Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 40, 6 October 1877 — Page 1

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Rob Escuadro
This work is dedicated to:  my makuakane, Reuben Escuadro, I love you and

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XVI. HELU 40. HONOLULU, POAONO, OKATOBA 6, 1877.  NA HELU A PAU 827.

MAIKAI KA HOI KA PAPA!

AME

Ka Laau o kou Hale!

No Hea la!

KA I NO HOI NO KAHI O

WAILA MA!

Nana aku no hoi ia la,

OHI KA IO o KALAAU o MAKAWAO

i ka ua mea o ka nani o

Na Papa, Na Laau.

AME

Na PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU,

MA KE KIHI O

Na ALANUI PAPU a me MOIWAHINE,

Honolulu

MALAILA E LOAA AI E LIKE ME KA

makemake. no ke

Kumukuai'make pono loa

PAPA, PAPA, PAPA

Na PAPA huluhulu,

Na PAPA manoanoa,

Na PAPA i kahiia,

Na PAPA kepa,

PAPA hole keokeo. PAPA hole ulaula

NA LAAU! LAAU!

NA KUA,

NA KAOLA,

AAHO.

MOLINA.

PEAPEA.

PINE HULUHULU,

PINE I KAHIIA

Na papa a me na laau Ulaula!

PILI ULAULA

PILI KEOKEO,

PANI PUKA,

PANI PUKA ANIANI

IPUKA ANIANI, OLEPELEPE!

PENA O NA ANO A Pau

Hulu Pena mai ka liilii a ke nui

AILA PENA!

AILA HOOMALOO,

WANIKI, PATE

NA LAKO

o kela a me keia ano

NA AMI-PUKA HALE,

NA AMI-PUKA PA

ANIANI

Pepa hale me na lihilihi.

E LOAA NO MALAILA

Paakai Helu 1.

O KAKAAKO a me PUULOA

No ke Dala kuike, e loaa no na mea a pau i haiia ae la no ke kumukuai emi loa O na kauoha a pau mai Hawaii a Niihau, loaa'ku ana ia lakou, e hooko koke ae mai ana no ia me ka lawa pono.

E Kipa nui ilaila, i ike i ka olalo

814 3m 826

  

HE

IWAKALUA TAUSANI LEGUE

MALALO O KE KAI!

NA MEA

KUPANAHA O KA MOANA!

KE ALA O KAMEA HUNA,

A O KA MEA

POHIHIHI O KA 1866!

MAHELE II.

MOKUNA XIV.

KA WELAU HEMA.

            HOLOKIKI aku la au iluna ma ka oneki, aia hoi e lana ana makou i ka ilikai, a he mau apana hau kakaikahi ke lana hele ana ma o a maanei o ke kai akea, a he ao okoa hoi no na manu o ka lewa, a no na ia hoi he lehulehu wale malalo o ia mau wai; a o ka wai hooluu o ko laila kai, he omaomao me he lau oliva la, aole hoi ka uliuli pulu, e like no me ke ano o ka papaku o lalo.  A o ko makou mea ana wela, aia ma ke degere 300 maluna o ka ole.  Ua kulike ia me ka hooailona o ke kupulau ma na wahi e ai.

            Aia nae iloko o ia manawa, ninau koke aku la no au ia Kapena Nimo, Eia anei kakou i ka welao loa?  

            I mai o Kapena Nimo, "aole au i ike pono, aka, aia a hiki ae i ke awakea, alaila, o nana no au i ka hiki o kakou a me ka hiki ole."

            Ninau aku la au, E hiki no auanei la ke ike ia aku ka la, iloko o keia paapu i ka ohu?

            A pane koke mai la ke Kapena, Ina no e ike iki ia ka la, alaila, ua lawa no ia me ka hikiwawe.

