Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 21, 25 May 1878 — NA OLELO A KA LOIO KUHINA MA Ka Hale Ahaolelo e plii ana no ka Hoike a ke Komite Waiwai. [ARTICLE]

NA OLELO A KA LOIO KUHINA MA

Ka Hale Ahaolelo e plii ana no ka Hoike a ke Komite Waiwai.

Va kamaiUo ka Loio Kahioa peoei: Mr Peresidens, ke ike nei aa oa pai la Leia boike mamaa o kooa holkeia ana imaa o ka Ahaoielo, a oia> e hoolaha akea ia ana aa mea i hoike ia, ke makemake nei au e kemailio no kekahi ma mea i olelo ia iloko o ka hoike. Ua oleio ia, o keia hoike ka poka eaoa e hooleie iiiiii na Kuhina. Mai ka wa i koho ia ai ke komile, ua hooi«ba noi ia he mea ka keia e pio ai na Kuhina. O ka mea Hmohano ka Looahoomaia o ke Koroite Waiwai, ma kekahi haioleio aoa e koe ana i na Kuhioa, oa hoike ae oia aoie ia i ake nui no ko hai ohana—e iawe ia keia ma ke ano he oiaio, akn nie he mea iniii kona makemake oihana, a me ka ole paha, a aoie oo hoi he mea hewa ke imi ia ka o/haoa hanohano o ka lawelawe sna no ka leholeho, aka, ua maopopo ua hookomo ia eia iloko o 0 ka hoike na rr.anao awahia a pau o ka poe 1 imi oihana no lakou iho me na kue ino loa i keia aupuni» Ua maopopo no hoi, ao* oia i iawe mai, i na wehewehe ana a me na hoakaka ana i hoike imua ona, e pih ana no na hoahewa koikoi ani e hapai mai nei. He mea hiki ke manao ia, o keia hoike, oia ka hooikaika piha o na mei kue i na Kuhina. Eia iloko o keia hoike ua huna ia ka oiaio a ua hoalanla ia n* manao koho hewa no na kumuhana i hapai ia. Ina hoi ma ka ninaninau ana e akaka ai he oiaie ole keia mau hoahewa ana i hapai ia mai nei, a he mea hiki hoi ke wehewehe pono ia imua o na kanaka noonoo pono, a maopopo ka ole, alaiia, e halawai ana keia hoike me ka hoahewa ana i kupono ia ia. Ke hoike nei au, o keia mau hoahewa ana i keia lawelawe ana ma kau oihano, a me ka maiaina ana i ke dala o ke aupuni, a me ka malama ana i ka helu oia mau da!a, aohe wahi kahua iki o ka oiaio no keia mau hoahewa nna. £ nana i na hoahewa ana i hoike ia. Uu hoike ia, ua hookaa ia aku mai loko aku o ka waihona daia o ke aupuni Hawaii he $2589 25 i ka poe nona na bona Holeie Hawaii, me ka ae ole ia e ke Kanawai; a o kekahi o ua poe ia ke Kuhina Kaiaiana, a o kona loio hoi ka mea e noho Loio Kuhina nei i keia wa. Eia ka oiaio, mamua ae o ko'u iawe ana i keia oihana, ua ao aku au i ka poe nona na bona he kuieana ko lakou iloko o keia da!a ma ke Kanawai; ua hoike ia ma ke Kanawai i hoopuka ia ai na b na, a ma ka heiuheiu ana o na bona kekahi, o na puka o ka Hoieie Hawaii, e hoolilo ia ma ka hookaa ana i ko iakou uku panee a hiki aku i ko eiwa keneta no ke dala no kn makahiki hookahi; a o keiu dala a pau, oia no ka puka o ka Holele ; a uu aneane hiki ole aku i i i ka 21-2 kenete no ke daia ko na bono. Mamua o ko'u ae an* e lawe 1 ka oihana Kuhina, ua hoike aku au i ka poe i kuka pu me a'u, o kekahi kumu e ae ai au e iawe i ka oihana, oia hookaa koke ia o kela dala i ka poe nona ia. Ua loaa no hoi ia'u kekahi rranno i hoike ia a i kakau lima ia e ko'u mua ma ka oihana e i ana, ma kona noonoo , ana he mea pono ke honkaa ke aupuni i keia d»la i ka poe nona na bona. Uu