Ka Nupepa Kuokoa, Volume XVIII, Number 26, 28 June 1879 — Ka Huakai no Puna Paia Ala i ka Hala a me ko laila mau Anoai. [ARTICLE]

Ka Huakai no Puna Paia Ala i ka Hala a me ko laila mau Anoai.

E KA LUNAIIOOPONOPOiNO 0 KA Nw>ErA Kuokoa. Aloha kmni:— Akahi no au n hoolauna hou aku ma ke kahua aiai o ka knua Nupepa, a ma nn itamu lx)i o kon.i mau kolamu. No ka mea, ua paipai ia mai au e Kaunupa*i o Leleiwi, e ka makani halihali aia o Puna he Alalanai, a me ke ahe Puulena, no kela mau hua olelo e kau ae la maluna. Ma ka hora 11 ani, o ka la 2 o Mar«ki o keia makahiki no, haalele aku b au, a me ka'u wahine, na keiki, a kaikuahine, i kuu aina hanau i aloha nui ai, haaieie i na makua i aioha nui ia, na hoa aloha o ka holoholo pu ana 1 ka \va i o pokeo waie. Hele aku la a moe i Kaupo ma ka hale o P. | Hanaoie. Maraki 3 hora 9 am. Haaiele ia Kaupo» loaa aku la na hoa heie o ka heie ana i ua ama paia ala ia, ō Miss Anna, Liiia, Kamai, a me Mrs. A K Kamoi, hookahi kn nauo ann i ke kuia wela o Kahikiuui, a moe aku ia ma ka n&heieheie o A .ihi, ke* kahi hapa o Honuauia, īke aku la makou i ka uliuli o ke Ananu (ano like me ke Kapiki) ke hapuku wale ala makou i ka po, no ka inea, he roea ai no ia. Munki 4, hora 6 am. Haalele ia wahi, J hiki aku ma Ulupalakua, hookipa ia mai ia | makou e ka makamaka maikai oia uka iu, |K\V'Wilcox ma ka hale ina ti, nona l ko makou mahalo nui. ia ohiahi no hoi hora 4| pm, hiki aku la ma kahi o ka hoa iuhi o ka haoa a ka Haku Kev S K Kauwe, moe iho ia ia po a ao ae ia, kakali aku !a o ka eku mai o ka ihu o ka " Likeiike,hora 2 pm. ku mai l« i ke j iwa o Makena, naue iki ae la ke kohikuhi | minute mamua iho o ka bora 3 pm, e hoike ; mai ana, he hapaha i hala ae la. ia wa hehi | aku ia oa kapuai i ka p*pa hele o ke Aiii- | wahine aukai o ka mōana, 11 Likelike." | Hiki pono ae la i ka hapalua ponoi, haaI lele aku la ia Makena ia wa. u Hao ae la ! oa peleoa o Haupu. na heke luoa o | Keolewa. '* ; Ke palau nei ka ihu o oa 44 Likelike " nei j i koaa mnu eka moana, mamua ponoi mai I o KnhooUwe, ke kunihi ae nei o Puuolai, | ke k*alo ae ia o Molokin», ke hoto lai aia i mftkou. | Hafa ae la ka tae o Keoneoio, kupooo ae lamawahoo Pohakueae*, hao ma» |a oa

keiki kaae o A!en«ilis!fii. kookahi aie o ka ehi īLo eih rr.us a i hope, ua oki ee e kuaial'i 3 .ni« se la sa ī n-a lilsai Kele a ka p:€ h-meni p:nsi. iJ Ka mai kaLi Kapai ale nai A ilana a ki liaila Hookau? 