            He umi papa mile ma ka hema, ike ia aku la he mokupuni mehameha, e hoea mai    ana, nona ke kiekie he 104 iwilei, a holo aku la makou ilaila me ka makaala loa, me ka manao malia paha ua paapu ke kai i na kohola.  A hala he hookahi hora o ia holo ana o makou, hiki aku la makou ilaila, a hala hoi na hora elua, puni ae la ua wahi mokupuni nei ia makou.  He elima wale no na mile o kona anapuui.  He wahi kowa haiki ka mea i kaawale ai oia mai ka aina nui aku, me he aina puniole la, no ka mea, aohe ike ia o kona mau palena.  Ua hoakakaia hoi e kekahi kanaka naauao o Amerika, aia mawaena o ka palelala 60, ua paapu ia wahi i na moku hau nui e lana malie ana, aole hoi ia e hui iki ana me ko ka Atelanika Akau.  No keia mea, i loaa ai ka manao iaia, e hoopuniia ana ka poai anu hema me na moku hau nui, aole nae i hele loa iwaena moana, aka, aia wale no ma na kapakai.  Mamuli o keia mea, ua hoomaopopoia, o ke anapuni o ka ha paa e hoopuui ana i ka welau hema, he 2,500 mile.  A no ka hopohopo loa ia o ka Nautilo o ili auanei, nolaila, ua ku ka moku he ekolu kaulahao ka loihi mai ke ahakai mai.  Kolo hele ia aku la ka Nautilo, a o Kapena Nimo hoi a me na sela, o ka nana ka lakou i ka la me ka ohenana la, a owau hoi a me Kosila pu ma ia wahi, a o ka hora 10 no ia o ke kakahiaka.  A o kahi Nede Lana hoi, aohe ona ikea mai, me he mea la, aohe no paha ona makemake e ike i na mea o ka welauhema.  Pela i panee malie aku ai ka moku a hiki i ke one maloo, a o ko makou lele koke aku la no ia iuka. 

            A makaukau no ka lele, i aku la au ia Kapena Nimo,  E ka haku, nou no ko'u mahalo piha, no ka hehi akahi ana o na kapuai ma keia aina.

            I mai o Kapena Nimo, Ae, owau no kekahi makemake loa e lele iuka, oiai mai ka wa kahiko mai a hiki i keia la, aole kanaka i hele ma keia welau hema.                                                          Oiai oia e kamailio ana, o ka lele aku la no ia i kahaone, a pii ana a kau iluna o kekahi pohaku nui, a apo ae la oia iaia iho me kona mau lima, aua iho la i kona leo, a hookupaa iho la i kona kino, me ka nana lealea ana o na maka, a me he mea la e makemake ana no nona ia wahi.  A hala 5 minute, huli mai la oia i o makou la, a ninau mai la, "A hea ka oukou lele mai?"

            O ko maua lele koke aku la no ia me Kosila, a koe iho la na kanaka elua iluna o ka waapa.  Loihi loa ko makou hele ana iuka, a loaa aku la kalepo ulaula a me na pohaku aone, me he pohaku ulaulu la na pau i ka nahaha.  A no keia mau mea, aohe e hii i kekahi ke olelo, aole no ka pele mai ke kumu o keia mau mea.  Ma kauwahi, he puwa no ka uahi me ka hohono luaipele; a he hoike ana mai ia, aia no he ahi iwaena o ka honua, e a ana me ka ikaika. 

            Ma na aina ma ka poai anu hema ua loaa ia James Ross, he elua mau luapele, oia hoi o Erebus a me Terror, na luahi enaena loa ma ka meridiana 167, a ma ka latitu 77˚. 32'.  O namea ulu o keia wahi, he kakanalii loa, a he limu ka mea nui iluna o na pohaku. 

            Oia pii hoi ko makou a hala he hapalua mile, mai kahakai aku, hoea ana makou i kekahi wahi kula, ua hele ia la a paapu i na puuana manu, a hoomaopopo ae la makou, he wahi hanau hua ka ia no na manu o ka lewa.  Hoomaka koke aku la no o Kapena Nimo i ka hopuhopu i na manu, a he mau haneri ka i loaa mai.

            Ma ka la 20 o Maraki, pau ae la hoi ka haule ana o ka hau lelehuna, a mahuahua ae la ke anu, a haule loa iho la ka waikala o ka mea ana wela i ke degere 2 malalo o ka ole. 

            Mao ae la ka ohu, a manao ae la au e nanaia ana paha ka la o makou, aole i hoea mai o Kapena Nimo.  Owau no a me Kosila, kau iho la maua iluna o ka waapa, a holo hou maua iuka.

