Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 44, 3 November 1877 — Page 2

Page PDF (1.84 MB)

This text was transcribed by:  Nathalie Coelho Da Silva
This work is dedicated to:  No ku'u kumu olelo, 'o Carol Silva... Uluwehi

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA NUPEPA KUOKOA, ME KE AU OKOA I HUI IA.

 

MA KE KAUOHA.

Hallhookolokolo Honolulu- Ua hookon@ aka na Looakana@ o ka aka k@kie i keia la, @ @ @, I Kakanoieio kok@ no ka @ha k@ k@ i ke @ @ oka@ AD 1877. Make ka@ a ka aka

@  INO. E Barnard. KaKa@ Nui.

 

A@a Ki@kie- Kauooka@, AD 1877- Ke koke @ @ nei ka iohe i na mea a p@. @ @ @  Ka@kane. @ @ o @ Aha o kela Aopuni. Ua @ kona inoa mai ka @ @ ako o ka p@ e ia@lawe a@a I ka oilana @ o keia mau aha, no kona inu lona ma ke a@o h@pu@ip@i. Ma ke ka@h@ a ka ana. IXU. E Kaknard.

H@ @l@, Oct @, 1877. @  Ka@a@io

 

K@ hoike la @ o n@i ka lohe i na mea a pa@. o na p@e malalo @o nei. he wau @ lakou no ke kohina Noho o Au@ka Hu. pu@ e @ke me ka @ i hoik@la mai I keia k@na e ka Hi@ Er Jame@ M @omly. ke Kumua Noho o Ame@ca U@puna

@ Mary Mc Kay, he Amerika

@ A Car@es, he Amerika

Paulo, @ @awaii

@L @, Honoka@na, K@na

I MOTT@SMITH, Kuhina Kailawa o ko na Aloa e ke@na o ko @ ai@ @, Hooo@oin Oct @ 1@77 @

 

O @A Pai@pala Kuai, Hooi@io @ hoo@im@i@n. e pai@ la kou i ka Ho@na Pai mamua o ka iawe @na mai i ka Ke eua Hool@lo @p@, no ka @o@ ana ma ka @.

                                    Thomas Brow@, l@a @lo ko@e.

Keena Ho@ Kope. Oct @ 1@.

Ap@ola     I MOTTSMITH, Kohina Kala@ina.

 

Ua Hoo@uhula u Mr. S W Wi@ e ka Papa Hoo@aauau I Luna Xuia @u ka Ap@na o Ko@i@ mokup@ni o o Kauai.

                                                     W JAN. SMITH, KAKANO@ia

Keeua Koo@a@ao. Oct 24, 1877.  @

 

Ua h@ikohula keia o@u Koouli@ maia@ ino, i mau l@a@ H@l Palap@l@ Ae Mare. pe@ei:

T @.ia, no Ha@aiel Kauai

Lari@ Aiawa, @o Kona Ak@’i. Hawai.

J MOTTSMITH. Ku@a Kalalalo@.

Keena Kalalaina, Oct. 16, 1@77.

Hoolaha.

O na Puna Aupuni Hawaii ma @a pu@ dala he 1100, 1200, @, 11000 a me @.  E @ @ ke Aopuni @ 7 keo@ u@ ka makaliki, a e u@uia uoko o ani@ e emi @ o umi makainal @ @ no ko ioa@ ma ka pau dala e kau paieuaia ai a hi@i i ka wa e hoike ho@ ia’au ai, ke nui ni@ i keia ho@ia                 JOHN M. KAP@NA, Kuhiua Waiwai.

K@ua Waiwai, Aug. 27, 1@77.                         @

Hoolaha

O na Kahu Malama Kel@i, na Lunahooponopono Waiwai, na Lunahooko Kauoha a Kahu Maiama Waiu@ ae paha o makemake ana e hoopukapuka, ke hoike @’ka nei ka io he ia lakou, e hoopuka@ uo ua hona @ona @@pool Hawaii, na pua @ai@ he @. @. @. @ @ @ paliu, m@ ka u@u@a@co ma ka @ kenel@ no ka iu@kahiki, ke noi mai i keia @, a e kau pal@ain @o nae ka nui o ke dala e ho@puka’i.       JOHN M. KAPENA. Kuhi@Waiwai.

K@na Waiwai, Aug. 27, 1@77.                                      @   

 

HE HOOLOLI i manaoia no ka Pauku 20 o ke Kumukanawai i haawiia ma ka la 20 o Augate, M H 1864, e like me na olelo o ka Pauku 80 o ia Kumukanawai.

E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 20, ma ke kapae ana i ka huaolelo « Ahakakau » mamua iho o na huaolelo, « iloko o ka Hale Ahaolelo, » a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la: 

Pauku 20. E maholeia ka Mana Nui o ke Aupuni i ekolu Apana okoa, oia hoi ka Mana Hooko, ka Maua Kau Kanawai, ka Mana Hookolokolo.

E ku kaawale ia mau mahele ekolu ; aole hoi e noho kekahi Lunakauawai iloko o ka Hale Ahaolelo. 