hanwi ia ka ae oiaio o ka l»hui no ia hookaa ana, he mea hiki ole ia'u ke hele īmua o kekahi aha hookolokolo a noi aku e hookaa ole ia. I ka wa a Kainehameha V i kii ai U'u e lawe oihana roa keia aupuni, aole oia i kii i ka mea ae olee lawe mai i na haawina kau» j maha o ka oihana, a i hopo hoi ī ka hooha- | lawai pu ana me na mnaninau poloiei ana e ; piii ana i na lawelawe ana o ka oihana— : nka nae, me ka maopopo iea o keia mau : mea, ke kuhiuhi nei keia hoike, o ka lilo ; ana kn o ke Kuhina Kalaiaina kekahi o ka \ poe nona keia bona, oia ka ke kumu i hoo- ; Kaa ia ai na bona. Ke manao nei au he hookahi ana bona nt ka $1000. a owau no hoi kona leio mamua. O ko'u noonoo hiki mua no ka poe kue ma ia ano. oia ka hoekuu wnie ia lakou e hana mai me ka pa- | ne oie. Aka hoi ina e pnne oie ia, e manao ana psha kekahi poe he mea o.aio keia mau ! hoike hoopunipuni ana a pau. ; Eia iho kekahi hoahewa ant, ua Lwe ka | au me ka ae ole ia e ke Kaoawai he $2,946 . mailoko sku o ka wiihona i ka pau tna o na makahiki eiua, a ua vraiho ia maa daia ■ ma ka Hanako ma ko'u inoa no na pilikia | kuikawa. Aoie nae i hoike pu aku ka lul nahoomaiu o ke komite i ka mea i ike ia ma f ko'u mau buke, a'u hoi i kuhikohi pooo aku ai imua ona a me ka hoa haoohaaoo ke komite mai Hamakua m«i t ka Hon. Pekekona, 1 oia keia, aa iawe au i kekahi mau daia no ka uku ana i na makai a ua hookaa ia aku e like me ke Kaoawai, a o ke koena hoi i koe be $1,367 oo na Aha Korooero, a m« ka hopu aoa i na iawehala, a o keia waiho ana i ke da!a ma ka Banako ma ka heiu o ka Loio Kuhina, aole ma ko'u inoa ponoi; a ua hoike ia no hoi keia mau 4*ta & pau ma ko'u buke a roe oa da(a no hoi i hookaa ia, a ke koe nei i keia wa he $850 wale oo. A o ke»a hana, he mea i maa ī ko'u poe hikimua ma ka oihaoa, a e ike ta no ka oiaio o keia ma ka lakou mau boke helu e waiho nei ma ko'u Keeoa Oihaoa. £ta hoo t ke i oei ka hoike, ma na lilo no keia a me keia mea, ma ka Oihana a ka Loio Kuhina, he nui oa daU i hooUIoia me k» toaa ole o na palapaia hooiaio oo ka hoo* U aoa. 0 ka pao da!a oo kela • m»

kesa roe», be $1,000. oa hooMo U aon ' ro« bk«o do ot lam • pau r no o* ltlo m ka keie aoa raa o» »jwna, me ke kuiii ao* i : ni roea inin o o* b*Se oth»o«, • pe'-a »i~a; |* me bs booSīm»lima ana i ka me» Uwek* i 1 we i ka wa i pt« ai oa i ca baoi eae, A | o oa hooiilo »aa s p*a ma m maa aao, ea \ hoike poiolei ia iioko o ko'a mau hoke, a he ' noi na lilo liilii i hooiaio ia ma oa biīa. O . ka oi aka i keia aole i haoa ia ma keīa oī-! haoa, aoie oo boi ma oa oihaoa aopoai t j ae mai moa ma: a hiki i kem wa; aoie so | hoi he kama 9 hoopoka ta ai keia zsatt on* | oao 00 ka*o Oihaoa, ke ole e hoala ta 9 na f 000000 e imi ana i na mea i kaa ae mawa* ; ho 0 ka poenaikai 0 ka lehuleho. j Eia hoa no, ua oieioia ma ka Hoike, i oa noi ia ka Loio Kuhina, e ke Kuhio* \ o ko na aina e, e hoomakaukau i paiapa'ia kuhikuhi no na Kanikeia, a ua kakī aku ka Loio Kuhina, he $100 no ia ha na. a ua hookaaia mai nona ia mau dala ; aka, ua hoihoi oia ia mau d«ia i ka Haie Oihana, me ke nni pu eua'ko, e hoihoiia tnai kona mau palapala hoike no ka