Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 24, 16 June 1877 — Page 1

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Lynn Mangel
This work is dedicated to:  MacKenzie and Kendall Mangel

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XVI.   HELU 24.       HONOLULU, POAONO,                 IUNE 16, 1877.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA!

-A ME -

Ka Laau o kou Hale!

KA I NO HOI NO KAHIO

WAILA MA!

 

Nana aku no hoi ia la,

 

OHI KA IO o KA LAAU o MAKAWAO

 

i ka ua mea o ka nani o

 

Na Papa, Na Laau

 

- A ME -

 

Na PONO KUKULU HALE

 

O NA ANO NO A PAU,

 

- MA KE @ O -

 

Na ALANUI PAPU a me MOIWAHINE,

 

---HONOLULU----

 

MALAILA E LOAA AI E LIKE ME KA

 

makemake no ke

 

Kumukuai make pono loa

 

PAPA, PAPA, PAPA

 

Na PAPA huluhulu,

            Na PAPA manoanoa,

                        Na PAPA i kahiia,

                                    Na PAPA kepa,

                                                PAPA hole keokeo,

                                                            PAPA hole ulaula

 

NA LAAU! LAAU!  

 

NA KUA,

            NA KAOLA,

                        AAHO,

                                    MOLINA,

                                                PEAPEA,

 

            PINE HULUHULU,

 

                                                PINE I KAHIIA,

 

NA PAPA A ME NA LAAU ULAULA!

 

PILI ULAULA

            PILA E EOKEO,

                        PANI PUKA,

                                    PANI IPUKA ANIANI

                                                IPUKA ANIANI,

                                                            OLEPELEPEI

 

PENA O NA ANO A Pau

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui

 

AILA PENA!

 

AILA HOOMALOO,

                        WANIKI, PATE.

 

NA LAKO

 

            O kela a me keia ano.

 

NA AMI-PUKA HALE,

                        NA AMI-PUKA PA

 

                        ANIANI!

 

Pepa hale me na lihilihi.

 

            E LOAA NO MALAILA

 

            Paakai Helu 1.

            O KAKAAKO a me PUULOA

 

No ke Dala kuike, e loaa no na mea a pau i haiia ae la no ke kamukuai emi loa.

 

O na kaooha a pau mai Hawaii a Niihau, loaa'ku ana ia lakou, e hooko kuke ae mai ana no ia me ka lawa pono.

 

E kipa nui Haila, i ike i k oiaoa

                        @ @ @

 

                                    HE

IWAKALUA TAUSANI LEGUE

           

                        MALALO O KE KAI!

 

                                    - NA MEA -

 

KUPANAHA OKAMOANA!

 

KE ALA O KA MEA HUNA,

 

                                    - A O KA MEA -

 

POHIHIHI O KA 1866!

 

                                    MAHELE II.

                                    MOKUNA IX.

 

I KO'U nana ana aku ia Kapena Nimo, ua hele wale no a kamaaina i na wahi a pau o keia wahi a maua e hele nei. Aohe hoi kau i ka hele la a hookunana iho, he ole loa no, ua like loa me ka hele ana o na wahii maa o ka aina maloo, pela iho la no ka hele ana o lalo o ka papaku pouli, a he ahoma ka ke kukui nui i ho-a ia iluna o ka Nautilo.

 

No ke aliali maikai o ka wai, ua lilo i mea malamalama loa no ko mana alanui e hele nei, ma ke peluia ana mai o ka malamalama o ke kukui o luna o ka Nautilo, e like me na mea hoonui malamalama o na ipukukui kau hale, ma kahi e hoohuliia ai, malaila no e pelu ia aku ai ka malamalama.

 

O ka mea hoonui malamalama ma keia, oia no ka wai aliali mai ka Nautilo a i ko maua wahi e hele nei; nolaila, na keia aliali o ka wai e hoolele loa mai ka malamala a hiki i ko maua alanui. A pela i hiki ai ia maua ke hele me ka maopopo o na mea e halawai aua imua o ko mau mau maka.

 

Iloko o keia hele ana, hiki aku la maua ma kekahi wahi hooiloua, eia ka o ka piko ia o ka mauna.

