Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVI, Number 48, 1 December 1877 — O ke Aupuni Hawaii he Aupuni Moi kumukanawai ia mea aku a ia mea aku. [ARTICLE]

O ke Aupuni Hawaii he Aupuni Moi kumukanawai ia mea aku a ia mea aku.

(Kakauia e J. H. Kanepuu). I ka loaa ana o keia kuokoa o Hawaii nei a kakou i olelo mua aenei naaluna. Ua hoi mai la o Mr W Kikeke me T. Haalilio me ko laua naau mama, a hoihoi no hoi ke kai-na wawae o laua ma ka liele ana, aohe i ae e he loa, he poluea, he hakukoi ma o loko, aole, e ake ana laua o ke keehi liou mai i ke one luana, ko one oiwi o Hawaii ka ike hou ana mai i na maka o ka Lani, o Kauikeaouli Kaleiopapa Kamehamaha 111, ka la o Hawaii, kapoi pumehana o Kona. Eia ka he manao e ka mea nana laua i alakai. A ua hala o Haalilio, ua hoi mai u Hineke e īke h »u i k» pae aina Uawaii, ua ise ia Kalaui, ike i ni'i i a <ne ua makaaiuaūa. E wa ho iki kakou i ka R ; keke tuao olelo miihope. Eia kekah» ia oukou e ka poe helnhelo, e hoolohe m ii. I fca holo an* o Ri*eke a me Haaliiio e imi i ke kno><oa. Ua puka ae la he akaaiai o Mr J W H Kaawahi i ka oihaoa loio no Hawaii Dei, a ke oleio kuhihewa net eu, oa hookahi oo p-ha kanaka Hawaii mua a«n» i laweUwe i keia roea he oiht*na l<-io. A »>a kaulana ae k'Mia akamai ma ke ; a p«e aiua mai Hnwan a Kauai. I ka uahalo aoa a na kanaka, heakainai io no. I ka muhalo ana o ka poe pono 10 Krstuno, aole i maikhi loa. Ua ku no i ka wehe ana i ba pilikia, ioa oae be pilikia i hoohihia wale ia mii, aka, ina he pilikia i haoaia e ka tnea oaaa i ha« oa ia pihkia aole knpono ia wtheaua a loio ana paha. E'a kd'u Oiea i ike ai, a i lohe ai hoi mai a Kanwahi a me kekahi m*u loio e ae, o ka p»ipti aoa e hoooauluulu ai, e hookau hon it>o i m«u kanawai lehu'ehu wale a'a i wehewehe maa aent i. Penei uaolelola: Aohe kaoawai o kei«, aohe paokp kaot.wai i kauia, he « le loa no, e nookoo ia keia hihia, A oa hookua i* oo e oa lonakaoawai, oiai, aole io no he ka* oawai oia ; o M, Ke*u«naoa kekahi looakan»w«i oia maaawa <na ka papu o Hooo> lulu e hooeolokoL» ai, a uakapaia kooa inoa ia wa e n* luole, u he luoakaoawai laau/' oia, o k* hookolokolo mai no, o ka nhao m»i oo i ka U«u t be hoio ka pakeie. Ua olelo mus aeoei kakuu mamua no na mea e pili aua ī ua Kiaaiua. ina ike kekahi Kia&io*. be mea hoo e pomaikai ai a e poino ai pah* ke aepeai, e malama lakoo ia oieio a heolih» like i na kīaaīoa a pan, no j ua mea bou la, a » ka hui aoa o Uk m i ka , ahaoieU» e hai ai ia mea hou, a nt ka

I ahanielo no e kaa k»n*wai ibo a me ka hoolea*, oiai, o* lohe iakoo «aai ka wab* mai ooa loio t e hoole aoa, aole k»n«w»i o ki oaea. aoka «ei psh4 t am» U J aoa, e foa» io m»i anei ke kaoawai po!t> ; bak» ia k«o ahaolelo ban akft. A «ke ibo ; ia oa io'o, o» kao ia ka mea a lakoa i hoo* tle a», a hoololi »e U oo ka olelo aaa a u* poe loio l* he mea a. A ike i» iho la oo he bewa ia mea hoa a na loio e hoolole ne>, a kaa k»nawat ia iho U no ouhope ««>. Uanoi !oi oa h*na aka®oi a Kaowahi i baca aī, aole paha e hiki ia'o ke webe»e* •be pao loa ako. E bik» ia'o ke wehewehe 'ma kek»hi mea > f a i lohe ai, he oiaio p»ba ; keia lohe, aole p»ba. I» Kaawahi e nobo ; ana ma Laie KooUu Oahu, la«e aeU oia : be w*hioe moekolohe n»»*, (he inoa ho«* Ika wah'oe maoo»h>, a w»h>ne k»pae), a ■ lawe »ku la a noho ma kekahi wahi moko- ; puni iioko o ke kai, he mau kauiahao ke !ka%wxle mai ka ama a noh» iho la jo a ma!»i!a me u» wahine nei me ke ano iaoakiia. Ai ka kii ana ona inakai e hopu ia ia, ua hooie mii keia, aoie kans< wai oia wehi aio». Ua kaoia ka ke k*qawai oo ka pse t»ina H»waii wale no he 12. ke huiia me na mokopom kanaka ole, Mo iokini, Lehua, KhuU, Niioa. Ao na a«n* d« ka kela i k*oia ia ke kenawai ; eole o Moknola n»a H'o Hawni», aole o Mana* na ma waho ae o P.haun i Waimau <Io ma