110 a;e ka iliki ana iho Pakele ke oh mai ii!o. v 1 ka hoea ana ako iwaeoi moaea, kupi- ; kipikio le la r.a ale ah:a o k& motn», ilaila 1 ta i h&apa ae ai i kek&hi m&a UUni himeni | i haka ia p«nei. , " (J% ho'.o aka no makea, ! Malooa o '• Llkeliko, M ; A hiki i Alenui hahi, Kupikipik'.o lua na aie, Ilana i la!o no makou," Holo, lo!e, lole, loie, ; .No o " Likelike» " A ma ka hora 9 oia po hekau aku ia ka | heleuma ma ke awa o ke kai hawanawana o I Kawaihae, a haaleie aku la la Kawaihae ia ; I po, a ku aku ia ma Mahukooa ia po no, a ! haaieie aku ia no ia hila, a to ae la ma-, j waho o ka aina haaheo. ] Maraki 6 bora 12 o ke awakea ku ma ! | Laupahoehoe, haaiele ia hila i ka hon 4 I i pm, hora 5 pm, mawaho pono ae o ka lae o j | Makahanaioa, ilaila, ike ia aku ia ke one o j | Hanakahi, ke Kulanaksuhale o Hi!o i ka i 1 hele mai a nenee i ke one, ka Luakini nani ; o Haiii, ki Ha!epuie o Diana ka oili mai me he innu opua hiki kakahiaka ala, iiaila, e nana aku ai ka maiihini heie a pau na ' opi lua a ka makeinnke, a e hookaha iho fli | no ka naau, a mahalo iho, he keu no o Hiio , a ka maikai, helu ekahi o ka nani, a ke i hookuu ioa ae oe i na lena ike a kou tnau kii onohi, a nana pono ae oe i na hiona o ka aina, aole no e nele kou mahaio 1 ka. mea nana i hana, a o ke kahiko mau no o Hilo aia no ia ke halii mai ia i i»a uka o Waianuenue, nolaila, hoomanao ae la au i ke kau a Hiiaka, penei. " Noho no i Hilo ka ua mahiai, Ka ua kupa waa lehua ma uka, 1 huna i ka pua e nalo i ka pea, Aknhi o Puna la a hewa-e, | Hewa i ke nla a ka hewahewa. " j Oia niau aku !a o ki •« Likelike " a he iohe ana ka'u i ke ku oialo, e kuhi ana au, ua paewa la ka pili a ka nihoniho, eia ka aole, he lohe ana ka'u i ka owe o ke kaulahao, eia ka ua ku makou, o ka hora 8 ia o ke ahiahi, lele aku !a au me ko'u ohana, e noho mai ana ko'u hoa aloha oiaio o T H Kaaihih o ka niu mee o Kalapana, a me ka makua o'u ma ke kino Rev J S Kalana ia ahiahi hooaumoe aku la ma kahi o J S Kalana, a no ae ia, makaikai iho la na kamahele i ua ka®na lai aia. Hora 12 o ke awakea, haalele aku la ia Hilo a me kona uluwehi, a no Puna ka ihu, hele aku ia a hiln iloko o Panaewa, hookahi mea mahnlo o ka ohia, ke nana ae aole i kana mai ua mea he loloa, e hoomanao iho ka mea heluhelu, ī na ua īke pono oia i nn kumu laau a Kapenaki o Ulupalakua ka loloa, alaila, ke hai aku nei ] ka mea kakau, ua oi aku ka ioioa o ke!a, " o Panaewa mokulehua nui Kupu haoeoe i ka inni. " Aia ka ohia ma kela noao keia aoao o ke alanui, a hiki i Mawae ka palena ia o Hilo a me Punn. E Mr. Lunahooponopono, e oluoiu mai no oe ia'u no keia kakuiahili ona. No Keaau. He aina maikai no keia, ua kaulana keia aina no Laieikawoi, o kahi ia ana e heenalu ai, nonn ka olelo ana, «' 0 Keaau iliili nehe, oleln ke'kai o Puna i ka ! uluhnla, kaikoo Puna." Lele iho ia ma-1 kou mailuua iho o na lio, a hele aku la a ■ ma kahi o ka wahine kaulana oia o Hopoe. j Aia iloko o ke