Aponoia i keia la-o-MH1876

 

HE HOOLOLI i manaoia no ka Pauku 6, o ke Kumukanawai i haawiia ma ka la 20 o Augate, M   H 1864, e like me na olelo o ka Pauku 80 o ia Kumukanawai.

E hoololoia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 61 o ke Kumukanawai, a penei e heluheluia ai ua Pauku la:

Pauku 61. Aole uo e kohoia kekahi i Lunamakaainana ina he pupule a he hupo paha, a ke ole ia he kanaka malalo o ka Moi, a ke hiki ole aku oia i na makahiki he iwakaluakumamakahi, a ke ike ole hoi i ka heluhelu a me ke kakaulima, a ke maopopo ole hoi iaia ka helu waiwai, a ke ole hoi oia i noho ma keia Aupuni i ekolu makahiki, mamua iho o kona kohoia ana; a ke ole hoi ona waiwai paa, a waiwai lowa paha i maopopo i hihia olo iloko o keia Aupuni e like me elima haueri dala.

Aponoia i ka la-o-MH1876

Ka Nupepa Kuokoa

ME

Ke Au Okoa

I HUIIA.

Published every Saturday, $ 2 a year

 

HONOLULU, NOVEMABA 3 1877.

UA HAUOLI  MAKOU i ka hoike ak@ i k@ m@kou p@e helunelu, ua hooholoia ih@ nei kokohi manao maikai mawa@na o ke aupuni Hawaii a me ka ahahui Hooholo mokuahi o ka Pakipika, no ka hooholo ana i mokuahi kui@awa mawaena o Kapala@iko a me keia awa, a e hoomakaia ka hooholo ana mai i ua mokuahi la ma ka la 19 o Dakemaba. O ka inoa o ua mokuahi I, o San@ Paulo. Mai ke kii maik@i mai o ua makuahi la e kau nei ma ka puka auiaui o ka hale kuai huke a me ua lono mai a Mr. W. H. Dmond mai, ka @gena kuikawa o ka Laina Hooholo mokuahi, ua loaa he kumu pono na kakou e hoomaikai ai no ka loaa ana ia kakou he mokuahi nani e ku mai ai a holo aku i kela a me ke@ alua pule. He mokuahi nou loa @ei@ o ke kapiliia ana a ua kupono loa no k@ holoholo an@ mawaena o keia mau awa. E mauao kakou a pau ao kona holomua.

Na olelo hooholo a ka Aha Kiekie

 

He mea nui i na aiu@ u@auao ua olelo hooholo a p@u i hoopuk@ia e ka Aha Kiekie ma oa hihia ano uni a pau o hiki ana imua o ko lakou aha. I kekahi manawa, ua lilo ka lakuu olelo hooholo i kanawai m@li uo ka ai@a, @ ua lilo hoi i mea luli ole. Nolail@, i keia manawa, oiai ka lahui @ pu ao aua ma ka na@uao, ua komo iloko o makou ka ninau, aole anei he pono no ka pomaikai o ka lahui Hawaii, e u@uhiia @ @ hoolahaia maloko o ka nupepa “Kuokoa”, na olelo hooholo o keia Aha Kiekie @ o ka puuhooua hoi o ka lahui.

 

He mau kumu ao ko makou o ka h@p@i aua mai i keia niuau, oia hoi, o keka@i mau hihia e laweia mai nei imua o na aba, ua lawe mua ia no, a ua h@wii@ ka olelo hooholo e apo@a a e kue ana, aka no ko ka lehulehu malamalama ole i kekahi o ia ma@ olelo hooholo, oi@i aole he hoolahaia. @olaila, ua lawe hou ia mai na hihia a@o like me mamua i akaka ola ka pono, malalo o na paipai @na a na l@io a me @ lilo koikoi e ka@ia ak@ ana maluna o lakou e ka loio a me na lilo e ae.

 

Ke ike nei makou, ke hoopuka mau ia nei na olelo hooholu a pau a ka Aha Kiekie ma ka nupepa haole “ Hawaiian Gazette” me ka uku ia, no keaha hoi i hoopoka @le ia ai ma ka nupepa “Hawaii,” i ike mai ai ka lahui nona ka ai@ i ka olelo hooholo e lilo aku ana i kanawai no lakou a no ka poe mahope o lakou. Ke kokua ikaika @ei makou no ka hoolah@ @na i na olelo hooholo no ka poma ka kaulike.

Rusia a me kona man hoa kokua.

O ko Rusia halawai ana me ka hoi hope i mua o Peleve@a, oia ka me@ nana i ho@kaii@ i ko Serevia a me ko Helene kukala ana aka i ke kaua kue ia Tureke. Ua m@kaukau keia mau aupuni e kuk@la aku @ ka hoouk@ kaua alua ana aku a ko R@ mau koa mal@na o @aman Paso. He wahi kumu e @o ko ka Moi o Heleue enemi ana ia Tureke, a nolaila, ua makemake oia i keia wa, e hookoia kona ma@ao, oiai kona enemi e kaua aua me kekahi m@a uui e aku. Ke hoopae nei o Tureke i na koa a me na lako kaua o na aupuni a elua ma ke kaiku@o o Arata me ke kue i na kuikahi e ku nei; a ke pepehi mainoino e nei na koa Tureke Basi-B. zo@ka i na Helene ma @a apa@a he lehuleh@, a o ka oi loa paha o na pepehi hoom@i@o no, oia ka haunaele i ha@aia ma Kavarana ma ke Kai Eleele, a ma Larissa. O keia mau hana i@o, ua maopopo loa ka oiaio, a ina i oi aku ka i@aika o ka poe hoopii i mua o Tureke, ina la, aole e hana oia pela ia lakou.