 

Ma ka'u nana aku, ua nui na laau e ulu ana ma ka aoao o ua mauua nei; a no ia mea, ua hihia ka iho ana. O keia mau laau, ua pau i ka make.

 

O ka'u iho ana, he paa hele i ka lala laau; a o ka lala no hoi e hai mai ana. alaila, haule pahu aku la au l lalo, a paa mai la i ka omuku laau. a pau ae la na ia i ka puehu liilii i o a ianei. O ka mea pono loa ai au, o ka maluhiluhi ole mai o ke kino, aole no hoi he luluu mai o na maka i ka hiamoe, a nolaila, ua hiki loa ia'u ke ukali aku mahope o kuu alakai.

 

I ka'u nana aku ia Kapena Nimo, ua kohu akua unihipili no ke kai, i ka ua mea o ka mama maoli, me ka hina ole iho ilalo.

 

O ke kumu o na laau, he pouliuli, a o luna hoi he hakeakea, uo ka malamalama o ke kukui o ka Nautilo.

 

Oia u haele hoi ko maua a hiki i kahi mau pali pohaku, pii aku la maua malaila, a iho aku ana he alu, a pela aku ana a ilalo o na awawa me na ana nui a liilii no hoi kekahi, me ka weli mai o loko i ka'u ike aku, a komai la ke ano makau iloko o'u no keia mau mea weli, aka' o Kapena Nimo, aohe o ia la i mai e he makau. Ma kana wahi e hele ai, malaila aku no hoi au. Ina hoi au e hoolohilohi iho, ua hala loa kela imua; nolaila, o ke auau wale no ka mea pono ia'u e haaa ai.

 

Ke hehi aku ma ke kae o kekahi mau aluaua, na holo ae la na ia malalo o ua wawae, a puiwa ae la au, a mahope, ua hoomauao ae la au, he ia no, a nolaila, manao iho la au e nao aku iloko o na lua, aohe hoi e hihi , o kea kaukaulua ole iho o ka hele a ko'u kokoolua, nolaila, o ka uhai aholo wale iho la no ka'u hana i kuu hoa  alo o na wahi pilikia.

 

Ma kekahi wahi aku, makena no hoi ua mea he ula, a kupu ae la no ka manao e hopu iho, aohe nae e hiki, no ka mea, aohe paha pela ka manao o kuu hoa, oiai he mea okoa no paha kana i manao ai, a ina hoi au e lawe ana i ka'u mau mea i manao ai, alaila, e poho wale ana ia luhi a me ia luuluu, nolaila, ua hoomau no au i ka ukali ana mahope o kuu hoa, a hiki ana maua i kekahi wahi palahalaha, e kuku mai ana hoi he mau hale, ua pau i ka noniia e ke kai nui, a he mea kamahao loa ia i ko'u ike pono ana. Ua hihi ia o luna o na pohaku e na limu.

 

No ko'u makemake loa i keia mea, hopu aku la au i ka lima o Kapena Nimo, me ke kaohi aku, aka, luliluli ae la ko ia la poo, me ke kuhi no o ke ia la lima iluna, a pii no maua.

 

A hala paha he mau minute o ia pii ana, hiki aku la maua he kaulu, a o ka nui o ia kaulu, he umi iwilei. Ma keia wahi no hoi i ku iho ai au a nana ia lalo, aohe i oi ae mamua o ewalu haneri kapuai ke kiekie o ua pali nei mai ka papaku ae olalo; aka, ma ka aoao e huli mai ana i o maua la, he he umikumamaono haneri kap@ai ka hohonu o ia wahi o ka moana Atelanika. A ma ka nana ana ma o a maanei, ike aku la au i ka wena mai o ka ula alii ma kahi mamao laa.

 

I ka ninau pono ana aku ia Kapena Nimo, hai mai la kela, he mauna ua a ia e ke pele.

 

He kanalima kapuai maluna aku a ua wahi nei, aia malaila kahi i puka ai ka pele, a hahe aku la iloko o ka hohonu.