kai, he iike no me ke ano ! wahine, he pohaku nae hoi keia,;he iewa Ka | mumua, a na Kalaikini ka i hana a paa, a j oia ka mea i lewa ole ai; hora 3 pm a pue-; hu ae. haaiele aku la ia Keauu. ! No Keauhou. O kahi ia o kuu hoa luhi j o ka ua Kukalaha!e o Honolulu, o S K Poi-1 kaohu, he aloha aku ko'u i ka hale, o ka ! waiho no o ku papa kui poi a me ka pohaku ; hele aku o ka pahoehoe o Hopoe, ilai!a oe e ike aku ai i na lehua o Hopoe ka hele i a popohe i ke pili, a hoomanao ae la au 1 ke ' mele a ke keiki kauiana o Kaimu, ka Hon.; J Nawahi. "Liilii lehua i Hopoe, | E popohe mai ia i ke pili, E pili ke aloha me oe, Me ka ua kilihune o uka. " No Mnkuu-halaia. Hc aina maikai no ia, aia malaila o J P Iwa 3 ke keiki o ka ua Pee Papohaku o Kaupo. Maanei ke haaleie iho nei au ia mau aina aku, a e hoike aku ana au ma ka iae hala aku o Kookoo-! iau. A ka )ae hala o Kookooiau, huli ae [ oe ihope nana aku ia Hiio, aiaiia pau ka j ike ana, iho aku la ma kela aoao o Kahu-! wai aku a o Nahaiepuaa aku, oia kahi o D | j Kapahee. ! No Puula. Oia kahi o kuu hoa luhi o ' i ka hale īmi naauao e noho nei Rev J N Ka-1 j moku, he aina maikai no ia. I No Kaiehuo. Oia kahi o Eia e noho nei ; I haole hanai bipt, he mau haie laau nui ma- . laib. He aina maikai keia, he oiuolu ka ; 1 noho ana, hele aku o ka pihoehoe ia o Ku- ī ! aokala, nana aku i ke alanui hewa ka maka ' j i ka ua mea he maikai. > No Pualaa a me Ahaianui. He mau ai- j : na inaikai keia, o Ahalanui oia kahi o ka ' | Luna Makai Nui o Puna, A D Alapai e | noho nei, 1 No Pohoiki. He mau haie Uau nui e ku ; ! nei, he mau haiekuai, halekuai papa, he iua- j \ kini nani malaiia, ma keia hope aku paha e ; ' hlo ana o Pohoiki i wahi e ka mau ai na : 1 moku; ua hooholo ia iho nei e ka Ahaoielo ; o keia Kau iho nei, e hana ia i mouo no ke j | awi, a o ka hana ia aku paha koe; ua lohe ; : mai au e kukulu ia ana i halepaahao malai- j ' I*. O keu mau aina a pau, hookahi mea ! nui o ka niu a me ka uiu ohia, puhala, ka ; |heie no ia o ka ohia a kahakaL No Keahialaka. Oi« kahi noho o kn Lu-' ' nakanawai J W Kumahoa E?q a ma ko'a : ! makaikai ana i na aina a pau o Puna, o Ke-1 l ahuUaka ka oi aku o ka nm. he ipaikaī no I ka noho ana o ko laiia kin». ; ' No OpihtkaQ, He luakinī nui inahila,'

aii ka aai o m e n; ; so n<(, he kuonoen-3 ki sra o ko k-iEni-i--iot. fce eiae hale laaa nus, he haie p:li hao iho i k-» nana aku iei o ka noho ana o ai kanaka, he aia malaila na keiki a ka clcclti kah ; . i noho ai, B Manoa a ms Z M Naahuoi-ike?. no Uua ko'u eiahaio n«L No Kamnh ame Kehen.i. He mu asnt ) maikai no keia he elaola ka ne-ho bsi. a me j ni kamaaina, he inakim no malaila, ora kahi hanau o Re\\ J. H. Pahio, Ksv. J, W. ; Kanea, a wihi noho hoi o Kst. J. N. KiI mokn, fiet. E. Kekoi, nolaila, he m;i- -; kai loa o Kehena, no ka mea, mailaila eii» i paka mai ai he maa hnku lei ma'amaiama eh*. No Kaiaiu. He aina r»at»i maeii no o | Kaimu, nui ka mu hele ka u'.u ana o k& niu a loko o ke kai poī mai no ka nala maU!o o |ka uiu niu, o keia aina ka aina haniu oke j keiki kauiana o keia kau e hele nd, Hon. )J. Nawahi. aia malaila no kahi hamu oke | kelki puukani himeni o Puna i keia wa J. |M. Kauiia, ke walea aia no u.i keiki h i ka i oiu oka iau niu, ika pa mau ia e ka mi- \ kani olu o ua wahi ala, he A-e hele ua kei--1 ki ala a kai. 1 No Kaiapana. He aina maikai keia, mn | Kaimu a Ka'apam» oia na aina ao kanaka ? iki o Puna, he palahalaha keia ain* mali:U !ka luakini naui o "Maunakea" e ku iiei. | ina oe e hoea aku iluni o Puaakanu a nana {aku, me he moku kalepa ah ka hele a paj ihiihi iua i ke kai, malaila ko'u wahi i noho • loihi ai no na pule ewalu, he nui na kannki ; o Kalapana, he hale kuai e ku nei no L Kai ma, o S W Kaikuahine ke kupakako e noho aia. Aia malaila ka niu moe o Kalapana e kaulana nei. I "Holu ka niu moe o Kalapana, Lapuu i ka makani, ! Kuu ka peki a ka ua eele koa, " j0 na kanaka o Kaiapana o ka helu ekahi lakou o ka poe oluolu loa. he kokua, he heahea, aole au e poina ia THH Knaihili, J lii, S T. Piihonua, S W Kaikuahine, J A Kaaukai, J M Kauila J Paakaula, D W Kaaikauna, ka ohana a Mr. Kuheaiki, no lakou ko'u mahalo piha. No Kahaualea. He aina maikai no keia, nui no na kanaka e noho ala malaila, aia malaila o W Kaioi ko laila keiki lalawai ia. No Pulama. Aia ia aina iKa pili kuahiwi aia no hoi ke keiki lalawai o Puna e noho nei malaila, L Kaina. | No Panau. He aina kau mai keia ike j kiekiena malalo iho o Leapuki, oia ka ama | hanau o J M Naeole, a me J K Naeole, na keiki kaulana oia pali, n me*Kev. E Kekoa, o ke ano o ka noho ana o Puna, he aina oluolu, he oluolu na kanaka, oia ka mea maa inau i na kanaka, e noho ana ma na nina hikina he nui ka niu ma Puna, ohia ai, halakahiki, uala, kalo, ulu, eai i ka ulu a he kuenenuu ka maona. Mai kahi ••lehelehe" o ko'u apana mai Pualaa, a i kahi '•lehelehe'' mao o Keauhou, he olu wale !a no na kanaka. Huakai heie ma Kau. Ma kn la G o Mei o keia makahiki no, haalele aku la ia Kaiapana, ma ke ala mauna ka heie ana, na hoahele oia hele ana, o Mr. Naaleewalu ke pailaka, W Kaloi, Mrs K Kaloi, Kaapana, Mrs K Kaapana, J'K losepa, Mrs Mary losepa, Mr. J U losepa, Miss Maryann K losepa, Miss Ruti Pamaiaulu, a moe aku la ma Puuhuluhulu, a r o ae la 7, hele aku la makou a hoike mai ia ko makou alakai, u aia ka uahi o ka lua," nana aku !a au a hoomanao «e la au i ke mole a Lohiau. "He