Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 24, 16 June 1877 — La Kamehameha. [ARTICLE]
La Kamehameha.
E lilo ana i mea e hoopaaia ai maloko o ka moolelo o Hawaii nei ka la 11 o Iune, 1817 i ke ono hoi o na makahiki a ka lahui i kulaia ai no ka hoomanao ana ia Kamehameha nui, ka moi mua loa o keia Pae Aina, a nai-aina hoi nana i hoohui i na mokupuni he umikumamalua i aupuni hookahi, ma ka wehe mua ia ana he wahi hooluolu (Paka) mua loa no ka lahui. Ua hoike mai ka wehewehe ana kai ao, he la malie a oluolu ke puka mai ana. Aohe i liuliu mahope iho o ka pahola ana mai o na kukuna o ka la, ua ikeia aku ke kahiko ana mai o na pahu hae i na kahakahana waihooluu like ole a pela no hoi ka moku kaua Beritania i aahu mai ai i na hae ano like ole mai ke kea ihu a i ka welona a ka paepae o ka pea hope. I na hora kakahiaka wale, ua hoomaka na kanaka o Honolulu nei i ka hele aku i ke kahu i heihei, me he mea la, ua kuahauaia e hele a pau, a e moe ana kaoo ma ke alanui Waikiki. Ma na lio, na kaa a ma ka hele wawae no hoi ka nui o ka hele ana. Ua ikeia ma keia la ke kupilikii o kahi alanui I ka hiki ana aku i ke kahua, aia hoi ua halawai mai la na kii onohimaka me na hale pea, ua halau nui a me na hale i kukuluia no ka hooluolu houpo. Aole paha la a Kaneloa i makaikaiia e na tausani e like me keia la. A e ku mai ana o Lae Ahi me kona kilakila e nana i na hana o ia la. Ma ka hora 10 a mamua iho, hiki mai ana ka Moi a me kana Moiwahine maluna o ke kaa alii, mai ko laua home ae-kai mai, oiai malaila laua i hoaumoe ai no kekahi mau la mamua iho, a na ka Puali Koa Kumau a me na Koa Pualu "Haku Ponoi," i apo aloha mai ia laua ma ke kauia ana o na pu i ke alo ; a na ka Peresidana o ka Ahahui i hookipa aku ia laua ma ka lanai i kukuluia no ko laua hanohano, me ko laua hoailona alii e welo ana i ka makani i kauia maluna o ka pahu hae mamua o ka lanai. KA WEHEIA ANA O KA PAKA. I ka hora 10 a mahope iho, ua weheia na hana mua o ka la ma ka heluhelu ana aku o ka Peresidena o ka Ahahui imua o na Moi i kekahi haiolelo kupono no ka wehe ana i ke kahua; a na oluolu i ke Alii ka Moi ka pane ana mai me na huaolelo kupono, penei: "Ua oluolu loa Au i ka hooliloia ana o ka La Kamehameha o keia makahiki 1877, i la e hoolaaia'i no ka wehe ana i ke Kahua Hooluolu mua loa o ke a Aupuni. "He oiaio, aohe mea maikai e ae a kakou e hookaawale ai no ke au hou o ko kakou holomua, o ke kukulu wale no maluna o keia kahua ani a ka makani, i wahi hooluolu, no ka poe a pau e makemake ana e pale ae i na lepo maalo mau o na alanui o Honolulu. "Ma ka'u huakai makaikai aku nei ia Amerika Huipuia, ua kuia au no ka ike ana aku ma na kulanakauhale nui, ua hookaawale ia ma na wahi kokoke mai i na kulanakauhale he mau kahua hooluolu. "Ina aole e hiki ia kakou ke hookelakela ae a oi mamua o na kahua hooluolu o Europa a me Amerika, aole au i ike pehea la e hiki ole ai ia kakou ke hooholo e like me ka hiki ia kakou ke hapai. Aole no hoi au i makau e haule ana na lokomaikai o keia
anaina no ka hoolawa ana aku e paa me ka maikai. Ke hooia mai nei keia mau halau oluolu ma keia la a kakou e kulaia nei i na hana a ka Ahahui iloko o kela mau malama pokole iho nei, ua hiki ia oukou ke hana i kahua heihei, mau alanui kikeekee, mau alanui holo kaa lio a me na poai mawaho o ka paka no keia mua aku ; ahiki mai ia manawa e kokua ai ia oukou, he koina ia i ko'u mahalo a he haawi ana mai i na hoomanao maopopo ana, ua loaa ia kakou he hiona hou e makemakeia ai ke kulanakauhale o ko'u aupuni. "Ke hilinai nei ko'u manao e ohi ko oukou mau manaolana i ka hoa, e lilo keia i wahi hoikeike no na mea mahiai a paahana, a e lilo i wahi hooluolu no ko kakou mau kamaaina a poe makaikai mai, a e hoomanao mau loa kakou, aia he wahi kauhale ae kai mao aku. A ano, e Mr. Peresidena, a me na keonimana o ka Ahahui. Ke kukala aku nei au, ua weheia keia wahi hooluolu no kana mau hana a oukou i hoikeike ai, a e heaia kona inoa, Kapiolani Paka." I ka pau ana o keia mau hana mua, ua kiia na pu he 21 mai ka batari pukaa mai e ku ana malaila. Heihei mua—Ko ka Moi Eke dala, he $250, ua eo ia Carlotta, no Thos. Cummins ia lio ; he elua mile ka pahu holo. Manawa 4. 22. Heihei Kaa Lio—Eke Dala $150, eo i ke kaa lio o Mr. Chayter, o Dick ka inoa o ka lio. Manawa 3. 53. Heihei akolu—Kukini wawae, he $25 makana mua, $5, makana alua. Eo ia William Allen ka mua, a ia Kalimu Pehu ka lua. Heihei aha—Ko ka Moiwahine eke, he $150, eo ia Carlotta. Pahu holo 1 mile, elua holo ana. Manawa mua 2. 03, manawa alua 2. 13. Heihei ekolu wawae, $10, makana, eo i na manuwa nona na inoa Royle a me Sanderscok. Ko na wahine eke, $100 makana, eo ia Stanford Colt, no T. Cummins. Pahu holo 1 mile. Manawa 2. 10 Heihei hoki, he $40 makana, eo ia Kapiolani Paka, no Kioula Pahu holo he 1 mile. O ka heenalu, aohe mea i lilo ai, no ka mea, aohe nalu o ia la. Ua lilo ka makana he $10, no ka laau i hamoia a pahee i ka aila ia Makua. Heihei lelele pa, he $80 makana, ua eo ia Jimmie, no Kimo Pelekane opio. Pahu holo he 2 mile. Heihei lio, he $60. makana, eo ia Telegarapa, no T. Cummins. Pahu holo hapalua mile. Manawa 55 secona. Heihei wawae lelele pa, he $25, makana mua, $5. makana alua. Ua o ia Heyl Kapu ka mua a ia Bodent he luina manuwa ka lua. Heihei lio liilii, he $10 makana, ua eo ia Fanny no C H Clark. Pahu holo, he 1 mile. Manawa 2 22. Heihei hope loa, aohe pilo lio Pahu holo 1 mile, ua eo i kekahi wahi malihini.