Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVIII, Number 26, 28 June 1879 — Page 3
| This text was transcribed by: | Andrew K. Akao |
| This work is dedicated to: | Analu Akao - Halau Hula`O Kupukalau`ie`ie |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
ENA
Lede a me na Keonimana!
-- o ka –
MAKANI APAAPAA O KOHALA.
E Kipa. E Naue. E Komo, A e ike i na Naui o kela a me keia ano o na Waiwai Hou Loa i hiki mai nei ma ko maua
HALEKUAI MA KAIOPIHI!
Malaila no e loaa ai ia oukou keia mau Waiwai Maikai malalo iho nei:
NA PAPALE WAHINE HULU NANI HOU LOA E PULELO AI I KA MAKANI.
Ina no @ e kau mai i ka poo, aohe i kana mai ua mea o ka Pulelo o @ Lipine a me ka lohe maewa o ka Hulu i ke oho makani, nana aku no hoi, hele kela a “Kau ka Iwa he la makani,” i ka ua mea o ka Nani Lua Ole, oia no oe la o ka HULU MAMO GULA LELOLELO O KA IU O GOMOHERA.
NA KIHEI KUWELU.
O keia @ Kihei, aohe i laha ma oa Halekuai e ae, ma ko maua Halekuai wale no; ua lawe mai maua no ka Pomaikai o na Lede papalina nohenohea o ua aina nei a ke aloha i anoi ai; ina no hoi oe e Hoani ae ana i ka Aluna Ahiahi. Nolaila, ke kau leo aku nei maua ia oukou, ano wale no ka wa kupono e loaa ai keia mau Kihei Naai ia oukou NA LEI A-I HIPUU KIKEPA O NA KEONIMANA E LINOHAU AI.
Ke hoohiolo nei iloko o ko maua Halekuai na Lei A-i Silika o na ano waihooluu like ole he nui, e kau mai ai i ka A-i, aohe i kana mai ke kinikohu.
Na Kamaa Hila Aulii a Mikioi o o na Kane, Wahine a me na Kamalii.
O keia na Kamaa Hila Aulii Hela Ekahi a maua i lawe mai ai no oukou e na Lede a me na Keonimana o ua Aina Haaheo nei. He mau Kamaa keia e uwe hone ai i ka Papa Lohi o Maukele, oia no oe la, o ka Leo o ke Kolohala i ka po Lai.
NA WAIALA MOANI ALA LOA.
Eia pu no hoi ia maua na Waiala Iliahi Moani Ala Loa no na Hainaka, e unuhi ae ai oe aohe i kana mai ka puia i kea la me ke onaona.
NA KALAKOA.
Eia no hoi na Lole Kalakoa ke ahu mokaki mai nei o na ano he nui wale.
NA PAHU.
A pela no hoi me na Pahu Pake, i hele kela a panio lua o waho i ka waniki.
Na Moena.
Eia no hoi ia maua na Moena Pake, oia no oe la o ka Pawehe o Niihau ka panio Na Pa, Bola., &c. A eia no hoi ma ko maua Halekuai nein a Pa, Bola, Ipukukui, o ke nui a me ka liiii, a me na waiwai e ae he nui wale, he hiki ole ke hue pau aku i ka nui launa ole. O keia mau waiwai i hoakakaia maluna, e loaa no ia oukou ma ke kumukuai makepono loa.
AKINA & ASEU,
Kaiopihi, Hohala, Hawaii, Nov. 9, 1878. 885 tf
“CALIFORNIA ONE PRICE BAZAR.”
WAIWAIHOU! WAIWAI HOU!
Ma ke ku ana mai nei o ka mokuahi Austeralia, ua loaa mai i ka Halekuai
‘CALIFORNIA O. P. BAZAR’
Na Lole Hou maikai loa non aka huina he
$4543
Na Palemai Helu 1 no na Wahine a me na Kane, o kea no maikai loa.
