Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 48, 1 December 1877 — Page 2
| This text was transcribed by: | Robert Y. Lee |
| This work is dedicated to: | Mr. Robert AhYen and Mrs. Lucy Pacheo Lee |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Na hana ano @ui nalowae ole iloko o 12
makahiki.
Ko Hawaii Iobile i ka 1870, ka make ana o Kamehameha V me ke kauoha ole, ke koho lokahiia ana o Lunalilo i moi e ka makemake o ka lahui, ke bapaiia @a o ke kuikahi kalepa i ke au o Kamehameha V a me ka nele ana, ka paio noi no ka pono e haawi ia Puuloa i loaa ke kuikahi a me ko Lunalilo hoole ana, ka make kauoha ole ana o Lunalilo, koa hooili ana i kona mau waiwai ma ke ano aloha makaainana, kona kauo@ ana e kanu pu ia oia maweena o na kupapau o kona mau makaaioana, ka hauna3ele o na ko, i ka wa o Lunalilo, ke kol@oia ana o Kalakaua i Moi, ka ulupuni o na makeainana i ka huhu ma ka la i kohoia ai, ka boehaia ana o kekahi mau lunamakeaiuana, koa kaapuni ana i na moku, ka hapaiia eua o ke kuikahi panailike a me ko ka moi holo kino ana i Amerika, ka hoololo io ia ana o ke k@ikahi panailike, ke au kahu aupuni, ka hanau ana o Kaiuleni, ka make ana o ka Hooiliua o ke kalaunu o Hawaii nei i Aperila 1877, ke ku@uia ana o Liliuokalani i Hooilina Alii, ke kaapuni ana o ke Alii ka Moiwahine e k@kulu i na ahahai Hoola Lahui, ka holo ana o Liliuonamoku a kau ilana o Kaule, ka hooholoia ana o na laiua mokuahi mai Kikane a Kapulakiko me ke kipa ma Honolulu nei, ka loaa ana he mokuahi Hawaii holo pili aina hou, koa loaa ana he ona miliona ma Lahaina, ke kukuluia ana o kekahi mau hale @ ma Honolulu nei, ke ala nui ana mai o ka lahui e mahiai i ua aina, ka make ana o na makua alii Kekuanaoa a me Kanai@a, a pele aku a pela aku.
Ua hakilo loihi au i keia mau makahiki aenei i hala no ko kakou @ill ana i inua ina ke ano aupuni, ua maopopo ia'o, ke emi nei ko kakou heluna i kela a me deia wa. He mea hiki ole i kekahi aupuni ke k@ loihi, ke ole e hoomahuahua ia kona lahui ma na alo a pau. A iua aole e hiki ia kakou ke hookawowo i ko kakou aina ma ka hoopulapula ana i ka lahui, alila, ua kokoke loa kakou ma ke kae o ka manawa a na aupuni @ui e hookuu wale mai ai ia kakon na kakou e o@a lama iho ia kakou, a unuhi aku lakou i ko lakou mau luua aupuni.
O ka mea hoi i maalo mau i mua o ko'u mau makai na wa a pau no ke ano o ke kanaka Hawaii, oia ka hookano o ko kakou mau kanaka uj, ka hookiekie koke mai no ke loaa na kulana kiekie ae, ka uhauha ke loaa na haua maikai, ka akiaki aku i kekahi i ka manawa e apoia mai ai kekahi e na oihana. Ua lilo keia mau mea a pau i pula kau maka mau no'u.
A iloko o keia noho loibi ana ma keia oihana nui a hanohana he hoolaha nupepa, me ka ike aku i ka haule make ana o na nupepa i helu mua ia aenei mamua, ua kolio ko'u manau, he aneane liiki ole i kekahi nupepa ke ola loihi ina oia ma ke ano pili hoo@ana wale no e hele ai, a @ole no hoi he mea pono i kekahi nupepa ke kue i ka aoao hoomaoa a keia lahui i aie nui ai.
Ua manao no hoi au, owau wale iko no paha ia, aole e pono i keia au hou ke noho wale me ka nupepa ole ma ko lakou hope e malama ana i ko lakou mau pono.
OWAI KA HAWAII OIAIO ?
Aole au i hoopa ma ko'u mau manao maluua'e nei no kekahi mea e hoohalahala ai kekahi a me kekahi o na lahui waihooluu ano like ole e noho pu nei me kakou, no ka mea, ke manao nei au, eia no kakou a pau maluna o ka waapa hookahi, a eia wale no ka pono, e hoe like kakou, a o ka poe a pau e hapai nei no ka hooholo ana ia Hawaii imua ma ka waiwai ina ia he malihini a he kamaaina, ke manao nei au he Hawaii oiaio no ia.
KA MANAO LILI O NA KAMAAINA.
