Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 4, 26 January 1878 — KA NANEA EEHIA O KA HIWAHIWA OPIO ABEONA KE KEIKI ALII O KO KE AUPUNI TEROGINA, KA MEA I HANAUIA ME KA UMAUMA AHI LAPALAPA O KA WIWO OLE, KA WALI WAIPAHE Nana i kaili ka Puuwai Kupaa o ke KAMA ALIIWAHINE MARIADANE. KA OPUU PUNAHELE LUA OLE A KA MOI MINOSA, O KE AUPUNI KUPUA O KARETE. [ARTICLE]

KA NANEA EEHIA O KA HIWAHIWA OPIO ABEONA KE KEIKI ALII O KO KE AUPUNI TEROGINA, KA MEA I HANAUIA ME KA UMAUMA AHI LAPALAPA O KA WIWO OLE, KA WALI WAIPAHE Nana i kaili ka Puuwai Kupaa o ke KAMA ALIIWAHINE MARIADANE. KA OPUU PUNAHELE LUA OLE A KA MOI MINOSA, O KE AUPUNI KUPUA O KARETE.

MOKUNA I—-Helu 4. -i*SfrAMULI o keia leo noi a kona maSBm kua, hapai hou oe la ia i kann pahikaaa, a ia manawa i ike mai ai oia i ua pahi nei, a o kona iele mai ia no ia a hopu mai Ia i kana keiki, puiiki ae ia i kona mau lima ma kona puhaka, a uwe iho la me ka haaloulou ana. "E kuu mea aloha, e kuu minamina nni wale e," wahi ana, me ke kuu ana mai i kona mau wuimaka, e helelei me he ua la e helelei ana mai ka lewa mai. "He oiaio, na'u ro e hoao ana e lawe ae i kon ola ? E na lani, e lawe ae i ko'u ola, no ka mea, heaha la ko'u kuleana e ola'i r E ae no anei ka lokomaikai kiekie e hanu ke kanaka i puni wale i na hoowalewale a hoao e lawe i ke 010 o ka mamo o kona puiiaka ? A ina aole au e ae ia e nalo mai keia noho'na, alaila, na'u no e lawe ae i ko'u ola, n e lilo au i mea lapawaie imua o kuu keiki.'' Pela iho ia ke ano o kana mau kanikau ana, a owai ia ka makua e uwe ole ana no kana keiki. ina peia ke ano o ka hui ana ? Aloha io no--aloha wale ke keiki i hete huli aku no ka ike ana aku i kona makua, ka mea hoi a kona makuahine i ao 4nai ai ia'ia e aloha mai kona la ukulii

wale, a o ke ko ana hoi ia o kona makemake, o ka loaa ona ia o ka lanakila maluna o na nianaolana a pou, eia ko, nana no, na ka lima no o ka makua, na ke aloha no o kona puuwai e hoao e ako ae i ka opuu o kona puhaka, a hoonele iaia iho-īne ka hooilina ole o kona mau aloha a pau. Ulu mai la kona aloha no kana ' wahine, no kona hoomanawanui ana no na makahiki loihi, e kiai makaala ana i ka laua keiki a me ka hoolohe paa ana hoi i kana mau kauoha. Hoi mai la na hoomanao ana a pau no kona mau la opio, a piha loa ia ae la kona puuwai me na kaomi ana a ka ukana luuluu a ke kaumaha. 0 Aheona, e ku ana no ia me.ka makaukau e hooko i kana mea i manao ai e kau aku maluna o ka poe i manao ino mai iaia, a i hoao mai hoi e lawe i kona, ola. 1 ka ike ana mai o na keiki a ke kupua no keia mea, o ko laua monawa koke no ia i haalele mai ai i ka Halealii, a nalo loa laua mai ia manawa mai me ka ike hou ole ia. O ke kupua hoi, haalulu iho la kona kino, a ano ike ole i kana mea e hana ai. He manao maikai no ko Abeona, aole i lilo loa i ka inaina, aole hoi i hooko i ka io o kana mau olelo ia manawa, aka, hookuke aku la oia i ua kupua nei me ka i an'ku, "Aole e komo hou kona poo maloko o ia hale, aole no hoi e hehi hou.kou mau kapuai maluna o ka honua o ia oupuni, a ke hooko ole oia ia mau meo, ulaila, o ka make no ka panina hope loa no kana mau hana." Ua kau aku la ka hilahila maluna o ua kupua nei, o hemo aku la la mai loko aku o ka pa alii me ka hoino nui ia e na makaainana, a o kona nalo ana no ia na« lo loa. I ka lohe ana aku o na makaainana i ka haulehia