 

O keia pele iloko o ke kai, ka mea nana i hoomalamalama ia lalo o ke kula palahalaha, we he mea la he mau kukui lamalama he nui wale e hoomalamala ma ana ia lalo. Aohe @ae he pua o ka u wahi, aka, o ka pohaku hehee wale no ka mea hoopukaia. O ka Okigene o ke ea maoli, oia ka mea e ike ia ai ka ula lapalapa o ke ahi iluna, a e pua ai ka uwahi; a no ke kaa ana o keia mauna ahi iloko o ke kai, kahi i oi aku o ka Haidoregene (wai), ua kaomiia ka ula a me ka uwhai, a koe ka enaena ulaula wena iloko o ke kai.

 

Aia malalo pono o ka'u wahi e nana ana, he kulanakauhale ua palemo kahiko iloko o ke kai. Makaikai aku la ko'u mau maka ma na wahi a pau o ua wahi nei, e waiho ana me kona mau luakini nui, na alanui a me na pa e hoopuni ana i ua kulanakauhale nei.

 

Ia ike ana o'u, i iho la au, o ka waiwai nui iho la ka paha keia a ua o Kapena Nimo o ke alakai ana mai nei ia'u i keia mau wahi? Ina paha e koi ia mai ana au e ua o Kapena Nimo, e uku aku ai i kona lokomaikai a me kona ahonui, aole paha i kana mai ua mea he nui o ka uku aka, aole kela i manao e manao e hana pela.

 

Lalau aku la nae oia he pohaku oioi, a kakau aku la iluna o kekahi pohaku nui, i keia huaolelo. Atlantes, (he mau hapa kiuo kanaka).

 

I kuu ike ana aku i keia huaolelo, lana ae la ko'u manao i ka moolelo o ka poe kahiko i hala aku, ma ko lakou kukulu ana i kia hoomanao no lakou iho, i mea hoomanao na ka poe hou.

 

Huli iho aku la maua a hiki i ke kumu o ka mauna, a hele aku la au ma kahi a ke kanaka mua loa i hele ai me kona mau kapuai. A huli ae la au a nana ia Kapena Nimo, e noho ana kela ilalo me ka ekemu ole, me hemea la, i ka'u nana aku, e hoomanao ana ia i kahi i noho ai o ka poe kahiko o na tausani hanauna i hala aku.

 

Hoopapa aku la ko'u mau lima i na paia o lalo o na hale i pau i ka hiolo, ua lilo i wahi noho no na ia. Hookahi hora ko maua noho ana maanei, e nanea ai i ka nana i ka loa a me ka palahalaha o keia kulakakauhale.

 

Oiai no hoi maua e nanea ana, lohe aku la au i ka owe mai o loko o ka mauna. Ma keia wa, puka ae la ka mahina, a kiola mai la i kona mau kukuna olinolino maluna o ka aina i nalowale kahiko iloko o ke kai. Ku ae la nea o Kapena Nimo iluna, a peahi mai la ia'u e hele aku mahope ona.

 

Ia iho ana aku o maua, he kakae waia no a puka ana maua mawaho o ka ululaau, a o ko'u ike koke aku la uo ia i ka uwiuwiki mai o ke kukui o kahi Nautilo, me he hoku la. O ko maua hoi pololei loa no ia a hiki ana ilaila. (Aole i pau.)

 

NA PALAPALA I KE KUOKOA

 

            No ke Kuokoa

 

Ua noho ka halowai Makaainana o Ewa ma ka Luakini o Waiawa. Ma ka la 15 o Mei nei, uo ke kuka ana i ke kumuhan@ e holo ai na hana mahiai a me ke Kalepa iwaeoa o keia Lahui. E hana ia a hoonopuoponoia e ka Moi ma ke kanawai i dala pun@i no ko kakou aupuni nei.

 

Noho S. Kaiuai i Luna Hoomalu a me Kekipahan i kakau olelo no ka halawai, Hoike mai J S Kaanaana a me H.U. Mahi i ke ano o ke kumuhana o ka halawai inakaainana penei, E noonoo kakou a kuka, no ka pono ke pane aku i ka Moi ma ke ano he leo no ka Apena. E hanaia a hooponopouoia e ka Moi iloko o kona Ahaku kamalu i dala ponoi no ke Anpuni Hawaii, ina he mo@i pepa a moni paa paha.

