Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 5, 2 February 1878 — KA NANEA EEHIA O KA HIWAHIWA OPIO ABEONA, KE KEIKI ALII O KO KE AUPUNI TEROGINA, KA MEA I HANAUIA ME KA UMAUMA AHI LAPALAPA O KA WIWO OLE, KA WALI WAIPAHE Nana i kaili ka Puuwai Kupaa o ke KAMA ALIIWAHINE MARIADANE. KA OPUU PUNAHELE LUA OLE A KA MOI MINOSA, O KE AUPUNI KUPUA O KARETE. [ARTICLE]

KA NANEA EEHIA O KA HIWAHIWA OPIO ABEONA, KE KEIKI ALII O KO KE AUPUNI TEROGINA, KA MEA I HANAUIA ME KA UMAUMA AHI LAPALAPA O KA WIWO OLE, KA WALI WAIPAHE Nana i kaili ka Puuwai Kupaa o ke KAMA ALIIWAHINE MARIADANE. KA OPUU PUNAHELE LUA OLE A KA MOI MINOSA, O KE AUPUNI KUPUA O KARETE.

NIOKUiN A I—Helu 5. AMULI o ka pnakiki loa o ko Abeona manao, uaneaku la kona makua i kann k«>i r me ka puuwai i piha i ke kaumalia a me kii luuluu, o un olelo iho oia, "Aole lun au e'kalo ia*u »ho ma keia ae ana o'u i kau koi e kuu keiki, a me he la he hoopni papalua ke kauia mai ana maluna o'u, ma ka hopena." 0 ke kauoha a ka Moi, e hoomakaukau ia ko ke Keiki Alii haalele ana mai, ua hookoia e na makaainana me ke kou- j maha, no ka nien, ma na pea mahope loa aku <» na kuahiwi a hoe«j i na o ka aina, ua lilo he muliwoi hooka&' ke kahe ana, oia no ke aloha huliamahi o na | makaainana mohope o Abconn. Ua noi! aku lakou i ka Moi, e ae in lakou e holo ma kahi o ke ulu opio, nka, uu hoakaka inai la nae oia ia lakou no ka Abeona mau olelo kupaa o kuemi hope o!e. Nolnilo, i ko lakou ike ana, aohe e no> ho o Abeona me lakou, ua hooikaika pauaho ole lakou e lako pono oia (na kana huakai. O ka uioku, he moku nani a nui no hoi, aono kanaka, he poe manao koa wale no i man i ka aukni. Mamua ae o ko Abeona haalele ana iho \ ka aino, uu hoomakaukau \(\o la ia no ka noho ana o kona mau kanaka i holo pu mai ui inni Terogina mai, a ua lnwa ko lakou makemake no ke kuonoono o ka noho nna. 1 ka aneane ana e makaukau na mea a pau no ka Abeona huakai aumoana alua, ua wae ia mai la na kanaka opio eono, a oia nei no hoi ka ehiku, q o na koiknmnhine opio no hoi ehiku. Nani ke kaumaha o na ohana o keia poe, aole he mau huaolelo o Hawaii nei, e hiki oi ke hooakaka piha ia. I ka In a Abeona i makaukauai e haalele iho i ka aekai o ka aina o kona njakuakane, ua mai la ka lahui e ike i kona holo ana. A i ka minute hoi mamua iho o kona hehi ana'ku iluna o ka oneki o ka moku, aia hoi, me ke poo e kulou ana ilalo i ka iii honua a nie na waimaka e moi ana i ka luuluu o kona naau, lalau mai la ka Moi i ka lima o kana keiki, a umii iho la me ka haalulu, a me ka leo aloha i pane mai ai i keia mau huaolelo: " £ kuu keiki aloha, kuu minamina a o ka hooilina o k»'U no a pau—ano, ke hai aku nei au is oe, ua hooinakaukau au i na pea o kou moku, he mau pea eleele nae, he hoike ana no ka hailona o ke kanikau; a ke manuo nei au, ua kupono ia mea, oiai he huakai kau e heie nei i ike mua ia lie poino ka hopena, he make weliweli hoi. A oiai no hoi, ua kaumaha loa ia au, mamuli o keia haalele aoa mai nei ou la'u, a oiai hoi aa hoea aku ko'u wahi wna kiuo nei i ka aneane ana o ka piha o na la no ke ola aua o keia kino nawaliwali a hapauea, a ke manao nei no hoi ou, aole paha e loaa ana ia'u ka pomaikai o ka ike ana i ka huli hoi ana mai 0 ka moku a hai mai i ka lono o kau huakai. Aka, e like me ka loihi o ko'u wa e ola ai, e hooikaika mau ana au e pii aku a hiki i ke kiekiena o kela kuahiwi 1 kela a me keia la, e kiai ai i ike aku i