ana oka manaolana o na keiki a ke kupua, a me ka lanakila ana o Abeona maluna o ka Halealii, aia hoi, ua piha loa ia ae la lakou me ka hauoli, a ua hoomnikai mai la ia Aheona, ka mea nana i hookaawale aku i ko lakou enemi mai ko lukou aina aku. Ano, ua lanakila'e la ka Halealii mai ka mana o ka poe ino, a noho iho la o Aheonn me kona makua me ka hauoli, me ko ia nei hai aku iaia no na mea e pili ana i kona makuahine. Ua nui loa ke aloha o ka Moi no kana keiki, a ua ae ole aku iaia e hele wale mawalio aku 0 na poai o ka pa o ka Halealii. He manawa liuliu wale ko Abeona noho ana me kona makua, e hookamaaina ana me ko laila noho'na ; a i kekahi po, loaa iho la iaia kekahi hihio moeuhane kupajiaha loa. I kona ala ana mai i ke kakahiaka riui, ua hiki ole ke hoonalo aku i na hoomanao no ua moe nei, a me he la e uluaoa mau ana imua o ka ike a kona mau maka, a e hoolauwili ana hoi 1 kona mau manao. No keia mea, ua hele loa aku la ia imua o kona makua, a hai aku la iaia, penei: " E kuu makua, i ka po nei, moluna o ko'u wahi moe, oiai hoi au malalo o na eheu o ke kupua hiamoe o ka po, aia hoi, i ua kamoe ia iho la maluna o ko'u kino holookoa kekahi mau mea ano e loa, a hoikeia mai la i ko'u ike a me ko'u mau noonoo ana kekahi hihio moeuhane.' v " E kuu keiki," wahi a kona makua. a Ano ke ike aku nei au i ka ikaika o ka | pana a kou ptauwai, a ke omaka mai la j na opuu hou ikiiki ma kou manawa, e! hooia mai ana i kou makua nei, ua uluaoa kou niau noonoo ana, a aia malana ou kahi i kau ai o kekahi mea nana e hooluuluu nei i kou kino. E hai mai ia'u ano, a e hoao no au e hoomaloo aku i na hou e hoopulu l:i i kou lae, a e hoomaalili hoi i na paiia ikiiki o kou umauma." (( Ma kuu hihio, e kuu makua, ike iho la au ia'u iho maluna iho o kekahi wahi mokupuni uuku iki, he puko& aa wale no iwaena konu lilo o kekahi moana kai uli hohohu, a o nn Vlē inaina a ke kikiao makani ikaika e hoonee mai ano, e noke ae ana me ka leo nui wawa ia'u/oiai au e ku ana i ka piko kiekiena loa o ua wahi pukoa nei. Ku iho la au me ka papale ana ae i ko'u mau lima i na maka, e nana ana au o ka ike aku i kēkahi pea, me ka manao iho iloko o'u, e kau mai ana ka pilikia maluna o kau keiki nei. Aka, oiai au e ku ana, aia hoi, ub hooea

oe la mailoko ae o ka moana kekahi leo uwe koniuhu ; a ia mnnawa koke no, ua paiakuli ae lu ko'u mau pep.eiao i na leo , kanikau o kela ano keio ano, a piha ae la na poai laula o ka lewa me na wawa o ke ano luuluu kaumaha. Ike iho la au o na leo lehuiehu a pau, ua huiia ae la i hookahi, a pa tausani ae la ka ikaika maluna o ka hekili. A i ka poha ana o keia leo nui, iu manawa au i puoho ae ai me ka hikilele a pifta i ke kahaha. Mamua o ka oaka ana oe o na lihilihi o ko'u mau makn, ua puliki e ma' la au i ke a'u o ka'u pahikaua, me ka manao e lele aku a halawai me ka men e hoea mai ana, aka, ua hoi koke mai la no nae ko'u noonoo ana, me ka piha kupouli hoi i na manao kahaha, noloila, ua awiwi mai nei au imua ou, me ka makemake nui e hai mai •oe i ke ano o keia hihio kupanaha." " A ! e kuu keiki e ! he moeuhane pi* ha io no kau i ke kanikau. O ka mnnawa luuluu koia o keia lahui kanaka, no ka mea, i keia la o kela a me keia makahilu, e wae mau ia ana he ehiku mau kanaka opio, a*he ehiku mau kaikamahine opio mai keia lahui, a laweia aku i ke aupuni o Karete, na ke