 

O Serevia hoi kekahi e uluku mai nei i keia mau hora hope. Ua hoou@aia aku nei na kokua nui ma ke kala a ma na lako kaua.i ke kulan@kau@ale alii o Serevia a ua h. awiia na hooia ana no ko Serevia pomaikai, ke komo mai oia iloko o ke kaua. Ke hoohal@la mai mei ke Duke Nui Nicolasa a me kona U@li Poo no ko ke Keiki Alii Mi li@na hapai wikiwiki loa i kana kumu haua pupuahulu, nolaila ua aua ia na koa kokua o Tureke no ka lawe ana mai i mua o Pelevana. Nolaila, na hoounaia aku nei he Kanikela Ru@ini hou i Serevia me na ao ana a ka Emepera, a me he mea la e hookaulua iki ana paha alaila lawe mai ia Serevia iloko o ke kau@, ma ka manawa e hoomaka ai ke kaua nui.

 

Ke pahola mai nei hoi kekahi lono lauahea, aka aole nae i kukala akea loa ia ae, eia hou no ka he hoa kokua ia Rusia, ke hana malu nei me ke ake @ komo mai iloko o ko ka E @eper@ l@na. Ke hoike mai nei o Italia i koua makaukau e kokua ia Rusia a m@ kona mau hoa kokua i na wa a pau, oiai ka wa a ke kaua e nee nei; a ke no@ li@i@ nei i n@ hana ana a ke aupu@i Tureke, a malia e lilo ia i mau kumu e hooma@a ai i ke kaua.

 

He mau hebedoma aku nei i hala, ua hoike aku n@ Kanikela Italia e noho ana ma Rumel a i ko laua aupuni no kekahi mea i ikeia e laua. Oia hoi, ua laweia na Karistiano Bulagaria i Taripoli e na Tereke, a malaila e hoopaaia ai ma ke ano kauwa kuapaa, ma ke auo he hoopai no ka haalele wale. Ina he oiato keia mau lono no keia mau pio Karistiano, alaila me he mea la, e kahea mai ana keia mau Karistiano i ona mau kokua no lakou, alaila o Italia ke aupuni kokake aku e hiki k@ke ai. A ma na lo@o hope loa mai ko Italia Kanikela mai ma V@lo, ua ikeia iho ua h@na ino na koa Tureke Basi Baz@uka i na kauaka Italia e noho ana ma Larissa, oiai ka wa e hauuaele ana. Aohe mea kanalua ke olelo ae ua makaukau o Italia e u@uhi i ka pahikaua no kona manao e loaa aina nona ma Aferik@.

Na Nu Hou Kuloko.

Ua hoi mai ke Alii ka Moi i ka auina la Sabati aku nei i hala, mai kana huakai pokole aku nei i “ka moku k@ili la.”

 

Ua hemo hou aenei ka Hotele no ka hookipa @ua aku i koua poe mau, mahope iho o ka hoomaemae maika@a ana.

 

Ua loh@ wale mai makou, e holo ana ka moiwahine kanemake Emma i Waianae, i kekahi la o keia pule @e.

 

MAI KA UA KANILEHUA MAI.- - “ Pehea oe e pela ai i ua huaulelo Beritania Abominable Bumble Bee me kona huelo ua okina ?

                                     Enock H. Brown.”

 

OHUA KAULANA.- Ua lohe mai makou, na ke Kiaaina “ o na Hono o Piilani” i hoao aku nei i ka moku kuna Halea@ala, ma kana huakai mua loa aku nei.

 

O ka moku kuua Kinau a makou i hoik@ aku ai mamu@, ua ili ma Wailua i Kauai, ua pakele mai ia, a eia ke hana hou ia nei ma Honolulu. Pomaikai maoli.

 

La 28 o Okat@ba.-- O kela Sabati aku nei i hala, oia ka l@ a na ahahui kula Sabati o Ladaua i hooholo ai @ hoolilo i la haipule no ka pomaikai a me ka h@lom@, o na kula Sabati. Ua malama ke kula Sabati o Kauke@o i keia haua, a ua hooliloia ka wa haiol@lo @o keia me@.

 

Ua ma@oia e ka poe ka@a a me ka poe hele makaikai aku, o Kohala ma Hawaii, oia ka apana waiwai lu@ o na kanaka, @ @ lilo ana paha o Kohala ma keia hope aku, i hel@ elua ma ka n@i o o@ k@n@k@.

 

Ua lohe mai ma na leta, na hala aku la Ka Mea Kiekie Ke Alii Liliuokalani a me koua mau ukali, i ka mo@uouni o Niihau, a me he mea la paha o kaha loa aku i Kaula, ka palena o na moku.

