Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVII, Number 50, 14 December 1878 — Page 5

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Carole Kajihiro
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

PANAI NO KA NUPEPA KUOKOA, DEKEMABA 14, 1878.

 

Leta mai a W.D. Alekanedero mai.

 

Maka maha Mongolia, mawaho ae o ka Pae moku Ioniau, Okat. 22, 1878.

E KA LUNAHOOPONOPONO, Aloha oe:

Aole au i poina i ka'u ae mua ia oe e ka @ i kekahi mau mea no kau nupepa mai Europa mai, a ano au e lawe nei i ka ma@wa kupono no ke kakau ana.  Mahope @ o na hebedoma lehulehu o ka hoomanawanui, ma ke kaahele ana a me ka noonoo@ ua loaa ia maua keia mau la hooluolu, e niau malie ana maluna o ke kai malino, me na aekai o ka aina nani e waiho malaeae mai ana imua o na maka.  He manawa no ka noonoo ana iho i ka maua mau mea @ ai ma Europa, a no ka hoomakaukau ana no ka aina malihini o Aigupita a me @ aina Hemolele.

Ke alawa hope ae au a @oomanao i ke ano o ka maua huakai, ka maua mau mea @ a hoomaopopo ai, me he la o ka oi a me ke kelakela o na kulanakauhale a maua @, oia no o Roma.  He nui ae a oi ae ka nani o Parisa me Ladana, aka, no nehinei no lakoa ke hoohalike ia me Roma.  He kahiko aku o Aigupita, a he lehulehu kona mau kia hoomanao o na wahi kaulana kahiko, aka, he aneane ae nei 2000 makahiki ka waiho make ana o Aigupita, a o Roma, e pii mau ana kona nani a e kolo ana kona loa a me ka laula mai kahiko mai he 2000 makahiki a oi; a i keia manawa ke mau nei no kona ku waenakonu ana i poo no ka hoomana Katolika Roma; ke kapitala o Italia Hou; ke kahua hoonaauao o ka poe pena a me ke kaha kii; a nona ka houluulu waiwai loa a na mea nani a kahiko i oi ae ma ka honua nei.  Ua hai ia mai au, aia i ke kau Hooilo, ka manawa e hoi mai ai ke anu o ka aina, he 20,000 a oi ka huina @ ka poe malihini mai na wahi a pau o ka honua e hoi ana ilaila e noho ai.  Ua hoohauoli ia au'i ka ike ana me ko'u mau maka ponoi a me ka lohe ana me ko'u mau pepeiao mai na kamaaina mai i ke ano o ka holomua o na mea a pau ma Roma mai ka @ ana i kapitala no Italia, a mahope mai nei o ka pau ana o ka mana pakaha wale o @ka Pope.

Aole i lehulehu na makahiki i hala'e nei, e noho ana o Roma iloko o ka poai o na kuianakauhale o ke au pouli.  Aole i ike kona @o lepo i ke ano o ke kaa'hi; a aole hoi i kamoe ia kona mau aekai e ka uwea telegarapa nana e lawe ka lono mai kona mau palena aku a i ko na aina mawaho mai.  Aole ona mau keehina kalepa ia mau la; aole makani aa e hoomaamaama ia'i kona mau pipa alanui; e kukala nui ana me ka ika@ o na nupepa ma ke kue loa i ka @komo ia ana mai o ka Euaneho oiaio a me na @ o ke ao malamalama a naauao; a e noho ana oia me ke oki loa ia mai ka noho ana kanaka mawaho ae o kona mau kiekiena, a iloko hoi o ka pouli kulipolipo @ oiai e hohola ana na eheu molaelae o ka malamalama ma na wahi e ae o ka honua nei.

He umi makahiki i hala ae nei, aole loa e @ i kekahi kanaka kupa ponoi o Roma ka palapaia ae no kona hele ana ma ka aina @aia wale no a loaa mua iaia ka palapala @aio mai ke kahunapule mai, no kona malama a me ka hooko i na kauoha a me ka uku i na auhau a pau o ka oihana Katolika Roma.

Ia manawa, o Roma kekahi o na kulanakauhale pelapela loa o ka honua nei, a he mea hiki ole i na lede ke hele ma kekahi o kona mau alanui.  I keia manawa, ua nalo @ mau mea a pau.  Ua like ka maemae o kona mau alanui i keia la me ko na kulanakauhale e ae a'u i makaikai ai koe nae o Parisa.  Nui na hale pelapela i wawahi ia a he mau haie hou wale ne ke ku nei, a ua noho ka nani maluna o kona mau hiohiona i keia manawa.  E kahe mau ana na auwai malaio o na alanui no ka lawe ana'ku i na opala a hoomaemae ana i ke kulanakauhale.  Ua oi ka makaukau o Roma no ka hoolawa @na i kona mau makaamana me ka wai mamua o na kulanakauhale e ae o Europa.

Ke ulu nei kekahi kulanakauhale hou ma ke kukulu akau, he nani na hale a he maemae na kanaka, e hooikaika mau ana i kela a me keia makahiki e hooi ia ka pomaikai o ka aina.  Ke ulaa nei ke aupuni i ka aina ma kahi mau wahi, e wehe hou ia ai ka na@ o ke kulanakauhale Roma o ka wa kahiko.  Keike @a aku nei na hiona o na hale alii kahiko i nalo malalo o ka honua no na makahiki lehulehu.

