Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 38, 21 September 1878 — Na Home Hawaii. [ARTICLE]

Na Home Hawaii.

U Hawaii Opss koa ake eai . Men*- ; eieoe mai la b naau © i«a hea'loha « km j ha&*aas i ka ike sna vx iakea e k-ihai ' ; aoa me ka ooe&oo eh, ma kekahi m%o ka* \ Q8 e aialai aoa i ko iakoa ok k*pc*. ! Uila, e kamaiiio olaela a&a 40, me na ; opio o kua oee haiiao, no ea home Hawau. I ke kia e oa kopona o eakoa, i ka epiop'io : hoi o ko eukoa poe makaa, aole oo i U<heĪ3 j keia heaoielo i laweia mai ka olelo Benta- • Qfi, a hookomoia, m ka o'eio Hawaii. Me ; hea li t he kama bsa maiihin; ia, mai aa j| aioa e mai, t ikeīa ke aU o keaa msa opua ; [ paa t me ka eno o kaoa rn.ru bua aī; a : ike | ; ia hoi ke ka laa o kena msa bu o!idi me ■ ! na laU mohala, i ka po&o e ka aina, a oo*; ; laīla i iawe ia mai ai a kanub ma ka iepo | malihini. Aiamuli o ke a!oba ahoeu?. me ;ke kiai hoomanawaaei ana o kekahi poe : ! aioha iahoi, ke paa iki mai nei kona maa aa l i ke oae Hawaii ; ke hoemaka iki mai neī | kona mao iau i ka ulmh. E ake oo e mo-1 : hala oiai kona mau paa aala, a e oo paU * | mai kona mau haa ono, e iike me ia e heo- i ! hoa ii mai nei ma na aina naauao. I ka : wa i uhi mai ai ka pouli o ka po ma na kū- ; \ ahi«ri, na awawa, me na papu o Hawaii nei,; ' ao!e no he Home ko kanaka. He wahi no-1 [ ho no, he wahi e malu ai ke kino i ke anu, j a ino mai; he wahi e ai ai, a e inu ai, a e ; oanea wale ai, aole nae he home. Aole no 1 j he kahua, kabi e kukuia paa ai i ka home. | 1 Aole he kuleana ko na m&kaain&na ma ka j | aina kahi a lakou i noho ai. Aia a loheia ; | ka ieo o ke alii, a haku aina paha e i ana, i |»o bele peia"—ka hele noia. Aia no a | > huhu mai ka haku aina, a kena aku e wa- ; i wahi 1 ka hale noho,—ka wawahiia mai la ; ; no ia ; a owai la kai aa e ku a e papa aku ? ; j Aole no he pili ohana ia wa. O ke alofl& ō i ; ka holoholona i kana keiki, oia no ke aloha | j o na makua Hawaii i ko lakou poe kamalii i ; ma ka wa kahiko. No ka naaupo mai no i | ia. Aole no i houluulu mai ka makua i ka- ] 1 na mau kamalii, a kukulu i ohana nona me j kaoa wahine. Nolaila, ua kupu wale ae na i keiki o ka Inhui ia wa, me he poe kao keiki j &hiu la o ke kuahiwi. Nolaila i malama ; ole ai ka hanauna hou o kela kau, i ko la- ; kou poe makua, i ko iakou kolopupu ana no j ka luuluu i ka elemakule. Aole no lakou i j malama i na kanawai paa no ka pono o ke j ola kīno. Ua hoohaikiia ia mau kanawai i j I kela la keia Ia ; ma ke kukulu ana i na ha-1 j le ; ma ke ano huikau o ka noho ana ; ma j I ka maiama hemahema ana i na keiki hanau | ; hou. Ma keia mau mea, ua hemahema na i I kupuna o oukou, a nolaila i loaa ole ai ia ] ; lakou na rula kupono, me na lako maikai i! ; mea e kukulu ai i home no lakou. Me he ! | kahua la i hoolako pu ia no ke kukulu ana | i hale kamahao, pela no keia lahui ma ka | wa kahiko. Uu makaukau