Oahu. A peia no k* ai wahi »ina la ma Laie Oahu, Wahi a Kauw«hi, a ma ia ha« na aia, u>» ho»a hou ni lun tk»oawai. E ka poe heluhelu, ke iue ao U no kakou i keia olel.) akamai a Knuwahi, he akamai ia oukou, he hoonauluula ia'u, keU hana a ko kakou wehewehe kauawai kaulaua, He oltlo aiai nei o Sol aioua, "l oie k% wahine e pio no ke ahi. I ole ka mea holoholo olelo, pau ba h*k»ka, "ke olelo mai n*i na haole naauao. "I ua e waiho ka lepo maloo (hone-a) aole e ikeia ke ino. Ina e oh kihiki aku oe me ka lauu a mea e ae paha e ike ia anei ke iuo, a ho'o mai iona ea polnpoleou." Ina paha e waiho malie o Kauwahi i» olelo, aole e k«u kanawa» ia, aka, i ko Kauwahi akena aua, hiunui aue, hooioi ana, ua ike īa iao ke aui o oa kau-.wai e pili ana i ka paleni o keia 1 pae nioa, i kania i ka M. H. IS4G. Ua kau ia aku n« palena o Hawaii nei. Aia a ekolu m le ka mamao mai ua ae kai

aku o ua lae oi o H.»w<»ii nei, oia iho U nt paleua. Ua ko.no pu ua w tt hi mokupnui la a Kauwahi i mauao ai; oia koua puuhonu 1 * e pakele ai kana haoa uko o>e. Ua oltlu mua aenei au ia oukuu. O ke akamai 0 na he uiea io nuia e weno aua i oi pilikia o ka poo i huohihia w t »le ia, a o'iuli Ukt u ; o ka pue i hana maoli i ka hewa, ua pu<t Ukou i ka wehewehe ho »loli aua a na loio a ua lealea pu l<kou. A mt ia p»kele an-», uu i o >.n«u hoi i ka h »n4 i m hewaalt. a nu ka hewa a a p»ha ke Kiiha o ko ke uk uki. U j hoolvi ke Ak>ja ma hewa iuo e ae, e like me Keoui. Kjpaoa. Ua o> aku k* pono o ke kuia mua aua i ka hewa a poi Lole ke a hu paha fce koko o kuna ; m iii wawae, mamua o ka eha ole anu, a i loaa uo ka inea e hele ai ain i>» ! wnhi e kui-i hou ai. 0 k« poe p«»no man* t li, in« ua ike lakou i ka hewa i loolua ia lakoo, o ka (mhi a hailele loi ka pololei. A«'le o kt» hoole a hoomau loa aku i;i h-tua be*a. E aho no uo 1 k<>u huopai tnua ia an * iua keia ao no ka hewa am i hani ai, m*i mu-* o ka huili'iii iul i aua i na hew<* a pau | e bobu iuai ai ke Aku * no ka po p iu ole. | Ua lawa piha ko kakou wehewehe no 1 keia mea e pili iiei i n* loio, a e ; kakou ma keknlii mea e ae. No Kaukeanuli K»uiehameha 111. Ua olelu mai o Pehu, o a hui o Pehu auIi i uuho ai tua ka aoao iho o KawaUlno, ma ke alauui e hele la i kai o KuKuloaeo, a ua uuho no hoi ma ka make&e kun ia | nei. Peuei k*na oielu: *•! * ma*oa e nono i an«, ae haua aua iloko oka haie hana | k->Qiiuo o Pahau, ma o »ho paha o Ewa o | kt>h< e ku nei ka h.ile o ki Wthiue o Hom | J Moanauli. lit-le rot»i la o Kauueaouli a ine kona u>ao hoa, a luaua nauea iho la me makou, a komailio ih<> ia uo hui rua keia uldlo me ktid ol«*lo, a lu-a wale. Huopuka enai lano o Kauikeaouli i kona inanao ia peuei: * Elua no pahi o kafcoo mau kaoaka pom nkn o keia mua aku, « kakou e nuhu anu ui." A ke uaua wale la makou, a olelo aku, ow-ii ia mao kaoak», ole'o hoa mai la no o f£auikj»ouli. | O ke k»D«ka makau ole i oa Konohifci,iua e hook«uoouba a»>i oa fe'o:ioh k=, ao ua iuua paha a la poe kouohiki, heU uiai U ua puupuu a ank maka, aoie nae oiaU makau ae, ī haaa oo keU, kukuia no i kuna wahi lepa ma kooa wahi, h< mat U nae n» koouhiki; hookeke aku i» no kela. A muia hana aoa ptU, ua ko io oo ko U la mauao, • ua ahea a niauoahua koua wahi e noho ai, a e m»hiai paha oia a me kooa ohaaa. A eia ka lua„ O ke kanaka e ooho aoa 1 k»hi oo i maa ia Ukoa oiai kooo mau makaa mn, he wahi uuku wale no oae. oa aUha nae iakou ia wahi. Ua puoi oae ma kela a me keia wahi/ he mau hale hauie maikai, a ooho hoi kela iwaeoa, e bo*a mau ai i kana wahi kapuaoi kuke, i mea e hoohuhouo ai i ka ihu o u» poe haole la* oia oo ko kakou mau k«oaka pomaikai. 4 Aolo oae ho maopopo la makoo» k-»na olelu, aole no i hoi m«i !• makoa i ke ano. | A peU mau no nae o Kauikeeoli e kaeoia- ■ iho «i, a i aek»hi maoawa la*oa aanaa e