Ua pa mau ma ka pahukani o ku'u mau pepeiao i keia mau makahiki hope mai nei, kekahi lono ano nune mawaeua o na kanaka ponoi iho nona ka aina, no ka lilo nui o na oihana aupuni i na haole a manao ole ia na kanaka Hawaii. A ke akena nei kekahi peo Hawaii, ua hiki loa i na kanaka Hawaii ke hookele i ko kakou aupuni imua ma o na Hawaii iho. Aole au i wikiwiki e pane aku ma ka aoao ae o keia kumumanao a na kamaaina e nune nei, no ka mea, aole i piha ka poho lima i na kanaka Hawaii kupono e noho ma na oihana kiekie o ke aupuni. Ua manao au, ua hiki no i na kanaka Hawaii na oihana liilii o ke aupuni, e like no me ia e kaana ia nei i keia manawa. Aohe o ka lele kamoko e aku no i kinohi a hookele hemahema i ka moku aupuni. O ko'u mea minamina n@i, o ka hookomo ia o na noonoo ano lili iloko o kekahi o na poe Hawaii e ano kue ana ma ke ano lahui. Ke olelo aku nei au maanei, mai noonoo no ia mea.
Eia wale no ka hana nui i koe, e hookawowo kakou i ko kakou aina aloha ina ka hooulu nui e paniia na makalua o ka poe e hele nei i ka lua. E ku kela a me keia mea oloha ia Hawaii nei ma kona wahi maluhia, a e pani i ka holomoku ana o ka lahui i ka make. E hoopiha mai kakou i ka aina me na lahui naauao e loaa ana ia kakou. E ae aku, e hele mai ke kane a me ka wahine a me ka ohana e noho ma Hawaii nei, a e loaa iaia ka malama pono ia ana o kona maluhia me ka maikai. Mai kaukai kakou, aole hoi e kali aia na ka lahui o ka aina nei wale no e hooulu. E noonoo ma ka mea e hooloihiia ai ko kakou kuokoa. Mai manao kekeue kakou. E lokahi ka manao e pupukahi e hooho e ola mau loa o Hawaii !
Na Kolana Kiekie i loaa ia'u.
I loko o keia mau makahiki loibi a'u i nohohana hoomanawanui ai no ke Kuokoa ua hauoli au i ka hoike aku, ua nui na makamaka a me na hoalauna i loaa iau, na hale kipa a me na hookipa aloha ana, mai na lima nai o ka lehulehu o na kama a elua; a maluna ae o keia mau mea, ua hoodiekie ae au ma na kulana hanohano o ke aupuni, oia ka Hoa no ka Aha Kukamalu, Lala o ka Papa Ola Hawaii, Lal@ o ka Papa Ola Haole, Hoa o ka Papa Hoopae Lima Hana, Hoa o ka Papa Hoonaauao o ke Aupuni, Komisina o ka Hoikeike nui o Piladel@pia no na mea Hawaii, Luua Ohi Aunau, Luna Hoohana o ka Puali Ki@ai Abi Hel@ 4: Ua aie nui loa au i na hoohanohano ana a pau i loaa ia'u i ko kakou Moi. No ka nui loa o keia mau haawe o ka hanohano, ua noi au e hookuu ae ia'u mai ka @oho ana lala ae no na Papa Ola a i elua a me ka Papa Hoopae L@ma Hana, a o ke koena aku, ke paa nei au. Aole no ka hiki ole ia'u ke lawelawe i na oihana a'u i waiho aku nei, aka, no ka luulun maoli no.
Ka Hopena.
A i ka poe a pau no lakou na manao hoohoihoi i loaa mai nei ia'u ma na palapala, e pahola mai ana i ko lakou mau lima kokua e hooikaika lakou e kokua iau a oi ae mamua o ka wa i hala, ke lawe au i ke Kuokoa a hookele aku i ka 1878 aenei, ke apo mai nei au ia @au lima a pau me ke aloha, aka me ka minamina au e pene aku nei ia lakou pakahi ua nele ke kanaka Hawaii i ka pepa ole a e lilo aku ana ia hai, ka poe hoi aole i loaa na kaau olelo ana me kakou, e like me na wa loihi i hala aku nei a ke kanaka Hawaii i noho ai ma kona poo. Aka ina e hiki mai ana he wa no ke kanaka Hawaii e ku ai maluna o kona aina iho a hookele kau i nupepa no ka pomailai a me ka holomua o kona aina a me kona aupuni, alaila, e kahea hou aku ana no au ia oukou. Aka no keia manawa, e hookuu aku kakou na ka poe e lawe malihini ae ana i keia hana nui e ioni no lakou iho.