 

No ka mea, i keia wa, ua loaa ka pono iqwaena o na Aupuni elua no ke kuikahi Panailike, a ma ka wehe @a ana o na dala iwaena o keia mau aupuni elua, o Amerika a me Hawaii nei, ua loaa aku la ka pono i ka poe mahi ai a me na hana lima e ae o keia Pae aina o Hawaii nei. ua koe ia mau kenikeni lilo mamua ia lakou ponoi i keia wa e noho nei kakou. Aka hoi no keia kumu, aole dala o ko kakou aupuni e pono ai ke hoolawa uo kona mau ponoiho a me ka hoolawa ana aku i ka pono no ka Lihuikanaka iwaena o ke Aupuni Hawaii, i mea e pono ai kela a me keia hana Aupuni i manaoia he pono ke hana aku mamuli o na hana hoe, e pona ai ko kakou Aupuni nei, a he kumu paha ia e hooloi ia aku ai ka inoa Koala o ke Aupuni Hawaii, Penei ke ano o ke Aupuni mau hana hou i manaoia. o ke Kalai ana i ke awa o Puuloa a homama i loaa mai he pono aupuni, ke lilo ke kaikuono o Ewa i Awa ku moku, a pono ka apaua o Ewa a me Waianae a me Waialua pu, kapili mai o Koolau loa no ka mea ua pono na ukana ke lawe ia maluna o na kaa a hiki i Ewa, aole o keia wale no, o na wai hiki ole ke lawe ia i keia wa, no ke dala ole e pono ai ke aupuni, a puno hoi ka la@ui holookoa, ua hiki no i ke aupuni ke hana i ka wai a kahe aku i kahi kupono, a na ka lehulehu e hopu i ko lakou wahi makemake ai me ka hoolimalima ana a ma ke ano e ae paha a pela aku. Oia ka hoike ana ina ko ke Aupuni aoao iho i ip@i pu no loi ka pono i ka lahui.

 

Eia noi ka pono no kakou na Makaainana, ke loaa mai he dala poaoi no ko kakou Aupuni iho. Penei: I na kakou e kii aku ana i ke Aupuni i ke dala, e moraki aku me ko kakou aina ponoi, manawa i hoolimalima ia no ka aino, a me ka moraki waiwai lewa no ka mea kanu e ulu ana, a  loaa mai la ke dala mai ke Aupuni mai, alaila, oia ke kumuhana a ka l@nui e hoo kele ai no na pono noua iho maluna o kihi ana e hilinai ai he pono a he poinaikai, a ina e loaa mai ke dala ma ke hana ana, alaila, e hoihoi aku oia i ke aupuni i ke kumu paa a me ka uku hoopanee oluolu i ua he, o 6 kenek@ a, o 9 paha, alila, he uku apnee oluolu keia, aole kaumaha loa, i na no ka makahiki houkahi, ke kau ia maluna o ka mea lawe aie, dala, aole paha ia i like pu me ka moraki ana o ka mea dala Kelepa e noho nei i keia wa, he, o 2 keneka no ka Malama a emi mai hoi, a o keia ke kumu e loaa mai ai ke dala i ke kanaka, e hiki ai ke hookele nona hana o ka lahui.

 

Ai na ua pono keia leo, i ko kakou noonoo ana, alaila, e waiho aku kakou i Palapala nonoi i ka Moi a me kona Ahakukauialu ma ke an@ ke leo i hilinai ia, e hana ko kakou Moi i dala ponoi no kakou iho. A mai kuhi hewa oukou he dala keia ma ke ano aie aku ia hai e like me ka aie milio@a i hiamoe loa iho nei.

 

Apono ka aha i ka hoike o J S Kaanaana a me H. U. Mahi ku mai o Ke ama a mahalo mai, waiho mai o L Keoahu he olelo hooholo penei.

 

Hooholia. E waiho aku keia Apana, i Palapala nonoi i ka Moi a me kona Anakukawalu, e noonooia a hooponoponoia, e ka Moi iloko o ka Ahakukamalu, i dala ponoi no ke Aupuni Hawaii i mea e pono ai; Aua apono ia.

 

Hooholo hou ia. E koho keia aha i Komike uana e hana i ka Palapala nonoi ma ka inoa o na Makaainana o ka apana o Ewa no ka pono ke hina ia i dala, i ka Moi a me kona Ahakukamalu.

