Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 17, 27 April 1878 — KA NANEA EEHIA O KA HIWAHIWA OPIO BABELA KA MAMO MAKAHIAPO O NA PUHAKA ALII NANI ABEONA A ME MARIADANE, KA WIWO LUA OLE NANA I KAILI HAAHEO KA HULU MAMO GULA LELOLELO MAKAMAE O KA IU O GOMOHERA: KA OPUU ROSELANI OPIO I AHAI MAKAHEHI IA MALUNA O NA KUAHIWI, MAWAENA O NA AWAWA, MALALO O NA LAU LAAU, A HOEA I NA WAOAKUA, E KE KUPUA O KA WAO ALINOE-LUSIANA: O KE KUKULU HIKINA LOA O KA ILIHONUA NEI. [ARTICLE]

KA NANEA EEHIA O KA HIWAHIWA OPIO BABELA KA MAMO MAKAHIAPO O NA PUHAKA ALII NANI ABEONA A ME MARIADANE, KA WIWO LUA OLE NANA I KAILI HAAHEO KA HULU MAMO GULA LELOLELO MAKAMAE O KA IU O GOMOHERA: KA OPUU ROSELANI OPIO I AHAI MAKAHEHI IA MALUNA O NA KUAHIWI, MAWAENA O NA AWAWA, MALALO O NA LAU LAAU, A HOEA I NA WAOAKUA, E KE KUPUA O KA WAO ALINOE-LUSIANA: O KE KUKULU HIKINA LOA O KA ILIHONUA NEI.

MOKUNA I-—IIELU 3. KO Babela halawoi nna mc ke kana- j %Jī> ko mua loa, ninnu nku Iq ia. " Owoi | kn inon o ieia aupuni, o henhn ka j mea i ukoakoa ni na kanaka ina na nla-1 nui} " | " O keia ke aupuni o Loma, a o ma-1 kou na makaainana oka Moi Pll esia. Ua kauoha mai oia ia makou e akoakoa i | keia la, e ike i kana haawi mohai ana i kekahi bipi nui ia Nepetune, ka mea i oleloia o kona mnkuakane ia. Aia i ke* la wahi a ke kuahu e ku mai la, aia ilaila ka Moi." Pela i pane ia mai oi o Babela. Oiai ua kanaka nei e kamailio nno, e nana pono mai ana ia ia Bubela. Haka pono loa mai la kona mau maka i ko ia

nei mau wawne, a kahaha iho la o Babe-1 la no kona nana pono ioa. | E nana pono ae oukou iaia ! £ hoo-1 maopopo aku i ke ano o kona mau aahu wawae. Ilookahi wale no wawae i uhi ia, & hookahi wawae hele wule iho no ; V ; wahi a na kanaka. Aole i liuliu, laha , ioa aku la keia mea ma o a maanei o ke t kaona, a heie mai la na kaiiaka eike iaia ; <iei« O na wawne ka lakou mea nana | 100. i O ke kumu o keia nana pono loa ia o ko ia nei wawae, oia no keia. Ua hahai ia ma ka moeuhane i ke olii ka Moi Pi« | lcsia, i kekahi mau maKahiki loihi mamua ; !o& aku, penei: Aia i ka wa o ua Moi; nei e noho nanea ann maluna o ka nohoalii, me ka piha hauoli a m rka manao j kiekie; a i kekahi la, e hoea mai aua ! kekahi kauaka malihini opio mailoko mai \ 0 ka waoakua, a inaiuna mai o oa kua- J hiwi e iho mai ai. E helo mai ana oia \ me ke kamaa ano e loa, i ike ole ia ko- ī oa lua, a hookahi wale no nae ona wa« | wae e paa ana i ke kamaa. Oia kanaka t j ua hooilinaia e na uiana kiekie loa, e kau : aku i ka hana o ka hookahulihia ana i ke ] au nohoalii ana o ua Moi P«lesia nei, a e I lanakila maluna o ka aina, a e hoihoi hou i 1 ke ano o ka noho ana e like me ko ma- \ mua, a e lilo hoi ia i punaheie imua o na | «nakaainana. ]