I ko'u hookuu ana aku i ko kakou Kilohana e kaa iloko o na lima o ka poe aole i kamaaina loa a i lealea pu ua luakeha olelo ana me oukou, o ko'u @ini hope loa, o ko'u pahola aku i na hoomaikai palena ole ana maluna o ka poe a pau i kokua nui mai ia'u iloko o na makahiki he omiknmamalua i hala ma ka hooholo ana e ku loihi ke "Kuokoa," oia na makua o ka ;pono, na kahu ekalesia, na Luna Kuokoa ka poe lawe, na makamaka, na hoaloha a me ka poe no a pau i hilinai maluna o ko'u hookele ana. Ke hoike aku nei au me ka hookamani ole, ua aie nui aju ia lakou, a e hoonamia hoi ke Akua Kahe kolu, no kona malama ana mai i ke ola o kona kauwa haahaa loa nei iloko o na makahi loihi i hala. Me Ke aloha pau ole.
IOSEPA U. KAWAINUI.
He ilio kaulaua
O kekahi o na ilio kaulana o na la i hala, o Bele ma ka inoa; o ka inoa o kona kahu o Mekia Sartorius, ka mea i hookau ia aku i na hanohano o ke Kea o Victoria, no kona koa me ka wiwo ole ma ka hoouka kaua Ashantee.
O keia ilio o Bele, ua ukali pu aku ia me kona haku ma na wahi mehameha lau kanaka ole o kana huakei kaahele mai ka muliwai Volta aku a hiki i Akim ma ka hikiua aku o Assi@, ma ke alo aku o na puali koa Ashantee. Ua hoolehe aku keia ilio i na kauoha a pau a kona kahu, ma ke ano me he kiu la ma na kula o Inia, a na hele oia maluna o na pae mauua Himalaia he 19,000 kapuai ke kiekie i heleia; ua hele ia e ia o Asia waena, Tibeta a me na wahi e ae.
Ua olelo ia ma ke kaua nia Aferika, he hana nui kana i hooko ai. I kekahi wa, oiai, e makaukau ana ke anaina no ka hoohiki ana ia Sir Kale Makatby no ka haawi ana aku i ka hanohano maluna ona no ka hooko pono ana i kana hana, ua lele mai la ke alii o Akim a ku maluna o ke pakaukau, no kona piha hauoli, ia wa e moe ana keia ilio malalo iho o ke pakaukau, a i kona lohe ana i keia mea halulu, ua puka mei la oia iwaho a lele aku la maluna o ke pakaukau a huki mai la iaia ilalo-ua hookahaha nui loa ia ke alii no keia mea, ak@, ua hoopau ia kona kenalua ma ka ike maka ana i ka hana i hanaia e kei ilio mamua aku, nolaila, lele iho la ia mailuna iho o ke pakaukau a noho maluna o kona noho. E hookomo ia ana oia no ka hoekieke ana ma kana mau hana i hana ai.
He hoopuiwa gula hu ma Waialua kai hoea mai i Honolulu nei inehinei, e hoike ana, ua loaa ae i kekahi keiki hapa liaole o Waialua, he lep@ gula he paona ke kaumalia, aka, ke kali nei makou e lohe pono i kona nele ana. He kanalua ko makou i ka loaa ana o ke pula ma keia mau moku a ka pele eli aina i noho ai. Aka, aole nai paha ia kakou ka ike i na wa a me na kau.
H@olaha-O ka p@ a pau i ku ika Aahau, a@e i h@ia@a @ ko iakea @ a ke kanawai i ae ai. e kea @ ia kakoa ka hoopoieiei@a ma Keia keena, a hiki i ka ka D@maka ae nei. J O CARTER, L Ms@ma Buke Kee@ Waiwai. Novemaha 6, 1377. @42
Na ka Poao@o, ia @ o Desemsha 1@uu, l ka hora @ auina ia, e kumia a@ ana ma ke k@da@. ma ke aha kome o ka @ manka o a@iant Haia. E@, @ Lai, e wa@he ia ma ak@kai. Waikiki: a penei ka @ o na eka o ke@ a me kea @ eka, @ eka.
O ke @ a me ka Pai@pala Ana@ina o na aina l eieleia mai@, e ike la no ma ke Keena Kaiaiaina.
J. MOTT SMITH, Kahina Kaiakioa.
Keena Kalalalaa, Novema@ 4, 1877. @32 @
Keena Waiwai. Hono@alu, Nov. @, 1877.
Houlaha-O na mea a p@u e @akemake aoa e maopope pono ia lakau na aahau o ua wai@a@ i auhanis mama@ o ka @oopaka ana o ka aha@kiekie i ka oleio hooholo. e @ ho ia kakou i@a h@oaauae @ mai na Lua@ Halu mai, aka, iua ua pau e ka hana a ka Luea ileia. e @ keis K. O pa hoopli a p@u mai na auhau ana @al a ka Luua Heiu maiuna o na waiwai, e @ke maopopoia lakou. J O CARTER. Malauna Bure Nui o ke Aup@i.
Ua hookehuia na kanaka malalo ih@, i mau Laha no na Papa Hoopil Auhau o ka 1@77.
Oahu.