Ua lana make ka leo o ka papa pai, aole @ i ka pono, a ua pau ka huna paa ia ana o ka o@elo a ke Akua, a ke hiki i ka aoao hoomana Perosetana ke pule a ke ao me ka maluhia.  Ke hooikaika nei ke aupuni e poonui i ka laulaha ana o na kula naauao, a aoie i kawa loa ka manawa e ano e ana ka noho ana mai ke au malalo o Pio IX, he  oi aku mamua o ka hapaloa o na kanaka @ke ole i ka heluhelu me ka kakau.  He mea kahaha ole ka noonoo ana ae i ka nui o ke aloha a me ka lokahi o ka manao ma@ o ka lahui Italia no ko lakou Moi o @ Emanuela i make, a me kana keiki ka Mo@hou o Humebata; a ke noho nei ia lanui malalo o na alakai naauao ana a me na hana maikai a piha aloha a keia Moi opio.  Ke uiu nei o Italia me ka hanohano iloko o na hana maikai, me na manaolana ia no ka manawa e hiki mai ana.  He mea keia i hooiaio ia, ka eleu o ke au hou, oia ke kahua no ka manaolana nui e kupaa ana ka hana nui i kukulu ia iloko o na makahiki he iwakalua i haia ae nei, a aole hoi e @maka hou o Italia i ka haumia a me ka @ewa a ka poe ino elike me na la ehaeha a niiuli o ka M.H. 1815.

Ke mano nei au e Mr. Lunahooponopono, ua lawa ka hakahaka kupono no ka'u leta, a ke waiho nei au i ka hoakaka ana i na mea i ike ia maloke o roma a i manawa okoa aku ma na leta a'u e kakau hou aku ai. 

Me ke aloha nui loa, owau no me ka oiaio.  W.D. ALEXANDER.

 

Na Leta mai Maikonisia mai.

 

TAPITEUEA, AUG. 27, 1878.

REV. H. H. PALEKA, Aloha oe:

Ia makou i haalele aku ai ia Honolulu, ke kulanakauhale alii o ko Hawaii Pae Aina, a holo mai no ka moana kai Lipolipo o Maikonisia, no na mile 2,000 a oi aku ka loihi, nana aku la i ka aina kulaiwi, hu ae la no ke aloha a pau ae la.  Ia wa no, e lawe ana ka makani maikai ia makou a o ka Nunu aukai o ka moana, e hana ana oia i kana hana, a hala kekahi mau la me ka makani maikai, ua loaa makou i ka pohu, a ua uuku mai kahi makani, a ua holo lohi iki makou, a i kekahi la mai, ua loaa hou i kahi makani maikai, a pela mai ka holo malie ana a hiki i ka la 24o Iune, 1878, ma ka hora 9 o ka po, ua ike ia ka mokupuni o Nukunau a me ke ahi e a mai ana ia wa, ua hoohuliia ka moku me ka holo malie no ke ao ae, a e hookokoke aku i Beru kekahi mokupuni o ka Pae Aina o Kilipati, kahi e noho ai na kumu Samoa; a ma ke kakahiaka ana ae o ka la 25 o Iune, ua ike ia aku ka aina o Beru a me kona kahakai e nenee ana mamua pono o makou, a hoohuliia ae la ka moku e holo i ka aoao komohana akau, aole i liuliu aku ka holo ana, holo mai la he wahi waa ekolu kanaka a hookokoke mai la, a hoopai ia ae la ka pea o ka moku, a o ka lai iho la no ia o ka moku, a pii mai la kekahi o keia poe iluna me ka moena a me na hua niu opiopio; a ninau mai kekahi o keia poe kanaka, mai hea mai keia moku?  Pane aku la au, mai Oahu mai.  He moku lawe kanaka anei keia?  I aku la au, aole, he moku lawe Baibala keia e lawe ana i ka olelo a ke Akua i keia mau Pae Aina pouli; ae mai la, "ae," a i  mai la, e holo ana ihea?  I aku la no au, e holo ana i Tapiteuea, e kalewa ana nae ianei e kali iki ana i na kumu Samoa no na buke.  I ka moku Hoku Ao e holo malie ana, holo nui mai la na waa a o ka waa i hiki mua mai, kena aku la ke Kapena e kii i na kumu Samoa e holo mai i ka moku a makemake nui iho la au e holo iuka o keia aina e ike pono i ka hana a ka Haku malaila, a no ka uuku pono ole oia wa@i waa, nolaila, aole au i ae aku e holo iuka.  Ia wa e kalewa ana ka moku i o a ianei, a hiki mai la na kumu Samoa ma ka moku a halawai aloha pu, a lulu lima me ke aloha pumehana, olioli pu makou, a ninau aku la au, pehea ka hana a ko kakou Haku ma ko oukou kihapai?  A pane mai la, ke holo pono nei no; a hai mai la, i ka nui o na hoahanau he 182, a me ka huina nui o na kanaka o ka mokupuni o Beru he 1,959, a o ka nui o keia poe kumu Samoa he eha, ekolu nae e noho ana, a o ka ha aia ma Samoa, a ua hai mai nae lakou e hoi mai ana ma ka moku kuai aila niu, ua makaukau oia e hoi mai ma ka moku John Williams, aole nae hiki mai no ka ino o ka makani a ua hala ka moku.  He wahi aina uuku wale no keia, eha nae kumu e ao ana malaila.