mai na lako no j ka hoomaka ana e kukulu, ike oie nae ka I poe kukulu. Ma ka lokomaikai o ko kakou ! Makūa Alii o Kamehameha 111, ua loaa ī ka hapanui o na makaainana o keia Aupuni i ke kuieana ma ka aina. Na ke k&nawai oo hoi i hoomalu mai i ke koena o lokou e noi ho hoaaina ana, i ole e kipaku wale ia iai kou me ko kumu kupono ole. Nolaila, mai , ka nianawa i haawiia ai na kuleana no na i makaainana, a hiki mai i koia wa a kakou | e noho nei, ua loaa i kela a me keia mea ke I kahua paa, kahi e hiki ai ke kukulu i home | nona, Ke ninau nei au, ua kukuluia anei ? \ E makaikai iki kakou ī na ho.ue Hawaii o | keia wa. Aia no na kahua o lakou ke kau- j . liilii nei ma na papu malaelae, na awawa l i uhuli, na puu oluolu, me na kapa kahakai j : mahana o ko kakou Aupuni. Auhea anei I i na ohana ? E komo aku kakou ma kekahi . hile ; aia no ke noho nei he mau kane, a I wahine paha. Ninau aku kakou, 11 Auhea | ka haku hale ? " •« Eia no. " «« Auhea I j kou ohana ? " «« £ia ia ihea aku nei ka au-! | wana ana. " " Aole anai oe i hoouna polo- | j lei aku i kau mau keiki i ke kula ? " " Ae, j l ua hoouna no i ka wa e eoho pu ana me ! | a'u; aka, i neia wa, aole au i ike aku ia la- j | kou. " «• A no ke aha hoi ? " » Ka, ua lilo I ka malama ana o ka'u mau keiki ia mea ! " j E, ua inauna wale oe i ka lako nakamae o I kou home e Hawaii makua e hana ana pela!; .E komo aku kakou ma kekahi kahua hou ! aku. Heaha ia leo kakana a kakou e lohe ' nei e hauwalaau ana ? He hakaka iwaena o ; j ke kane me kana wahine. Heaha ke kumu j | kue iwaena o iaua ? Ka, e hoopai ana ke j ■ kane i kana keiki kolohe, a huhu mai ia ka ! makuahine, a\ii aku me ka manao e hoo-! pakele i ke keiki. Kai oo he mea pono ke j hoopai aku i ke keiki no kona kolohe ; na- j ; wai i hoomokuahana iwaena o na makua ? | } Ka, menemene inai la ka manao o ke kupu-; ! nawahine, no ka uwe ana o ke keiki a nana j | i hookikina aku i ka makuahine e kii aku a \ i e hoopakele i ke keiki. Aawe ka hoi! Ke j | waiho neoneo nei ia kahua, kahi i hiki paha j ; ke kukulaia ka home lai, ke lokahi ka ma- j | nao o ke kane me kana wahine! E komo \ | aku kakou i ka iiula o ke ahiahi, ma keia ■' ; hale aku. Ke waiho maik&i nei kona ka- i | haa mawaena o na ululaau ; ke waiaaa na-; f heoahe mai nei ke kaba«rai uuku ; ke ka-; j mumu mai oei na nalu liilii o ka moana ma-' | iioo; maiia paha e io&a io ana ia kakoa ka i [ home, kahi i kipa maa *i ka pumehana o ke ; j aioha obana. E komo malie aku ; eo ka ī | mea, aa kukuluia ka pule ohana o ke ahiahi. I" Ka ! he poe oo wale no ka ke maiama ana i J ; ka pule. M Mahea la na kamahi, na pokii a j ; oukoa ? " #i Aia no ke paaoi ma> la mawa- ! ho; oia oa !eo e loheia nei mawaho. " A I no ke aha i hoakoakoa ole ii mai ai Ukou, j e malaoaa pu i keia haoa maikai ? " " Ka, j aole lakou e noho malie ana; a ua maopo- ] po oie ia lakou ke ano o kVia haoa. " Au- { we, e Hawaii makua ! Ka mea e noho nei \ ma ka malamalama lai o ka naauao! £ • aho iki ia olelo 40 ina o ka mokapawa keia | ;