Honolulu---------------E. P Adams. A S Cleghorn.
Ewa and Waenae------H U Mahi. Kaanaana.
Waialoa------------------S F Anderson. N Kaiaikawaha and P Kahaiehia.
Koehauloa----------------Wahinemaikai. J Naili.
Kooiuepake----------------Edwards, P Kahunu.
Maui.
Lahaina-----------------------T @ Forsyth, A Pali.
Waileka------------------------W F Mossman, J Haole.
Makawao------------------------F L Clark. M Kapilie.
Hana-------------------------------M Kahunaaiole. Sam'l Kaal.
Molokai----------------------------J Kaoo J Kekuhi.
Lanai---------------------------------J Nahia@p@, Apaki.
HAWAII.
Hilo------------------------------------I P Sisaoa. E Richardson.
Puna------------------------------------S H Kasihili, Kapahu.
Kau--------------------------------------C N Spencer, J Kauhane
S. Kona-----------------------------------H Cooper, S Kekumano.
N. Kona------------------------------------H N Kahula. H Greenwell.
S. Kohalo------------------------------------G C Williams, Z Paakiki
N. Kohala-------------------------------------I Wood. D K Naia;paakai.
Hemakua---------------------------------------I K Kauuamano, R P Kuikahl.
KAUAI.
Koloa---------------------------------------------G T Shipley, A K Mika.
Wai@nes------------------------------------------P R Hon, G B Rowell.
Lihue------------------------------------------------S Kaiu, S W Wlicox.
Hanalei-----------------------------------------------A Kana@onui, R :Puiki.
Anahola------------------------------------------------Kala@nne. Kaaka.
Nilliau---------------------------------------------------Keale, Kimo.
J. M. KA;PENA, Kuhina Waiwal.
Deena Waiwai, Nopvemaba 6, 1877. 832 lni
Hoolaha.
O na Bona Aupuni Hawaii ma na puu dala he $100, $200, $500, $1,000 a me $5,000. e uku aku ke Aupuni he 7 deneia no ka makahiki, a e ukuia iloko o aoie e emi malalo c umi makahiki, e hiki no ke loaa ma ka puu daia e kau palenaia ai, a hiki i ka wa e hoike hou ia'ku ai, ke noi mai i kela Keena. JOHN M. KAPENA, Kuhina Waiwai.
Keena Waiwai, Aug. 27, 1877. 828 tf
Hoolaha.
O na Kahu Malama Keiki, na Lunahooponopono Waiwai, na Lunahooko Kauoha a Kahu Malama Waiwai e ae paha e makemake ana e hoopukapuk, ke hoike ia'ku nei ka lohe ia lukou, e hoopukaia no na Bona Aupuni Hawaii, na @uu dala he $100, $200, $500. $1,000 a $5,000 paha, ma ka @kupanee ma ka 6 keneta no ka makahiki, ke noi mai i kela Reena, a e kau palenala no me ka @ul o ke daia e hoo;puka'l. JOHN M. KAPENA. Kuhina Waiwai.
Keena Waiwai, Aug. 27, 1877. 828 tf
HE HOOLOLI i manaoia no ka Pauku 20 o ke Kumukanawai i haawiia ma ka la 20 o Augate, M H 1864, e like me na olelo o ka Pauku 80 o ia Kumukanawai.
E hoololiia a ma keia na hoololiia no ka Pauku 20, ma ke kapae ana i ka huaolelo "Ahakakau" mamua iho o na huaolelo, "iloko o ka Hale Ahaolelo," a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
Pauku 20. E maheleia ka Mana Nui o ke Aupuni i ekolu Apana okoa, oia hoi ka Mana Hooko, ka Mana Kau Kanawai, ka Mana Hookolokolo.
E ku kaawale ia mau mahele ekolu ; aole hoe e noho kekahi Lunakanawai iloko o ka Hale Ahaolelo.
Aponoia i keia la-----o-----M H 1876
HE HOOLOLI i manaoia no ka Pauku 6, o ke Kumukanawai i haawiia ma ka la 20 o Angagte, M H 1864, e like me na olelo o ka Pauku 80 o ia Kumukanawai.
E hoololoia a ma keia na hoololiia no ka Pauku 61 o ke Kumukanawai, a penei e heluheluia ai ua Pauku la :
Oayjy 61, Aole no e kohoia kekahi i Lunamakaainana ina he pupule a he hupo paha, a ke ole ia he kanaka malalo o ka Moi, a ke hiki ole aku oia i na makahiki he iwakaluakumamakahi, a ke ike ole hoi i ka heluhelu a me ke kakaulima, a ke maopopo ole hoi iaia ka helu wailai, a ke ole hoi oia i noho ma keia Aupuni i ekolu makahiki, mamua iho o kona kohoia ana ; a ke ole hoi ona waiwai paa, a waiwai lewa paha i maopopo i hinia ole iloko o keia Aupuni e like me elima haneri dala.