Ma ke ahiahi ana, ua haalele makou ia Beru, a holo aku makou no ka mokupuni o Tapiteuea, ia makou e holo ana, loaa iho la ka moku i ka makani a me ka ua, aole nae i loihi iho, a o ka pau ae la no ia o ka ua a me ka makani, a o ka holo aku la no ia; i ke ao ana ae, ike aku la makou i ka aina o Tapiteuea e waiho mai ana mamua pono o makou, a i ka nana ana aku oia no ke poo o ka aina ma ka aoao hema, a o ka hapanui o ka aina e moe lapuu mai ana ia, ia wa au i nana aku ai a hu ae la ko'u aloha i ka aina a'u a me ka'u wahine a me ka'u mau keiki i noho hoomanawanui ni i ka hana a ka Haku i na makahiki ewalu i kaahope 'ku. I ka mana ana i ka aina, e ulu mai ana na niu a me na hala, i iho la au iloko o'u iho, he nui ka paha ka ua ma Tapiteuea nei, ke ulu nei na niu a me na hala; eia makou ma ke kua o ka aina e holo nei, me kuu ake'ku e ike i ko'u home i noho ai a me ka'u wahine, a ma ka aui ana o ka la, hiki aku la ma ke poo ma ka akau o ka aina, a hoomaka e holo ae ma ke alo o ka aina, ike mua ia 'ku la ka Maneaba, oia kekahi hale nui e kokoke ana ma ko'u wahi i noho ai, a me na waapa ekolu e holo mai ana, elua waapa no na haole kuai aila, a o ke kolu o ko H.B. Nalimu waapa no ia; a hiki mai la o Nalimu i ka moku, a halwai aloha pu iho la makou me ke aloha pumehana, a ninau aku la au, pehea oukou, oluolu anei, nawaliwali paha?  I mai la kela, oluolu maikai ko makou ola, a pela io no i ka nana aku, momona maikai ke kino.  A ninau hou aku la no au, pehea ka hana a ka Haku ma ko olua kihapai?  Hai mai la, ke holo pono nei no na hana a ka Haku ma ko maua kihapai.  A pehea na hoahanau, ke kupaa nei no anei ma ka pono i keia wa?  Ae mai la kela, ae, ke kupaa nei kekahi poe, a he poe uuku wale no i hele aku, a hoi hou mai no; a olioli iho la kuu naau i kuu lohe ana e kupaa ana na hoahanau ma ka pono, aole i loihi aku kela kamailio ana, a o ka hookuli ae la no ia o ka moku no ka poeleele, no ka mea, e kokoke aku ana e kapoo iho ka la, ua makemake ke Kapena e loaa kahi kupono e ku ai o ka moku a hiki i ke ao ana.  Ua holo iki ka moku a loaa kahi kupono, a  ua kuu ia ka heleuma o ka moku, a ma ke kakahiaka ana ae oia ka la 27 o Iune, ua holo aku ka moku a hiki i kahi e ku mau ai, a hoolei ia kona heluma; aole i liuliu iho, a hiki mai la ka waapa o na haole kuai aila niu, a mai ia laua mai i lohe mai ai au i kekahi mau mea hou o ka aina o Tapiteuea nei.  Ia makou nae e kamailio nei, ke hoomakaukau mai nei ka malamamoku a me na luina o ka moku i na ukana no ka holo aku iuka, ia wa no, kahea mai la ke Kapena o ka moku ia'u e holo makou iuka.  O ka hora 11 keia o ke awakea, a hiki aku la ma ko'u wahi i ka hora 4 o ke ahiahi; he lohi loa keia holo ana o ka waapa, no ke kaumaha i na papa a me na kua o ka hale, ia makou i hiki aku ai ma ka aeone o ko'u wahi, ua piha pono mai la o uka i na kanaka, na kane a me na wahine a me na keiki pu, aloha 'ku au ia lakou, a aloha mai la lakou ia'u, a lele koke aku la au e ike i kuu Moeone a me kuu home hoi.  He hula no ma ka aina i na wa i hala aku, wahi o H.B. Nalimu, a pela mai no na haole kuai aila niu ia'u, a pane mai kekahi poe ia'u, he hula no ma Tapiteuea nei, i aku la au i ka mea i kamailio mai ia'u, ua loaa io aku la ka lakou no ka hula ana iho nei; a o kekahi poe ke i ae nei, he hoka iho koe o ua poe hula nei, ua hoi mai nei o Kapu.  He oiaio no, ua pau ka hula i keia wa a'u e kakau nei i keia palapala ia oe.

No na hana ma Tapiteuea nei. - I ka malama o Iulai 13, 1878, ua malamaia ka ahaaina a ka Haku, a ua hookomo ia i ka Ekalesia he 10 hoahanau, 9 kane, 1 wahine a me 7 keiki i bapetizoia, a eha poe i mare ia.  Ia mau la mai, aole au i ao kula, aole no hoi he hana e ae a'u ia mau la, ua noho hamau no au me ka noonoo nui i ka'u hana e hana aku ai, no ka mea, i kuu nana ana i ka luakini i hiolo ia e ka makani ikaika mai ke komohana, a me ka halekula pu no hoi i hoohioloia, he mea eha ia no kuu puuwai, a ua lilo ia mau mea elua i mea nui ia'u, a e hiamoe ole ai hoi o ko'u po; i kuu noonoo ana a me kuu ninau aku i ke Akua no keia hana nui a'u e hana ai, ua loaa ia'u keia manao, e hele mua au e halawai a e launa pu me na kanaka o ka aina nei kahi a'u e noho nei.  A i kuu hele ana iho nei e launa pu a e kamilio me lakou, no ke kukulu hou ana i ko ke Akua Betela, i mai la lakou ia'u me ka leo aloha, e hele mai oe a e noho luna mai no makou, a e hana makou a e kukulu hou i ko ke Akua Luakini mai kali oe; ae, aole au e kali, ua makemake au e kukulu ia ko ke Akua hale.  A ke hana nei lakou i ka laau no ka Luakini a mahope aku ko ka halekula, a mahope aku e kukulu ae ai au i ko'u wahi pupupu hale.

