Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVIII, Number 7, 15 February 1879 — KA LIO KEOKEO O KA WAOAKUA! KE KANAKA OPIO PUUWAI WIWO OLE, KE PUKONAKONA O KONA MAU LA, A O KA OI HOPO OLE O KONA MAU ENEMI. [ARTICLE]

KA LIO KEOKEO O KA WAOAKUA! KE KANAKA OPIO PUUWAI WIWO OLE, KE PUKONAKONA O KONA MAU LA, A O KA OI HOPO OLE O KONA MAU ENEMI.

.HOIUINA XVII—-lIELU 19. āOLO alai la ua inoku nei a ku ma ke aiva o Hueno§ Ayres a malaila i hui aku ai ke kapena me kana wahine mare. Aole no i loaa kekahi moku ma keia nwa e hoio ana ma Amenka,aua makau 0 Kelekona i ka lele i uka o ka nina e noho ai o paa mai i ka hopu ia e na makai. Heie aku ia o Keiekona a olelo ia Alama, e noho paha oe ma Buenos Ayres nei, a hiki nl»u au ma Amenka nlaila kouoha niai au ia oe. Manao a nei oo he makemake au o haaiele loa mai oe ia'u ? i ninau ae ai o Aiama, heaha la hoi ka hewa ke hele pu uu me oe ? aole ka paha oe makemake mai ia'u 1 keia manawa, ua pau ka paha kou maiuo ana ia'u ? Aole pela ka'u mea i inanao ai, ua manao au no na ino a kikou e hele aku ai, <1 me ka naha p.iha 0 ka moku a me ka niake. A manao ae la oe no ia mau mea oia kou mea e noho ai maanei, aole au e manao poia, ina no e nahaha lnlii ka moku, a e make oe 0 ko kaua make pu ana no ia. Hoomaka ae la ka Aeko e wehe ae i kona mau eheu keokeo a holo aku no Lae Hao. Ua kuai ae la 0 Keiekona i ka mauu a nui ma Buenos Ayres no ka ho a nolu\la nole ona pilikia. Hanai mau o Kelekona a mo Aiama iaia i na ia a pau ioa aka huhu no nne kekahi mau Seia 0 luna oua moku nei no ka iio. 0 na ano JSeia oiuna 0 ua moku nei, he Pukiki, he Kile, a me ka poe Maniia he iwakalua ko iakou nui, o ke kapena, me ka inaiamamoku a me ke kamana he poe Amenka iakou. No ka mahuna loa moe nui iho la iakou iiuna oka papa hele 0 ka moku i kekahi manawa aoie e hoi ilalo, a no ia uioe ana iiuna huhu ioa iho la lakou no ka peku a me ka hehi ana o na kapuai wnwue oka lio ma ka papa hele o ka moku aua kuiikuii )oa iakou. Nana iuo ne ia iakou i ka iio, a 1 kekahi wa lohe 0 Kelekona i ke kamaiiio 0 lakou, he mea pomaikui no kakou ina e hanie an& ka lio iloko o ke kai a make. Eha la mai Buenos Ayrrs aku, loaa ihola ka moku j U makani ino, aua pau na pea i ka li ia a pan, ua heie ka moaiu a kuakea, aoie 0 kana mai ka makani ino. 1 kekahi huli ana 0 ka moku hina aku la u\ lio nei iiaio, a ī kona ku hou ana iluna ike aku la kona mau maka i kekahi mea nui eleeie e lele mai ana IIOKO 0 na ao pouli panopano 0 ka lewa. O ke ano o:a ao me he kanaka la me na poo eiua e wiii atut ma 0 a maanei i ka makani. Ma ka nana aua o ua Sei& oiuna oka moku me he ano uhlwai wale ala no, aka ena ko ka lio manao paha he akua aoo e ioa. Nana aku U ua iio nei » ike kokoke ioa ana leie ae U ia a moku mai ia kona kauia a i ka lele hou ana hakihaki na hau e paa anu i koua iule a hoio aku U mnmua; aka, t kona hiki ana ma ke kia hope hina aku U «ia iiaio, > i kona aU hou ana mai hoio ioa aku U ia mainua me ka mau no 0 kona peku ana, noUiU U» nalkaha ka haie kuke.

