Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 4, 24 January 1880 — Page 1

Page PDF (1.56 MB)

This text was transcribed by:  Arnold Hori
This work is dedicated to:  Hawaiian Historical Society

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Nupepa Kuokoa:

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

BUKE XIX, HELU 4}   POAONO, IANUARI 24, 1880.   {NA HELU A PAU 947.

 

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

I HUIIA.

NA OLELO HOOLAHA:--O na Olelo Hoolaha

  he 10 Iaina kakau lima, he Hookahi Dala no

  ka puka mua ana : elua puka ana,  he $1.50;

  no hookahi mahina, he $2.00.

NA KANIKAU A ME NA MELE:--He 10

  Keneta ka uku no ka lalani hookahi,  ua like me

  $1.00 no 10 lalani.

  HOOLAHA MAU:--E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha mamua ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia aku a kekahi pule ae.

  E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopukai kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ke Mele ke ole e hookaa mua ia mai ka uku.

 

MOOLELO O NA LLA

----O KA----

Haku Visakauna Nelekona,

KE DUKE O BERONETI.

 

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA

BERITANIA,--A ME KO ENELANI

MAU PAPU LAAU, &c.

 

NO keia mau olelo kukonukonu a Nelekona imua o ko ka Moi Fadineda mau Alihikaua, he mea hoi ia na lakou e noonoo nui ai, no na huaolelo kuoo i puka aku ai mai ka Adimarala Beritania aku, no ke kapa ia ana aku o ko lakou mau enemi he hupo a me ka hookiekie.  Ma ka hora 5 o ke ahiahi, ua hookuu ia aku la ke anaina nui, me na leo huro hauoli he nui wale. Ua kau aku la o Nelekona me kona mau alii moku maluna o na kaa, i ukali ia hoi e ka Emabasedoa Beritania, a huli hoi aku la no ka lakou mau home.

  O na olelo kaukau a ka Moi ia Nelekona no kona noho alii, oiai oia iloko o ke kulana pilikia mai kona mau enemi mai, he mea hoi ia no Nelekona e hoopaa loa ia ai ke aloha iloko o kona puuwai, oiai na olelo waipahe i puka mai ai mai ka puuwai alii mai, a ua like hoi ia mea me kekahi muliwai nui lipolipo e kahe ana ma ko Nelekona mau aa koko.  Nolaila, ua hooholo ae la oia, e noho oia e kokua i ka Moi Fadineda a me ka ohana alii o Napela, e pakele ai lakou mai na puali kaua pukaha wale mai o Farani.  Nolaila, ma keia wahi aku, e ike ai ka mea e heluhelu nei i kekahi o ka Nelekona mau hana koa a me ke akamai, ma ka moana a ma ke kahua kaua o Farema.

  O ke auhee ana o ko Kenerala Bonebate mau aumoku kaua ma ke Kaikuono o Abokia, oia wale no ka mea nana i pani aku iaia e noho ma na waoakua o Aferika. O na aupuni kaua hui o Europa, ua hilinai lakou i ko lakou ikaika ma ka oioi o na elau a me ka waha o na pukuniahi, ua hoomakaukau ae la lakou i na puali koa no ke kahua kaua hookaahe koko, mawaho o ko lakou mau palena aina no ko lakou mau kuokoa.  O Rusia, Auseturia, a i keia manawa hei o Napela, ua hoohui aku la ka Moi Fadineda i kona mau puali koa he 30,000 me na nupuni kaua hui, me kona alakai ponoi ana ia lakou ma ke kehua enaena o ke ahi.  Aole i manao o Nelekona, he mea ia nona e pupuahulu ai no kona mau enemi, aka, ua hooholo mua oia i kona manao me ke aloha oiaio i ke alii. e liko ka mana o kona mau aumoku kaua, i hoopakele no ka ohana alii o Napela, a e kue ana hoi i na puali kaua Farani he 60,000, malalo o ke alakai ana a Kenerala Naseli, a oia hoi kekahi o na Kenerala Farani hiena malalo o Napoliona, oiai, ua hele lanakila mai ia oia mai na kahakai mai o Farani, a lawe ae ia oia i kona kulana paa ma na kiekiena mawaho o ke kulanakauhale o Roma.

  O kahi mua a Nelekona i manao ai e hooko ma ka mana o kona mau aumoku, o ka noho lanakila ana o na koa Farani ma ke mokupuni o Malata, me ke kue ana i na kanawai a me ka pono o ka Moi Fadineda o Napela a me na mokupuni Sisilia.  O ka mokupuni o Gozo, he hapa no ia no ko ka Moi Fadineda mau mokupuni.  Ma ke kauoha a Nelekona i palapala aku ai i kona Haku, ua hoouna ia mai la o Kapena Ball me na moku kaua eha, no ke paniku ana i na awa o keia mau mokupuni.