Kaapuni ana i ka aina o Tapiteuea. - Ma ka la 22 o Iulai, 1878, ua kaapuni iho nei au i ka aina, owau a me H.B. Nalimu a me na hoahanau, a me ka poe makemake he nui wale.  I kuu nana ana, ua momona ka aina i keia wa.

Ua helu hou iho nei au i na kanaka i keia makahiki, a ua loaa ka heluna pau o na kanaka 4,538.  I na makahiki mua he 6,000, a i keia wa ke emi nei, ke holo nui nei i Samoa a me Fiji, a ke holo aku nei i Oahu, ua oi aku ka makemake e holo aku i Oahu.  Ke olioli nui nei au no kuu ike aku i keia wa, e hele nui mai ana lakou e hoopiha i ko ke Akua hale i na la Sabati a me na auina la o ka Poakelu.  Ina mai ke Akua mai keia, ua oi loa kuu pono a me kuu pomaikai ke loaa he mau uhane hou i keia makahiki.  I kuu nana aku i keia wa, mai ke Akua mai no keia hana, aole no ke kanaka, a e makepono ana nei luhi o kuu moe poo ana no keia lahui.

Ke ao Kula nei i keia wa.  O na kumu kamaaina no, o na haumana no a maua i ao ai, oia no keia e ao nei, a o ka nui o na haumana he 65 me na kumu ekolu.  E kuu makua, ke noi aku nei au ia oe a me ka ekalesia a pau mai o a o e pule i ke Akua no keia lahui.  E aloha ia oe a me kou ekalesia a me na ekalesia a pau.  Me kuu aloha nui no.  W.B. KAPU.

 

BUTARITARI, IULAI 31, 1878

Rev. Bingham a me Bingham wahine a me ke kamalei a kakou.  E aloha nui mau loa oukou.

Ua hiki mai nei o Hoku Ao i ka la 28 o Iulai nei.  A e holo ana i keia la i  ka Pae Aina o Makala.

Ua loaa mai na leta a oukou a pau ia makou, a me ka leta nui o ka Papa Hawaii.  Ua ike i na manao a pau.  Ua olioli ma kahi mea, a ua kaumaha ma kahi mea.

No ka hana a ka Haku ma na Kihapai o Kilibati.  No Tabiteuea.  Ua lohe iho nei au i kahi mau haumana a Kapu ma, ua pau loa i ka hoi hope na ho@anau.  A ke noke la ka i ka inu rama, a me ka hula, a me na hewa e ae he nui wale.  No Nonouti.  Ua lohe mai nei au, aia no he kumu kamaaina, ke noke la no ka i ke ao, i kanaka.  Aole kumu no ka pae aina o Hawaii mai.

No Abemama, ua lohe iho nei au, ke holo nei na hana maikai malaila, makemake kanaka a me ke Alii i ke ao.  Pela mai ka leta a Mose Nakanoaro ia'u, a me kahi poe e ae.

No Maiana.  Oia ke kihapai paakiki loa, a awahua, a poupou noho - nio, a i ole kaakumu haka.  Makena kaua, makena inu rama, a pela aku.  Ua loaa mai nei ia'u ka leta a Lono a pela io no, elua mau mea i hookomo ia i ka ekalesia.  Ua hai mai nei oia, aole oia e paupauaho ana a holo malu aku.

No Tarawa.  Oia ke kihapai waiakua loa, ike ole i keia mea o ke aloha.  Ua lohe mai au mamua, ua pepehi hoomainoino ia kahi poe, a ua koalaala ia i ke ahi enaena.

I keia mau la mai nei, mamua ae o ka hiki ana mai nei o Hoku Ao.  Ua lohe mai nei au ma ka leta a D. Leleo.  Ua pepehi hoomainoino hou ia mai nei kahi poe kanaka a he wahine kekahi iwaena oia pepehi kanaka ana.  Eia ka mea manaonao, ua okioki liilu ia ko lakou mau kino, a o ka wahine, ua kaha ia ka opu i ka pahi, a e oni mai ana ke keiki iloko o ka opu o ua wahine nei.  Auwe! e hiolo lua a na waimaka e ka poe puni aloha.

E pau ana paha keia hana waiakua, ma kela aina, no ka mea, ua lohe mai nei au aia ka malalo o ka malu o ka pae aina Hawaii ko lakou noho ana.  Pela ko'u lohe lauahea wale mai nei.

No Marakei.  Ua holo na hana maikai malaila.  Ua loaa mai nei la'u ka leta a D. Kanoho.  Ua hai mai nei oia, elua haneri a oi ae, na hoahanau ma ia ekalesia.  Ua hoi hope no kahi poe, a ua hoi mai no.  Ua waikanaka kela aina, i keia mau la.  E mau ana paha ia waikanaka, aole paha?  o ke Akua ka mea ike ma kana mau hana a pau.

No Apaiang.  Auwe! ua holo loa na hana maikai malaila, makemake kanaka, a me na'lii i ka pono o ka Haku.

Ua piha mau na halawai i na kanaka.  A ua kukulu ia he puali koa nui, ma ia aina, aole pakele iki ka poe hana hewa ma ia aina.  Ua hoopai ia lakou.

Na D. Leleo, e hai pau aku ia oukou, o ka muhee, aole oia e haalele ana i kana hana mau, o ka holo imua, a i hope.  A pela no kahi poe hoahanau.

No ke kihapai nei oia o Butaritari nei. - O Butaritari nei ke kihapai i oi loa aku ka lahilahi a me ke opeapea o na wahi hoahanau oleha mai la na wahi maka a ike mai la holo aku la.  Ua like me ka lau-maia ko lakou mau naau he hikiwawe ke pohaehae.