O keia moeohane a ua Moi oei, oa ; hoolahaia ma na pea a pao o Ka aina, a | ;ua paanaau i na kanaka, mai oa makua : ana keiki. Ua haawiia ke kauoha paa i, kela a me keia mai ka Moi oku, e kiai : makaala loa ia, a ke ike ia kekahi kaoa-1 ? i like ke ano me na hoikeri& ! | a ka fnoett|)dnp, ahila, e jepeh| koke \ | feia a%ake,i io* ole ai na hoike Bua j [ moeuhane nei. Aole ioa iae ia kekahi 1 kanaka o kona aupuni e hana \ mau ka-1 maa ano e nona, aole hoi e komo i hoo-1 5 kahi wale no kamaa. j Ua kau nui !oa ka weli oka Moi no j ' keia moeuhane, a ua makaala mau ia roe 1 I ke kiai ana e hoao e pale aku i na kumu | e hooko ia ai kona moeuhane. lioko o | Ina makahiki ioihi, ua noho maalahi ua | j Moi nei me ke ko ole o na hoikeike a ka j moeuhane, nolaila, ua poina ia i ka hiki I ana mai i keia manaua a kakou e kamaij lio Ua nanea loa ka noho ana, a I ua palala me ka hoomaopopo oie. ' Noloilo, eka makamaka e heluhelu | ana, ua maopopo iho Ia ia kakou ke ku|mu oka nana pono loa ia o ko ia nei | mau wawae. Ua hikilele ka manao o | na kanako, ua ike mai la i ko ia nei hele aku me ke kamaa nani kupaianaha loa, a hookahi wale no nae wawae kamaa, a o kekahi heie wale iho no, he ili Bea ka pale malalo ae. Akahi no lakou a hoomanao hou ae no ka moeuhane a ua Moi ; nei, a hoomaka ko lakou pioo ana. Hele aku la nae o 6abeia imua o lakou me ka lanakiia, e hoike mai ana kona hiona a me kona kuiana i kona ano aiii a koa hoi, a ua ku kahoha na kanaka. Ano e iho la l;o lakou mau noonoo, a ano e me ka lakou mnu hana, me he la ua uhi ia iho la ko lakou kino e kekahi mano ano e, a oole loa e hiki ia iakou ke hapai ae i ko lakou mau iima no ke kue mai inin nei. Nalo loa aku la na manao e hana ino mai iaio, a piha aku la ko lai kou naau i ke aloha a me ka makemake ! nui, me he la, he keiki olii no lakou poi noi. Aka, oka oiaio nae, he alii ponoi !ionoia no iakou. O keia wahi a kakou J e komailio nei, oia no ko Babela one haInau, o ka nohohlii o Pilesia, oia no ka | nohoulii o ko Babela mnkuakane aloha o | Abeono, a o na kanaka ana e kamailio : pu nei, oia no na mnmo a na makaainajna o kona mau makua. Ua paanau ia lakou ko ia nei moolelo, no ka mea, ua oo ia lakou e ko lakou mau makua, a ua ike iakou i ke aloha nonn, me ka ike | maka oie nae iaia. ' Aoie no nae lakou i manao iki o ka ; mamo keia a ko lakou Haku alii Abeona, no ka mea, aole lakou i manao ke i oia nei no ia, ua paa ko lakou manao ua | mnke oia, a i ole, ua naiowale loa me ka I hoea hou ole mai mamuīi o kekahi ulia j ano kupua. Hookahi nae a lakou mea i j hoomaopopo ia manawa koke me ka 1 eehia, oia ka ike ana aku i na hoike a ka l moeuhane a ka Moi e hooia ia mai ana ina kekahi ano, ma ka hoei ana moi o j keia kanaka malihini mailoko mai o ka

wnoakua a maluno mai o na mouna me kona aahu ano e, n me ke kamaa ano e loq ma kekahi wowoe, a hele wale iho no kekahi wawoe. O na hoike ana keia a ka moeuhane, a he mea weliweli nui keia i na kanaka. la Babela hoi, ua maopopo iho la iaia o ke aupuni keia o kona makua, a o ko- ; na one hanau hoi, no ka mea, ua hai ia | mai la iaia o Pi!csia ka Moi a oia no kn ! inoa a kona makua kopua i hai mai oi : iaia. Aole no i awiwi loa kona manoo no ka hoao ana e hooko i kana mea i kuko mau ai, aka, ua manao ia e hele ! mahe me ke akehele loa, a me ka hoao i ana e lanakila me ka hookahe koko ole : ina he mea hiki. Hele aku la ka lono