            Ma keia wahi a maua i holo ai, he nui loa na ilio holoikauana, e lawa ai na haneri noku ke ku aku ilaila, a pepehi iho i mea ai. 

            Hele oa aku la maua a hiki i kekahi wahi kuono, aia ka hoi malaila aku ka nui loa o ua ano ilio nei; o ka nui paha ia la, uhia iho no paapu, aohe ikeia aku he hau - e malama ana ka makuakane i kana ohana, a o ka makuhine no hoi, e hanai ana i na keiki.  A o kekahi mau keiki. ua oolea iki ae. e makaukau ana e le-lele, a e kaapa pale iho ana no kekahi poe keiki.  He holoholona oluolu keia, a he maikai ke nana aku.  Ina e aoia ana keia ano iio, e lilo ana no ia i mea hoolohe, a e kokua ana no paha ia i kona haku ma na mea pili i ka lawaia. 

            O kahi e moe nui ai lakou, ma na paala a me ke one, a e huipu no lakou me ka elepani-o-kai.  He 20 kapuai hoi ka anapuni, a he 10 iwilei a me hapa ka loihi.

            Ia wa, ninau mai o Kosila ia'u.  Aole anei hehuhu o keia holoholona?

            Pane aku au, Aole, aka, ina oe e hele aku me ka huhu, a pepehi, he oi loa'ku ka huhu a weliweli no hoi.

            I hou aku o Kosila, Ina hoi ha pela, he holoholona maikai ka keia.

            He elua paha mie mai ko maua wahi i hiki aku ai, lohe aku la maua i ka uwe mai o na elepani.

            Aia nae ia wa, ninau hou mai la no o Kosila, He pu-a bipi paha kela e uwo mai la?  Hoole aku la au, Aole ia he pu-a bipi, aka, he moresa. 

            Ninau hou aku o Kosila.  E aha nui ana, e hakaka ana anei?

            E paani wale ana no: wahi a'u.

            Hoomaka aku la no hoi maua i ka pii ana iluna o kekahi pali pohaku, a no ka pahee loa i ka hau.  pakika hou mai la au ilalo, a na Kosila au i huki hou aku iluna.  A ia maua i hiki loa aku ai iluna o ua pali nei, ike aku la maua i ka pu-a moresa. e uwo ana, me he mea la ua piha nui i ka hauoli.

            I ko maua hookokoke ana'ku, ike pono aku la mana i ke ano, no ka mea, ua ku malie loa lakou.  He ili pepeekue, a he hulu pekepeke olenalena.  O kekahi o keia mau holoholona, he elua auana ka loa. 

            A pau ka maua makaikai ana i keia wahi, o ko maua hoi no ia i ka moku, a no ko'u ake nui hoi kekahi e ike i ka wa a Kapena Nimo e nana ai i ka la.  A ma ka hapalua o ka hora 4, hiki aku la maua ma kahi i kau ai kahi waapa o maua, a ike aku la no au ia Kapena Nimo, e hoomakaukau ana e nana i ka la.

            Hoi aku la no hoi maua a hiki i ka moku, a hele aku la no au a noho ma kahi, a ua Kapena nei e ku ana, a kakali iho la au o ka nana ae, me ko'u ekemu ole aku no hoi iaia. 

            Aia nae i ka hiki pono ana ae i ke awakea, aohe no he ike pono ia aku o ka la, a ua like no ia me na wa mamua ae i hala.

            Ma keia la hoi, oia no ka la 20 o Maraki, a o ka la wale no hoi keia i koe, alaila, pau ka ike ia ana o ka malamalama a pau no hoi ka manao ana ae, e nana i ka la me ka ohenana, no ka mea, ma ka la 21 ae, oia ka la e hoi hou ai ka la i ka akau, a nalowale mahope o ka huinaaouli no na mahina eono, a e hiki mai na po loloa o ka welau. 

            Eia hoi, mai ka hoi ana mai o ka la, ma ka la 21 o Sepatemaba, na luu mai ia malalo, mai ka huinaaouli akau mai, a hiki ma ka poaiolu akau, ma ka la 21 o Dekemaba.  Ma keia manawa, e emi mai ai ke kau ana o na aina ma ka aoao akau loa, a ma ka la apopo, e kahe aku ai kona mau kukuna hope oa mauluna o ua mau aina la. 