opua uahi kela no ka ukn o ka luu, i Ke hoopaio ae la me ka Puulena, I Kauo mau iluna oka puuhiikiu, ! Kuu hoa oka hnle ahi." Hiki pono ae la ke kuhikuhi minute i ka hora 12, alaila, o ka hora 8 ponoi ia, liiki aku la makou i na hale hookip:i, he hale nani a maikai ke kahua o ke ku ana, ke o!e au e kuhihewa, he 90 kapuai ka loa, he wahi nani mnoli no o Kaluaope'.e, hoohihi ko'u naau ia laila, ninau aku la an i ko makou alakai, owai la ka inoa o kei.i wahi e ku nei na hale, ? hai mai ia kela, o Nani Kaauea, hoomanao ae la au i keia mau lalani inele. " Nani Kaauea he kuahiwi no ka lua i He kauhale hookipa ia na ka milihini, j E kali ana ike ahi aka wahine, ! Ike ahi pulupulu aunaki ole. " j Uhi ia ae la ka iua eke awa, nalo ae la |ka lua ia wa, ma ka lokomaikai o ka mea | maiama oia wahi, hookipa ia ak i la makou | e inu kepe, me ka liio ole, hoomanio ae ia iau na ke Akua ia haawina, pan ka paina ; ana, hele aku la e makaikai ī ka lua, me he j mea ala e 9 mile paha oia ke anapuni, he | ku i ke eehia ke nana aku i ka lua, he wahi ! ahi no e a ana, nana aku haale ka pahoe- | hoe ke ike aku ia lalo o ka lua. " Pau Kilauea i ke ahi, Owela no i k\ mauna, Kuma ae la-« wela ka laau, i Haoa ke-a ltle ka pohaku, Pau ae la ka hala, Na lehua o Puna, Mapuna Wale mai ana r.j ke aloha i o'u nei." la makou e nana nei, e kilohi ana i ka nani o ka iehua o Puna, nee inai ia ka ua noe o ka mauna, hoomanao ae )a au i ke kau a Lohiau. " O Puna aina lehua ulu i ka'papa, 1 ulu kaunoa iluna o ka laau, f ka papaa, o wela ke kua, I Akua ka lehua o Puna i ke aia, | Alanui hele mauka, j O ke aia a ka hewa e, hewa-e, ! Hewa ka huakai malihmi, | Ke heie, hele hewa t ka nahelehele, ! 0 Moolau e. " ' Ama ka hora 12 o ke awake, haaiele | aku la makou i ka lua, hele inai !a o ke ; one o Kahualoa, a me ke one o Ohiikaiani ; a me ke-a o Keamuku. No Kapapala. He aina nui maikai keia, he mau hale 1 no na haole e ku nei. A he wahi hanai bipi no hoi n.amua, pela > no a hiki mai i keia wa, a oia no hoi kalii i [ uhi pu ia ai eka lepo i ka makahiki IS6S. No Keaiwa. Oia kahi noho o Rev J Kauhane, he aina | maikai o Keaiwa, palahalaha ka aina, nui |na mahina ko ma!ai!a, ua moe ma kahi o \ kuu hoa aloha E P Hoaai, nom k.i mahalo | a rce kona ohana. No Pahala. ; Oia kahi e noho nei o Wiiīpaooa, nui na ' } eka ko i mahi ia, ke kukulu ia nei ka w:iī ; ko, ke hoomaka l\ nei ke kahua. | No Pun^luu. ] Oia ke awa ku meka o Keama, #®e; « Pahala, nuinah ile laau malaila, na ;■ inu ti maiaīia, kao malona o " L4e'»ke," ; a holo oo Maui. * hai me ka ohana. | E aloha nui a mei ka Lunahoopc.noj ono a tr.e na Keiki o ka Papa pii. : J. K. Jo>EPIf. ' Kipahulu, Maui, Me'i 26» 1879,