Aponoia i ka la-----0-----M H 1876
NA ANOAI O KAUAKANILEHUA.
E ka Nupepa Kuokoa ; Aloha oe:-----
Ano, akahi no au a hoomanao ae i na mea hou o ka aina nei, nona ka ua kaulana he Kanilehua, oiai au e kilohi ana @ kou kino holookoa i na manawa a pau, me he mea la, o Lahaina a me ka aina haaheo o Kohala, ka oi aku ma ka hoopuka mau ana i ko laua mau mea hou, e kaena mai ana no hoi ko Lahaina mau keiki i ke kulana o ko kaila noho ana, pela no hoi ko Kohala mau keiki e puka pai ae ana i ke kulana o ko lakou aina, e hoikeike ana i ke au nui me ke au iki.
Pela hoi au i hoomanao ae @i i na mea hou e Hilo Nei, nona ka olelo ia ana, o Hilo nei o Hilo ua nui. He oiaio kela. aole he mea nana e hoole ae aohe ua. E hoike aku a@a au ma @a mea ano nui wa'e no.
O ke kulana o ka aina, e huli papu aku ana lona nanaina i ka hikina, ma kahi o ka la e hoea pono mai ai, a hoolei mai i kona mau kukuna malamalaina. O ka apana o Hilo nei, kekahi o na apana waiwai nui o Hawaii mokupuni, mamua o na apana e ae o keia mokupuni, mamuli o ka nui hooikaika o na haole kamaaina o keia apana, a me na kamaaina ili ulaula o Hawaii Ponoi kekuhi.
Ke kulana o na ohana.--Elua no ano o na ohana o ka noho ana, he kuonoono a he hapa kuonoono kekahi, he nui a lehulehu na hale laau o na oiwi ponoi o Hawaii nei, e ku ana mauka @ makai o ke alanui. E hoomaka ana mai Hilo taona a hiki i Laupahoehoe, he mau haie i kukulu ia me ka maikai mamuli o na hooikaika ana.
O ka nui o na mahiko o keia apan he 11, mai na mea kahiko a na mahiko hou. Eia na inoa o na mal@iko a me na @na o lakou pakahi: Amauulu. Poonahoahoa ka on@, Gov. S. Kipi me kona aina mahiko, Paukaa, S. L. Austin ka ona: Papaikou, E. G. Hitchcock ka ona; Onomea, C. Austin no ka ona; Pepekeo. C. Afong ko ona, Kaupakues, C. Afong & Co, ka ona; he hui nui keia a kuonoono maoli, Honomu, Mr Kirrehoff ka ona; Hakalau, Mr. Green & Co, ka ona; Laupahoehoe, Lidgate a me W Campbell na one; Ookala Plantation, F. Spencer & Co, na ona; he hui hou keia, ke ulu nei ko, he mau hui kanu ko e ae kekahi, no na kanaka maoli ia; me he mea la, o ke kiekie keia o ka apana waiwai nui, he nui na apana kanu ko i koe e waiho nei mai Laupahoehoe a hiki aku i Hakalau.
(Aole i pau.)
Olelo Hoolaha.
Ke paipaiia aku nei na Luna a me ka poe a pau e noho aie ana i ke "Kuokoa" e hookaa koke mai i ko lakou mau aie mamua ae o ka pau ana o keia makahiki 1877. A ina aole e hookaa ia mamua ae o ia manawa, alaila e waihoia no ka hana na ke Kanawai.
H. M. WINI,
Luna Hoopuka.
Ka Nupepa Kuokoa
ME
Ke Au Okoa
I HUIIA.
Published every Saturday, $2 a year
HONOLULU, DEKEMABA 1, 1877.
Ua HOLO AKU ke Alii ka Moi i Kauai i ke ahiahi Poalua iho nei maluna o ka moku kuna Marion.
Aia Na Kama Alliwahine Liliu a me Likelike ma ka ehukai o Puaena kahi i luakaha ai i keia mau la A ka Poakahi aku, e hoomaka ai ka huakai alii e nee ae ma ka lae o Kaena a hoohiki loa mai i Honolulu nei i keia Poaha aku.
I Ka Poakolu iho nei, Novemaba 28, oia ka puni ana o na makahiki he kanako lukumamaha o ko Hawaii nei noha Kuokoa ana malalo o ka ae ana mai a na mana nui o Beritania Nui a me Farani, Aohe ano nui o ka malamaia ana o keia la ma ke kulanakauhale alii, @o ke kupipi loa o na la kulaia a akoakoa iloko o ka malama hookahi. Ua kiia na pu aloha he 21 mai na elemaku e mai o Puowina i ka hora 12 awakea.