O ka poe i kapae ia no na hewa, aole mihi iki mai.

Paipai nui au ia lakou e hoi hou mai i ka pono, aole mea kau a pi mai ka ihu.

Aole nae o'u manao paupauaho ae e haalele i ka hana no ko lakou apiki, a me ko lakou hoi hope ino ana.

He nui na kumu o ka hoi hope ana.  Eia ka mua, he mea ole ka misionari, aole loaa ko kakou waiwai.

Eia ka lua, he poe make wale no na misionari, elike no me kakou ka make ana.

Eia ke kolu, aole pau ka makemake i ka aoao kahiko a pela aku.

Aole o makou kanalua iki no ko lakou hoi hope ana, a hiki i ka wa e hoopau ia mai ai e oukou.  O ka manao o kahi poe no ke akamai ole i ke ao ana, a me ka hoohuli ana.  Pela oi no paha, eia nae hoi o ke akamai o kanaka he mea ole ia, wahi a ka Baibala.  Ua pau au maanei, na Maka e hai ia oukou i kona kihapai.  

Owau no o ko oukov wahi pokii.

J. W. KANOA

 

TAPITEUEA, AUG. 1, 1878

DR. C. M. HYDE, Aloha oe:

I keia la ke kakau nei au no kuu ike ana, ua loaa ia'u he wa pono e hoike aku ai i na mea o ka aina kahi a'u e noho nei.

I kuu haalele ana ia Honolulu, a holo mai no keia mau mokupuni.  Ua ike mua ia ka mokupuni o Beru ma ka la 25 a ua kalewa ka moku, no ke kali ana i na kumu Samoa, a hiki mai ua halawai aloha pu makou, a hai mai la lakou i ka nui o na kanaka o ka mokupuni o Beru, he 1,959, a o ka nui o na kumu Samoa e noho ana ma ia aina ekolu, a o ka ha aole i hiki mai, ua hiki mai paha i keia mau la mai nei, a o ka nui o na hoahanau he 182, a o ka poe imi he 300 pela mai lakou ia'u.

E kamailio iki au maanei, no ko'u hiki ana ma ka mokupuni o Tapiteuea.  Ia'u i hiki ai ma ko'u hale i noho mua ai, ua piha mai i na kanaka, me na maka hauoli a me ke aloha pumehana, aole nae au i loihi iho ke ku ana lohe aku la au i kekahi poe e olelo ana "e hoka ana ka poe hula he pau ae koe i ka holo, ua hoi mai nei o Kapu, e hoopau kakou i ka hula ana mai no a hula hou," a ma ia ahiahi no hoi nui mai la no ua poe nei, a ma ke kakahiaka ana ae, hiki mai ana he luna mai na Elemakule mai, e kauoha mai ana ia'u e hele aku au i o lakou la, aole nae au i pane aku, a hoi aku la ia luna, hiki hou mai ana no he luna, aole no au i ekemu aku, a i ke kolu a ka luna, o ka hiki ana mai, i aku la au, heaha kau o ka hele ana mai nei i o'u nei?  nawai oe i kauoha aku nei e hele mai?  i mai la kela i hoouna mai nei na Elemakule ia'u e kii mai ia oe e hele oe e kamailio pu me lakou, i aku la au aole o'u makemake he luhi ko'u, e hoi oe a i aku aole e hele mai, a o ko lakou hele mai la no ia, a kipaku ia aku la e kekahi kanaka okoa me ka i aku mai hele oukou e hooluhi iaia, e hoi oukou ma ko oukou wahi, a o ka hoi aku la no ia, akahi no a hiki mai nei i o'u nei, a me na leo nahenahe, me ka olelo mai, ua hula iho nei nae makou, i aku la au ua loaa iho la paha ka oukou la, pomaikai iho la oukou, waiwai io no, paa io ae nei ko oukou mau hale laau, nani @ iho la oukou. - a ku ae la lakou a hoi aku la me ka olelo mai, aole e hula hou aku, he oiaio paha aole paha, aole he hula i keia mau la.

E kuu makua hanai uhane o ka olelo hoopomaikai aole au i hoopoina i ke Akua nou a me na haumana o ke Kula Kahuna, a me na ekalesia a pau mai Hawaii a Kauai, a me ne Kahunapule a pau, a me ka Lahui kahi au e moe poo nei imua, a hiki aku i ke O-o loa ana, alaila, e kuu iho ai keia luhi ana.

Owai la auanei o na haumana o ke Kula Kahunapule e aloha i keia mau uhane he lehulehu?  a e ku a e hele ae, e hoohaumana i waena o keia mau aina pouli.  I na paha e loaa i elua mau kumu hou no Tapiteua nei, no luna mai ia aia no nae ia i ke Akua, ka mea i ike i na mea a pau.

E haawi i ko'u aloha i kou ohana a pau, a me na haumana o ke Kula Kahunapule. 

Owau no o kau keiki iloko o Kristo Iesu. 

Me ke aloha nui.  WB KAPU.

 

JEBWOR, JELUIJ, MAKA IS. IULAI 10, 1878.

REV. H. BINAMU, Aloha oe: -

E holo ana kekahi moku mai keia wahi aku no Samoa, a no ka oluolu ia ana mai e hoouna leta aku, nolaila, keia hapala ana ma keia apana pepa no oukou.

Ua hoouna leta aku au maluna o kekahi moku i lawe kanaka mai mai ka pae aina Glibati no Honolulu, Capt. ____________ O ke kowa mawaena  oia leta a me keia he like me na malama 4.  Aole no he ano nui o na haawina o keia mau malama.