' " "" """ ' "" T 0 k«>a aoia ant, C i rt anni ho-.i m\'\ oe ī b mAkamae o ka E makai* kai bo» aka kakea. ?a keia k»h*.ia \ 1 hde koea hi'e i hioa. Heahi ke kamu o ; kf?na haaleleia ana a mehāmsha !oa ? tTa \ ' ka was«¥ai o ua home la ; I kino*) hoo. aa f il\ aleha ka h»ka ha!s i kana wa- i . hiee m. mahma ponwii ni keiki a ke ] Akaa i baavi mai ai laua ; hoomaka j aku u-;a e kaka!a i heme no laua ; «a piii j aloha kekahi i kekahi; aka rae, kokoia aka j la ka r,ahe«a iloko oia home. t"a kako oia j i ka wahiiw puloku a ke kane ai. (Ja ba-! wanawaea ska eia i!oko o na pepeiao o ke ! 5 kane i t»a mea e heokue ana i kona manao 1 1 i kana wabms mare. Ua hccjnaka mai 'a ka hli o kona manie. Kaian» mai U ka leo oloolu. Hoomaka mai h ka hcbu o ka ■ makuahine o ka ohana, a mokmhana iho, ( aia hoi, komo io aku no ileko o ka auwana, haalele oia i kona home malu, a hoopueha ; ia ka ohana hipa keiki, a haule ino mai la \ na paia o ka horoe i hoomakaia ke kukula j ana me ka iokahi o ki manao. Aowe oe e Hawaii ui. i kou haliu ana i ka pepeiao i ka \ olelo mokuahana o ka holohelo olelo ? Hi- ; oio mai la kou home nanī. I mea e pono ai ka home, imi mua i laj kua. O ka home oiaio, he awa lulu ia kahi I e komo aka ai ka moka i holo ma na kai ! oeloko, a i piiikia hoi i ea makani nou ino < o keia so, & leaa mai i ka malahia. Kahi | no hoi i hiki ke heopenopono hou ai i na : pea, me na {ikini i hele a haehaeia e na ino j o ka moana ; a e heomakaukau hou ai no l ka paio ana me na nle kuehuehu o ko ke ao j nei maa popiiikia. Nolailn, ua imi ka poe ; naauao i wahi oluelu o ka nohōana i kahua : no ko lakou home. Ua hoakea aku ia ka> i hua, i hiki pono ke loaa i na lako kino o keia ola ana. Ua kukuluia ka hale ma kalii j lai ; ma kahl oluolu ; he puu paha, he awa* | wa uliuli paha, ma kapa kahakai a mauka ' ma ke kuahiwi paha. Ma ke kukulu ona i | ka hale, aole no iakou i hoomoe wale aku i ! na kua ma ka iepo, i mea e popopo koke ai, a i mea e hoolilo ai i ka bonua i papahele paha. Ua hookaawale ia na kua iluna iki, mai ka ili aina ae, i mea e holo pono ai ka makani malalo iho ; i lilo ole ko lalo o ka papahele i punana no na mai o kela rne keia ano, i wahi no lakou e kiko mai oi a iilo i kumu nui e emi aku ai ka ohana. Aole no j hiki i ke kanaka kuewa ieak e kukulu i hoj me nona. Mamuli o keia noho kuewa wa!e j ana o kekahi poe o kakou, ua aoia ka haj nauna hou ma ke ano kuawiii wale o ka naI au. E like me le ompaa ana o ka home t pe* ! la e kupaa ai ka manao o ka ohana o ua \homela. Kolaila, he makehewa ke manao [ mai kekahi e loaa ana i home nona ma ke kukulu ana i hale pupupu ; a halii aku ka moena ma ka honua ; a malaila e inoe huikau ai ka ohana me na ilio milimili a lakou. A hala kekahi mau mahina, alaila kukulu