  O ka nuhou mua loa i lohe ia mai ai i ke kulanakauhale o Napela, o ka lawe ana ae la o ke Kenerala Farani Naseli i na Kakela a me na papu paa, ma na wahi kiekie o ke kulanakauhale o Roma, a no keia kumu o ka hoohahana loa ana mai la o na puali kaua o na enemi, ua holo aku la ka weliweli nui ma na kulanakauhale liilii a hiki loa i ke aloalii o Napela.  No keia kumu ua makaukau koke ae la ka Moi Fadineda me kona mau ukali maluna o na lio kaua, a alakai aku la ka Alihikaua Kiekie Kenerala Maka i na kona o ke alii he 25,000 imua o ke kahua kaua, a komo aku na puali kaua alii iloko o na ululaau a me na kula oneanea, a hoomoana iho la lakou iloko o na okana aina mawaho o ke kulanakauhale o Roma, (Roman States).

  Ma ka la 5 o Novemaba, ua ku hou mai ia na moku kaua Beritania elima, mai ka Alihikaua Kiekie mai Lord S. Vincent, e kalewa ana ma na kahakai o Sepania, no ka hoopuipui ana mai i ko Nelekona mau aumoku ma na kahakai o Italia.  Ua hui mai la iloko o keia mau aumoku Beritania, na aumoku kaua Pukiki ehiku, malalo o ke alakai ana a ka Makuisa de Niza, mai ke kulanakauhale mai o Lisebona, Potugala.

  Ma ka la 15 o Novemaba, ua haalele iho la o Nelekona i ke kulanakauhale o Napela, a kau aku la maluna o ka Vanguard, me na aumoku kaua hui (Beritania me Pukiki) he 14, a hoopii aku la lakou i ka akau, a paniku aku la na aumoku i na kahakai kapu o Legahone.

  O ke Keiki Alii ke Duke o Tusekana, (Grand Duke of Tuscany) mamuli o na hana auhau kiekie mai ke aupuni Farani mai, ua kue aku la oia i na puali kaua Farani, me ka hoohui ana iaia malalo o ka mana o na aumoku Beritania.  Aka, o ke Kenerala Farani Naseli, ua pale mai la oia i ka hanohano o ke Duke o Tusekana, ma ka mana o kona mau puali kaua ikaika, a kauoha ae la oia, e hoomau ia aku na moku kalepa e lawe i na palaoa a me na hua kulina na na koa, ma na Kakela a me na kiekiena o Roma; me ka olelo ana o na mana aupuni Farani, ole i komo na puali kaua o ka Emepera i ka hookahe koko me ka Moi Fadineda o Napelo.

  No ke kalewa ana ae o na aumoku Beritania iwaho o Legahone, ua paa aku la na moku lawe ai a na koa iloko o ke awa; no keia mea, he mea ku i ka hoonaukiuki na aumoku o Nelekona imua o ke Kenerala Naseli.  No keia kumu o ka paa ana o na moku lawe ai, ua ulu mai la na powa ana mai na moku liilii Farani mai ma na kahakai o Italia a hiki loa i Napela, me ka lawe wale ana i na ukana o na moku kalepa malalo o ka hae Beritania, Pukiki, a me na mokupuni o Sisilia a me Sadinia, a aole hoi i emi iho na waapa powa Farani malalo o ke kanuhiku mai ke awa mai o Lugaria, a na ia mea i hoohaahaa iho i ke aupuni o Genoa, ma ke ano--he aupuni repubalika.

  Ua hooholo ia kekahi kuikahi ma ka mana o na puali kaua o Napoliona, mawaena o ke aupuni o Genoa a me Farani, a e holo mau ana na moku lawe ai mai na kahakai mai o Genoa, a he kokua nui hoi ia no na koa Farani ma na kahakai o Italia.  O Nelekona, aia maluna ona keia mau mea a pua, a aole hoi oia i waiho iho hookahi wahi awa no keia mau moku e puka ai.  Nolaila ua kakau iho la oia i keia leta, me ka hai ana aku i ke Duke o Tusekana i ke kulana o kona mau enemi, a hoonna aku la oia i kona Lutanela iuka o Legahona, a e heluhelu ia keia leta penei:

  "Ua hauoli ko'u naau i ka lohe ana mai, e pololi auanei ko kakou mau enemi, a aole hoi e loaa ke dala.  No ka mea, o ke ao nei, ua ike au, ua manao nui i ke dala a me ke gula.  E like me ka loihi o na la o ka enemi iloko o ka pilikia, pela auanei e loaa ai ia kakou he pono e hiki ai ke lawe ole ia, no ka mea, owau kekahi o na Adimarala Beritania umauma wela e hiki ai ke hoomaalili ole ia, no na hana lapuwale a na puali kaua pakaha wale."