kupua nui ai-kana-ka. O keia la e kuu keiki, oia no ka la no keia hana kaumaha, a oia no ka haina o kau moe." "Ke kupua aikanaka !." wahi a Abeona me ke kahaha. Heaha kona ano, a pehea kona ikaika ? He mea hiki no anei ia'u ke hele aku me ka monao ole i ko'u j ola iho, a hoao e hoopakēleia ke ola o kela a me keia poe opio elaweia ana ma keia hope aku i kela a me keia makahiki ?" Kulou iho la ke poo o ka Moi a luliluli ae la, a i kumu e ike ai o Aheono, he mea makehewa wale no ka hoao ana e like me kona manao, nolaila, ua hai mai la oin i keia wahi moolelo pokolē : "Aia maluna o ka mokupuni o Kerete, ke noho nei kekahi kupua aikanaka ; a o ke ano'o kona kino, he hapa knnaka, a he hopa nahesa, a he mea weliweli nui kona mau ano a pau ke ike aku. O keia kupua no hoi, ua laka loa i ka Moi o ia aina, oia ka Moi Minosa, a ua lilo laua he mea aloha kekahi i kekahi. A iloko o kekahi manawa mamua o kou hanau ana, ua ulu ae la kekahi kaua mawaena 0 na aupuni a elua ; a iloko o ia kaua, ua auhee mai la ko'u niau koa, a ianakila ko Karete poe. Ua koiia aku ia aupuni e hoopau i ke kaua, a e noho maluhia, aka, aole loa lakou c ae mai, ke ole e ae ia aku i kumu no ia pomaikai, e haawiia ! aku i ehiku mau kanaka opio a me ehiku I mau kaikamahine opio i kela a me keia I makahiki, i ola no ua kupua nei. Nolaila, ua hiki mai keia ia, a ke piha ia ka puuwai o keia a me keia makua mc na koni kaumaha, e hopohopo ana o haule aku maluha o ka lakou poe keiki keia haawina kaiimaha. Ke kaumaha nei na opio, o lilo iakou i ai na keia kupua ino 'nui waie. Oia iho la ka moolelo e kuu alii opio, a mai aa kou naau e hele aku ia wahi a'u i makemake oie ai ia oe e he* le aku." 1 Aka, i ko Abeona lohe ana i keia mau j olelo a kona makuakane, hoopololei ae la i ia i kona kino a maloeloe, a o kona mau heiehelena, ua kau aku la na hiona o ka inaina wela o ke kanaka koa no keia kupua, a o ke aloha a me ke kaumaha no ka poe i poino mau malalo o kona makemake, "E ae aku i kou mau makaainana e ke j Alii, e wae mai loko ae o lakou i eono wāle no kanaka opiomakahi oka ehiku" wahi ana, u a owbu no ke hele aku i hiku no lakou, a e ai mai ke kupua ia'u ku hiki." "Auwe! e kuu keiki, pehea la kou manao i paakiki ai, e hele i kahi e kau mai ai ka make hala oie ? E noonooiho oe i kou kulana, he Keiki Aiii, a ua kau mai ka manao o na makaoinana a me kou makua nei kekahi, e iilo oe i koo a i Hoolina hoi no ke Kalaunu o ko makou Nohoalii, a pehea la oe e makemake nei e pepehi i ko mokou manaoiana ? Ka i no hoi i alo mai oe i na kai loa a me na pilikia a pau, no kou ake nui e ioaa au, a e iiio oe i mea nana e hoohauoli mai i ko'u ola ana o na la kanikoo, eia ka aoie pela. Me he ia hoi he moeuhane wal: no ia au e kuu Haku. O, e kuu Abeona e, o oe wale no ko'u ola, a nnlo ae oe,

i pau keiā kino, pio kona kukui, a hoi ka lepo ai ka lepo, E kuu Abeona hoi, he haku oe, he alii a he momi mnluna o na makaainana, u mai ae oe e hoohaahaa ! iho i kou kulana, a hele pu aku me kekahi poe makaamana ou, e wae ia ana a hele aku. Ile oiaio, he aloha no ko'u ia lakou, aka, ke hele hoi kaua me lakou, o ka haalele ana iho no ia i ka hapanui a me ka aina' mahope nei, a aole loa lakou eae mai ia mea. E kuu Alii, heaha la kou mea i upu ai e hele, a e haalele mai hoi i keia kino nawaliwali a me keia mau oho hina hoi au ?" Pela