 

Hooholo ia. Ke kahea aku nei keia aha o ka Apana o Ewa i @ Apana koho a pau mai Hawaii a Kauai o ko H@w ii nei Pae aina; e lokahi kakou e hapai ma keia kum i dala ponoi no kakou e pono ai a e hoonoho ia hoi e ka moi i Aha@lelo Kuikawa ai mahuahua ik@ ka manawa i k@e no ke Kuikahi Panai like.

 

Hookunia ka Aha me ka pule o D. Ke oihu.   KEKAPAHAU. KAKAUOLELO.

Waiawa, Ewa, Mei 15 1877.

 

Ka huakai nana Aina a ka Moi ia Kapaa a me healia, ka Aina Ma-

HIKO O KAPENA KI MA.

 

Ku ke K@lauea me ke Alii Ka M i ma ke Awa o Wailua ma ke kakah@aka Poaono Iune 2, hui me ke Kiaaina Bush, a mai laala aku a kahi noho o Mr. S. Kaia ma ka iaula o Kapaa, wa ia ahiahi ua holoholo lio mai e anau i ka muliwai o Wa@na.

 

Iune 3, Kakahaiaka Sabili mahope o ka p@iua kakahiaka, ua hiki mai o Capt Makee no ka pii e makaikai i ka aina mahiko a me ke Poowai Ua pi@ ke Alii Ka Moi me ke Kiaaina Bush, Capt Magee, Jo@ K. Unauna ame kau wahi Kawaiha@ o Oniwalemaino, ame kahi poe e iho he lehulehu, ua ike i ka aina ame ke Poawai a ua mahalo i ka nan@ o ka aina, a ua olelo no hoi o Kapena Ki e hiki ana no ka wai; mai laila mai ua holo ke Alii no Kea@ i ka Home Kuahiwi o Mr. E Krull i lilo iho nei ia Capt Makee & co. haalele ia laila huli hoi mai no Kapaa home o Mr. S. Kaiu.

 

Ma ia ahiahi na akoakoa mai ua kaina aina o Wailua, Waipouli Kapaa ame ko Kealia e hoolohe i ke haiolelo a ke Alii Ka Moi, e pili ana no ke Kanu ko, a me ke ano o ka mahi ana a me ka mahele ana me Capt Makee, ua nui ka poe i akoakoa mai, a na niuau a niuau, a ua wehewehhe ia aku me ka pohihihi ole a akaka lea ia lakno.

 

Ma ia la pu no hoi, ua pau na keiki o ka Hui Kawaihau i ka makaikai ma ka muliwai o Wailua maluna o kawaapa o ke Kuna Annie, mamuli o ka lokomaikai o ke Kapena Kalua, ua lau ia na wahi Pana, na Kupua, a hiki i ka Wailele o Waiehu a me Kawelowai.

 

Iune 4. Poakahi kakahiaka ua pii hou Ke Alii Ka Moi e makaikai i ka aina me kana Ana Aina Mr. E K. Kel@anaaina, a ua hiki pu ae no hoi ke Ana Aina a ka Hui Kapena Ki, ola o G N. Wilcox ma keia ana ana, ua hookaawale ia ko Makee & co a me ko ka ka "Hui Kawaihau," a me @ o kekahi poe e iho, hoi mai, auau wai hou o Wailua.

 

Iune 5. Poalua. Mahoe o ka paina ua hiki mai o Capt Makee a me ka Moi mai Kealia mai a na pii hou me ke Alii Ka Moi e ho-au i ka aina me ka "Palau," ma ka hora 2 P. M. ponoi ua paa ka lima o ke "Alii Ka Moi" maluna o ka Palau: a hoomaka i ka Palau, o ka loihi he 30 pah@anaua a oi, a ua haawi o Kapena K@ i ka mahalo me ka i pu wai, o ka paa ana a ke Alii i ka Palau e oki i ka aina, o ka noa ana ia o k @ aina ia oe, a o kou oki pu ana ia i ko ka aina holookoa; i ka nana aku i ua o Kaul@uaikeanu Waialeale me he la ua maa ia hana i ke kalele i ka muku ho uli wale no, pau ka Kalani lilo. ke Kiaa-Bush, a mai a iaia aku he wahi haole a huli hoi mai ke Alii ka Moi no ka Home noho ma Kapaa.