 

Ke ikeia nei ka Moi i na kakahiaka aku nei i hala e hooikaika ki@o ana ma ka hoehoe waapa. He mea hooikaika kino maikai loa kela no ka malama ana i ke ola, a ua mahalo makou i ka poe e hooikaika ana ma ia anu.

 

Ua waiho o Kapeoa Crane o ka Neti Mela i kona noho a@a aliimoku nui nona, a na pauiia kona hakahaka e Kapeoa D Taylor E oluolo ana ko Kapeoa Crane mau makamaka a pau ke lohe aku ua waiho oia i ka hana me ka inoa maikai.

 

Ua lilo ia Mr. Reed o Hilo ma ke knai, ka moku kona holo Fauoy o Kapalakiko, i like koua kii ine ka Kaluna moku i laweia ai e ka Farani. Ua ha lele oia ia Kapalakiko, a ua holo ao i Hilo ma ka la paha o ka mokuahi i haalele ai.

 

Ua kaumaha makou i ka lohe ana mai (ina he oiaio), o keka@i o na ahaielelo o ka lamaku o ke ola, i ko na aina e i hoihoiia mai i Hawaii nei a e noho nei ma ka apana waiwai o Kohala. ke hupai nei oia i ka o hana “lealea Europa,” ka o hana aole i aoia iaia. Pehea aku la la auanei kana mau haumana ke l@he mai, aia oia ke malama nei i ponaua no ka hewa.

 

I keia la, ma ka Hale K@dala o E.P. Ada@iu, e kuaiia aku ai ke ahupuaa o Honuapo i Kau a me ka ili o Kapualei no ke dala koike. He 2,200 na eka o keia mau aina, a @a kupono no ke kaou ko a haoai holoholona paha. O keia kekahi o na aina o Lunali@o.

 

KA LA 16 O NOVEMABA- He elua mau Poalima i koe, a e hiki mai no ka la 16 o Novemaba, oia hoi ka la i hanau ai ko kakou Moi, a o ka puni ana hai ia o na makahiki he 41 o kona ola ana. E hoolilo ana ko Honolulu nei mau makaainana ia la, i la lealea ma ka hookuku waapa holo, a i ko makou ike wale aku e nui an@ na hoehoe waapa. Ke hoomaamaa mau uei na waapa.

 

KE KANAWAI SABATI – I ka Poakahi a me ka Pualna iho nei, ua hoopiiia imua o ka A@a Hoomalu o keia apana, kekahi poe a nui wale, no ke kue i ka la hoano o ka Haku a me ko@a ihiihi. O Kekahi poe, no ka walaau i ke Sabati, a o kek@hi no ka holoholo waapa. Akahi no a ikeia aku ke oolea o ka hookoia ana o ke kanawai o ka la Sabati ma keia kulanakauh@le.

 

Mamuli o na kanoha ikaika o ke kanawai no ka ohi ana i na @uhau, nolaia, ke hoikeia aku nei ka lono i na poe a pau i ku i ka auhau no ka Apana o Koolaupoko, e hoopiiia ana na poe a pau i hookaa ole mamu@ho o ka la 30 o Novemaba. E noolohe i keia, no ka mea, o ka leo alohaia e hoike e aku nei i o la honua.

 

MAKE I ALOHA NUI IA – Ma Kamanuwai Honolulu, Oahu, Oct. 28, 1877. Kii mai la na lima heleuluulu o ka make, ia Mrs Kekipi w, a hele aku la ma kela ao@o o k@ muliwai eleele, pela no ka olelo wiwo ole, @ i ana, ua bele kobana mai au, mai ke keena mai o ko’u luaui, pela no hoi au e hoi kohana aku ai i ka opu ana ole o ka honua.

 

HE KEAKA HOPE LOA- I keia po Poaono ma ka Hale Keaka Nika, e haawiia ana maloko olaila kekahi hana keaka, no ka pomaikai o Mr. Causland E manao ana oia nei e hoi i Kalaponi ma keia mokuahi o ka Poalua aenei, nolaila, e haawi aua na makamaka no koua pono. Oia nei kekahi o na haole haua keaka akamai, a e hoikeike ana oia i keia po no ka manawa hope loa.

 

“WAHINE HANA SOFF I KA LA SABATI.”- Ua loaa mai ia makou kekahi palapala me keia poo hapa olelo Hawaii a hapa olelo Beritania maluua ae. No keaha la ka mea i kakau pololeii ole ai ka mea kakau mai ma ka olelo ponoi o kona aina hauau. Aohe maopopo ia makou kekahi olelo haole Soff. He Hawaii no ke “Kuokoa” a he pono e kakau mai ma ka olelo o ka aina hanau.

 

KE KUNA HALEAKALA. – I ke ahiahi Poakolu iho nei, ua holo aku ka moku k@na hou loa, nona ka inoa maiuua ae, no ua awa o Laheiona, Kobala a hala loa i Hilo. Oiai o kana huakai mua loa keia, ma keia mau kai hanup@uupa, nolaila, e haka ponoia ana kona holo e ka lehulehu. A ke manao nei kekahi poe, e eo ana ka iaia ko kakou moku holo ka “ Neti Mela,” aka, aole nae pela ko makou manao.