hoo- ! kaa ana. Aoiie oiaio o keia, a he mea hiki no i ka Luoahoomiiu o ke Komite, ke ike i ka oiaio ole o in mea, ina i niiupi j oia ia'o, a i kekahi o na Kuhina e ae |>a« | iia. I ka wa-o Mr. Kaaku, ke j ko na aina e, mamuii o kana noi, ua nana au, u ua hooponopono imi i na oieio kuiiikuhi. no ko kakou poe Kanikeia ina na aina e, me ua kanawai a me na kuikaiū e pīli onn ia mau me». No keia hana, kahi hoi a'u i hooii.'o āi i kekahi mau ia, anie au i iioouku aku, «ole au i uoo no ia mea. Ua ike au ua maa ko kakou mau Kanikeia, i k» hoomokaukau < ana \ na palapala no na moku ma na aina e, i makemakeia e ko lakou poe ona, e ! hooholo malalo o ka Hae Hawaii. J\fo keia mau paiapala i hoomakaukauia e na i poe haua palapala hoolilo ma na aina e, | a i like ole hoi ke ano ma Livapula, Be- | remena, Kapalakiko a me na wahi e ae. | ua uku ia ka pne kakau i ua mau palaJ pala 'nei e na ona moku, aole no hoi 1 i uku ia mai ia mau ioaa i keia aupuni. I 1 ka loaa ole ana ia'u o kekahi kanawai no ] ia mau paiapala, ua hai aku au pela ia Mr. Kaaka. Alaiia, mamuii o ke noi a Mr. Kuaku, ua lioomakaukau au i kekahi olelo kuliikuhi, e like me au i noonoo ai e loaa ai ka hoapononola e ka poe ike i na kanawai e piii aua iwaena o na aupuni. me ka oieioia e uku m au he $100 maiioko ae o na dala i hookaaia i na Kanikela, e like me ko lakou hoopuka ona ia mau pepa. Aole keia he liana i piii iloko o ko'u Oihanu, oole no hoi mai ke Aupuni Hawaii ia'u no ia mea. Maimpe iho, ua hoihoi aku au i keia dala, u ht» me*i maopupo n«, me ke* 1 oie iii, tiu iioiiioi |j»»u mai au i kuu palai p;ila iioike eio ia hookaa aua, me ka manao, oiai, he kaki kupono no keia i kū ona o m moku mi u;i aim e, aka, he j men l»iki no ke Inue hewnia e kekahi j poe, me ke kuhiheua ni palia e kekahi. I Ua iohe au eia iioko e» ka Oihana o na | Aina e, e waiiio nei he $125 i ioaa mai- | loko ae o ia mau palapula, me ka laweia j | he §2o e na Katiiktlu, 110 kela a me kei | la palupala no ko iakou luhi ponoi. Ke i uei ka huike, ma ke Keena 0 ka Loio Kuiiin i, aole i m ih<mā pono ia na buke, he buke moolelo pohih hi waie no | ka, a ua hookomoi» ua hooloii & me na i hoopooooono iinH he i.ui waie, a mawaj ho ae o kein he buke hoomanao no na j lilo liiiii ; a ua olelo hou ia, o na haawij na i hoohoio ia no ke k«;kua a hope pa- | ha o ka Loio Kuhinu, ua hooiilo ia no j ka uku una i kekahi mau Kakauolelo i | kupono no ka iawelawe ana i na hana | ponoi a ke Kuhina, aole nae i kupono no | ka hana a ke aupuni, ka mea hoi i noo- | nooia i ka wa i hooholoia'i ka heawina. | A no ia kumu, ua hooiimalima ka ka | Loio Kuhina i na Loi», e lawelawe ma I ke kokua ana, a ua uku ia ka ia poe la- | weiuwe uoloko ae o na d iia aupuoi i ma- | naoia no na hana e oe, e iike me na Aha j Koronero, a pein aku. O ko'u mau buke I ua malaiiiii ia no e iike me ka mea i maa mau i ko'u oihana mai mua mai, koe waI le no keia, ua hooakaka pono ia na hooI iiio ana a pau. Ua hooiiio au i na da!a | he $96,000, a aole i ioaa i ke Komite i kauwahi keneu hookahi i hoolilo hewa j la, koe waie no kahi a hikou i oleio ai us I iiewa ka hooiiio ana he $ 100 00 ka hana