64 Kakini Palule Keokeo, $1.50 no ka palule hookahi i kupono no ka $3.50
52 Kakini Palule maikai eae, $2.00 no ka palule hookah i kupono no ka $4.00
93 Kakini Palule Lahilahi, $1.00 no ka palule hookah i kupono no ka $1.75
Na Kakini Keokeo maikai aeae me na Kakini Kalekoa, $1.50 no ke Doz.
Na Palemai Inia Marino maikai o na Kane
152 Kakini Palemai Wahine maikai mai ke dala hookah, ekolu a ka eha dala
Na Lole Kakimea, Marino, Alapaca, a me na mea hoonano no na wahine.
Na Kalakea Farani mai ka 15 Keneta no ka I-a a maluna aku.
O KA MAKOU OLELO MAKIA:
E hoahu i na Waiwai Maikai, a e Kuai Emi Loa,
Ma ka Halekuai
California One Price Bazar.
905 3m 91G MELLIA & FISHEL.
Na Wati a me na Nani Hoohiluhilu.
Ke hoike aku nei o CHUNG FOY imua o ka lehulehu, aia oia ke paa nei ma kona lima i na mea hoohiehie i kupono no na Keonimana a me na Lede, oia hoi na WATI WALTUAM.
Na KAULA GULA, Na KAULA DALA.
Me na Wati Nui Amerika i kupono no ke kauhale, a me na mea makamae e ae he nui wale, a e kuai makepono aku ana oia ma ke kumukuai haahaa loa.
Mea Hana Wati a me na Mea Gula.
He Maliu no oia i ua kauoha.
He 25 keneta wale no ke aniani poi o ka wati.
Aia kona halekuai ma ke alanui Nuuanu, ma o mai o kahi o Hollister & Co. 916 6mo
KO
G. WEST
-- MAU –
HALE HANA KAA HOLO LEALEA!
Kaa Lawe Okana, Kapili Kapuai Hao,
-ME KA-
Hana Hou ana i na Kaa Nahaha.
E LOAA no i ka poe e makemake ana i na mea i hoikeia maluna ke hele ae ma Polelewa ma ewa iho o ka halekuai o Kakela me Kuke, a makai o Ainahou, mauka mai o ka Hale Hute. E hana ia na hana a pau me ka maikai wale no. E hooko ia no hei na kauoha me ka eleu, a me ka hikiwawe.
917 3m 928
WAHIE! WAHIE!!
-- Auhea ka po –
KAHU AI, a me ka poe PUHI PALAOA!
He mau PAILA WAHIE no ke kumukuai makepono! E ninau ia E. S. Timoteo ma ka pa o ke Kula Kahunapule, ma Kawaiahao. 902 tf
PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO
-- O KA –
MOKUMAHU HAWAII
“LIKELIKE,”
KAPENA. ::::REYNOLD.
Poalua Iulai 1 hora 5 pm…………………………….Kaapuni ia Hawaii
Poalua Iulai 8 hora 5 pm……………………………........................Hilo
Poalua Iulai 15 hora 5 pm……………………………Kaapuni ia Hawaii
Poalua Iulai 22 hora 5 pm…………………………………………...Hilo
Poalua Iulai 29 hora 5 pm……………………………..Kaapuni ia Hawaii
Poalua Augate 5 hora 5 pm………………………………………...…Hilo
Poalua Augate 12 hora 5 pm…………………………..Kaapuni ia Hawaii
Poalua Augate 19 hora 5 pm………………………………………….Hilo
Poalua Augate 26 hora 5 pm…………………………..Kaapuni ia Hawaii
Poalua Sept 2 hora 5 pm………………………………………………Hilo
Poalua Sept 9 hora 5 pm……………………………….Kaapuni ia Hawaii
Poalua Sept 16 hora 5 pm……………………………………………..Hilo
Poalua Sept 23 hora 5 pm………………………………Kaapuni ia Hawaii
Pualua Sept 30 hora 5 pm……………………………………………..Hilo
AOLEAIE NO NA UKU OHUA!