 

KA MOKUAHI LIKEKIKE – Ma ka ko kakou moku@hi huakai aku nei i K@u@i, a hoi mai ai i ka la S@bati aku nei i hala, ua ike ia, ua hai hou kekahi epaepa o kona huila. a koe wale no hookahi. Nolaila, ua hoomaha iho nei oia no ke kali ana a puka mai na ep@epa pakui, i kauohaia aku oei maluna o ka mokuahi e ku mai ana i ka la 15 ae nei. Nolaila, ia kako@ e nele ana i ka mokuahi holoholo ole, he pono ia kakou ke hoolawa ia kakou me na moku pea, oia hoi ka hoi hou ana i ka wa kahiko.

 

Ua lohe ma’ makou, @ ho@limalimaia aku nei ka moku @ Neti Mela e holo loa i Kawaihae, e S@ Paka, no ka hoo@iha i ka pipi @ hoihoi @ a Maal@e@ hoolele.

 

HALAWAI MAKAAINANA! – Ke makemake nei na kanaka o na Waiena i ka poe a pau e makemake ana e holo lun@akaainana, e hele ae lakou ma ka lu@ini o Waihee @ haiolelo ai i ka lakou mau kumu@ha@a e hele ai i ka Ahaolelo o 1878, ke hiki aku i ka la 28 o Novemaba e hiki mai ana.

 

Aole i pau i@i ka hemahema o na ka@aka Hawaii ma ka malama ana i ka i@hi i ko lakou wa e komo ai iloko o na lua@ini. Komo kekahi me na kuha paka, hookamukumu kekahi, aloalo hoi na maka o kek@hi pae i ka wa pule, holoholo kekahi iloko a i waho i ka wa e hai ana i ka olelo, a o ka mea oi loa akku, o ka hele mai a ma na puka komo, ku mai e kiei ai, a holo aku la a hoi mai la.

 

NA OLULO O KE ANU. – Ua hoi mai nei maluna o ke kialua pepeni koh@l@ W H Allen mai ka Moana Anu Akau mai, he elua mau luina moku o ka poe i hoololohe ai e noho no maluna o na moku okohola i pau ai i ka paa i ka hau i kela kikina aku nai. Hookahi o lau@ he Hawaii, a o Kekahi he bolabola. O keia wale no na mea i lohe maopopoia ua pakele . nai kel@ anu mai, mailoko mai o ke kanaono paha luina i ooho aku ai.

 

KO KAPENA KUKE MOKU MUA. – Eia ke kau nei ma ka puka ani@oi o ka H@lekuai Buke o Wiui, ke kii o ka moku i ao mu@ loa ai o Kapena Kuke ma ka ike luina moku. O ka inoa o ua moku la, o Brotherly Love (ke aloha Hoahanau). I keia wa, eia ua moku uei ke hooholoia nei no ma Kikane ma ke ano moku kalepa, a ua hiki aku hoi ka nui o kona mau makahiki i ka 113. Maluna o keia moku i ao ai oia i ka ike holo moaua. a i koua puka aoa, ua lilo oia i malamamoku Oia ke kulaua o ke ka@aka poai houuna nui nana i imi a ikeia kakou nei.

 

I ke ahiahi Poah@ iho nei, ua piha n ka uapo makai iho o ka Hale Hana o Burua ma i na makamaka a me na Ka@aka i hele @e e ike i ka holo ana a na keiki lalawai o Lahaina maluua o Neti, oia o Kimo a me Hale, me ka lana mau wahine. Malaila ae ka poe puhi ohe kahi i hoo@anea ai ahiki wale i ka holo ana ka moku. Ma ia moku hookahi i hoi aku ai ke alii Kuihelani o Wailuku, ke keiki ialawai o Waimea, Samuel Paka, ka Ilamuku nui o ke aupuni a me kekahi mau makamaka e ae. No ka nele mokuahi ole, ua piha loa o Neti i na ohua no na awa o Lah@ina a me Makena.

 

Na ka mea i eha e hoopii ka pono. Mai haliu i na lono ma-o! aole hoi he pono o ka paipai wale i ka hoopii. O haulehia, alaila, lili ka naau. He mea luhi makehewa wale no, ke kalai manao, e like me keia ke ano. O Keaweaheulu, ka mea anei ia i hoeha ia ? aole; oia ka mea au i paipai aku ai, e hele e hoohiki, i mea e hoopai wale ia ai, ka mea e hoopiiia ana, mamuli o kou makemake ponoi. Ua pono ke hoomaikai @a loio i ka aha. Ua hewa kou lawe ana i ke ahi lanahu ma kon waha, i mea e kue aku ai i kou hoa, oiai he mau al@i olua ma ka oihana no ka apana o Waimea K.

                                                                                  B. K. H.

       Lihue Kauai, Okatoba 24, 1877.