Ke inakemnke nei makou e kiola i keia l:o iloko o ke kai, w.ihi a ua kanaka Kile nei. Ao!e e liiki ia oukou ke hana e like meia, e hoi nui aku oukou mamua,a mai noho a hana hou e like me keia. Aole innkou ene e hoi aku mamua, aia wale no n kiola mua makou i keia lio iloko o ke kai. la manawa, kohea aku ia ke kapenu ike kuke e lawe inai i kana pu panapana. Nana aku In na Sela kekahi i kekahi, a me ka olelo a ke kanakn liele kakou e pepehi i ka |jo mamua o ka hiki ana mai o ka pu. h mnnawa lele aku iu ke kapena a kui nku la i ua kanaka Kile nei a hina iialo; nkn, mimua o kona ala hou ana hiki mai la ke kuke me ka po. E hoi nui aku oukou mamua, wahi a ke kapena, o ka mea o oukou e ae ole ona i kn'u olelo tna keia manawa alaila e ki aku au iaia i ka pu. Hoi nui aku la ua poe Sela nei mamua me ka namunamu no nae o na waha. Ala ae la o Keoni ke kanaka Kile iluna a nana ne la i ke kapenn e ku ana me ka pu, n ia manawa !ele ae la ia a oki ike kaula e paa nrut ua lio nei me ka pahi. I ka huli hou ana o ka moku ia wa haule aku la ua lio nei iloko o ke kai. Ma keiu manavra ua pau ka ikaika loa 0 ka makam a olelo aku ia o Kelekona i ke kapeno, ina e hiki ia oe ke hoohuli i ka moku i ka wakani, ke manao nei au e hookuu i ka waapa a e hoao au e kii'ku i ki\ iio. Ae mai la no ke knpena a īa manawa hoohuli ia ae la ka moku, a hookuu ia ka waapa, a kau aku la o Kelekona a me kekahi mau Seia iluna a liolo aku ia e kii 1 ka lio. Me he mea ata he umikumamalua anaua ke knawale o ka wanpa mai ka lio mai, a i nana aku ka hana o Kelekona, ike aku ia ia he manoe alualu aku ana i ka lio. E hoe aku oukou me ka ikaika loa wahi a Kelekona. Ae, ae» wahi a ua poe Sela nei, aole uae he hooikaika o Ukou nei ma ka hoe ana. i ka ike ana o Kelekona i ka lakou hana peia huki inai ta ia i kana pu pan»pana, a 1 mai ia ia lakou, o ke kanaka o oukou e hoe ole ana me ka ikaika ole e ki koke «ku no au »aia i ka pu. Mana ae ta oia ibko o ka waapa a ike aku la i ka waiho mai o kekahi o a ke kapena i haalele ai malaila. Oa kokoke ka waspa ma kahi o ka lio, a ia maoawa pahu aku ta o \elekona i ka mano me ke o, a ku aku la ma ka opu a huU aka U ma ke kuj. Huki mai U o Kelekona i u& mano nei a piii ma ka aoao oka waapa, aka, hemo hou mai la kana o.