hou mai i hale oia ano, a pela e kukulu hemahema ai a hiki aku oe i kou hale ololi a haiki ma ka opu o ka honua. E ao mai oe e Hawaii opio, ina ma nei hope nku, e hoo- j makaukau ana kekahi o oukou e kukulu i home nona, mai hana hemahema nku. jE ! kukula oe i kou hale me ke akamai, a me ka makaukau i loaa ma kou Ihna. ina he hale pili kau e kukulu ai, mai kukulu oe me ke kapulu o ka hona ana. He oluolu maoli no kekahi mau hale pili ke nana nku. Ua hanaia a maikai na aoao. ua hookomoia na puka komo akea, me na puka makani e I hoomalamalama ana i ko ioko o ka haie, a ! e hookomo ana i ka ea oluolu o na kuahiwi; j ua hoomoe ia ka papahele laau, ka mea e j pale aku ana i kn ma-u o ka honua ; ua pakuia he mau keena maloko, i kaawale ka noho ana, a malu mehameha na ohua o ka hale ke makemake ; ua kau ia na lako moe maluna o na hikiee, aole ma ka papahele ; | ua malamaia ko lok# me ka maemae, a aole | no paha i ae ia na ilio e moe maloko,—-he j | wahi okoa ko lakou mawaho ae o ka hale. I Ua kukuluia ka pa maikai a pum ka hale. j Aole no he pa i kukuluia me na laau popo- ( po i hapukuia noloko mai o ka naheleheie, j a i nakii ia me na ohe iiilii, aole pela; aka, j he pa e papa ana i ka puaa, " mai komo oe j maloko. " Ua malamaia keia pahale a mae- : mae, ua kanuia e ka makuahine me na kei- | ki, na laau i mea e mohala ae ai ke ala o | na pua i ka nou m ana e ke kehau o ke kai kahiaka. Aia no a hoomakaukau ia ka haj le no ka home, a komo aku la ka haku hale j me kana wahine, a me na keiki paha, alai- j ! la, e malama aku i kekahi mau ruia kupo- | no, i mea e ulu ai a ikaika keia laau mali- ) hini no na aina e mai—he home. Ak&hi; | mai ae i ni palaualeīo e noho pu me kou ohana. E hookuke aku i ka poe lolomoehaiau, \ | ka poe Umalomaaihalale, & me ka poe hoo-; i pilimeaai wale aku. E Hawaii Opio, ka I | poe akahi no a huiia m& ka berita m&re, e { I nana mai oakou i keia komu nui, nana i ? ! keakea loa i ka uiu ana o na home o oukou.; | Ma kahi o ka malakeke, mnlaila ka puuiua- j , lu ana mai o na nah. Aia a piha ka mala-; ; keke i na nalo, ua mikomiko anei ? Ke hoo-1 le mai nei oukou. Aia no & unuhiia mai : | na nalo & pau, e hoihoi hoa ia mii aj paha 1 1 ka ono; aka, aa haukae nae i na nalo. Aole ! i no e iike ana ka ono me ia i 000 ai, ke ole j i i komo aku na nalo. £ popoi mai i ko oa- j i kou mao aapu malakeke, i koeno ole aku na < a hoohaukae aku. £ ke kane me ka I wahine ui, ua !ohe paha eukoa no na uhin'! ; o na aina ma ka Hikina, i ko lakoa lele ana ! me he ao ponli la o ka iewa, e hoopouli aoa ! i ka malamalama o ka la, a e kaa mai ana j ma ka ili o ka aina. | " Mc ka ma!a o &kos, pela ka ainamamua ona,; A mahope ooa, me he «raoakua h ; Aoie hoi e pokeie kekahi mea iaia. Peli oolea palaualelo a me ka poe e te i oleloi* malana. Me he maa maīa o Blenu i U na hwne memma o iikou» me he mau; wioal ua ka waiho neoneo ana ho.»