            Ma keia mea, hoike aku la au i ko'u hopohopo ia Kapena Nimo, a i mai la no hoi kela:  "Ua pono kou manao e M. aronaka, a ina e hoao hou ana au ma ka la apopo, ma ka imi ana i ke kiekie o ka la, a i hiki ole, alaila, o ke oki no ia a hala na malama eono.  Aka hoi, ina ho hoi e likeme ka laki o ko kakou hiki ana i keia mau kai nei, iloko o ka la 21 o Sepatemaba, a malia pela no hoi ka na na ana, alaila, e pau no ia pilikia, ke hele a hiki i ka hora 12, alaila, ike ia ka la."

            Ninau aku la hoi au, A pehea, e loaa no auanei ke kiekie oiaio o ka la, ke ana ia aku?

            Pane mai la ke Kapena, "Aole e loaa ka pololei loa."

            Ninau hou aku no au, A pehea la ka hoi auanei e loaa ai?

            I mai la ke Kapena.  Aia no ma ka wati holomoku e loaa ai ke kiekie oiaio o ka la.  Ina ma ka la apopo ka la 21 o Sepatemaba, alaila, o ke pelu ana o na kukuna malamalama o ka la, e oki ana ia i ka huinaaouli akau, a pela e ike ia ai, eia kakou a ka welau hema."

            I aku la au, Pela io paha, aka, i kuu manao, aohe no hoi i pololei loa, no ka mea aole i hoomaka pono ka hoi ana o ka la ma ka hora 12 ponoi.

            Pane mai no hoi kela, "Ae pela no, aka, aole he haneri iwilei ka hewa, a nolaila, aole no ia e naua ia a hiki i ka la apopo."

            A pau ko'u kamailio ana me ke Kapena, hoi hou iho la maua me Kosila iuka, e makaikai hou ai i kahaone, a po ia la, hoi aku la i ka moku.

            Ia la ae, oia ka la 21 o Maraki, a ma ka hora 5 o kakahiaka, pii aku la au iluna o ka oneki, a halawai aku la me ke Kapena malaila.

            A i mai la hoi kela ia'u, "Ke mama iki ae nei ke ea, a i kuu manao, e holo kakou iuka, e imi ai i kanua e ana ai i ka hua e ana ai ka la, ke pau ae ka aina kakahiaka."

            A ma ka hora 9, holo aku la makou iuka, he maikai ke aouli, lele aku la na ao kaalewalewa i ka hema loa, a elehei ae la hoi ka ohu mai ke anu ae o ka ilikai,

            Ia pae ana aku no, hele aku la o Kapena Nimo, a pii aku la iluna o kekahi puu kiekie, a malaila e ana ai i ke kiekie o ka la.

            He nana loa ka pii ana o keia puu, aka, he mea ole wale no ia ia Kapena Nimo.  He elua hora o ko makou pii ana, a hiki loa aku la iluna o ka piko o na puu nei.  Nana aku la makou i ka waiho maikai mai o ke kai.

            Hoomakaukau koke iho la no o Kapena Nimo i na mea ana.  Ia'u nae ka wati holomoku kahi i paaai, a o ka ohe nana no ka iaia.  Nana iho la au a hiki pono i ka hora 12 kahea ae a au, Hora 12 keia.  Pane mai la kela, "ka welau hema."

            Haawi mai la hoi kela i ka ohe ia'u, a nana iho la au, aia hoi, ua okia ke ala hele o ka la a like loa, e ka huinaaouli.  A nana pono aku la au i ke kahiko ana o na kukuna hope loa o ka la i ka piko o ka mauna.

  (Aole i pau.)

 

O ke Aupuni Hawaii, he Aupuni Moi kumukanawai - ia mea aku a ia mea aku.

                                                                                           

(Kakauia e J.H.Kanepuu).

            MA HAWAII, elua mea e kohoia, elua no hoi no Maui a me na mokupuni e pili ana, a elua no hoi no o Oahu, a hookahi no Kauai.