ks huh hoi ana mai o kou moku maiuna oka iiikai moana. A e kou Abeona } ina e kau mai kekahi u(ia o ka pomaika maluna ou, a e pakele oe mai ka make mai a ke kupua, alaila, e wehe ae oe i keia tmu pea o ke kanikau, a hoolei aku iloko o ka opu o ka moana, a e kau oe i na pea nani, i anapa'i ke pa mai na kukuna 0 ka la, i ike aku ai au i kahi mamao, a i maopopo ai ia'u a me na makaainana, i ka hoailona o kou lanakila, a i haawi ako ai makou i na hookipa hauoli ana i iko mua ole ia ma keia aipa, a e haalulu 01 hoi ka papa hele o ka honua, a naka na ao kaalelewa oka lani maluna. Aka, i oluolu i na lani e kaili aku ia oe e kuu mea makamae mai ka poli pumehana'ku o kou makua, e ulupaia nei e ka luuluu nou, alaila, e kauojbaia kou mau kanaka luina, e humu paa loa ia na pea kanikau, n e pakoluia ka eleele, i ike aku ai makou ke hoea mni, a haawi aku i ko makou hopeoa na ka' make, mamua oka hoaa ana mai o ka lono walohia, e hooia mai ana i ka hopena a'u e manao nei nou. A ano, ke noi nei au i ke aloha a me ka lokomaikai o ka Mana Lani, e ukali a e kiai maluhia mai ia oe a me ka poe e hele pu ana me oe, a ke pakele oe a o oukou a pau, o ke ko ana ia o ka'u a-ene kn ka lahui mau puana ana; a ina no hoi e pilikia, e hoopakeleia kou uhnne, a e hui kaua ma kela ao nani, kahi o ke ola a me ka hauoli mau loa." No keja mau olelo a ka Moi, ua ae koke aku la o Abeona, me ka hooia ana'ku imua ona no ka hooko pono ia o keia mau kauohn hope loa a kona makua. A mahope koke iho no, ua kau aku la o Abeona iluna oka moku, me ka puana ana ae paha i keia mau laiani, ā* "Ke ku nei au*e hele—e, 1..41 ■ Ē iiri iko oitiygcpono, . O ke aloha koookou a pau." Lu ia ae la na pea uii kanikau, a ine he la, na ke ahe hanu kauinaha o kela a me keia o na makaainana, i hoolawa mai i ke ahe lau makani nana i hoopiha'e i'na pea, a neen aku la ka halelana, me kana ukana makamae maloko o kona opu. A i ko lakou niau ana aku «ae a nalo loa oku la na puu o ka aina i ka liula koliuiiu mahope, ua pa mai la ka makani ma ka hikina, a oiai hoi no ke komohana ko lakou ihu, ua pahee pakika aku ia ko ia> kou moku maiuna o na ale kahulihuli o ka moana, a me he ia e noho ana lakou na kekahi huakai hauoii hoohala manawa. Mamua ae o ka opuu ana ae o na kuaniwi hauliuli o Knreke, mniuna o na ao maenao, a oiai hoi iakou nei ma ka moana, ua lawa pono ka moana ia lakou no kā hoopiha ana i kela a me keia hora no ka hoohauoli ana ia lakou iho. Aka, i ka hiki ann mai o ka manawo, q kau aku la ka ike a ko lakou mau onohi maluna o in mau puu, aia hoi, me he la ua hoopili ia aku