Ke Keokoke loa mai nei ka wa e kahea ia mai ai keia lahui e koho i mau poe hana kanawai no lakou. Me he mea la ma ka nana aku, he eiwa wale no mau Poakolu i koe, a hoo ka poe a pau i koaa ka pomaikai o ke koho balota ia lakou i mau balota no ka poe a kela a me keia iho e apono ai. Aole makou i manaka i kela a @ne keia kau koho balota lunamakaainana i ke ao ana aku i ka lehulehu, e koho i ka poe naauao io maoli, hoopono a i ka poe a pau i ake nui e hooholo ia Hawaii imua ma ka pomaikai a me ka waiwai.
Aole hoe e koho i ka poe aohe o lakou kuleana i ko kakou mau pomaikai, aole hoi i ka poe kupono loe loa e like me kekahi poe i hoao ia mai nei i kela mau kau aku nei a maopopo ke kaupaona oki loa.
E hookanaka kakou e Hawaii, a e koho aku i ka poe e hoohilahila ole ia ai ka aina a me ka lahui, a aole hoi i poe hoohoka mai i ko lakou poe haku nana i koho aku.
HUAKAI MAKAIKAI
---A---
Liliuonamoku.
[Kakauia e Ulumaialii.]
Maunawili, Nov. 18-E kuu Kuokoa Aloha.-E@a au ma keia huli o na Pali Koolau e kaka@ aku nei i keia moolelo o ka huakai makaikai a Ka Mea Kiekie Ke Alii Liliuokalani, i ukaliia e Kona Kaikaina Alii Ka Mea Kiekie Ke Alii Miriam Likelike.
I ka hora 9 a me 30 minute o ka la inehinei, haalele aku la ka huakai alii i ka huina o na alanui Emma a me Beritania, a holo aku ke Alii nana ka huakai ma ke alanui ae o Makapuu, a o ke kaikain@ alii hoi, huli aku la kona kaa a pii aku la ma ke alanui Pali o Nuuano me kona mau akali oia o Owen J. Holt, ka puuku o ka huakai alii a me kekahi poe e iho, a o ka @akai hoi a ke Kama Alli wahine, huli aku ia ia me na holoholo lio i hiki aku paha i ke 35 ka nui o ka poe wale no i paka kepau i hele hoi a papahi na lipine e wewelo ana i ka lawe lai a ka makani, no@ Liliuonamoku ke popohe ana iloko o ia eleeie.
Ua kahikoia na lede me na lole palu maluna iho a me na lole wawae baluma malalo ae, a o ko na keonimana hoi, he palule palu iho maluna a he wawae eleele ae o lalo. O ka huakai e hele nei ma Makapuu ae, o ke Alii ma ke poo, a o ke alakai o Mr. James Holt, ma ka aoao hema a o George Holt, oia paha ka @uk@ loa o ka poe o ka huakai, ma ka aoao @kau: alaila o ka huakai aku mahope. E@a na lede ano Koikoi, Mrs. C B Wilson, Mrs Haleskala Hart, Miss Sophia Sheldon, Miss Aki, Losaria, Miss Mere Amara a me kekahi poe e iho, he papa inoa loi@i ke hel@ pau i@. O na keouima hoi, o James Holt, Wiliokai, K@n@wai, ka mea e kakau uei a me kekahi poe e aku a lehulehu wale.
He la malumalu ka la a na alii i haalele iho ai i ko lakou kulauakauhaie alii. Uahunaia na kukuna welawela o ka la, a o ka mea i haawi lukomaika ia mai, o ka makeni e lawe mai ana i ka olu kohai.
Holo aku la makou o ke kula o Kanua, pii aku la i Pohakikeke a iho aku le i Waialae, he lai wale no ia, Aohe nana a ka poe mua, he kuehu wale no.
O Waialae keia, e holu nape mai ana no na lau niu i ka makani, alaila hoomanao ae le ka mea kakau i kona mau la kamalii e hele hookahi ana ia kula.
Hiki aku hoi i Wailupe, Oia Mau no, o na wahi kulana hale hoi ke ano e iki. O Niu aku, ua ano hou ae ia ma ke ku ana o kekahi mau hale laau hou no J. Perry a me M. Pico.
Kainepa aku la makou a iho ana i ka makaha o Maunalua. Malaila aku a pae ana ma kela kula o Koko.
Haliu aku la na alo i Kawaihoa, kaalo ana ka puu kiekie mauka iho, nona ua hu ana o na aka he lehulehu. Hoomaka mai la kekahi lede e ninau i ka inoa, mino aka iho la au a hoole aku la. Pane mai la hoi kekahi, pinau aku oe i ka mea mahope iho ou. Pela aku ka hele ana, aohe mea loaa iki. Ninau aku hoi i ke kamaaina e alakai ana, aohe no ne hai ia mai. I ka 1857, ua hele mua au ma keia alanui a na lohe i ka inoa ia wa. Hoala mai la au i ko'u mau hoomanao ana o ia wa me ke ake'e loaa ae ka inoa, a mahope loa haupu ae la au a akaaka iho la au owau wa le no. Manao paha kekahi lede ua loaa ia'u ka inoa kaukolo loa mai la ia e ake o ka hai aku. Aole nae au i a@ iki e hai akee aku.