te., Aofe do hoi keS» t bji oa»opopo m«i i i;e «no o ka olelo, tobe i m»i e. e kaje*oa «ka »o% on kaoaka a p«a ®a keia hope ako. | iai e olela maopopo oiaī kela, ioa oi ma« | boahoa oa koleaaa. j O ka Peha olelo keu it makoa i lohe! *i, oia kahi ko*i enakeke ta ma Honolalo, i *>!e makoa oimu aka oo ki m«nawa I olelo »i, aka, a>«maa no n*e osiM. H- j l»4ti. Ake oleio mai oei hoi a Haamea j eha, e noho nei i W»ik»ki waeoa, a aa | kiom hoi kekahi lima ona. Ua ike mao j no to Honoialo i<i« t he aiamo alii aoi o*a | a>ai!oko mai oke &ofco »*lu o Kal#n l opaa ] k« Al"i o llawaii, tn* o t£ekaeh"& i*« a he ; kaoaka hoi i pili iua ia K.aaikfr"»uti, Ua | olelo oiai o Hiuaaei, ui koi pioep>ne ka >ioi »• ia e ku enu i ka*ahi mau pi o Honolulo. a i &e#aht ao*u *ba pa«» nai e «e mii Hiwaii Kauai, he mea ole w»le iho U noit» ia rae ko Haamea olelo aua*ko ia £«*u kēoeli, penei ; ''I ku* leaoa aba ia hoosam uo p*oaii'a kuie»ttt oke aiii. U<* iie o HaU'oea. he mea nui oia i ke alii, he m-a aui uo hui ke alii >a ia, oka Haumea. e noi ai, U* lo»A. mai o Hiumea m<*i* haaa. A i ka M > aoa o ke aup«joi ia L-h»»libo, a make aau U o Kauikeoak Ua Uwe k*okao ae la o Libol h ', a uele, a h*papa ih> U o Qaomet t a boi aku 1» ma ke koaaina o Waikiki e oono a», hookahi h.iui ia ia i keia man*wa, oka ukiuki a me ka mibi mau, a uie ka hoahewa mau o kona lunaikehala ia la ino, a hooma»kal no nae i* K&uikenouli, oiiii oooa mau loa no ka hewa, a me ka nelp i ke kuleaoa o!e, aule no ka Moi N«.Ui!a, he koko kiekie ko Huumea, he al i oui no Htwa»i, aka, ua haule iho la oia m* na w«iwas o kekahi p>e ilii o lakoo | rua fcn waiwai, (koe uo ke ano k-»ko a'n.) | Ua ike uo «akou, o ua'l i a me na kauanu 1 loaa keia mea he aiua noi a me k* waiwai, ua nui a lehulehu d* kaoaka. ona lii I uui a nele i ka oiua ole, ua haaiele Koua aiau hoa aloha. A mahope paha eh ki aku kakoa i ka M. H. 1846. Ai» maUiU ke kanawaiei haawiia aua ke knleaoa i na kmaiea, Mai manao uue kakou, o laua wale no kai neie i ke a mea he kuleaua, i haawi ia mai e ka lokomaikai o ka Moi, aole. ua nui i.o n» kanuka i hoonele»a i ke kuleaoa. A .> ka mea kiikau kekihi i hooue'eia «». 1 ī.a paha kakoo e hele maia aiauH, e )o hi 'eh hd». NoUi : a, e k»p»e nua, ae ooho ike uo makou <ne Haumea uia.