a puni koke ka aina no ka aoeane ana mai e hooko ia [ ka moeuhane a ka Moi, a i ka hoea loa | ana aku o ka lono imua o ka Moi, ua pii ha loa ia ae la ia me ka makao. Uhi iho | la ka weliweli nui maluna ona i ike ole | ia mamua. He kanaka maalea loa nae | keia Pilesia, a he akamai i ka imi ana i 1 kahi e pale ae ai i kona mao pilikia. No* | laila, noonoo iho la ia i wahi nona e pa- ! kele ai. j Kauoha aku la ia e lawe ia mai keia | kanaka mahhini imua o»a. a kii ia aku ! la keia a lawe ia mai la. I k& hiki aaa j o Babeta imua ona, ua uhi aku la ke ka-

! i haha maluna o n» heleheleoa o ka poe a I pau o ke aloalii i ka ike «na mai i ko ia : nei mau ano. He kulana o ke aliit a he mou helehelena nani molale moikai, me 1 ka hiona koa i ike mua oīe ia. [ Mino aka maaiee mar~la ka Moi iaia nei, a kuiou hoohaahaa aku la keia e like me ke ano mau o ka poe akahai. | u E kuu keiki opio maikei/' «aht t | ua Moi nei, tne ka leo waii a hoomalimali. " Ke haawi aku nei au i ka hookipa manawolea o ko'u aupuni ia 'oe. Ma ka hoomaopopo ana aku i ke ano o kou eahu ! he mea maopopo, mai kahi momao mai i oe, a ua luhi kou mau ami. Ua maopo- | po 4a makou, he makamaka oe no ka ai- | na e, he malihini i ko makou mau kapakai nei, no ka mea, e ka ililaau a me na ili holohoiona, aoie ia o ka aahu o keia lahui kanaka. Ke noi aku nei au i kou oluolu, e hai mai, owai ia ka'u inoa e kapa aku ai ia oe, a mai hea mai kou hele ana mai, a i hea kou wahi i hoonaauao ia ai ? " Pane aku ia ke ahi opio. " E kapa mai ia'u ma o ko'u inoa o Babela—mai ko'u mau ia uuku kamaiii mai, i ka manawa akohi no a hoomaka ka omaka ana a ka la maluna o ko'u oia ana, ua noho au maioko o ke ana o ko'u inakua Aliona, maioko o na uiuiaau waoakua, mahope ioa aku o na kuahiwi kiekie i uhi paa ia me ka hau huihui o ke kukulu hikina. Ilaila au i kuhikuhi ia mai ai ma na mea 0 ka ike no keia ola ann, mamuii o ke aloha o ko'u makua oia noho mehameha j ana. Mailaila mai ka'u huokai, a ua pu-, ka aku ia keia mau huaolelo oiaio mai j ko'u waha aku, a aoie no e hoi hou mai." i He mea e ke kahaha o na mea a pau | 1 ko lakou iohe ana i ko ia nei hoopuka | ana aku o Babeia kona inoa, a piha ioa ia lakou me ka pihoihoi i ka lohe ana i ka moolelo. Papa koke aku la nae ka Moi i kona aloaiii e malania loa lakou, e huna aole hoi e hoopuka aku imua o na makaainana o Babela keia, no ka mea, ina iakou e lohe ana, aiaila o ko iakou huiiamahi ana no ia a pau mahope ona. Pane hou mai la ke ūlii iaia nei. t( £ kuu makamaka, ua iohe mau au no keia makua ou, ua puni ke ao nei i kona kaulana no ke akamai a me ka noauao, a im ka iohe ana i ke ano o kau mau kamuilio a me ka ike ana i kou ano a me kau mau hana imua o'u, he mea maopopo ia'u, ua hoawi ia mai ia naauao o kou makua ia oe. Noiaila, e kaia mai oe ia'u ke noi aku au ia oe e ae mai ia'u e haawi aku ia oe i kekahi wahi ninau uuku." Pane koke aku ia o Babela. (< £ ka Moi, he mea i moa oie ia'u ke kaena ana no ko'u ekamai, a aole no hoi au i akamai a piha naauao no ka hiki ana ke pane aku i na ninau e pane ia mai ana