            E ka poe heluhelu, ke ike pu ae la no kakou, he 7 wale no Luuamakaaina na o kakou ia wa, a he pakeu loa ae nei hoi ko keia wa, no ka nui loa no nae paha o ke dala o keia wa ea?

            "2, Penei lakou e kohoia ai, O na mea ma Hawaii i makemake e palapala mai i ke Alii nui, e palapala no lakou, me ka hai mai i na inoa o na kanaka akamai elua a lakou i makemake ai e ahaolelo pu me na'hi."

            Penei lakou e palapala ai:  Na Ke Alii Nui Kamehameha III.

            Aloha maikai oe: - Ke palapala aku nei makou, e hai aku ia oe, i na kanaka o Hawaii nei, a makou i ike ai, he mau kanaka akamai, he mau kanaka pono, o…..ka inoa o kahi, a o…..ka inoa o ka lua.  Ua makemake makou, e Ahaolelo pu laua me na 'Lii i keia makahiki.   Na makou, na --."

            Ma keia palapala maluna ae nei, oia paha ka balota o ia manawa.  He hookahi wale no nae palapala, a lawe hele ka luna imua o kanaka, e kakau pakahi ai i na inoa malalo aku o keia palapala, (me he palapala hoopii la paha i keia anawa), a pela ae ana ia luna e lawe hele ai i kana palapala okoa, a me na inoa okoa no hoi o ka lakou luna i makemake ai, a pela aku.  A o na luna i koho nui ia a kakau nui ia e na kanaka, oia iho la na Lunamakaainana o Hawaii, a pela no hoi i ko Maui, ko Oahu a me Kauai. 

            Pauku 3, 4, 5.  O keia mau pauku, ua hoakakaia ka hoopai o ke kanaka a o ka luna kakau paha, he umi dala, ina e kakau hewa a kakau palua paha i ka inoa.  A i ka ike ana o ka Moi i na inoa o ka poe i kohoia, oiai oia no ka Luna nana koho ia manawa. 

            Na ka Moi no hoi e olelo ae i ke Kukuhina Nui, a nana i e palapala aku i ka poe i kohoia, a e hai aku hoi i ka a e Ahaolelo ai.  A o na lilo a pau o ua poe nei i kohoia ai, na ke aupuni no ia e uku, oiai lakou e hele mai ana, e noho ana, a e hoi ana i ko lakou mau apana i hele mai ai.

            Ua hooholoia keia i ka la 2 o Novemaba M H 1840.

MOKUNA III.

Kanawai hoakaka no ka Auhau.

            Maloko o keia kanawai, ua nui loa na olelo i pili ole i ka auhau a me ka houkupu ana.  He mau olelo hooakaka, ua pili kekahi i ka hana; ua pili kekahi i na kapu kahiko; he olelo ao no hoi kekahi, aole he kanawai maoli.  Ina i papa wale ia na mea hewa, he olelo ao no ia, aka, ina e haiia ka uku, he kanawai maoli ia. 

No ka Auhau Kino.

            O ka auhau o ke kino ia manawa, he $1.00 no ke kane, a he 50 keneta no ka wahine, a he 25 keneta na ke kaikikane i hala na makahiki he 14, a he 12 keneta na ke kaikamahine i like na makahiki me ko ke keikikane; aole auhau no na elemakule a me na luahine.  O ke ana keia o ke dala, a he mau waiwai e ae no kekahi ke nele ke dala.  O na la e hookupu ai i ka Lunaauhau, mai ka la mua o Dekemaba a i ka la hope o Feberuari, o kekahi makahiki ae.  A ina e laa ole ke dala, kualaia i $2. 

No ka Auhau Aina.

            Ma ka puaa ka auhau ana o ka aina, penei:  Ili aina nui, I puaa anana.  Ili aina nuku iho, I puaa muku.  Ili aina nuku loa, I puaa iwilei.

            Ina e loaa ole ka puaa anana, he $10 - ina e loaa ole ka puaa muku, he $7 1/2. a ina hoi e loaa ole ka puaa iwilei he $5.  A ina e loaa ole keia mau mea a pau, e ninauia ka mea i hewa, ina o ke konohiki e hemo ia.  A ina e hui lakou me na makaainana, a e hana lakou i kahi i nahelehele o ka aina a maikai, iloko o na malama ekolu, alaila hemo, oiai he waiwai no ko ka aina, o ka hana ole ia. 