 

Iune 6. Poakolu. Mahope o. ka aina kakahiaka Hora 9 A. M. ua haalele o Kal@ni@ ka home noho o Mr. S. Kaiu no Nawi liwili maluna o na lio, a o ka waapa me na keiki Crew makai ae maluna o ka waapa me Mr. E. K  Keliianaaina, a kau aku la ke Alii Ka Moi ma na ho no Nawiliwili.

 

Aohe mau mea hou e ae, o ka noho ana o ke Alii ka Moi, o ka oluolu no nea, a me ke ola maikai o kona noho ana.

            Me ka welina.

JAMES H. K.  K. TERIIONIWALEMAINO. Kapaa. Iune 6, 1877.

 

                                                He wahi haunaele.

 

Ma ke ahiahi Poakahi nei, ua ulu ae la he hannaele mawaena o ua paahao e hoopaaia nei maloko o ka Halepaahao ma Lihaina nei ame na luna o lakou.

 

Mahope iho o ka wa paina ahiahi, ua makauk@ na luna (wiliki) e hoopaa i na pa@ maloko o ka Rumi, a oiai ka luna e kaei aku ana iloko o ka Rumi ma ke kihi hoa, o ka manawa no ia o John Haps he @ i kulai aku ai i ka luna a lomo loa iiok @ o ka rumi, hao ke ki o ka paa no ia iloko, A oi ai hoi o Sol, Kamaka (wiliki) alu@ m@ k@ puka mawaho loa, na kii aku la n@ paahao ia ia, a kaikai ae la iluna, a lawe loa ia aku la a hoopaa ma kekahi rumi; o na wahine hoi keia a na luna kipakuia 'ku la iwaho.

 

Ia manawa, o ka maki like aku la no ia o na poe paahao nei a pii nui ana i kahi o ke Alii Kiaaioa W. L. Moehonna e hoopii ai no ka hana iuo o ua luna ia lakou. Olelo mai la ke Kiaaina e pono oukou e hoi a malama@ ka maluhie, ai @ a hoi ma@ ko'u hopa, Thos. W Everett Esq alaila na'u e kamailio ia ia; e hoi hau oukou a weha ae i na wiliki. huro ae la ua poe nei. a hoi noi mai ana, weheia na wiliki, a hoi no lakou apao me ka maluhia.

 

I keia manawa hannaele. aia ka makai nui Thos W. Everett Esq i Waikapu, a o kona hope wale n@ maanei John Richards n.

 

Houkahi walii mahalo, aole hookahi o lakou i holo mahaka. O na alakai o keia hoohaunaele, o lapela & John Hapa he mau lawakua hapa pohu lana.

 

Ma ke kakahiaka o ka Pualua, na hiki mai o Thos. W. Everett, a ua hili ia na alakai hoohaunaele i ka huipa: noki e nui ana ka waha i ka uwe, auwe kuu make auwe kuu make.

 

Ua ulu maopopo mai keia ano hauaaele ma o na luna 'la, mai ka makai nui, kou @ hope, i a wiliki, a me na luna ma kahi hana a J. Campbell & Turton.

 

I kekahi mana we, ua malamaia ka lakou ai maloho o na pahu a hala eono mahana, i ka ai ana aku, he keu a ka wela, like pu me ka nioi, aole hiki pono ke ai, he ai h omanawaaui wale aku no, no keia pilik a, ua hoopi@ kekahi poi o lakou i ke Kiani@, a i ka hoao ana o ke Kiaaina, ua pakiia aku la ke tini ai i ka lepo, ame kona dala panoi ua kuai ia i ai hou na lakou, ua kaii ohaia na luna, i ka manawa e kui ai i na ai oia ano, e hoomoa lou ka pono, alaila kui a e pau iki ka awahia, no keia mahu ana o ka makua Kiaaina i kei a noi mua a lakou, hoolana hou nui ae nei, e hoopaa i ua wiliki, a e pii hou ilaila i pono no lakou.