Hiki aku la makou i Makapuu i ka hora 12, alaila lele iho la makou mailuna ihe o na lio, a kai wawae aku la. Aole o makou mea i pilikia ma keia iho ana, a aohe hoi mea i a@ e kau no maluna o kona lio a iho aku. I a u i hele mua ai ma ia alanui i ka 1857, kau no au iluna o ko'u lio, a i ka 1862 mai, hele no au mal@ila e maikai ana no, aka i keia wa ua ino loa. Aole paha i hana ikiia ua alanui la i ka hapana Kenetuia i hala aku nei. No keaha mai keia ?
Hiki aku la makou i lalo o ka honua, a hoomaka iho la no kekahi manawa. O ke alii, na lede a me na keouimana, aohe i loaa i kekahi o lakou ka mea e hookuihe a i ka huakai a ke alii. He hapaha hora paha ka hoomaha ana, alaila, nauue iki aku la a holo aku i ke kula o Waimanalo.
A mahope ilio o ka hora 2 o ka auina lai hoohiki aku la makou i ka aina kanu laiki o Akona, ke keiki malihini o ka aina pua i pahola e mai i kona lokomaikai i ke Alii @ana ka huakai e kipa ma kona hale, ke hiki ma Waimanalo, mamua o ka hele ana o ka huakai mai Honolulu aku.
I ko makou hoea ana aku, aia he lanai e ku mai ana, he hae e welo ana, he puulu pake e kuku mai ana ma o a ma o o ke alanui e komo aku ai i'ka hale, ua hal@iia ke alanui e komo aku ai me ke akaakai, a maloko o ka lani a me ka hale, he mau papaaina i luluu i na, momona. Hawaii a haole, a'u i manao mua ole ai e paholaia mai ana la kekahi papaa@ua pela.
I ko ke alii hoomaka ana e lele mailuna iho o kona lio, ia wa, ua ki@ia mai he 21 kani ;pu kau poohiwi no ka hoohanoliano ana iaia, mai hekahi mau pake mai i hookaawale ia o ka lakou hana ia.
Luakaha iho la ke alii a me ka huakai ma ke ano hoomaha, aka o ka mea nana ka papaaina, ua makaukau e oia ma@ua, a i hakalia wale no ia makou. A i ke komo ana e ai, ua alakaiia ke Alii e Akona a hoonohoia ma ke poo o ka papaaina, a o na hoa e ae ma kela a ma keia aoao o ke pakaukau. Noho iho la kela a me keia, a mahope o ka amama ana o ka pule a ka lunakauawai. ua hoomaka ka ai ana. Aohe mea au e ne ae ai, no ka mea, ua pau i ka unuia a lako mamua o ke alo. O no i na mea ai Hawaii ai e like me ka makemake; ui ae hoi i na mea ai haole, hoonuu e like me ka hiki. Eia ka olelo a ka mea hale, "ai e like me ko oukou ai ana ma ko oukou mau hale iho."
Ia manawa, ua kuu akea ia ka papaaina i na malihini. O ka poe pu@i keia i na mea ai p@u ka nuk@, haule ae hoi i na mea haole, he ola kela. Ua oleloia aole kekahi papaaina i kukuluia ma na paia o Waimanalo iloko o keia mau makahiki loihi, e like me ia ka lako a me ka hoonuauuaia ana o na mea ai. Ina owao ke alakai o ka huakai, ina la ua hiki ia'u ke haawi ae i na mahalo piha ana a pau maluna o Kkona, ma ka inoa o ke Alii nana ka huakai, aka, aole ia o ko'u kulana. No'u iho a me ka poe a pau i ai pu me a'o me ka mahalo aku, mahalo mai, ke haawwai aku nei i ko makou hoomaikai nui no ke kamaaina nana i homakaukau i keia papaaina noi.
(Aole i pau.)
NA NU HOU KULOKO.
Mahope aku o ka la 31 o Dekemaba nei, e manao na mea a pau, aole kuleana o kona Kakauolelo nui ma na hana o ke Kuokoa.
Ma ka Poalus ae nei e malamaia ai ka halawai malama o ka Puali Kinai Ahi Helu 4, a nolaila, ua makemake ia na ;poa a pau oia puali, e akoakoa piha ae ma ia po.
Aohe mau mea ano nui i malama ia ma Honolulu nei i ka la 28 aku nei o Novemaba i hala. He wahi lealea hoio lio a kaa lio wale no ka mea nui ma ia aluna ahiahi.
Ua lohi mai nei makou, ke hoomaka mai nei kekahi mau paa balota lunamakaainana o ke kaona nei e hookapaa ia lakou iho.