ka hau o ke kukuiu akau loa ma ko lakou mau papalina, a holo puni ae la ke anu hui a paapu ke kino. Ua nalo aku la na inanao hauoli, a uiu mai la ke kaumaha. Aka, oka kakou koa wiwo ole, aoie oia pela. Ma kahi oke kaumaha, ua hauoii ae ia oia, no ka mea, ua ake nui kona manno ? e hiki aku i kahi o ka huakai eku ai ika pahu hopu, a e halawai pu n»e ke kupua aikanoka, a e hookoia kona mau iini ana, a i ole, e ko hoi ka makemake o ke kupua. Holo aku la ko iakou nei moku a kokoke, he mau mile paha he umi ke kaawale mai ka aina mai, aia hoi, ua piha loa iu ae la ko lakou nei mau puuwai me ke kahaha ika ike ana aku i kekahi kanaka nui e ku mai ana iuka o ka aina. O kekahi wawae ina kahi aoao o ke awa . e komo aku ai. a o kekahi ma kahi aoao. & paa ana ia i kekahi ihe nui, a iaia e ku | ana, ua nalo aku la kekahi kihi a me luna loa o kooa poo oialoko o na ao o ka lowa. * Ninau ae la o Aheooa, heaha keia mea a kakou e ike aku nei ? " O ke kapena o ua moku nei, ua maa a ua kamaaina hoi i keia wahi, no ka mea, nana no i lawe mau i na moku i keia a me keia makahiki me na kanaka a kaikamahine opio, noiaila, ua pane mai ia oia i ke alii. " E kuu haku, o kela au e ike aku la, oia no ka pilikua Telisa, ke kiai hoi o ke aupuoi o Karete. Aohe malihini kipa

malaila ke o!e e ioia ka ae mua ia e i§.

Oiai laua nei e kamailio ana, ua kokoke loa aku la ka moku, a me ka puoho laua i lohe aku ai i ki ieo o ui pilikua nei ika halulu ana ae »na na paia oka lewa, i ka ninau ana mai. <l Mai hea mai oukou e na malihini ? " A i ka pau ana ae o kana mau kamailio ana, me he la he hapa hora paha mahope iho akahi noa pau ae ka nakulu ana a me ka naueue ana o ka moana. " Mai ka hikina mai, me na mohai na ke kupua o ke aupuni Karete o Minosa" wahi a ke kapena. 11 E kipa lanakila mai i " wahi a ua pilikua nei, a nakuiukuiu hou ae ia na paia o ka lewa luna, a naueue hoi ka inoana me ka aleaie oke kai. Kipa aku la ko lakou nei moku, n hele aku la ua pi« likua nei ma kona ala. e hoomau ana i kana hana, oke kaapuni mau ana i ua aupuni la i kela a me keia la me ke kiai mau ana i ka poe kōinohewa mai. I ko iakou nei hiki ana aku i kahi ku moku, a iohe ia aku la ka ukana o ka moku, aia hoi, ua kii mai la na koa i aahu ia me ko lakou mau kapa oia kulana i na pio. oia hoi na poe opio he umikumamaha, a o Abeona pu kekahi mawaenao lakou. Malaio oke niakai ana a keia poe koa i makaukau me ka iakou mau pono kaua, ua ukaii aku la ke koa wiwo oie o Terogina me kona poe a komo iloko o ka pa alii, a lawe loa ia aku ia a ku ana imua o ke alo o ka Moi Minosa. He Moi kuoo a okalakaia ka Moi Minosa. O ka pilikua kiai me kona ikaika a me kona puuwai paakiki a pau ke hui pu ia, he keleawe wale no ia imua o ke kulana 0 keia Moi, a ua kupono ke kapaia aku he Moi me ka pyuwai hao kiia. Nana mai la ua Moi nei me na maka makue ia lakou nei mai kona nohoaīii niai; a ina paha lie kanaka me ka puuwai i awiii pu ia me kekahi wahi kulu waipahe iki o ka olu, itia iā paha me kona ike ana