mai ka woha mai o na Moi, ka poe i heluia ma ka papa naouoo o ke ao nei;oka, ma na ninau au e oiuoiu ana e haawi mai, e hoao no au e pane aku e iike me 1 ka hiki ia'u. " i Ano, e na makamaka heiuheiu, e ike no kakou i ka maaiea nui wale o ka Moi e hoao ana e hoowalewaie iaia nei, i pane ae ai keia i.kekahi huaolelo hawawa, a hauie kona makemakeia a lilo i mea ole, alaila, ko kana mau kauoha ke manao aku e pepehi ia Babeio, no ka mea, 0 kona manao no ia. Haawi mai ia ua Moi nei i kana ninau i ka pane ana mai penei: " Ina paha e oia ana kekahi kanaka ma keia honua, a ua hooiaioia mai ia oe ! aia i kekahi ia e haulehia ana oe malalo i;o kona mana, a e pepehiia oea make, ; alaila, heaha ia kau haoa nono, ina e ku t ana ua kanaka nei imua ou, a aia oia ma--1 iaio o kou mana : " | Ua iike me he mea la i kakau ia maluna o ko Babe)a puuwai ka maopopo iaia o ka manao a me ka makemake ino o ka Moi. Hoomaopopo koke iho la no keia i kooa makemake, no ka mea t ua ike aku !a keia ma kana mau huaoie- | lo maaiea, a me ka hoike o kona maa ! helehelena i kona makemake. Aka, oa ! kuni ia ka maoaolana iloko o ko kakou 1 koa, a aohe ana mea e wiwo ai. Ua paa j kooa monao e hai aku i ka oiaio, aole ; ona mikemake e hoopuka wahahee i ko- [ na manao a me kana haina i manao ai. 1 1 Noiaiia, pane aku ia ia, " O ke kanaka | oia ano, e hoouna aku no au iaia ma kt

huakaiimi i ka Hulu Mamo o Guia Gomohenu" £na makamaka, o keia huakai u beia i hai aku ia i ku Moi, he huakai aia ilokooka n ako. Ma ke koa a me ka ikaika oke kanako e pakeie ai. Ua hee na koa o me ka ikaika mamua 'ku a u9'r*oi nele mai, a pilikia kekahi poe. Aka, o ke kumu a Babeia i koho ai i keia, nwkona makemake e hoomaopopo i ka oumao ino oua Moi nei. Ina me koina ike no i ka pilikia a me ka make o ' keia huakai, a e hoouna ana no ia i kana i mea * manao ai, aiaiia, ua hiki iaia ke I hooholo i kona manao no keia alii. He oiaio, oa pololei ka Babeio koho ana no keia Moi. No ka mea, i kona hoopuka ana a';u i kana haina, aia hni, ua oiii mai la na huiiii hauoli piha mai na maka mai 0 ua Moi nei, me ka nana hooluolu ana mai iaia nei. £ noonoo kakou e ka poe e heiuheiu | nei i keia nanea, eia o Babeia maialo o ka mana o keia Moi, oiai, hookahi waie no ia iwaena o ka iahui holookoa, a oiai j hoi aole i ike ia o Babeia keia, noiaiia, | he hiki waie no i ua Moi nei ke kauoha ! aku i kona muu makaainana me ko ia- 1 kou ike ole, a o ko ia nei manawa no j paha ia e pepehi mainoino ia ai. Ua maopopo no keia mea ia Babeia, noiaiia, ua hoomanao mau ia i kana mea i hoohoio fpua ai, oia hoi ka hana ana me ke akehele, a me ka pane ana me ka noonoo mua i kana mau huaoielo. Pane mai la ua Moi nei. t( Naauao i kau pone ana e ke koa opio me ke kamaa kihi. Aiaila, e hele aku oe ma keia huakai, a i kumu e pakele ai kou oia, j e hoihoi mai oe i ka Huiu Mamo Gula o j j Haka pono oku ia na maka o Babela iaia, a haaiuiu oku la ke kino oua Moi nei, huli ae I» ia ma o a maanei e nana ana i ke ano o na helehelena o ka poe e nonoho mai ana imua ona, a ike aku la ia iko lakou piha