 

MAREIA.- Ma ka Poalua iho nei, ma keia kulanakauhale, ua hooh@ia ma ka mare, e Rev. S. C. Damon, o James Campb@ll a me Miss Ab@gaila Maipinepine, a o laua @ elua, he mau kamaaina no ka malu ula o Lele. Ma ka po ana iho, na haawiia he ahaaina mare, e na mea nona ka la hanohano, maloko o ka Hotele Hawaii, a ua nui ua makamaka a me na boa’iuha o na mea mare i hele ae e ike ia laua. Malaila ae na ‘Lii na Moi, e haawi i ko laua mau hoomaikai maluna o ka paa mare. Ua lohe mai makou, o ko Mr. Campbell manao ka, o ka holo makaikai i ke ao @ei, a e holo ana oia a me k@na wahine, malnua o ka mokuahi e holo ana i Kikaue, i keia mal@wa. Malaila aku i Europa @ i ka huli hoi ana mai ma Amerika Huipuia.

 

KA HAWAII MA KA NOHO LUNAKANAWAI.- Ua lohe m@i nei makou i kekahi wahi moolelo no kekahi hih@a i laweia imua o kekahi o na lunakanawai apana o Kauai, a penei no   ia: Ua hopuia he elua mau pake no ka haawi waiona i kekahi mau kanaka, a ma ka palapala hopu, ua hoikeia ka la a me kahi e hookolokolo ai. I ka wa nae i noho ai e hookolokolo ma ka la i hoikeia iloko o ka palapala hopu, ua noi ka Luna Makai a hope makai paha, e hoopanee i ka hookolokolo ana o ua hihia la ahiki i kekahi la ae. Ua ae ka aha i keia a hoopanee a kekahi la ae. I ka hiki ana nae i ka wa a k@ aha e noho hou ai, aia hoi, hele mai la he’elua mau luio kanaka ma ka ao@o o na pa@e a noi mai la i ka aha, e hookuu i n@ pake, malalo o k@ kumu, aole e hiki ke hookolokolo no ka mea, ua hala ka la i oleloia ma ka palapala hopo e hookolokolo @i. No keia noi, ua ho@holo ka lunakanaw@i e hookuu i na pio me ka hookolokolo ole ia. Ke kani la k@ aka a na pio no ka paleka@a. Oia iho la no @nei ko ia lunakanawai wahi ike ka@aw@i ? Aole @nei oia i ike mamua i @a hi@ia o i@ a@o ?

 

He huakai makaikai i ke kuahiwi o Haleakala.

 

E ka Nupepa K@ko@ ; Aloha o@ :- E ae oluolu ia mai au e kou ahonui, e hookomo iho i keia mea hou maluna o kou kino lahilahi, a uila aku ma na kihi eha o ka Pae Aina H@waii, a me na makani eha o ke one oiwi, mai Hawaii a hiki i ka mole o Lehua.

 

Ua hoomaka ka nee ana o ka huakai makaikai, mai ka home olu mai o Bila, ma Paliuli, ma ka mahi@o o Paholei, ma ka hora 12 ponui o ka Poakahi, oiai na kolo hau a@ e kol@lio mai a@, a o ka makani kehau huihui hoi o ke kakahiaka, ke lawe mai ana i ke ala o na pua, a e pukukui a@a na hoa me na kihei Sekotia, he kiliopu ka hana i ka hao a ka ua Ukiukiu.

 

Eia ua hoa ma keia huakai pii kuahiwi : Ke kamaaina eleu, a he keiki l@lawai hoi no ka malu Hekuawa o Wailuku, R.W. Stone ke alakai, Lucy Nowlien. Mrs. Miriam Meek. Mrs. Julia, Miss Nancy Aimoo, Miss Mine Kekahuna. oia na Lede, a o na Keonimana, oia o J. Nakookoo, T. Hoomaha a me ka mea e kakau nei, he elua kauna a oi ka heluna.

 

Ma ke owehewehe ana o kaiao, a i ka huli ana o ka i-a o ka pawa o ke ao, ua kokoke aku la ka huakai pii aumoe ma ka aoao hikina hema o ka puu o Niiniiau, e pue ana i ke anu na lede, a e kuululu ana na Keonimana, i ka i@iki hui anu a ka hau ; ia wa koke no, na ele@ ae la ke kamaaina Stones i ke puhi puu kawau, e hoike aku ana ia i ko Nawaieha poe, ua hiki ka huakai alo anu o Haleakala, i ka hapalua o ke ala ma@a ; a ia wa no hoi i kuupau ae ai na lede i keia wahi mele :

Kiliopu mai nei e ke anu,

Kilikilihuna i kuu poli,

Konini kalaihi ka op@a,

I ke kuaiia e ke Kiowao.

A no ko makou kokoke ana aku ma kahi kiekiena, a he ne@e malie hoi ke ea e lana malie ana ma ka lewa, a na like na leo nahenahe i paholaia mai mai na lede mai, me he puali la @o ke aouli, e Hosa@a ana i ka mea ihiihi o na Haku, a pela i hele ai ka huakai me ka nani a me ka maluhia o na hoa.