Ke hole ia aku nei ka aie no na uku ohua, a ke hoike ia aku nei i ke akea, ina he mau paiki, ukana a puolo hooili ko lakou e pono hoailona ia me ka moakaka pono; aohe no e ae ia ka lawe ana i na ukana, paiki a me puolo i hoailona ole ia ke ole e kakau ia ka loaa ana mai.
HE KUIKE KA UKU UKANA.
Ma na ukana a pau a na makamaka, e pono e uku mua ia. A e hookoia no na kauoha no ka lawe a hiki i kahi i makemakeia. A e malama ia no me ka makaala na ukana, paiki a me na puolo, lio, pipi a me ka hoki.
E hoailona ia me ka moakaka na Pahu Rama a me Waina.
O ka poe no lakou na ukana o keia ano e pono e hoailonaia me ka moakaka, a i ole e kakauia me ka moakaka ka loaa ana mai o ka poe no lakou keia mau waiwai.
O na loina no na pilikia a me nap oho, e pono e hoike koke ia mai iloko o ka malama hookahi.
Aohe a ae ia na hookele @, na keiki a me na mea like, e pii iluna o ka mokuahi i ka wa o pili mai ai i ka uapo, aia wale no a pau na ohua eepakeke i ka lele.
No ke ake nui e hoopomaikaiia ka lehulehu kaahele, na hoololi ae nei ua ana o Likelike i ka Papa Hoike Manawa o ia Mokuahi e like me maluna.
Ma ka Hale Oihana e loaa`i na Palapala.
Aole @eena o hope e liko, aia wale no a kaa mua mai ka @ moku. Aole e ili ka hewa no ma paiki, ukana a @ paha, ke ole e kakauia ka loaa ana mai. @ @ @ ka uku ukana ka wa e nolia aku ai.
WILDER & CO.
OLELO HOOLAHA.
A. McWAYNE,
HALE KUAI LAAU LAPAAU, A ME NA WAIALA o na ana a pau @ @ SOPA ALA o na @ he nui wale. Ma ke @ o Alanui Papa me Kalepa.
@@@
DR. RODGERS,
--- OIA O –
KAUKA LOKEKE.
Ua hoo@ ae nei i @ keena oihana mai ka @ @ @.........................@ Alanui Papa.
Ma keia hope e hoomakaukau ana ke Kauka i kona mau Laau ponoi a puunaue aku I ka poe kii mai.
O kona hale noho, aia no ma ka pa o ka Hotele Hawaii, ma kahi i noho mau ai. 831 tf
E. STREHZ,
(AILUENE.)
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau: a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau an aka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. (845 ly)
E. O. HALL & SON.
(E. O. HOLO MA.)
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI. Na Lole, Na Pena, Na Aila, a me Na ano Luko e ae a pau he lehulehu wale.
846 Kihi o Alanui Papu me Moi. L
LOLE MAKEPONO
Ke Kuike.
E LOAA NO IA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE!
-- E LAA NA --
Ahinahina, Kalakoa,
Keokeo, Leoponalo,
Pena, Aila, Aniani,
KOPA, AILA HONUA, AILA HOOMALOO
Kui Kakia, Pakeke,
Tabu, Kaila, Noho Lio,
Hulu Palaki, na Pulumi.
---------A HE--------
AGENA NO HOI NO NA MOKUPUNI O HAWAII NEI NO NA
Lainakini-nao,
Lainakini Maoli
Palule Kalakoa,
Alapia, Kelepa, Kilika,
Na lole kupono i ka wawae
Palule Huluhulu,
Na Lole Huluhulu,
Na Lole no ka hoohehelo ana
Lipini, Lihilihi, &c,
LIPINE, LIHILIHI, &c.
--------A ME NA--------
Mikini Humuhumu MakeponoLoa!