WMMMIMMMHMHHHnMMIMHMnaiMHnMMMMM |~" ' ~ " K*« m3i lakou roe he mai ah-.iUa U; * ha-;-a ke kao maī. ua kle aku ;a re k» iawe 1 pu an-a i ki ikaika o ke k:ro. Heaha h Voo por.o e Hawsīt Opio i ake nai i ka na*uao, ke -uo keu naamuh | o ki hoal* 101 » ka fc« 5 o!*I»ia naiuea ? j Ua al&ha mii tnei iakou ia ee no keu Juh» |_oa? Ua heoikiika ksso pa anei Ukoalte oe jffit keu mahmaai? Ma k? kahe ana oko j lakou hoa sn«i i ka* a> >a Ukou ka t; ? j Ka. &0 oa fcatwi ©aī ke Akua i keu k;oo | ikaika, me kou eeonoo akamai r.r>»i i!to a ! no koa mao lala, —kau wahine rn* ksu n;iu ! keiki! (oa oae aa miaamina koti nnu ro \ keia p-oe paUus!e! o, oiai hoi ke pe* mik*- ■■ ca»ka lakoa. be pee piiikoko pabs v.cu. a no 1 kt?u paha, t noiaiU ee i fccck;pa : mai ai ii iakou, ke i aka nei au it ee. ua ! like keo hoao ana e kokuiu «ku i icrre nee. ! me ka hoao ana oka heheni e kana sku i \ wala ai r\oot, eoa ka lapaiapa o ke »-pe> o = KiUuea ī M<ti hē4motstc& ma r?n«. | Mai ae afcu oe i na ohua o kou ohana e a? t ka ai aka pab»itelo. Aole loa fc;ki :a e kokuiu i koa horae Gta ke kahua o kn mo. iowa. oka enolowa, oia ka makua o na hewa a pau. Aia eo a ike enai !a ki D«a--i bolo i ka naao o ke kanaka ua wiiho wale { ia, a o kona kino no hoi e neho wale ana j tne ka haoa ole. a!ai'a, makaa!a mai no eu a kena aku i kana mau ksu\va, o Xcttta, o Palūkha, o HōioAoicci(io, ame MeAuah-'i >, a waxvabi mai no lakou f ka home i heomkaia ko kukuiu ana me ke akamai a n-.e k* hoopono. E mahima pem ie kat.e a w kana wahine mare ika iaua vi tm ieili: mai hooiilo akn ia hoi ka aaa. t> na keiki, oia no ka waiwai makarrae hookahi a ke i haawi mai ia elua, e ko kane a me ka wahine i huiia ma ka ber;ta o ka roare, Ina i malama pono :a, e iiio auanei lakou t mau momi ma ko o!ua poh ma keia ao, a raa kela ao aku, e kāu mat nei lakou he mau hoku laeiae ma ko o:\ji , lei olinoiino. He mau buke kanann na poj kii a oukou, i haawiia i kmohou ua maomae I ao!e no mea nana i kakau haukae aku ma ■ kekahi aoao, a hapaia aku hei. fle m#u | buke moolelo iakou. a ke Akua i hoolako j mai na olua e kakau aku i ko oiua inau moolelo. £ akaheie oiua o kakau hewa auanei. Nau, eka mamo ui, e haku manao mua no keia buke. A e iike me kau k&kau ana, pela auanei e heiuheiuia ai e ke Akua amekoke eo nei mahope. la oe mai mahope, ek« papa opiopio. Aole no hiki ;a olua e hooiei aku i keia ha&we a maluna o ka poohiwi o hai, me ke ahewa oie ia mai e ka Mea nana ia i haawi la oiua. Noiaiia, e maiama oiua i na momi a ke Akua i haawi aku ai ia oiua. E hoomakaukau i pu. nana oiuoiu no lakou, kahi e hoopumehaiia la ai lakou e na eheu o ke aioha makamae, —oia no ka llome Oluoiu. Mai