No na la koele.

            Ua hoakakaia na la koele e like me ka hana o ia manawa, oia hoi, 3 la o ke alii, a 3 hoi o na konohiki.  a o na la i koe o ka malama, ua hookuuia no na makaainana.  Ua hoakakaia no na uku malaila, he hapawalu ka uku no ka la hana ke noho.

Na makua i lehulehu na keiki a me na mea nawaliwali.         

            Ma keia mahele o ke kanawai, ua hookuuia na makua i lehulehu na keiki, i ka eha a oi aku; a pela no hoi ke kanaka i lehulehu na elemakule, ua hookuuia no i na auhau o ke aupuni a me na la o na konohiki, a ua hoomahuahua ia ko lakou aina. 

No ka palaualelo.

            Ua kauia kekahi olelo papa i na konohiki, aole e hookipa palaualelo, o hana ole auanei na kanaka i ka hana a ia konohiki i ekolu malama, no kona hookipa palaualelo. 

No ke noi aina, haalele aina, pai aina a me ka hana maluna o ka aina.

            Ma keia wahi, ua haiia na olelo hoohoihoi i ka hana, a ua papaia na konohiki hookaumaha wale, a pela aku.

No na lihi aina.

            Ma keia, ua kauohaia na konohiki, e hoihoi aku i ka lihi o kela a me keia aina i lawe anunu ia, koe no nae na lihi i lilo mamua aku o ke aua ia Mokuohai nei, a pela aku. 

No na kai noa a me na kai kapu.

            1 No ka noa ana o ke kai - Ma keia, au haawi ke alii nui i na kai mawaho o na kuanalu a pela aku no na makaainana.  aohe mana o ka Moi a me na konohiki malaila.  A ua haawi no hoi no na konohiki i kekahi mau kai e pili ana me ko lakou mau aina, me ko lakou lawe nae i hookahi wale no ia a ke konohiki, iloko o na kai i haawiia ia lakou.

            2 Na kai kapu - Ua lawe ke alii nui i kekahi mau kai nona iho, mai Hawaii a Kauai.  O ka anae ko Hulaia, Anehola, Kahili a me Hanalei; o ka hee a me ka hopewai ko Mana.  O na koa-ia ko Niihau, a o ua ia ku no hoi mai Hawaii a Niihau, komo na waa elua i ka ia a nui loa, aole o ka waa piha hookahi, a e maheleia no nae keia mau ia me ka poe lawaia. 

He oleloao i na Kiaaina a me na konohiki.

            Ma keia wahi, ke papaia nei na Kiaaina a me na konohiki no keia:  1 Aole aina a me na konohiki hou aku maluna o na makaainana.  2 Ua papaia ka lehulehu ana o na hakuaina maluna o ka hoaaina hookahi.  3 Ua papaia ka hele ana o ke kanaka i ka hana ma kahi loihi, a haalele i ka aina me ka pono ole.  4 Ua papaia ka noho nui ana mai o na kanaka palaualelo me lakou.  5 O ka maihi-ili a na konohiki i na makaainana.  6 O ka palala ana a ka poe hanohono, i lilo wale mai ai ka ka poe ilihune.  7 O ka hoouku hala ole a na Aimoku a me na konohiki i ke kanaka i manao e imi i kona hakuaina.  8 Oka hoolimalima a ke konohiki i makemake ole ia mai e na hoaaina, a onou aku ke konohiki me ka kookaumaha wale aku.  9 O ka hoouku like ole a ka poe hookolokolo kekahi.  Ua kapaia keia mau olelo maluna ae nei he lalau wale, he hao wale, he pakaha wale, he hookaumaha wale, he alunu, a oia no ka mawae huna aina i ilihune ai ke aupuni.  E pau keia hana ana a na Kiaaina, na Aimoku a me na'lii, aole e hana hou ia keia mau hewa ino loa ma keia hope aku, no aa mea, o ka mawae huna aina ka keia. 

            Nui au pomaikai i haawiia mai ia kakou e na makaainana, mai hawaii a Kauai, a pela kakou e ike ae ai e ka poe heluhelu.

   (Aole i pau).