iho la na olelo kaukou o ko Abeona makua no kana keiki, e hoike mai ana, ua kukuni paa ia kona mau iini aloha nono. He aloha no o Abeōna i kona makua, uohe mea. npna e hole ia mea ; a no ka mea hoi, na ke aloha no i kono iaia e haalele aku i ko'na one oiwi, kona kupuna a me kona makuhine aloha, a hoomanawanui mai me ka alo ana i na pilikla he lehulehu wale. Aka, nakana pane i na olelo kaukau me ka hoalohaloha a kona makuakane iaia, e ike ai na makamaka kaunu a haihai olelo o ke Kuokoa, i kona ano kela ma ke kulana a hiwahiwa palena ole ma kana mau huaolelo. Ua hiki ole i ka hoomanawanui oka mea nona ka pulima e kahakaha nei i keia mau huaolelo, ke uumi iho i ka pana malu ae n na koni makahehi a ke aa-ko-ko o ka puuwai, a ke wiwo ole, a ke hookamani ole nei au i ka puana ana ae, ina paha o konao puu roselani una a he iwa no ka aoao palupalu, o ke komo poo ana no ia o ko oukou makamaka nei no ka hooipoipo ana me ka hoao hala ole, e lilo mai kona mau iin» i wai hoomaaliii no ka wela ikiki o ka houpo, i ka ua mea 0 ka paupauaho a ka iini alolia e uwalu nei ia ioko. Aka, ua nele au ia mea, a nolaiia, ke lawe nei uu i hoa'loha, i aikane o ka poli hookuhi, a ua paa ko'u manao e ukali iaia, ma na wahi a pau a kona moolelo e lawe hele ai iaia, e alo pu i na pilikia, a e hauoii pu i na pomaikai, a e aloha au iaio, a e aloha hoi oia ia'u, a na ka hopena o kanaka e hookaawale ia maua, a pau na hoomanao ana no kekahi a me kekahi ma -keia ola ana ; a ina he pomaikai ke uhi mai ana maluna iho o maua, no ke kuilima pu hou ana ma kela aoao o loredane, alaiia, o ka inoa o ka Mana Lani ke hoonaniia. Pehea hoi oe eka mea heluhelu ? E iniki aku au, i ike ia kou hui pu ole mai me a'u—o ia —niia. " No ka mea," wahi a Abeonn, me ka leo kiiakiia, a :ne na maka huliii, me kona lima e paa ana i kana pahikaua, "he mamoau nau e ke'Lii, a oka hooilina hookahi o kou aupuni a me kou no a pau, oia ke kumu o'u e !awe nei maluna iho o ko'u hokua, i ka haawina o ka make i manaoia e kau inaluna o kou mau makaainana. A o oe e kuu makua aloha, ka Moi maiuna o keia lahuikanaka, ua haawi mai na Lani ia iakou malalo ou, a 1 ka hopena, e kahea ia mai ana oe e ku aku imua o keia noho eehia o ka Moi o na Moi, a e hoike i ke ano o kau malama ana i kau oihana, ma ke ano he kahuhipa malalo ona. Nolaila, he mea pono e ke'Lii, no ka pomaikai a me ke ola o kou lahui kanaka, e ae oe e mohaiia kau mau mea i manao nui ai, a i na no o kau mea hookahi i aloha'i o>aluna ae o na mea a pau- E kuu Makua Alii a Haku ! ke kukuli aku nei au imua ou, me ke noi haahaa ana'ku ; mamua ae o kou ae ana, e kau ia ka poino moluna o ke keikikane opio a kaikamahine opio paha a kou mau makaainana, e ae koke oe i ka mamo o kou puhaka, e hele aku a e lawe i kekahi haawina oia poino. Eke Alii Moi, mai ae oe e poino kekahi o kou mau kuewa haahaa loa tnc ka mohai ole." E like me ke kulu ana o na omaka kehau o ka wehe kaiao, a okuku ae la maluna ona lau a me na pua, pela no na kuiu waimaka oke keena aloha oko Abeona makua, a pela no hoi kona mau papalina, ua hele a kawou i ka pehia e ka ukana ake kaumaha. Ua koi ikaika ia, aka, ua paa ka manao o kana keiki, me kona oleio mai, "Ina e liloana au i inai na ke kupuo, ke hoi paa aku nei au ia oe e kuu makua aloha, o ka hoouka kaua mamua, mahope ia e paina ai ke lanakila ia." (Aoleipau.)