L?le n-ai U kekabi Ki'e a kokoke e hopa i ke kauia ma k\i ai o ka lio, aka e ka iho arn ka !10 i kona poo a ioaa aku hua K.'le nei a bina aku !a iialo. Aia ac ia ua kanaka r»ei a lahu i kekahi pauku !ī3o e waiho ana maluna o kahi hana ake kamam, a hoio maīLi e hahiu i ka i o. Huki iike aeh na Sela a pau ioa i ka lakou inau pahi me ka i ana ae, e okioki i ka Ho a e kiola aku iaia i;oko o ke kai. la manawa hoio ioa aku ia ua iio nei mamua a no ke poi ia ana e ke kai maluna iho ona huli hou ae la ia mahope, a loaa aku la ua poe keia nei a noke aku la i ka peku ia lakou. Hahau like mai la iakou iaia me na pahi, aka e lele ae ana ua iio nei iluna ehiku kapuai, a haule ma kekahi aoao o iakou a ho!o hou aku la i hope, a no ka huii ino ana o ka moku ia manawa, hina hou aku la ua lio nei iiaio. Huii loa aku ia ua moku nei a komo ka pale kai iioko o ke kai, a kokoke hauie ka lio iioko o ke kai, aka, o ke kumu o kona hauie ole ana no ka hoohei ia ana e Kelekona i ke kaula a paa. Paa nae ka iio iaia, ia nanawa ua hoio maj )a na Sela a pau loa me na pahi nia ko iakou mau iima. E hele aku oukou ma kahi e, wahi a Kelekona, e pupule mai ona )a oukou i keaha ? Aole o makou makemake i keia lio iluna nei o ka moku ke makemake nei mnkou e kiola aku iaia iioko o ke kai. wahi a kekahi Seia o ka moku. O ke kanaka nana i olelo mai ia mau hua olelo ia Keiekona, he kanaka loihi, he ano pukapuka, a me na maka aa a eieele. Aole hiki īa oukou ke hana pela, wahi a Ke.'ekona, e hoi nui aku oukou mamua. Aoie makou e hoi ; ke makemake nei inakou e kioia aku i ka lio iloko o ke kai, noie o makou moe pono iki i ka po. Heaha I.i keia hana a ou'kou ? wahi a ke kapena, heaha ia ko oukou mea e hoolohe oie ai i ka ieo o ka huiipahu ?

Hou ae !a o Kelekona i ua o nei ma ke km oua mano nei a paka roa ka opu. a hala paha he umi minuts mahope iho make ioi nko Jj. Ma kahi oka !io e lana nei. ua ula pa i ke koko oka mano i make, a e hoomaka ana e hoiv> mai na inano a nui loa ia manawa. Wehe ae la o Kelekona ike kaula e paa ana i ke o, a hana ia i kipuka a hoohei aku ia i ka iio a paa a huki ia mai la. Ia manawa, leie mai la ua iio nei a kau aa wawae mua iiuna oka waapa, a huki mai ia na seia iaia a kau loa iluna, a hoi nui aku ia iakou i ka moku. Pili aku ia lakou nei ika moku, a hiu nui aku ia i ua iio nei a kau iiuna. Hoihoi hou ia ua lio nei mahope ma kona wahi, a hoomaka ke kamana e hana hou 1 kona hale ioi ka paa mamua o kona paa mua, i hemo hou oie ua !io nei. MOKUNA XVIII. Mahope o ke oki ana a Keoni i ke kauia 0 ka lio, hopu aku ia ke Kapena iaia a hoopaa ia na wawae a me na iima i ka hao. I kekahi mau ia mahope iho hele aku ia ke Kapena e ike iaia me ka oieio aku, pehea oe e Keoni ua molowa paha oe i ka paa ioa 1 ka hao. Ae peia io no wahi a Keoni. Ae wuhi a ke Kapena, a eia ka'u la oe, i na au e hookuu ia oe i keia manawa, e hoi aku oe mamua a mai noho oe a hana hou e iike me keia. Ae ud hewa io no au wahi a Keoni, a ina oe e hookuu ia'u ma keia manawa, aole au e hnna hou e like me ia. la munawa wehe ae la ke Kapena i na hao a hookuu ae ia ia Keoni. Ma kekahi mau pule mahope iho, no ka iauwiii ioa o ka makani ua hala loa ka moku ma kahi e, aole hoi ma kahi a ke Kapena i manao ai. I kekahi manawa puhi mo mai la ka makani, a i kekahi manawa ua pohu