Ua apa loa mai ka puka ana o ka Lahui Hawaii a i ka Poalima iho nei. Ua haaleleia kona la puka mau. No ia kumu ua lohi iki ke Kuokoa a i ke awakea o keia la.
I ka la 16 iho nei, i ka wa a kekahi poe kanaka e eli ana i ka pali ma ka mahiko o Onomea i Hilo, hiolo mai la ka pali a make iho la he elua mau kanaka Hawaii.
I keia Poano, e kuai hope loa ia ai na lole maloko o ka Halekuai lole laau o Ake ma e ku nei ma Moniaahaae. Ma keia mua iho, e hoihoiia ana ke kuai ana malalo o ka Hale U@nihepa hou loa o Burua ma.
Ua lohe mai makou, o ka pa a me ka hale pohaku o Kauka Gilliou i noho iho nei ma ke kihi o na alanui Nuuanu a me Kahu@apule, ua lilo aenei ma ke kuai i kekahi o ko kakou keonimana pukiki kamaaina, oia o Silevere no ke kumukuai he umi tausani dela.
Mahope iho o ka hora 4 paha o ka wanaao Sabati iho nei, ua puka ae kekahi ahi ma kekahi wahi kale kioea mahope iho o ka Hale Hoohainu Rama "Bee Hive," aka, no ka ike e ia ana a me ka eleu o na keiki kioai ahi, ua pio koke ke ahi me ka pau ole o ka hale okoa. Pakele maoli kela hapa o ke kulanakauhale i ka makani ole a me ka eleu o ka poe kokua e kinai iho.
HALAWAI MAKAAINANA.-Ua konoia mai hakou e hoike aku i na kanaka a pau o Molokai, e malamaia ana he halawai makaainana ma ka luakini o Kaluaaha, ke hiki aku i ka la 1 o lanuari, A. D. 1878. A o ka poe a pau e makemake ana e holo balota lunamakaainana ana i keia makehiki ae no ia apana, ua kouohaia lakou e hele ae e hoike i ka lakou mau kumu e hele ai.
EIA HOU NO UA POE PAKE!-Ua hiki hou mai nei ma ko ko kakou mau kaiaulu, he 101 mau pake hon loa-o lakou nae a pau he mau kane wale no, aohe mau wahine iki. Pehea keia hana? Pehea la auanei ka liihi o ka manawa e lawe wale ia mai ai no o na pake kane aole he mau wahine kekahl? Aohe kaula e ae nana e wanana oai i ko kekou hopena ko na Hawaii ina o ka hana mau keia o ka lawe wale mai no i ua kane me na wahine ole.
Na Leta a ka Lehulehu.
E olaolu oe e hoike mai e ke Kuokoa, owai la o na aupuni ke kiekie o na aina e ma na b usela huita ? MAHIAI
[Ua ike iho makou ma ka hoike hapaha a na Luna Hale Dute, ua hoohua mai ke Aupuni o Rusia i ka 1870, he 221,716,000 busela huita ; o Farani i ka 1873, he 237,998,000 busela, a o Amerika Huipuia no 1877, he 325,000,000 busela.]
Ma kou ahonui e ka Hookele, e hoike mai ia makou kou poe heluhelu, e lilo ana anei o Pelevena i na Rusia ma kona hoopuni ia ana ? HELUHELU.
[Na ke au o ka manawa e hoike mai ia kakou no kona hopena, a he pauaho no Osemana Pasha, alaila, komo o Pelevena iloko o ka poino.]
No ke aha i iapaia ai ka Moiwahine Victoria, he "Kue no ka Manaoie," maluna iho o kona inoa ? Dean.
[Na ka Pope Leo X i hookau aku i keia hanohano maluna o Henere VIII, i ka la 11 o Oct., 1821, no na hana kue a Lutera i ka Ekalesia Roma. Ua hoomau ia mai la a hiki i keia wa e na Moi ia inoa ]
E ka Hookele,k nau e hoopau i ko'u pohihihi; ke oiaio anei, aole ke Kohola i kapala he ia ? HAUMANA.
[Na ka Buke Hoke Ano Olelo e kuhikuhi ia oe, i hoo;pauia ai kou ;pohihihi.]
E hoike mai oe e ke Kuokoa, maloko o kou mau kolamu, heaha la ke ano o ka huaolelo ikaika lio, a ehia tona e liki a@ iaia. D. D.
[Ma ka hoike a ka Buke Hoike Ano, o ka enegini he hookahi lio ka ikaika, ua hki iaia ke hapai i ke kaumaha nona na paona 33,000, hookahi kapuai iloko o hookahi minute.]
E ahonui e hai mai i keia mau nipau: 1-No ke Aupuni hea o Hong-Kong ? 2-Ma ke Kumu a me ka wa hea i lilo ai iaia. MAKAMAKA.
[No ke aupuni o Beritania Nui o Hong-Kong. Ua lilo iaia ma ke kui-