 

I kekahi manawa, ia lakou ma ka ha e wili ko na peku waleia e na luna, pepehi wale ia, a pela wale aku.

 

I na he maku@ i alona pono i kona mau keiki, e hoolona no na keiki i ke le.

 

O ke'a na anoai o ka Lai ulu Lele. Me ka mahalo.                  ALBERT KALAI

Luliaina Maui Mei 25 1877

 

Na anoai o ka moana a me ko ka maiu uiu o Lele.

 

Eia mai na anoai o ka moana a me ko ka malou ulu o Lele, hoike ia ae i ke akea a me kou poe heluhelu.

 

1. Ka ioa o ka moana. Ua haalele aku a "Kilauea" ia Amahou Uapo, a ua au mai no ka moana kai lipolipo, nui no ua ohua oluna, na hele a "Le-i-Kohala i ka nuku na kanaka. Ia Kilauea no, a hala o Leahi, e ua iho ana ka ue , hao mai la hoi ka maka ni, ka hele ia o ua Kilauea nei a ki kii kapa kahi, o Kilauea, a puana 'e la ka mea e ka kau nei i ke ia mau lalani himeni la, pe nei: "Holo lolo lole lole, Holo lo'e lole lole, Kilauae." Me ia makaui no a me ka ua, ua au ko hele aku no, a ma na hora aumoe paha, kau o huluhulu ia'kola ie kahi ohua pake e ke kui, me ke ku ai hele i luna o ka oneti, a mai pio kana ahi i loko o ka opu o ka moana, e ole na lima kokua o ka malamamoku, pakele ai ke ola mai lilo. Na ia ino o ka moina, i hoohakalia i ke hiki koke ana i Lahaina nei, me he la, i ka hora i paha a oi, hiki ana i ke awa o Keawaiki. Ia makou e hoolai ana ma ke awa, e hoe ana na keiki o Lahaina i na ohua, ike pu ia aku la ka wili mai o ke Kauaula i uke o ke kula, mai Lahainaluna a ma ke kua 'ku a me na puu o Punlaina ma, ka heie ia o ka lepo, a ku ka e-a i ka lewa.

 

2. Ke ka'u lua iki aoa o Kilauea. I ke Kilauea. I ke Kilauea e kali ana no na waapa i holo i uka pa pukiki loa mai la ka makani, a aole o ka ia mai hele ia a "Ku ke ehu o na waa liilii; Ia wa ua kali ka holo o Kilauea no ka wa@aao Poakolu ae, la wanaao, ua holo aku, a no ka nui no o ka makani, ua hoi nou mai no i ke awa o leie nei. Ua kali hou, a ka wanaao Poaha 'e ua holo loa no Hawaii.

 

3. Ka makani o  Lele ponoi nei. Nui a pa ika@ka ka makani, hele no ka ulu laau o Lele nei, a' 'puo lua ka lau o ka Niu, mohala ka lau o ka @." O ka ikaika ia o ka makani, ke hul@ pu la na kumn maia, hai pu na lala Uiu a me na Manako & c. Ke nan aku hoi i ke kulanakauhale o Lahaina nei, ka hele ia a pouli a poele hoi, i ka ua mea o ke lepo. Ke nana 'ku oe i na maka o ka poe e hele mai ana, koho nika, ka poe hoi nona ke ia mau lalaoi mele, penei; I i ke a ka nika i na @, i ke aia o ua maka & c O ka makani a me ka ua Paupili, ua olele pu iho no i ka wa hookahi.

 

4. Ke-u-wi malo mau nei no ka wili ko. Hana mao ole no ka hana a ke nau o "Paionia mill" i ka uwi malo i na ko, ke ike aku oe i na nau e lua ona hale wili ko "la oia ni@ poahi wlae ho no, a hau ka wewe loa koe noi na mikiai. O ua ka a Hoki hoi keia, ka hele ia a hulei lua i ke kula o Pili: nana aku hoi i na maka o na kahu kaa hoki, ka hele ia a eleele Hilo-e, po uliuli i ka ua. O ua kanaka no hoi, aole no o kana mai, ka hele ia pau pula aohe lau kanu ole.   S P K. NAWAA.

Lahaina, Maui Mei 25, 1877.