loa ka moana, aka e paa mau ana na pea i ka li ia ma ka po a me ke ao. Ma na oieio a pau loa a ke Kapena a me ka huiipahu ma keia manawa, ua leie koke na sela a hooko me ka hiki wawe ioa. I kekahi po pouii ioa oiai e ku wati ana o Reiekona, he!e aku ia ia mahope e nana i ka panana, a ike aku ia ia ika akaaka ano e mai o ke kanaka e ku ana ma ka hoe. I kona ku ana malaiia, loheaku ia ia i ka nehe mai o kekahi mau kapuai wawae maiuna o ka papa hele o ka moku. Haalele iho ia ia mn kahi ana e ku nei a hoomaka aku ta e heie imua, ia wa iohe ia i ka hawanawana o kekahi mau mea, a me kona ike ana i keia mau mea e heie mai ana mahope ona. Heaha Ia ko oukou makemake i ninau aku ai o Kelekona. Aole nae iakou i pane iki mai, mau maj la no nae ko iakou heie ana mai mahope, a i nana aku ka hana o Kelekona e pna ana lakou me na koi, a me na pauku hao, ma ko lakou mau lima. Huii ae ia o Keiekona e kahea i ke Kapena ame ka maiama moku, f ;e kamana, a me ke kuke, e heie mai e kokua iaia, aka aoie haia eha kapuai o kona heie ana, ku mai ia ke kanaka e ku hoe ana mamua pono ona, me kekahi koi ma konu lima, ua hapai ia iiuna me ka manao e hahau ma ke poo o Keiekona. Mai noho oe a walaau iki wahi a ua kanaka nei, i na oe e kahea i ka poe oiaio, oki ia e a'u kou poo mai luna a hiki i kou auwae. Leie hou ae ia o Kelekona i hope, aka, mainua o ka hiki ana iaia, e huki i kana pu panapana, lohe oo keia i kekahi kapuai wawae mahope ona. No kona manao e hahau ia ana oia mahope mai, lele hou ae ia ia ma kekahi aoao, a hauie ka pauku hao ma kona wohi i ku ai, a pakeieiho la ia. Ka hana ia a ka pupuie wahi a Keoni, ka mea nana i hahau i ke poo o Kelekona me ka pauku hao. E hahau mai oe e Pedro me kau koi, e lawe koke aku kakou i kona ola. Holo mai la ua Pedro nei me kana koi, aka, ki mai ia o Kelekona ia ia me kona pu paoapana ma ke poo. Huii aka !a o Keoni ke poo o ka poe powa a olelo āku ia ia Kelekooa aole o makou makemake e hookahe koko, o ko makou makemake e iawe i ka moku ma ko makou mau lima, a nolaiii, i na oe e haawi pio mai ana i kou kiao i& makou, alaila aole oe e make. Aole au e ae e liloau i pio na oukou, wahi a Kelekona, Hapai ae ia ka iiioa o Keoni iiuoa, a ia manawa hoio mai ia na powa a pau e kii mai e hopu ia Keiekona. Hapai ae la o Kelekona i kona koi iluua, a i ka ike ana o na powa ku hoo iho ia iakou» me ke aoo kanaiua. Makau waie oukou wahi a Keoni, makau ka oukou i keU kanaka hookahi. Ku ae ia o Kelekona me ka piii o koom kua ma ka palekai a nana mai ia ia i ua poe powa nei he umikumamaiwa. O ka me a o oukoa e hele mua mai ana maanei e hahau aku no au i ke koi, e make ana kekahi o oukou mamua o kuu lilo ana i pio na oukou.

Aia no an?i ee Uun* i ninau n'iai ai ke Kapena, Ae, wahi a Keiekona, e.a no nu ke hak"aka nei me ka poe f~owa o ko kakeu moku nei. Pehea ia ka pono wnhi &ke Knpen » no ka mea ua paa makou malaio nei a aoUhoi e hiki iu makeu ke kokua aku i,\ ee -a.