O ka hoi wale ana mai no o ka ua mahope o na malama maloo 4 a hoomaka hou mai e uliuli iki ae na laau a o ka mea i maloo, aole no o lakou kuleana pu me ke ola, ua honihoni wahi ulu anoano aku nei makou i keia mau la aku nei, a ke aneane mai nei no e pau, aole no ko makou wahi e noho nei a mai na pali Koolau mai.

No kamaaina a me na malihini iho no o keia mau aina ke waiho nei no na manao kuee iwaena o lakou, na 'lii me na 'lii na 'lii me kanaka, kanaka hoi me na 'lii.

Ua loaa mai nei ka lohe e holo mai ana ko Ebon iloko o keia malama, a ke liuliu nei ko keia aoao.  Iluna no ka ua hamama e ke pulu o lalo nei.

Ke hele nei no ka makou mau hana imua mawaena no nae o na mea keakea mai, a he hoi hope no kahi poe i kapa ia he mau hoahanau, aia no nae ma ka hewa pili kino, kahi i hio ai.  A ma ko makou mau hana aloha ke hapai la no ka poe hiki.

Oihana Kalepa.  Ke ku nei no keia oihana ma keia pae aina, a pulelo aku i ke komohana a pili aku i ka aina pua o Kina, aole no i hemo ke kaula a na manao aumeume ke huki aku nei no huki mai, a ke waiho iho la ka pomaikai i kamaaina.

Ke holoholo nei he mokuahi no kekahi hui a oia no ka moku a'u i holo aku ai i ka pae aina hikina i ka welau mua o keia makahiki.

Ua launa leta mai no makou mai na paahana mai ma ka hikina, mai a Mr. S.W. Kekuewa ma mai.  He oluolu ke ola kino o laua a me ka laua keiki.  (Kaikamahine) a he ano kulana hakaka no ko kamaaina.  A pela mai no hoi ia Rev. S.P. Kaaia ma.  He oluolu no na kino a he holo no imua na hana a ke ku la no na houhanau ma ia ekalesia.  Ua pau kahiko no nae kahi ai a ia mau ui a i ahona i ka pua hala, ai kupakupa o ka aina, a i ka wai, paha o ka niu huewai paa i ke ie.

No ka hiki pinepine ole o na moku ma ka aina o Mille, nolaila, aole loaa nui mai na lono.  He hookahi wale no hiki ana mai o ka lono mai a Mr. Nawaa ma mai, a o  ka ehiku keia o ka malama.  A he oluolu no ke ola kino a ua nali aku i na hua ulu opio, a o na hana pili uhane ke hele 'la no imua a pau keia ea ke kau aku nei ko makou mau maka i ka pua mai o na eheu o ka manu aukai, me na pua oliwa, i ka lima, alaila, o makou iho ia.

He oluolu ke ola kino o'u a me na keiki a maua.  He nawaliwali ka'u wahine ma ke kino ikaika no ia nawaliwali i keia malama i pau ae nei a hiki i keia wa, aole nae hoi he puiwa o ka manao.  Ke aloha aku nei o Tamara ia olua a me ka lehulehu a pau.  Owau no   D. KAPALI.

 

OLELO HOOLAHA.

 

KUAI.

E KUAI ia ana hookahi eka kalo a oi aku ma Niolopa, e o-o ana i ka malama o Okatoba.  871tf E ninau ia J.H. CONEY, (KONI.)

 

E Kuai ia Ana,

HE 1,000 Hipa a me 8,000 Kao o ka Hui Hanai Kao o Kaupulehu ma Kona, Hawaii.  E ninau ia H. Cooper (Kupa) o Kailua.

858 tf A.S. CLEGHORN & GO.,

 

KO

G. WEST

MAU

HALE HANA KAA HOLO LEALEA!

Kaa Lawe Ukana,

Kapili Kapuai Hao,

MEKA

Hana Hou ana i na Kaa Nahahu.

E LOAA no i ka poe e makemake ana i na mea i hoikeia maluna ke hele ae ma Polelewa ma ewa iho o ka halekuai @ Kakela me Kuke, a makai o Ainahou, mauka mai o ka Hale Dute.  E hana ia na hana a pau me ka maikai wale no.  E hooko ia no hoi na kauoha me ka eleu, a me ka hikiwawe.

(876 3m)

 

He Nui Anei Kou Makemake i na

Mekini Humuhumu Lole?

Ina pela, alaila, e kipa mai no ma ka Halekuai

:0:

KAKELA A ME KUKE.

A malaila oukou e ike ai a makaikai i na ano

MEKINI a WHEELER a me WILSON, mai ke $40 a hiki i ke $50 ke kumukuai o ka mea hookahi

Ka MEKINI a SINGER,

ma ke $50 pakahi, a me ke ano

MEKINI a WILCOX me GIBBS,

ma ke $30 a hiki i ke $50 ke kumukuai.

I mea e pau ai ko oukou kanalua e na Makamaka no ke kupono o keia mau ano Mekini, e naue mai no me ke kuihe ole, a e  ike no oukou iho.  862 tf

 

ANO NO I LOAA MAI NEI!!

Na Kaa Lio

Holo Lealea!

Na Kaa Lawe Ohua a me na kaa holo palua, mau mea hoikeike aku, mai ka Hale Hana Kaa mai o ka Hui o Cortland ma Nu Ioka.

DILLINGHAM & Co.,

876 tf  Na Agena Kuai ma Hawaii nei.

 

NA HALEKUAI

KAHIKINA NUI!

MA

Alanui Papu, Helu 62,

A ME

LILOIKAWAI!