 

He mau minute kai hala ae o ka hora 6 o ke kakahiaka Poalua, a e aneane ana hoi na kukuna o ka la e kiola mai i kona malamalama, ua hoomaha iho la ka huakai ma ke ana Alae a makaikai aku la ko oukou mea kakau i kona kuono. O keia ke ana e moe ai na malihini hele kuahiwi ke poeleele. He aneane paha elua mile kona mamao mai ke kae mai o ka lua. He mau minute ka hooluana ana o ka huakai, a pai koke mai la no ke kamaaina o makou, a o ke k@liopu aku la no ia o na lio maluua o na pohaku o ke alanui, a e huipa kiani ana hoi na hoa i ko lakou mau lio, no ka iini nui e ike i ka nani o

 

Akaka molale Haleakala,

I ka uwe a ke kini o Koolau,

Uwe kulou ka pua i ka wai,

Ka mea uluhua o na’lii o ka moku.

 

Aole no hoi i lihi launa aku ka lima kuhikuhi hora o ka wati pakeke i ka hora 8, ua kiei aku la ka huakai i ka lua, ma ke kualapa o Kauhuhupali, ma kahi kokoke i ke ana hoomoe haole ; a ia wa, ua kuu iho ka huakai mailuna iho o na lio, a kilohi pau aku la i na helehelena huua o ka luapele o Haleakala a me ka puu o Kaluaokaoo, kahi no hoi a Pele i ka ai i ka lepo. a no ka loaa e ana o ke kai, haalele ai ia puu. A ke kilohi aku nae ma ka aoao hikina o ia puu, e waiho kahela iho ana ke kahua kaulai o Pele ; a maluna iho o ia puu one, e waiho ana he mau pohaku maluna iho, e pii mau ana i na minute a pau. Eia ka mea i kapaia ai ia mau pohaku, he mau pohaku pii mau, e helelei mau ana ke one akeke mai na kae pali mai. aole nae e uhi ana maluna o na pohaku, aka, e haule mau ana na huna one maluna o ka puu one, a e hoopii ae ana i ka puu one iluna, me ke kau mau o ia mau pohaku maluna iho ; a ma ka aoao hikina aku o keia puu one, e okuu mai ana he 16 ka nui o na puu e ku kinikini mai ana, a he kohu lei-hala ke ku lalani o ia mau puu ; a i ka nana ana aku i ka hikina hema, e ku kilakila mai ana na kuahiwi nani o Maunakea, Maunaloa a me Hualalai ; a o ke kai o Alenuihaha, ua paholaia hoi kona ililaumani e ua ao opua, a he nani, molale, malino ka nanaina o kona mau hiohiona a pau, a’u hoi e puana ae nei :

 

Maopopo ka ike i na mea nani o Piiholo,

Ohi ka io o ka la@u o Makawao,

He nan@ia la he mahalo i ka pali o Kokomo

I huiia mai a pau na Haiku.

 

I ka hala aoa o kekahi mau minute o ka huakai i ke kilohi ana i keia mau nani, ua uleu aku la k@ huakai e puhi i oa puu ahi ma na kualapa, e auwana hele’i na a-a, a i ka punohu ana ae o n@ @wahi i ka lewa, aole e emi mai m@lalo o ka hel@na 34, e pii pololei aua ko lakou uwahi i l@ lilo, i ka lewa akea @ ka l@i, a o ka lakou ia i hoike akea aku i ka olu o Makawao, ua hiki ka huakai i ka piko l@u@ o ke kuahiwi, a ua ike hoi i na lu@ h@na nani o

 

Kilakila Hal@akala oili i ke ao,

Kohu aelo kikaha i ke kula o Kamaomao, [ hiwi,

Ua hele hoi a k@uli i ka luna o n@ ku-

He nani ia la, he uhene i ka piko-olu.

 

Mahope iho o ka puhi ahi aoa, ua hooluolo iki ka huakai ma ke ana hoomoe h@ole, @ lawe aku la o Malio i @a hoa iloko o @ hiamoe kapu o Niolop@a. @ na ka hui @ o ka makani hau o H@leakala i iniki @ mai ma n@ papalina o n@ lede, @ @ hawa@awa@ mal@e mai nana ma n@ pepeiao o na keo@ma@a, me na h@olelo naheoahe i pu@o@ mai ai k@ leo o @a n@he@he, e hoi na ui o Haleakala ua aui @a la i @a pali o Aalaloloa, a puoho like @e la na hoa. no ka liolio ana @o @ hoi.

 

Ma k@ hora 10 ponoi @ puehu aku, u@ haalele aku la ka huakai pii ma@na i @ wehi@ehi o Ha@e@kala, a hoomaka mai la ka huakai, no ka hoopulueloia e na pakaua ukiukiu, he mau minute ko na hoa o ka makaikai ana ae ma na aluna a me na kiekiena o Puunianiau, a ako mai la i na pu@ nohenohea o ka iliahi moe anu, me ka li mu lei o ke kuahiwi o Haleakala, me na pua moe ole o ke aalii noho mauna, mahope o ka pau ana o keia mau lako kuahiwi ma ka puo’o o na hoa, na kia pololei mai la ke kamaaina Stones i ka huakai ma ka ihu pololei, N@eth west me ka eleu hikiwawe a’e uhau a@a na lima i na uep@, o hou ana hoi na wawae me na kepa, a oia hoi ka’u e pua@a ae n@i.