-------A HE--------
MAU MEA AI KAHI
Ka Palaoa, Kopaa,
Raiki, Pia, Hoohu,
Paakai, Huaala,
Pia Kulina, &c
A he Laau Lapaau Kaulana Loa
A DR. JAYNES.
Laau Kunu,
Laau Hoomaemae Koko,
Laau Hoopau Naio,
Penikila, Huaale,
A ME NA LAAU HAMO, A PELA`KU!
840 tf
PAPA! PAPA!
--NO—
ALLEN & ROBINSON
UA WEHE AE NEI MAUA 1
PA KUAI PAPA
--MA—
KA UWAPO O PAKAKA
Na Papa Ulaula o na ano a pau.
Na Papa Paina o na ano a pau.
Na Pili Hale Ulaula.
Na Pili Hale Keokeo.
Na Pepa Hoonani Hale,
Na Pepa Molina.
Na Pena a me na Aila Pena!
NA KUI O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA a me
NA PANI PUKA ANIANI.
NA PANI PUKA a me
NA OLEPELEPE.
NA LAKO KUKULU HALE
O NA ANO A PAU!
E KUAIIA MA KE
KE KUMUKUAI HAAHAA LOA
O keia Makeke.
Honolulu, Ian. 1, 1878 839 tf
OLELO HOOLAHA.
***Section unreadable
Kuai Aina o ke Kahu Malama Waiwai.
No ka mea ua haawiia @ e ka Hoa L McC@, Lunanakanawai o ka Aha Kiekie ka maua hoolilo aku i ka waiwai paa i hoakakaia malalo nei, ka waiwai a kou hanai @ H. Ii. A no ka mea hoi ua @ ao i na kauoha a pau a ka Aha a me na o @ a ke kanawai e @ ana, nolaila e kuai ana au ma ke KUDALA AKEA. No ke dala kuike, i ka hora 12 awakea o ka Poakahi, la 7 o Iulai 1879, ma ka puka ma ke alo o Alii@ ai Hale, a e hoomaka ana ke koho ma ka $5000.—I keia apana aina a pau loa i kapaia o ANAPUNI, e waiho ia ma ka aoao ma Ewa o ke Kulanui o Punahou, Honolulu, Oahu, oia hoi ka apana 2 o ka Palapala Sela Nui Helu 5701, i haawiia ia @ @ i make, a o ka @ he 36 24-100 eka e like me ke ana ana. O keia pa na poni ia e ka pa, he mau alanui ma @ aoao elua a he maikai loa ka waiho ana. Na ka mea kuai na lilo o keia kuai ana. O na @ o keia aina na hiki ke @ ma @ keena. A. FRANCIS JUDD. (Alapaki.)
Kahu no @ @ @
Honolulu, Iune 18, 1879 916 @t
Hoolaha Hoopau Moraki.
Ma keia hoolaha ia aku nei, mamuli o ka maua kuai a i hoopaa ia iloko o kekahi palapala Moraki, i kakauia i Maraki 6, 1876, i hanaia e Kaihuiauia, Kealoha a me @, Paniani o Honolulu, mokupuni o Oahu, ia Wm McCandles oia wahi no, ai kakau kope ia ma ka Buke 45, ma na aoao 195 a me 196. A no ka uhai ia ana o na olelo aelike iloko o palapala Moraki i oleloia. E kuai ia aku ana @ ke kudala akea na aina, na hale, a me na pono a pau i hoakakaia iloko o ka palapala Moraki i oleloia, mahope o ka pau ana o ka manawa i hoakakaia ma ke kanawai no ka uhai ia ana o na olelo aelike i hoike mua ia. O ka waiwai i hokakaia iloko oia palapala Moraki i oleloia, aia ma Manoa, Oahu, a ua hoike ia kona mau palena ma ka Palapala Sila Nui Helu 2, - 594, Kuleana Helu 5,579 a me ka Palapala Sila Nui Helu
2,591, Kuleana Helu 1925. WM. McCANDLES,
Cecil Brown, Loio no ka mea non aka Moraki
Kakauia ma Honolulu, Iune 21, 1879. 916 3t
OKI MARE.
