Halawai nui makou me na kanaka ia la, a po moe makou malaila ; he paapu ka makika. Ua paa ka liale maikai no n i kumu ; a e hoomakaukau ana e kukulu i halepule. Halawaimakou iloko o ka liale waa ; aka, ua hoomaemaeia a halii ia i ka moena niaemae, a he oluolu ka halawai ana. Hookumuia ka ekalesia, he 38 ka nui o na lioahanau. Maikai na kanaka. Hoonohoia o Mose 110 Bonape i kuinu maanei. !Nui ka olioli o na kanaka i ka noho pu ana o Mose me lakou. Nui ka makemake o na kanaka ma na wahi e ae ia ia e nolio me lakou. Halawai hou makou i ke kakaliiaka nui ; paina, a wikiwiki i ka hoi, oi piha ke kai. Aka, i ka liiki ana ma kahi e puka ai iwalio, ua emi loa ka ! ke kai. Aka, ma ka hooikaika nui ana, hookomo makou i ka waapa iloko o kekahi auwaha kai e holo aua iwalio, a puka | maikai aku la makou mawaho, a hoi loa | a hiki i ka moku. j Ia la ae, he la Sabati ia, Okat. 29,! liolo hou inakou maluna o ka waapa i Kutu. He mokupuni ia ma ke komo- ; haua hema o ka lakuna o Satoan. Ha-! lawai nui makou ia la malaila. He hale pule hou ko lakou, a he nui loa na | kanaka malaila, he 550 paha ka nui o na kanaka ma ia mokupuni liilii. Hookumuia ka ekalesia, he 50 ka nui o na hoahaiiau. Ano īnaikai na kanaka, a ua oi ka maikai o ko lakou hale pule | ] hou. . He kekahi i hanaia no na ; j kumu ; aka, aole nae lie kumu e noho ■ | pu ana me lakou. Ele kihapai keia a ; j Obaclia, a hele mai oia i kekahi mana- : ! wa, komo kela nui iloko o ka loi. a : i i | pau loa ke kalo. | j Hoi makou i ka moku i ke ahiahi. ! | Kakahiaka halawai hou me na kanaka! j o Mortlock, he hal iwai hope loa ia ma j \ Mortlock. Hookumuia ka ekalesia ,he {16 na hoalianau. Hoonohoia kek -.hi Mose e kokua ia Obadia ; no ka mea, ! ekolu ekalesia anā e malaina ai, ko Ta,! ko Kutu a me Mōr. Ua pau i ke kalai; | ia na laau no ka haJe 50x32 j paha ka nui o kaliale. He alii kekahi ; j no Ruk—oia kekahi o na Hokolu, ma I ka halawai ma Mor ; oia a mekonama- ] kuakane elemakule loa, a he makapo. j Kamailio o Mr. Storges me laua no ka j liele o kekahi kumu ma liuk. Aole a 1 lakou kumu, e noho ana lakou \ naaupo. Aole nae he kumu i makaukau • j e hele malaila i keia manawa. Nui ke : (kihapai, uuku na lawehana. : | Nui ka makani a me ka ua i ke kali; | ana o Hoku Ao ma Mor. Elua hele-; ; ntna i kuuia i manawa. 1 ka } | hele ana mai Ponape mai, lawaia keka- ? hi mau waa o Ponape no na kumu. • Kokua mai na hoahanau o Ponape i} waa a i ai na na kumii a iakoui hooona; aku ma Morilock. Haawiia kekahi na Mose maanei, e lawe i kona wahi uka-; na i Etal, aka, aole maikai na waa o Po- : nape i ka holo ana manakai waho, e aho na waa o kamaaina. j I ka la 31 o Ok. holo loa makou i ka l aoao hikina o ka lakuna, apuka aku, a j ! lioi loa makou i Ponape. j

Hiki hou makou ma Ponape i ka la 6 0 Xov. a komo hou i ke awa o Keurau :ma ka aoao akau. Hoi o 3fr. ; ! ma kona wahi ma Oua ; ee hiai o Mr. a i : aie Mis. TVini me Mrs. Logan a me na j keiki a lakou. O Mr. Logsm kekahi i ! »holo me makou a hiki ma Mokil, hoi ; ; m;J oia. Holo o Mr. Ix>gan e halawai ; iD6 ko Mokil a me ko Pineiap. a hoi loa I o Mr. Ix>gan i Amenka, no kona nawa- < I liwali. Kuai nni ka Hoku Ao ika pa- ; = lau ma Ponape, a he wahie kekalii. I ka la 6 o Nov. hiki makou ma Moi kil. He mokupuni uuku keia, 10() wai le no kanaka, aka, he poe kanaka mai- | kai a oluolu, aua uaauao a karistiano llakou. Maikai ko lakou kauhale ame ! |ka halepule hou. Ulu maikai ke kalo a j \ me ka maia, a me he mea la, ua pau ka ! wa naaupo ma keia wahi. O ka olelo Mokil a me Pinelap, ua [ like ine ko Ponape, noliiila, kamailio o ; Mr. Sturges me