 

Hao @a kepa ka hau o Lihue

Huki na kaulawaha o Haleaueu

Mokumoku i ka holo ino a Kalena

Ke holo la i ke kula o Kanoenoe.

 

I ka hiki aua o ka huak@i ma ka aluna o Kaholua, ua hoomaha hou ka huak@i, a ho@ na lio i ka wai, a eleu mai la na Lede i ke kui i na pap@lei o ka uka, i kinikoho @o ia mau kiui. Ma keia wahi i kaukau mai ai Stones, aia a kau ke kuni o ka ma@u laili maluna o oukou, o ka hoike oiaio, ia o ko oukou ike ana i ka n@ni o Haleakala, na ia la, ka olelo, na makou ka hooko ana, a paa na kuni ma ka lima, papali@a a me ka lae, a haalele aku la ia wahi ma ka hora @ a oi iki, a ma ka hora 2 ponoi me na minute oi, hiki ma ka home o W T Cooper, pa @ kiaha wai huihui, a mai laila mai, hoaumoe ma na hale kamaaina, a ma ka Poakolu ae haukawewe loa i ke kaona o Nawaieha, a ma ka malu hale o ke kamaaina Stones i hoomoe malie ia ai ka huakai, me ka noho aku o Mine Kekahuna a me T Hoomaha uo Kauaukiu o Makawao.

 

Ma ka Poaha ae Nov.1, ua malamaia he w@hi Pepaaina momona ma ka malu hale o Wainee, ua ohuohu me @a lipo o ka wao, a ua ai a liliha i na kohi kelekele a ka puokolu, a na ka iniki koni a ka wai Soda water i kanaenae hope aku, i ka u@i o ka huakai, me na mapu@a leo hope @a hoa i hop@ iho ai i n@ ki@ha w@i momona, good bye Haleakala, a nou ke aloha e na hono o Piilani, a hookuuia ka hu@kai me ka walohia pakahi, No Lahaina i Kauap@upili kekahi; no Kauaukiuk u kekahi, a no ka malu Hehuawa ko makou Mose A@ro@a J. N@k@ko@, a o ka mea kakau, ua huli hoi aku oia e ike i ka nani a m@ K@uaapuakea o Hana.

 

Ke ha@wi pakolu aku nei ka huakai pii mauna i ko lakou mahalo, i ka Luna Hoo pouopouo, me ka walohia pu me k@ ohaoha i na keiki ulelehuakepau o ka papa pai.

Owau no me ka mahalo. B.W. KILIHAUANU.

Na let@ a ka lehulehu.

 

E oluolu oe e ka Luna hooponopono e hai mai maloko o kau nupepa maikai, aia la mahea e ku nei ka Halealii Iolani ma keia aupuni ?                      MEA LAWE.

 

[Ma ka mea a makou i ike, aole he Halealii Iolani e ku nei ma keia aupuni, oiai, ua wawahiia ka Iolani Hale mua.]

 

Ua kaua ia anei ke kulana@auhale o Konatinopela mamua e na Rusia, a ua lilo aeuei i kekahi mana aupuni a ae ?

 

[Mai ka wai i lilo ai i na Tureke i ka 1453, aole loa i lilo ke kulanakauhale o Kon@tinopela ia Rusia a i kekahi mana aupuni e ae.]

 

E oluolu oe e hoike mai ia’o ma ke Kuokoa, e hoomau ia aku ana anei ka puka ana o ke Kuokoa no keia makahiki ae, a malalo la owai kona hookele ia ana ?     LAWE PEPA.

 

[Ma kau ni@au ia makou e ka makamak@ ke @e aku nei makou, e hoomau ia aku ana no kona puka ana no keia makahiki ae, @ mal@lo o ka hookele ana a kona kakauolelo nui.]

 

No ka pohihihi, ke noi nei @u i ko ka hookele o ke Kuokoa, e h@i mai i ka haina o keia ninau. O ka ho-a ana i ke ahi ma ka la Sabati, no ka po@o kino, he hehi Sabati aenei ia ? A o k@ pau @hi ma ka la Sabati, a holo na kaawai, e heni Sabati aenei lakou ?            MEA NINAU

 

[Ma ke kanawai o ka aina e waiho nei, a ua mea a pau e kue ana i ka h@ano a me ka maluhia o ke Sabati, he hehi Sabati ia.]

 

E oluolu ko@ hookele e hai mai ia’u ma kau pepa i kekahi mau k@hi@ohi e p@li ana no ke daimana, -mahea koua wahi i loaa mua ai, pehea e kahiko ia a, ka dute no ka lawe ana mai i keia aupuui ? JOSEPA.

 

[O ke daimana mua i loaa ai, mai Inia a me Ber@zila mai; e kau ia ma na lima ke hana ia i ke komo, a me kekahi mau mea e ae; a o ka dute no ke daimana oki aniani he umi kenet@ ma kekahi mau wahi, a m@ anei nei, aole makou i ninau.]