hiipoi aku i ka ilio % a hookuu waie aku i ka auwana ka hua o kou kino iho. I mea e paa pono i ai ka home o ka ohana, e pah >tku i na kn~ mu a pau e mokuahūna an<t iieaena o ke kaīii me kuna ieohine. Ina ua uk'iuki ke kane, a kamailio huhu oku, mai heie ka wahine a ninini aku i kaaiia o ni iiuao elo kakana maiuna oke ahi o ia huhu. 0 ka ekemu ole ka peno ioa. Oke ahi i maiama oie ia, e pio koke ana no. h lokahi ka manao o ka makuakane )n€ ka makuūhint\ m>t ke alakai ana ika laua mau heiki. Mai ae aku i kekahi o ni» nmkamaka, a pilikoko paha, e ku mawaeno o oiua a e keakeu mal, no «a hooponopono ana. Ua oi aku anei ko lakou aioha i ka hua o ko oiua kmo imua o ko oiua aioha ? Aioha ino in& peia ! E paa ole ana ka home e na makua aleha oie i na keiki ! Aia no a liio mai ka ikaika o ka noonoo o Hawaii inakua, no ko iakou poe keiki la, alaila e ikeia auanei na home Hawaii e kupipi ana i ka lii uliuii o ka aina e waiho neoneo nei! E pauleie ka leahine hou i kana kane mare hou ; a pela hoi ke kane i kana wahine. oke aloha ohina na kui ia me na kaoia e hoopea ana i ka home. A nele keia aloha me keia pauieie, me e no ka piho oka home ! E waiho heMei auanei na lako e ae, no ka mea o!e nana e hoopoa a apo mai. INolaiia, «ka wahine ui. e haliu aku i kou mau pepeiao mai na olelo hoowalewale a ka holoholo olelo, a me ka powa uhane, keia mau elaimemo i aahu ia i ke kioo kanaka, i mea e na!o ai ke ano \ oiaio, a e i aku ia iaua •« e heie peia e Sa- ) tana ! " He mau keiki maoii laua na Satina. Pela ee e hana ai e ke kane hoo. Eia mai kuu oielo hope. E Hawaii Opio ! E hoolalekle iko oukou manao. E;a ke waiho nei imua o oakou ka hop-ena kamahao, ke malama oukou i keia tnau oielo, a | ke hoomaka aku oukou e kukuiu i mau Ho]me no oukou. E hoomoe ina kua oka hoj roe ma ke aioha, aloha i ke Akua, «ioha t ohana, aioha iahui. Ina peia eukeu e kuI kolu ai i heme no eukou, e pau auanei ka | leo alopihe e kopinai ana mai Hawaii a Niihau, e uwe ana no ka emi ana o ka lahui | Hawai ,ka pokii ona lahui naauao. Pela f no oukou e kano »i i na home o oukou, i i pea mai maanei a i mohala mau loa «ku ko (lakou aala ma ka Home Oiioo mao, I —— — ... ■Ka Moecihi »« Mokoui. Ma ka hon I 12 1-2 o ka Poaha o ka pule īliala, i ku mai |ai ka mokuahi »• Mokolii " o S. G. Wiider i (Waila) Capt. Rcyoold iloko o na la holo he 13 noe 2] hora, roai Kapalakiko mai. Ua* : kapaia ka iaoa o keia mokuahi maoauli o 1 kekahi waht mokapuoi ouku e ku la ma ke aio aku o Kaaloa i Koolauloa, Oahu nei. Ua loohia ia ota i kekahi pilik a ma ka moana, a oia paha ke kumo o kona hakalia iki ana, He hoomahoahua ana aku keia iko leakou mau mokuahi holo pili aina.