Auhea oukou e ko`u mau makamaka mai Kohala a Hamakua, mai Kona Akau a Kau. E hele ana au ma ke Kau Jure o Waimea iloko o Novemaba i loio @o oukou, a ina ua makemake oukou e loaa ka palapala Oki Mare, e palapala mai ia`u, e ninau ia`u i ka uku me ua mea a pau e pi`i pu ana, no ka mea, ua haahaa ka uku i keia manawa. D. H. HITCHCOCK.
Hilo, Iune 12, 1879. 916 4m 931
Aha Hookolokolo Kiekie o ko Hawaii Pae Aina, ma ka hooponopono waiwai. Ma ka waiwai o L Keliipio k o Honolulu i make kauoha ole. Imua o ka Lunakanawai A F Judd. Olelo kauoha e hoolaha aku no ke noi ana mai e koho i lunahooponopono waiwai. Ma ka heluhelu a me ka waiho ana mai o ka palapala noi a Pakeke ka wahine mare a L Keliipio o Honolulu, e hoike mai ana o L Keliipio k no Honolulu ua make kauoha ole ma Honolulu, Oahu, ma ka la 25 o Maraki 1879, a e noi ana e haawi ia ka palapala hookohu lunahooponopono waiwai ia Jno Lota Kaulukou. Ua kauoha ia o ka Poaono ka la 5 o Iulai 1870, oia ka manawa i kohoia no ka hoolohe ana i ua noi ia imua o ua Lunakanawai ia, ma ke keena hookolokolo o keia Aha ma Honolulu, a ma i a manawa a ma ia wahi no e hele mai ai na mea a pau i pili e hoike mai I ke kumu ina he kumu oiaio ko lakou e ae ole ia ai ua nei ia. A o keia olelo kauoha e hoolaha ia ma ka olelo Hawaii a me Beritania i ekolu pule ma ke Kuokoa a me P C Advertiser he mau nupepa ma Honolulu.
Kakauia ma Honolulu, ko Hawaii Pae Aina, Iune 9 1879. A FRANCIS JUDD,
Ikes: Lunakanawai o ka Aha Kiekie
Jno E Barnard, Kakauolelo. 915 3t
Nuhou o ko na Aina e
Ke Kaua ma Amerika Hema.
Ka Hooili Kaua mea Mawaena o na Puali Koa Kili a me Bolivia.
Ua hoike mua aku makou i ko makou mau tausani poe heluhelu no ke kaua o keia mau aupuni, a me na poino i loohia ia laua pakahi; aka. o ka hoouka kaua mua loa mawaena o laua, aole ko makou poe heluhelu i lohe a ike hoi; nolaila. ke unuhi nei makou no ko oukou pomaikai.
Ua hoouka ia ke kaua mua loa mawaena o na puali kaua o na aupuni a elua ma ka la 29 o ka malama o Maraki i hala. O ka ikaika o na puali koa Bolivia he 400, ua lawe ae lakou he kulana ikaika a maikai hoi ma kahi e kokoke ana i Kalama, nolaila, ua haalele aku na koa Kile ia Anatofogata no ka enemi. O na mahele o na puali koa Kile. oia keia: He mahele kaua lio, mahele pukaa a me na koa helewawae, no lakou ka huina he 500 ikaika. Aneane 100 na kanaka paahana mai na lua mine i hui pu aku me keia poe, i lako hoi i nap u a me na pahi. me ka manao e kaua aku i ka enemi ma ko lakou manao iho, me ke noi ole ia mai e ke aupuni. He nui na pilikia i loaa i na puali, mamuli o ka awiwi puali launa ole ana no ka hele ana aku imua; a he nui hoi ka pilikia no ka nele i ka wai ole. Me keia mau popilikia, ua hui ia mai me ka wela ikiki o ka la a me kea nu huihui ino o ka po.