MA

Alanui Nuuanu, Helu 21.

Ua wehe hou ae nei au i ka Helekuai

KAHIKINA NUI!

E ku Haaheo nei ma

ALANUI PAPU!

A ke hamama mau nei no hoi na puka 0

LILOIKAWAI!

MA KE

ALANUI NUUANU!

E loaa no i na keonimana kauaheahe a me na Lede maka palupalu, a me na Opio puuwai waipahe o ke Kapitala hanohano o Honolulu nei, a me ko na mokupuni e ae, na mea a lakou i anoi nui ai, ke kipa mua mai ma ko'u mau Halekuai.  He kuai makepono i ike ole ia kona Iua ma Honolulu nei, he hoopakika, hoopahee, a he manuahi nui hoi, no ka pono o ka poe ake i nanu paikini o kela me keia ano.  E loaa no ma ko'u mau Halekuai.

Mai ka 10-11 Ia Lepo Nalo $1.00

Mai ka 11 Ia Kalakoa $1.00

Kihei Huluhulu $1.00

Palule Huluhulu $.75

Palule Keokeo $.50

Iliwai no ka Holoku $3.00

Alapia no ka Holoku $4.00

Paa Lole Kane $5.00

Paa Lole Keiki $2.50

A me na lole e ae he nui wale o na ano waihooluu like ole, e ahu mokaki mai nei ma ko'u mau Halekuai.  A ua hiki hou mai nei no hoi na lole nuhou loa a kela a me keia ano, maluna o ka moku kalepa "Discovery;" nolaila, e kipa nui mai, i ike pono i ka hana io a ka ua noe, a me ka loku a ka ua Kipuupuu o Waimea.

875 3m S. MAGNIN.

 

OLELO HOOLAHA.

 

DR. F. LESLIE MINER.

He Kauka Lapaau a me ke kokua ana i na wahine hanau keiki.  Aia kona keena hana ma ka Hale Kuai Laau Lapaau o E. Strehz. ma ke kihi o na alanui Papu me Hotele.

881 1y

 

Hoolaha.

MAI keia la a mahope aku, aole au e ae ana e hookaa i na ale i hanaia e na Kapena, a i ole e na luina, o luna o na moku kuna, oia o Caterina a me Keoni Ana, ke ole e loaa aku kekahi palapala kauoha mai ia'u aku.  CHAS LONG.

Honolulu, Dec. 1, 1878.  888 3T

 

OLELO HOOLAHA.

UA lilo ia Airine Haalou Kahalelaukoa Ii ka loko i-a o "Hanaloa" a me ke kula i pili pu, ma Waipio, Ewa, a ke hookapu nei ia mau wahi, a o Sam. Kiwaha ka luna nana e malama.  A.F. JUDD, Kahu no Airine.

Honolulu, Sept. 9, 1878  876 6m

 

EIKE auanei na kanaka a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo nei, ke hoike aku nei au i ka lehulehu, ma ka Poalua o keia hebedoma, i haalele iho ai au i ke kaona o Honolulu nei kahi e loku mau ia ana e ka ua Kukalahale, no ka hu li hoi ana aku i ko'u one oiwi (Kina), nolaila, ke kauoha ia aku nei na mea a pau i aie ma ko'u halekuai ma Kaiopihi, Kohala, e hookaa koke ae ia Ah Kum ko'u hope, oia ka mea nana e ohi i na aie a pau, a oia no hoi ka mea nana e hooponopono i na mea a pau o ko'u halekuai i oleloia maluna, nolaila, mai hoopanee oukeu i ka hookaa ana o pilikia auanei a oiai hoi au e kaawale ana, nolaila, ke haawi aku nei au i ko'u aloha hope loa i na makamaka a pau mai Hawaii a hiki i Niihau.  Aloha oukou.  AH LONG.

Honolulu, Oct. 5, 1878  880 tf

 

OWAU o ka mea nona ka inoa malalo iho, ke hookapu loa aku nei au i kuu aina hoolimalima i loaa mai ia'u mai ka Papa Hoonaauao mai, oia ke Ahupuaa o Makawao, ma ka mokupuni o Maui, aole e hookuu wale i na lio, pipi, hoki, kekake, hipa, kao a me ka puaa, maluna oia Ahupuaa o Makawao, ua kapu loa , aole e hookuu wale i na holoholona i olelo ia maluna.  Ina o ka mea hookuu wale i kana mau holoholona me ke kuleana ole, e hopu ia no a e lawe ia i ka pa aupuni no ke komohewa.  A pela no na ano kanaka a pau, aole e kii wale i na mea a pau maluna o ua Ahupuaa ia i oleloia maluna, a o ka mea hoelohe ole i keia mau olelo, e hana ia e like me ke kanawai o ka aina.  E hoolohe i keia olelo hoolaha o pilikia auanei.  T. AKANA LIILII.

Makawao, Maui, Oct. 1, 1878  881 tf

 

KO BIHOPA MA

BANAKO MALAMA DALA!

E MALAMA NO MAUA I KE DALA O na kanaka maloko o ka Banako, pepei:

Ina hoomoe mai ke kanaka hookahi i na dala $300 a emi mai paha, alaila, e uku maua i eono hapahaneri ukupanee makahiki, mai ka la o ka lawe ana mai a hiki i ka la o kona ohi ana, ke waihoia ke dala hoomoe i ekolu malama a keu paha.  Aole ukupanee e helu ia no ka hakina o ke dala hookahi, aole no hoi no ka hapa malama.

Ina ohi koke oia i kana dala, aole i hala na malama ekolu aole ukupanee.