\ ke Akua e kokua aku Ma ka inoa o ke Akua mau) loii, ke a'uha mai ia kakou; owau ba mea nana e kokua aku ia oukou. la wa iele ae ia o;a mahope ma kahi o kekahi hale i.ilii mahope loa oka moku, | kahi e waiho ana na kaula ka. apani pe:i. a me na mea e ae Okeiahaieua pia i ka puka a me ka iaka a o ke ki ui haawi ia ma ka iima o ka j malama moku, ame ka huiipnhu i na maI na*va e ku waki ana, aia iioko o keia hale |he pu kuniahi kahi i waiho ai, me ka piha j mau. Me i p iu. ' Make i alolia nni ia* £ ka Ndpepa Kuokoa e; Aloka oe E oluoiu oe a me kou hookeie, e hookomo iho ma kahi kaawaie i ka make ana o Nakiaiele Kaiaikini, i ike mai ai kona mau lej huiehu a pau. ! CJa hanau ia oia ma Paumalu, Koolauioi, I Oahu, i ka A. D. 1543, a ua hoohui ia ma- | ua ma ka berita o ka mare, e Rev. H, Kau- ! aihilo, i ka ia 7 o Jan. A. D. 1569, o ka nui o ko maua mau makahiki o ka noho pu ana ma keia ao, eiwa no ia, me e 5 la, a waiho mai ta oia ia'u, me ke keiki hoohiki a maua, |a me kona iehuiehu a pau, e paiauma aku | ana ma keia kne oka lua kupapau. Ao ka ! nui o kona mau makahiki o kona ola ana jma keia ao, he 36, « make nku la oia. Ua I ioaa oia i ka mai i ka A. D. 1576. mai laila mai ka hoomaka ana a hiki i ka la elima o lanuari nei, a haalele mai !a oia ia'u i ke kane mare. Ua nui no na lioao ana e hoopakele mai iafa ina kipona eieele a ka piiikia, aoie nae e hiki. M.i ka hora eso ka la e5 o lanu- ) ari iho nei, pau ne la kona oni ana. I He wahine aloha kane, he makamaka : maikai, he hoa'ioha oluoiu no na makamai ka, he heahea i kela me keiu mea, he hoo- ! kipa ina malihiui, a he malama ohana, a no | ia mau pili aloha ana a maua, a kahi no a I wehe i ka piii hnoko-o ia loko, pela no ke aloha e paiia nei i kuu kino. Peta no e hooko ia ai kau wahi kanaenne aloha nona. Kanikau aloha keia n<i'i e Nakialele, Kuu wahine mai ka pu ioloa e k-.i hooilo, Mai ka makani anu he malualua, Elua hoi kaua makua hookahi hoi keiki, Kuu wahine mai ka la e Niuko'u, Oia haie inea a kaua i noho ai, Hookahi leo hoolohe o ka leo o ka haole, Auwe kuu \yahine kuu \\Mhinc hoi—e, Kuu wahine mai ka wai e Kalehuawai, . Aloha iu wahi a kaua e noho ai, E pukukui ai ī ke anu me ke koekoe, Koekoe ka po ua hele oe, Hele hooknhi pku nei oe aohe lua, Noho iho nei au me ka-u-me ka minamina ia oe, Kuu wahine nni ka malu hale o Haleaniani, Kuu wahine mai na pali Hauliuii o Kooiau, Mai ke ala kipapa e Nuuanu, Anu maeeie au i ke aioha, Aioha au o ke kaweiu o Lanihuli, i E luaiele ia nei e ka makani, | Auwe kuu wahme kuu wohine boi—a, | Kuu wahine mai ka la welawela o Honolulu, Mai ka ia miii lima o Ulakoheo, Aioha Peieuia, kahi a kaua e noho ai, Aioha Kepahoni, i ka hale hooiimaiima, Aloha Kikihale, i ka leo o ka inakua, Aloha Kamakela, i ka hale hooiuhi, | Auwekuu wahine kuu wahinekuu aioha ! pau ole ia ee— e, i Kuu we.hine mai ka hui kau a ni kaj, ; e Niuhelewai, ! Mai ka uka e KapaUma, | Aloha ia wahi a kaua e noho ai, | Mai ka wai e Paeaki. Oia wai a ke aloha i noho ai, ' Momoe aku kaua o ka po kehau, Aloha ka leo o ka wahine i ka i mai e • anu au, | Auwe kuu wahiue kuu hoa piii hoi—e i piii ia e kaua ka ua ine ka ia, | Akahi ia a ke aloha i hiki mai ai, A hiki mai no ko alohi e uwe no au, j Aloha au o ke kuia e Kaiwiuia, 1 Hoomaha aku kaua i ka hale aikane, | Oia hale a kaua i imi ai, Imi aku hoi kaua i ke ola nou, | Aia ke ota i ke kuahiwi, j liaiia hoi au, a hoi nele, lmi aku ke oU ia Kamika, ! hoi mai ko'u hana, ua pau kou ike, Pau kou lohe pu kou ike ana mai, \ Aawe kuu watiia« kuu luuloa u oe—», Auwe kuu wahine kuu makua hoi—e, I Kuu minamm.n hoi—a, i H. Kalaikim. ' Kahuku, Kooiauloa, Oahu. Jan. 21 1879.