mai i neia mau pua roseiani e mohala mohaha aku ana, a me ka opuu Abeona hoi me kona oiwi a me na hiona liuia o ka nani, e mawehe iki ae ana ia hoi kona puuwai a kauoha mai i keia poe opio e hele lanakiia ; aoie hoi e hihi, he kanaka i hanau ia aoie he kanaka, a nolaila, ua makapo kona mau maka a me kona puuwai, a ua kuli lioi na pepeiao i keia mea he aioha—kekahi hoi o na momi makamae a ke Akua i makana mai ai 1 keia kino lepo nei. Pakahi ko lakou nei heie ana aku imua 0 ua Moi nei, a o kana hana ka nana ana mai i ka momona kupono no ka hoolawa an& aku i ka makemake o kana kupua a me ka ole. Ua hele aku na kaikamahine opio imua ona me ka makau, e uwe ana me ka haaloulou, me na waimaka e moali ana ma na papaiina o lakou a pau, e hookiheahea ana i ka papalina o ka makuahine honua me na kahawai o ko lakou mau leo uwe kunikau, aka, aole oia i ano eha aku kona naau no ia mau waimakn, aka, kauoha wale aku Ia no ia 1 kona mau koa e hookaawale &ku ia lakou ma kahi kupono, no ke kaii ana i ka manawa e lawe ia aku ai imua o ke kupua. Pela pu no hoi me na keikikane opio, ua kau pu aku no maluna o lakou ka haawina o ka makau a me ka weiiweli, a uwe kanikau ae la lakou. Aka, e ka mea heluhelu', ke ike nei au i ke kii o ka kakou hiwahiwa, a ke makahehi nei me na iini pauiehia o ka liuia. I ka hiki ana mai i kona manawa, ua kau mai la na ouohi oka Moi maluna ona me ke kahaha, no ka mea, ua ike mai ia oia i kona ano. Aia maluna o kona mau nanaina ke koni paa o ka wiwooie, e liuliii nnnpa ana ka uwila o ke ahi koa maloko 6 kona mau onohi hauliuli, 8 o kona mau leheiehe, ua hoike mai la ika makaukau e hooiei mai i na huaoleio paio.

No keia mea, ua pane mai ia ka Moi i ka i ana mai: u E ke kau&ka opio," uie ka leo huhu, " aole anei ou wiwo iloko iho ou no ka hoomaopopo iho e pao aku ana oe i ke aie ia « ke kupua weliweli o ko'u aupuoi oei ? " u Ua haawi au i ko'u oia no ka haawina maikai, " wahi a Abcona i pane aku ai; " a nolaiia ua makaukau su no ka make me ka wi«ro oie a me ka hauoli. Aka, o oe e ka Moi Minosa, aole inei oe

i wiwo iho a hoi iloko iho ou ? Ka <11 ca b<»i i ke' i a jne keia makahiki c ae oei a e kokua nei e hookoīa keia ka- * raiina eleeie nui wale o U haawi ana 'ku hc ehiku mau kaikamahine opio a me ehi&u mau kauaka opn> na keia holoho- = lon* ino aikauaka : Aol£ anei e haalulu 5 iho kou inuu ami a e paakiki hoi ke koko niau aa e ka Moi hana ioo ke nana iho i ka ike r* kou mau noonoo ana iloko o kou puuwai } Au e noho mai nei me!ltou nani Moi a pau, maiuna oka noho kalaunu o kou aupuni nei, ke hopo ote*nei au i ka pane aku imua ōu mau \ mi&a e ka Moi Minosa, he kupua oi aku i oe'b ka weliaeli a me ka hana ino ma- : mūa o kela kupua au e hanai mau nei me I na kino kanak*» a na mana lani i maka-1 na mai ni. AI-e-Minoaa, e hoomanao oes keia olelo a Aheona, " nia maluna o : kou hale ka uhi eleele oke kanikau no ; ke»a mau ola au e luku nei, a o ko lakou ; māemae ame ka make kumu ole, oia no kou make lapuwale ilōko o ka