Me ka loaa ole he kanaaho hoomaha i na puali i oi aku mamua o ki hora, ua hoohele aku la ke alakai o ka puali i na koa me ka awiwi nui. I ka hiki ana o na puali koa ma ka muliwai Loa, ua loaa ia lakou kekahi kanaka a lawe pio ia iho la; mamuli o ka manao ia ana he kamaaina oia no ia wahi, ua hoolilo ia oia i alakai no na puali koa e hahai ai ma kana kuhikuhi ana i ke alahele e a-e aku ai ma kela aoao o ka muliwai; ua ae mai oia e alakai i ka puali a me na aliikoa, aka, ua alakai aku la nae oia iloko o ka popilikia. I ka hiki ana o na koa kaua lio ma kappa muliwai kahi e haloaloa ana na ululaau, ua ki ia mai la lakou e ka enemi, i huna ia lakou iho iloko o na auwaha eli mahope o na puu pohaku a me na nahelehele maluna o ke kiekiena o kekahi pali mamua ponoi o lakou nei. Ma kela a me keia aoao o keia pali, na kiokio pohaku nunui a n@e na ulunahele. Ma keia wahi, ua ahu wale na puali koa imua o ka enemi, aole he puuhonua no ka pakele, oiai, iloko o keia wa e hiolo makawalu mai ana na elele ahailono ole o ka make a ka enemi maluna o lakou, nolaila, ua lele iho la na koa kaua lio mai ko lakou mau lio iho, oiai ia wa hookahi no e hoomoe ana na paahana o na lua mine i na alahaka opiopi no na koa pukaa e a-e ai a kau ma kela aoao o ka muliwai.
Ua nee aku ka welau akau o ka puali ma ka aoao maluna aku o ka muliwai. a o ka welau hema hoi ua ne aku a hala malalo o ka muliwai, i pani paa ia ai ke emi hope ana o na koa Bolivia ma ke alanui hele. Ma ka ike ana o na alakai a me na alii koa Bolivia i keia hana a na koa Kile, ua hoopioloke ia lakou me ka hopohopo nui, a haalele iho la i ko lakou kulana a me na koa, a holo aku la i pakele mai ko lakou enemi aku, oiai hoi o na koa wale iho no koe ma ko lakou kahua me ka alakai ole. Nolaila, ua lawe ae la na paahana o ka aoao Kile e alai paa aku i ka enemi ma ka nee ana aku imua o ko lakou mau laina, me ka pu panapana ma kekahi lima a me ka pahi ma kekahi lima; a i ka wa a ka enemi i ki mai i ka lakou mau piha pu, ua moe iho la lakou ilalo, a me ka eleu o kea la ana ae, ua holo mai la lakou imua a ki mai la i ka lakou mau pu, a moe hou iho la ilalo. I ka lakou piha pu hope, ua nele iho la lakou i ka poka a me ka pauda ole, nolaila, ua lalau aku la lakou i na pohaku, a me na leo uwa, kiola a hoouna aku la i ko lakou mau enemi; a no kekahi wa pokole, ua halawai pu na aoao a elua, a me na pahi i na lima, ua oki aku a oki mai; a he paio hahana ana keia o na aoao a elua me ka weliweli nui; aka nae, ua kaa ke au o ka lanakila ma ka aoao o na Kile, me ka nui nae o ko lakou make.