Ina i manao ke kanaka e ohi i kana dala, e pono ke hoike e mai oia ma ka Banako i kona manao ohi, i kanakolu ia mamua o kona ohi ana, a o kana Buke kekahi ke laweia mai.

Ma ke kikoo wale no a ka mea dala e haawi ai i kana, a o ka Buke kekahi ke laweia mai.

Ma ka la mua o Sepatemba i kela makahiki a i keia, e houluulu ai i ke dala, a e huipuia ka ukupanee me ke kumupaa o na dala i hoomoeia no na malama ekolu a keu, a mahuahua, ke kumupaa e loaa i ka ukupanee.

Ina oi aku ke dala hoomoe mamua o $300, alaila, hooholo pu ka oleo.

E weheia ka Hale Banako i na la hana a pau.

851 tf  BISHOP & Co.

 

WAI HUIOKA HAU.

MA KA

"BONANZA"

MA ALANUI HOTELE!

NO

JNO. W. CROWELL, (Kolowela.)

E LOAA no i na keonimana a me na lede o keia kaona, kahi e hoomaalili ai i ka wela ikiiki o ka houpo, ke kipa aku ma ka @ le inu wai hau huihui o Kolowela ma kahi i hoikeia maluna, ma o aku o ka halekuai o Grant a me Robertson ma Monikahaae, Honolulu.  e naue ae malaila i ike pono.

(876 3m)

 

Ale ka Waike Ike Aku

I keaha la hoi?

I na Waiwai Nani ano Hou loa hoi Paha o ka Halekuai o

GOO KIM.

Nana aku no hoi oe, "Hoonuanua i Apua a Kalamaula."

OIA no hoi na Hainaka Silika Nunui Eleele a Ulaula, Pulu, Wai Gu'a a Wai Dala. Na Hainaka liilii Lei A-i.  Na Mamalu kane, wahine a me na Mamalu liilii kihi weluwelu o na kaikamahine.  Na uhi huihui nani nunui a liilii.  Na Kihei Silika lau ma kaekae.  Na Koloka kamalii nani a me na Koloka hoopumehana no na bebe.  Na Huluhipa lau a me na loie hluhulu holoku o na wahine.  Na Muumuu keokeo o na wahine lihilihi ma ke alo, a me na Palekoki.  Na Papale wahine Malina i hoopinanaia kekahi aoao, hele kela a kapakahi Manuia o Keokoi ka moku.  Na Papale Waiokila aiai, a ke kau mai i ke poo, moa uakea lua kela ke pa iho ka la, a he nui wale na ano papale e ae i ike ole ia mamua.  Na Hulu Eheu Manu no na papale wahine, e kau ai ka iwa.  Na Kalakoa hou loa, na Makalena a me na Iole Iliwi, na Puuwai Guia a me na Guia Pepeiao o na wahine.  Na Kamaa ano hou o na kane, wahine a me na kamahi, na Kuka Kanahai, na lole wawae a me na Pal@le o na ano he nui wale, a me na Pale Pakaukau.

Na Hainaka Silika Hou loa o kela a me keia ano waihooluu like ole, nui a liilii, na Kalakoa Huluhipa ano hou loa, na Makalena o kela a me keia ano, na Moena Pake, Ti Inu a me na mea hou e ae he nui wale na ano mai Kina mai.

O keia mau waiwai, eia no ke ahu mai nei o na ano hou loa wale no, a me kekahi mau waiwai e ae he nui loa i hiki ole ke helu papa aku.  Ina aku no hoi a kapalulu hou mai, ma kela a me keia ku ana mai o ka mokuahi o na aina e. Nolaila e komo hale no e na hoa o ka iu o ka la, e wae i ko oukou mau i ini aole no hoi makou e uiha iki, ke hele mai oukou e kuekaa i na waiwai ina no ke kuai a nana wale no paha.  E kuaiia aku no keia mau mea ma na kumukuai haahaa.  Ma na Poakahi a me na Poaono, oia na la e kuai hoopaki loa ia aku ai ua mau waiwai nei.

858 tf GOO KIM.

 

HALEKUAI PA.

KE OWAKA NEI ME KA PANIO

Na Waihooluu o na Pa,

:O KUU:

HALEKUAI HOU

ma ke

Alanui Nuuanu.

Ua hoonee ia ae nei ka Halekuai Pa e pili pu ana me ka Halekuai o Goo Kim, ma ke alanui Nuuanu, aia ma ka puka elua o ka Halekuai ma ke kihi o ke alanui Chaplain, makai iho o ka pa o ka Moiwahine Ema.

Ke hoike ia aku nei i ka lehulehu, eia maloko oia Halekuai e loaa ai ia oukou na waiwai malalo iho:

Na Pa Nui a Liilii

Na Pa Huewai Lepo

Na Pika Wai, nui a Liilii

Na Kiaha, o na ano waihooluu a pau

Na Bola, o ke me keia ano

Na Ipukukui Hele Po.

Na Ipukukui Kau Hale

Na Ipukukui Aila Mahu

Na Ipuhao o na ano a pau.

Na Ipu Ti

Na Ipu Waiho Waihau

Na Pa Waiholoi Maka, nui a liilii o na ano a pau loa, me na waiwai e ae he nui hiki ole ke hue pau aku.

Ke kahea ia aku nei no ka lehulehu e hele mai no oukou e ike maka, a e wae no oukou iho, a e kuai aku no au ia oukou me ke kumukuai makepono loa mamua o ko na Halekuai Pa e aku o ko kakou kulanakauhale alii nei.  Sam-wo-Chung

Honolulu, Iulai 24, 1878.  869 6m