makau. Pune aku lu j ia ika Moi. " Ano, e heie. ana au, a e hoomanao oe e ka Moi, o na paia o keia j hale na hoike o ku'u mau «'lelo, ke hele i au a ko kou makemake, i» *o'u poino ana j no'ia. No ka men, ua heiuheiu aku nei ! au i kou makem:.ke, oia no iiu'u poino. j Ako, ke hele au a hoi mai me ka'u mea i e manaoiana nei, oiu iioi ko'u ianukila ana, alaila e hioio ana kou halealii, e hauie kou kuiana ilaio, a he make kou hope--1 no." ■ i Me he la ua nele koke ae la ka Moi | me ka leo, aole puka mai kona ieo no ka Ipaneanae iike me kona mnnoo nui. Make iho ia kona mau manao ikaika e hooni ae i kona kino, a me he ia ua uhau j ia iho la kona kino e keknhi mai kukuie, paa kona ieo aole e hiki ke pane mai, a nolo kona ikaika ao)c e hiki ke oni. O ka poe a pau e noho pu ana me uu Moi nei, ua pau pu iakou i ka makau a weliweli | nui loa. Huii koke aku ia o Bubeia a j haaiele iho ia i i;a haleoln a me ke alo o | ua Moi nei. | Aao e hai &ku ka mea kakau niooielo |o ke Kuokoa, o ka luahine a Babeia i i hapai ai a kau ma kekahi aoao o ka mu- | )i«rai, he luahine kupua ia, & i ka m»naI wa a Babe)a i ho&ieie iho ai i ke alo o ka | Moi, aia hoi, ua uhiin iho ia kona kino e |na noonoo a me na akamai iua ole ma- | muli o ka mana oua iu;ihine nei. Ua 'ke ia mai ia iu.oa o Babda, aia kekahi | kumu laau olelo i kapaia o ka Laau Oka j OUlo, ma kekahi huii o ua aina nei, ma ; kahi i kapaia o Doduna, a ua hoohoio i koke iho la kon'i manau e heieaku imua 1o ua iaau nei. Na ka mana waie no ke--1 ia o ka luahine e kuhikuhi nei. Aia keia | kumo laau e ku ana iwaenakonu o keka|hi uluiaau nui pouii. O kona kino ha- : nohano, ua pii ae Ja a ku kilakila maluna 1 o na laau a pau o ke kuahiwi he mnu ha- | neri kapuai ke kiekie, a hoolei aku la I kooa mau lala i ko lakou malumalu ma o i \ a maanei oo oa eka ekolu. f He pole okoa ko Babe!a heie ana ma jke aia e hiki aku ai iua kumulaau nei, |me ki pii ana maiuna ona pali a e iho •oa ma na awawa. £ hoomanawanoi ana i ke anu a me ke koekoe i ka iniki maeele aoa omaka hau aka makani akao e pulumī mau aoa maiuna o kona ehea t nhipa» iho ia i kt ppilīna o kt makeahine hooua.

'• Pehea i& wau i ae i& mai &i e ola, & e ; ike i keiā m&u inea a'u e hoominawinui hookahi oei ? Ow&u ka o ke keiki i ulu «e iioko o ka mehameha a me ke aaoano o nti pa!i koahiwi ka mea a na maoa lani i hoo* ilina ai e !a*e i keia kulan». He oiaio anei! o ko'u make ka'u e imi nei ? He oiaio aoei 0 y kou hopena io keia e Babeia? Ina pela, ■ l ahlia, e na makani e pa nei, a e paani hoo*; ; ipo nei me ko'u mau oho maewa, • iawe 'ku ! 1 be aloha o keia kanaka koolua ole, keia ! : kuewa hele hookahi ona waonahele, ae j hoopulu aku i na papaima o ko'u mau luai • makua. E hai aku ia laua, ua haule ka iaua hiapo Babeia mamuli o ka imi ana i 'ko iaua pomaikai mamuli ona mea i ao ia i mai iaia. £ hai aku ua haule hookahi oia ! no laua, a ina he mea oluoiu i ka lokomai- j kai o ka mana oana ke aiakai ana i na ka- ; naka, e hui pu no makou malalo o kona mau | j kapuai, ke hiki mai ka ia mahope. ; (Me i pau.) ] i