I ka wa a na aoao a elua e paio ana me na pahi, ua lawe ae la na koa Kile in a auwaha eli o na enemi, a mahope o elua hora o ka hakaka ana, ua lanakila loan a Kile maluna o na Bolivia, a lawe ae la lakou ia Kalama malalo o lakou me akahi Keaela a me 38 pio. Ua hewa i ka wai ka nui o ka poino ma ko Bolivia aoao, a ma ka lono i loaa mai, he 90 i make a he lehulehu i hoeha ia. O ke koena iho o ka poe koa Bolivia, ua olelo ia, ua hana ino aku lakou ia Kalama ma na wahi a lakou i hele ai oiai lakou e haalele ana. O ka nui o ka make ma ko Kile aoao, ua olelo ia ma ka lono i loaa mai, he uuku a malani wale no, aka, mawaho ae o ka ke aupuni hoike, ma na lono i hoike ia mai, he nui a kuahewa; ua aneane like ka poino o na aoao a elua; a me he la, o ka nui o ka poino, e like me ka lono, maluna no ia o ka Regimana Helu 2, no ka mea. Oia ka puaii hookah iloko o ke okoko o na hooili kaua ana o ka la. Ua hoike ia mai ma kekahi lono no kekahi ulia pomaikai wale iho no i pau loa ole ai na puali koa Kile i ka make a hooneoneo ia me ka loaa ahailono ole.
Ma ka hoike a kekahi mea hookani pahu o ka aoao Bolivia, he kupa nae no Kile, a ua kaawale loihi mai kona aupuni mai. Iaia i ike ai i kona mau alii koa ua haalele mai iaia a kaawale aku ma kahi okoa, a e aneane komohia ana kona lahui o ke one hanau hookah (Kile.) iloko o ka pilikia, nolaila, wa haawi aku ia oia i ka leo kahea ma kani pahu in a puale koa Bolivia e emi hope, a ia lakou i haalele ai i no auwaha eli a lakou a naholo mai ia no ke auhee ana, ua holo aku la oia iloko o ka ululaau, a haawi mai la i ka hoailona maluna o kaua pahu no ka nee hou ana aku imua o na koa Bolivia a hoi uka aku in a laina koa o ka poe Kile, oiai hoi na koa Kile ua lawe ae la i ke kulana mua o na koa Bolivia, a ua loaa he malumalu ia lakou e pakele ai main a puu make aku a ka enemi.
A oia ke kumu i loaa ai ka lanakila kilakila in a puali Kile.
KILE A ME PERU.
Ua ae aku o Kile e kaua aku ia Peru ma ka la 5 o Aperila i hala, a ua haalele iho na aumoku kaua moana o Kile ia Anatofogasa no ke awa kumoku o Iquique a me kona kulanakauhale ke awa hoi e paniku ia nei i keia manawa o Peru. Mamua ae o ka paniku ia ana o ke awa, ua haawi ia aku ka lono i na moku e hooili ukana ana, e haalele ia awa iloko o na la he umi. A ua haawi pu ia aku hoi ka lohe i ke alakai o na puali koa oia wahi, non aka ikaika he 400 ka nui ina lakou e hoao e holo ma kea la kaa ahi, alaila, e ki poka pahu ia na kaa ahi. Ua nui aku o Adimarala Wiliama o na aumoku kaua Kile e haawi pio mai ia kulanakauhale ma ka la 17 o Aperila o keia makahiki, a ini aole e ae ia mai, alaila, e kiola aku no ia in a poka poha i ke kulanakauhale me ka hana ino ana i ka oihana wai, kahi wale no e loaa he wai i ka lehulehu, koe wale no ka moma kai imua o lakou, aka, ua oki pa ia aku mo ia pomaikai. Ma ke kauoha, ua hoopaa ia na mahu pauma wai, a ua hooaele ia ka hale hookio wai o ka Hu ii ka wai ole, a mai laila ka wai o na wahi e ae a pau.
Ia wa hookahi no, ua manao o Adimarala Wiliama, o imi ia mai oia e na aumoku kaua moana Peru a loaa i Jqueque a no ke kokua pu ana hoi ia wahi, a e hele pu mai ana me na moku kaua hao a ike i ka kakou mau hana alaila e luai mai ana ua mau moku la i na aneane ahi enaena. Ma ka ouli o na aoao a elua e nawaliwali ana ma ka hoouka kaua mawaena o ko laua mau aumoku kaua, he haawe kaumaha no kekahi aoao no kekahi mau makahiki, a e kau ana na auamo a ka aoao lanakila me ke oolea maluna o na poohiwi o ka mea i hoopio ia a nawaliwali. O na waiwai o ka aina, e laa na lio hoki lanahu a me na mea like, ua hoouna ia aku ma ka akau aku o ka aina malalo o na bona kaumaha ia ana a me ka huli pono ia ana o ka oiaio o na waiwai, aole i manaoia no ka hoolako ana aku i ko lakou enemi.