hewa awahia nui loa. O kēia kaena, na ka mana lani e hoike moi. " ?' Aha ! pela iho la ka kou manao a me j kau olelo no'u ? " wahi a ka Moi Minosa j me ka piha i ka inaina nui. Ua manao ia "e lawe koke i ko Abeona ola ia mnna- ! wa, aka, noonoo ae la ia ua oi aku ka maikai o kona lawe ola ia ona'ku a haawi aku i ke kupua, nolaila kauoha aku la.. ia i na koa ona ; *' e lnwe aku i na pio a e hoopaa ia lakou no ka aina kakahiaka nui o ke kupua, a o keia kanaka pakike ka-mea mua nana e hoomaneoneo kona j puu no \n ainn kakahiaka. " | Iloko o keia manawa mai ke komo ana i mai o Aheona, aia ma ka aoao o ua Moi e ku ana kekahi kaikamahine ōpio ; ka mea hoi nona ka nani nohenohetiTAbeoha i ilte mua ole ai mamua'e. Aia ma kona mou popalina ka lelo momi o ka hua npala memele, a o kona mau lehelehe ua like me'ka wai meli momona na kilohi oun. 0 kona mau mako, oia no na hiona hoku iino hooipo oka lewa, a o kona hanu, o ke ala iniki hooipo a ka pua mogenolia. E puleh» kalole ana kona mau owili lauoho uliul;, a e wehe olu mai ana na lihilihi ooi o kona mau onohi. O kona kuiana mai ka piko o kona poo a hiki i ke kapuai o kona mau wawae, hookahi wale no haina, oia ka hopuna oiaio o ka huaolelo *» Nani ! " O keia nani, oia no ka mea no na ka inoa olu waipahe Moriadane ! i I ka halawai mua ana o ko laua j mau onohi maka, me ka oioi o Terogina, | ai hoi, ua halawai koke ae la no na ao- j kaalewa o ko laua mau puuwai, a me he j !a ua hipuu koke ia iho la ia manawa j hookahi. Ua makahehi mai la ka hoku I lamalama o na aekai o Karete i ka opuu | roselani Abeona o na kuahiwi waonahele | 0 Terogina, u ua panina ia'ku la no hoi j ia makana e na awihi hoolu ana n ke kei- j ki nona ka puuwai ahilapalapa. \ Mae ae la ka ula o na papalina o ke ! kaikamahine alii a haalulu kona umauma ; 1 ka ike ana mai i ka huapiku o ka aina i waonahele ; a punia ia'e la hoi na aakoko j 0 ke keiki koa e ke anu maeele ano wai- ! koloa i ka awihi lihi ana'ku i ka onohi | eiaimana o ke aupuni kupua oka moana ; kai hohonu. ' I ka lawe ia ana'ku o Abeona e na koa ! e hooko ana i ke kauoha a ka Moi, a i ; kona hemo ana'ku iwaho, aia hoi, ua | hauie koke iho la o Mariadane maluna o : kona mau kuli a kukuli hoohaahaa aku | la imua o kona makua mc ke noi uwe j wainiaka ana'ku e hoopakele ae ia Abe- ; ona a me kona mau hoa. ; O na hooikaika ana apau a Mariadane, j he me hoonuinui wale no ia i ka inaipa o : ka Moi, a me ka nuku pu ana mai i ka-1 na kaikamahine no ka makemake ana e j ! hoopakele i keia kanaka opu ino a manao , | hookiekie imua ona. ; Lawe la'ku la o Abeona ma a hoopaa ; ia'ku la iloko o ka rumi paahao, a kauoha : aku la ke kiai-e hiamoe koke lakou, no ka mea, aia i ke kakahiaka nui ioa lakou | ; e kii ia mai ai a lawe ia'ku imua o ke ku-' pua, Pani ia mai la ka ipuka a holoae la na laka hao nunui a paa loa'e la ka puka. Mamuli oka uwe nui loa, ua mania jia ka poe paahao, a aoie no i liuliu loa,: : haule iho ia lakou iioko o ka pauhia hia-1 1 moe, (Aoie i pau.)