lakou, me ka mahele | ole ia o kana olelo, aka, nawaliwali oia | no ka nui o ka poluea maluna o ka mo- | ku. Oka nui ona hoahanau oka eka- [ lesia, he 38, 3 mea komo hou, a 2 mea 1 okiia. He kumu no lakou iho. Maemae loa ke kauhale, a keokeo maikai na hale. I ka la a makou i hiki mai ai, hiki mai no hoi kekahi moku o Capelle<!t Co. ano kona holo koke i Ponape, leau o Mr. Logan a me kana keiki, a hoi aku i Ponape, a holo makou i Pinelap. Aole inakou i liiki wawe, no ka pouli oia mau la i ka ua a me ke ao, a ike ole ia ka la a me na hoku, e akaka ai ke alanui, a i ka la 20 o Nov. hiki makou i ke ahiahi a kalewa ka moku mawaho e like me ia ma Mokil, no ka mea, aole wahi eku ai. Pae makou iuka me Mr. Wini a me Mrs. Logan, a moe ma ka hale o Manase ke kumu Ponape, aole makika i ike ia. Hana na kanaka ina lama ku ma kahakai, a malamalama ko mae kou pae aua ika hora 8o ka po. Minamiua loa na kamaaina no ka hiki olana mai o Mr. Sturges kolakou m .kua iloko o ka Haku. Hookipa maikai lakou ia makou, a kakahiaka halaw.ii nui makou me lakou iloko o ko lakou halepule poliaku nui. Na Mr. Wini i hana i ka hana, o Mr. Logan ka maheleolelo. oka nui ona hoahanau i ka ekalesia, lie 110; hui hou 119 ika la halawai. Malamaia ka ahaaina aka Haku e like me ia ma na wahi a pau o makou i halawai ai me na kanaka. Pau ia, bapetizoia na keiki a na hoahanau. Oka nui ona kanaka ma Pinelap, he 1,000, e noho ana lakou a pau ma kahi hookahi. Paapu loa na hale, lehulehu na kamalii, nui ka halekula ame ka hale o Manase, hapaiia nah'ile o kanaka iluna o na pou, a4a6 palia kapuai ke kaawale iluna o ka honua. Ahiahi, i ka hora 4 holo hou o Hoku Ao, ua pau na hana a makou, —o ka hoi wale no koe. Holo makou a mawaho o Kusaie, ee mai oMr. a me Mrs. Snow, me na ukana a laua i ka la 25 o Nov. a holo hou i Ebon. Hoi o Mr. me Mrs. Wini a me ke keiki iuka, i ka la 30, alaila holo mai | i Jaluij e kii ia Mrs. Kahelemauna a jme na keiki ana. Alaila holo makou i | Marakei ; aka, aole hiki ke pae iuka no i ka nui o ka nalu, ua pau ka wa malie o jka makahiki. Holo mai o Mr. Kanoho j maluna o ka waa i ka moku-—kahuli nae ji ka holo ana mai. Laweia kana leta, | cte. a lawe oia i kekahilako mai ka moj ku —ua haua paa ia iloko oka pahu j barela a kooia i ke kaula, hoi oia iuka | a holo hou inakou i Apai-ma. Noho ; makou malaila 7 la e hoomakaukau no ; ka hoi ana i Honolulu. EE maio Mr. Taylor a me kana ke- ; iki, alaila liolo makou i Butaritiiri. Ia j makou e kali ana ma Apaiana, make ke I keiki uuku a Mi*s. Kahelemauna, a ka- ; nuia malaila. Iko makou holo ana • mawaho o Apaiana, hiki mai o Haina maluna o ka waa mai Tarawa mai, a haawi mai i kana mau leta, «fcc. Hiki hou makou ma Butaritari i ka la 18 o Dca. hoopiha ia na pahuwai&e. a i ka la 21 holo loa makou i Honolulu a hiki i ka la Sabati, lan 14, 1877, a o na la o ka holo ana mai Honolulu a hiki hou ilaila, he 194. (Ka pau ana.) PUNI KE AKULE MA PUUKULU LAIE-WAI.-I ka la 9 o Mei, Poakolu, ua hei i ka upena na Akule ua hiki aku paha i ka 5 lau i ka nui Pela ke koho a ka mea kakau nei ke ole e awili me ke kuhihewa. Ua heo aku la no i na keiki lalawai o Laie nei, elua lau ia no na dala $20.00. I na Keonimana ae hoi o Hauula elua lau ia, no na pohaku eleku $20.00 Ia i ala aku, a me ia nei ae, ekolu kaau, $3.00. Huina $13.00 oi aku a emi mai ka poe mea upena. A o ke koena iho i na eke okumu pali koko, o ka elua paha keia o ka hoolalau pai ana o keia ia ma keia wahi. A o ka nee iho paha ka ka poe lawaia, na ka lawaia nae ka olelo kaulana, "ola no ka lawaia i ke poo maunu." J. L. K. KEALAKUHILIMA. La o Mei 10, 1877.