He 1,200 ka nui o na koa ma ko lakou alahele ma ka akau o Valaparaiso, i manao wale ia, e hele ana no Jquique i hui pu aku ai me na aumoku kaua Bolivia, ma ka lawe ana ia wahi malalo o ko lakou mana.
O ka moku kaua hao Peru Kuokoa, mahope iho o ka hookau ia ana o kekahi pu ma kona ihu, e hali ana hoi he 500 paona ke kaumaha o ka poka, ma ka hoao ia ana, ua koikoi lo aka pu nona a ua hiki ole iaia ke halihali, a nolaila, ua loohia oia me ka liu, oiao oia e hoopuka ana mailoko aku o ke awa. Ua maihi pu aku la hoi oia i ka ihu o kekahi moku Beritania a hookui aku ia me ka moku lau Amerika Pensacola, Adimarala Rokeke, oiai oia e ku ana maloko o ke awa; aka, aole nae poino nui i loohia aku i kekahi aoao.
KA HOOUKA KAUA MOANA MUA.
O ka moku kaua Uniona, nona na tona 1,150, nona hoi ka ikaika o na lio 400, e lawe ana i na pu he 12, ma ke 70 paona ke kaumaha o ka poka o ka pu hookahi a me 1 pu 9 paona poka, a me elua pu no ka ihu a me hope, ma ka 115 paona ke kaumaha o ka poka o ka po hookahi. Na Farani i kapili i keia moku. A o ka moku kaua Pilakomeo, nona na tona 600, nona ka ikaika o na lio 180, e lawe ana 2 mau pu 70 paona o ka poka o ka pu hookahi, a me 4 pu 12 paona poka; na Beritania i kapili i keia moku. A o keia mau moku a elua, no loko o ke aumoku kaua moana Peru; e holo ana ka moku mua he 13 mile i ka hora, a o ka lua iho, he 11 mile i ka hora; ua ike ia e laua nei ka moku kaua Kile Magaleua, mawaho aku o ka muliwai Loa ma ka la 12 o Mei, a alualu aku la laua iaia me ka hoomaka o ke ki poka ana no ka hora hookahi; a e hookokoke mau mai an aka moku kaua Kile i na wa a pau imua o laua me ke ki poka akahele ana mai. Ua halawai ka moku Uniona me ka poino, a haliu like `ku l@ na moku Peru a elua no kekahi awa kumoku. Ua alualu aku ka moku kaua Kile mahope o laua, aka, no ko laua mamao loa, aole i loaa oiaia i ka ukali aku; ua hoolele like mai nae laua i na poka ahi wela enaena maluna o ka Magalena, aka, aole he mau poino i loohia.
O ka Magalena, he 772 ona mau tona, non aka ikaika o na lio he 260, a hali ana 1 pu 115 paona poka, 1 pu 68 paona a me 2 pu 20 paona poka pakahi. Ua kiola main a moku kaua Peru he 150 poka i ka enemi, a o ka moku kaua Kile hoi he 50 poka. I ka lohe ana o ka moku kaua hao Kokarane i ka pahupahu o nap u a me ke poha o na poka pahu, ua holo mai la ia ia kahi o kera hooili kaua moana ana, aka, ua lohi loa nae ia; nolaila, ua ukali hele aku la oia mahope o ka meheu o na moku kaua Peru, me ka manaolana e halawai aku ana me laua maloko o kekahi awa ku moku i kukulu pakaua ole ia, aka, aole nae i loaa aku iaia i kahi ana i manao ai; ua ahai loa no ka pupuhi he awa okoa.