j ana i na paiapaia hooiiio i ka mokuahi | *'L»kel»ke." O ka haawina no ke Ka« \ kauoiel*». ua hooiilo au no ke Kakauoieio I kupono I loaa ia'u. No ka aneane hai palua o iia makahīki eiua, ua hoolilo au ; ina kahi o ka {@11,500 no kekahi Kakauolelo makaukau, a me ka uku o kekahi Kakauoleio e ae, me ke kaki ole aku i ke aupuui. I ka w» i iu le ai ko'u Ka- ; kauoielo mm, ua maheie au i ka uku ma» ! waena o na Kakauolelo eiua, a ekoiu 1 | kekahi w:«, e hke me ko'u ike e pooo ai [ ka oihana. C ike ia no m.i na buke ilo- ; ko o ko'u oihana, ua emi iho ko'u mao | hoolilo no k» uku ana t na kokua kana- | w»i nuilmlo o kekahi mau Loio Kiihina e [ ae, aka, n ka mea ī emi ai o ka ioaa oie : o oa kutua hana e !it<» at. O ka uku no kt hana aua i na p*t<tp»fo hoolilo i ka mokuahi " qo keta kumu ia y

ua loaa au i ka mai s ole ke ia-; we!*«e i ka fnna n»« kekahi *#. la r a 1 ptne ai 1 kuu poe 00 ka ; waiho ako i ka hana, ua i mai lakoo e : • hele e hnomaha I*o kekahi wa. a ua ha- ■ ?na au pela. He mea pooo ke haoa ko-! |ke ia na pahpeia o ka Ltke!tke me ka | | hakaiia oie. Ua hana ia pelj t aua hoo-| ] kaa ia kooa b:la. Aka r ao!e 1 kamaiho \ ke koinile no na hoolilo aoo like me kei 1 1 iloko ona oihana e ae. Aofe no hoi lakoo i hoike mai 1 ka mea a'u i houenoakftka ako ai imua o ko lakou mao maka, oia hoi ko'u imi ani ma ka &un e. a! maanei no hoi 1 ke koku* e hiki ai ke j noho Kakauoieio me ka heie pu imua o na aha hookoiokoio. Aole e loaa ka loio no ka $1,600 o kona uku makahiki, aoie no hoi h« hiki i ka Loīo Kuhma ke Uweiawe 1 ka hani o kana oihana «1.1 na mokupum elua i ka wa iiookuhi, aoie 00 hoi i maopop«) loa ke kupono o kona ola kino i>o ka hana i na wa a pau, keole e loaa kau wahi hoomaha. Oiai, aoie hiki keia nnu olelo hoakaka i ka Lunahoomalu o ke Komite, ke v>ehe»vehe moakaka uko nei au no keia mea. Ma keia pane ana a'u ua kuhikuhi aa i na hoahewa ana i hapai ia mai e kae ia'u. 0 ka hapa nui 0 ka poe i kamiaina maanei. ua ike maopopo ia lakou, a 0 ka Hawaii n«»i lahui, he poe akamai i ka hoomaopopo ana 1 ka poe i hiki ke hiiinai ia, a me ka poe 1 hiki ole ke paulele il. Aole au i nunao e komo iki hoino m* na mea pili kino. Ini e loaa i na hoa 0 keia hale, a me ka iehuiehu 0 na Hawaii a me na haole ka hoomaopopo ana i ka eiaio, aole o'u hopo no ko lakou hoohoio ana. i\le ko'u ike ina hoopunipuni 1 hoolaha ia no'u a me na Kuhina, he mea oluoiu nu'u ka loaa ana o keia wa e halawai ai me ka pos hoahewa he alo a he aio. Na ka Hale e hooholo ina ua hapaiia keia mau hoahewa ana ena i 44 ake nui ole i ka hai oihana," no lakou iho, a no ni makamaka pahn. Aole nu e hoike no ko'u ano hoomana e like me ka Lunahoomalu o ke Koniile, a me ko'u aloha i ka lahui Hiwaii i kumu e hilinai ia mai ai au. Ma ka lakou hua e ike aku ai oukou ia lakou. lnn ma ka'u mau olelo wale no e hooponoia ai au, aole au i manao e kamailio. £ lawe ia ana keia mau olelo eka poe noonoo pono. Aole no hoi no ko'u oluolu iho kuu hui ana me na hoa Hanohmo 0 keia Hale e kuka no na pono 0 ka lehulehu, aka, ua ike au aole e alakai hewa ia kek&hi Ahaoieio Hawaii ke waiho ia aku na kumu oiaio imua 0 lakou.