                                  (Aole i au.)

 

KA MOOLELO O

BERIANA KA WIWO OLE

---A ME---

MAHONE KE KOA:

MOKUNA XV.

I ka kakou hiwahiwa e hoolai ana me ka makaukau e puka aku mailoko o ke ana a halawai me kona mau hoahanau, a iaia e oili aku ana i ka ipuka, halawai me ia elua mau kino wahine, a ku mai la imua ona iloko o ke ana.

  E kuu makuahine. wahi ani, iaia e ku pahaohao ana imua o laua.  Pehea ia i hookahaha mai ai olua ia'u?

  E kuu keiki hanai kama, wahi a kekahi o na wahine; ua hele imi ae nei au ia oe, a oia nei me a'u. ua hauoli e lulu lima aloha pu me oe.

  E Finavola, wahi a ke koa opio.  Ua hiki mai ka oe? Pehea i homo mai ai oe mai Kinikora?

  Eia ma ke ala ka puali kaua o ka Moi Beriana, wahi a ua opio palupalu nei.  Na ke 'lii Mukada i haawi mai ia'u i kokua i hiki ai ianei.  I hele mai au e imi i kuu makua e Mahone.  Ua ike anei oe iaia?

  E Finavola, ua palekana kou makua iloko o ka pakaua.  Ua lawe pio mai makou iaia mamua iho nei, aka, aole oia i hoopoino ia e makou, a mai pau makou i ka make iaia, ina i loaa iaia ka mana e hana pela.  E Finavola, ua lilo mai ka lei gula ia'u, a na Mukada e papahi ana ma Clontarf.

  Na hoomakai ana he nui maluna ou e kuu keiki, wahi a kona makuahine hookama.  He oiaio, e holo pu ana oe me na kanaka kaulana o Erina no Clontarf.

  Aole kuu makua i palekana, wahi a ke kaikamahine.  Eia ke 'lii Mukada me kona mau kanaka i wae ia, ua holo ae lakou i ka pa kaua e kauua aku iaia.  E Mahone e awiwi aku oe e hoopakele ae iaia.  Ina ua lawe pio ia oia, aole ke 'lii Mukada e hoopakele ana iaia.  E hele pu au me oe.  E ahewa ia kuu makua no kona kokua ana i na Denemaka e hoala i ke kaua, a e kau maluna ona na hoino ia he nui no kona kome pu ana ma ia hana; aka, e hele au e hoopakele iaia.

  Ke makaukau nei au e hele aku no ia wahi, wahi a Mahone; aka, aole e pono ia oe ke hele pu me a'u.

  No ke aha? wahi a ke kaikamahine.

  No ka mea, o kou makua, he nui kona mau kokua e Finavola, a e ike kumaka auanei oe i na hooili kaua weliweli ana.  O ka nui o kona mau kanaka, he elua haneri na Denemaka a me na Leinster, a ua paa ka pakaua me kona mana ikaika, a ina i manao o Mukada e lawe i ka pakua, e nui ana na ola e lilo.  E noho oe ianei me kuu mama, a e pii ae au no ka pakaua a hoihoi mai i ka lohe no na hana me ka hakalia ole@

  Aole e Mahone, wahi a ka opio nohea.  E hele pu no au me oe no ka pakaua.  E hoopakele au i,kuu mak@.  Ke kau mai nei ia'u halia, aia oia iloko o ka pilikia.  Ke hele la na puali kaua o ka Moi Beriana no Clontarf.  He elima tausani kanaka e lele kaua aku ana i ka pakaua i ka la apopo, no ka mea, ua hoohiki paa iho la ke 'lii Mukada e hoohiolo ia wahi me ka hoopai ana ia papa no kona lawe ana i ka lei gula.

  E Finavola aloha, heaha kau e hana ai? i ninau aku ai ke koa opio.

  Mai ninau hou mai ia'u e Mahone.  E pono au ke hiki i ka pakaua, a kai mai i kuu makua mai kona mau enemi mai.  Aia pu me ia na 'lii Denemaka e Finavola.  E hoopakele pu anei oe ia laua? wahi a Mahone.

  Aole au i ike i ka haulehia ana o na 'lii Denemaka e Mahone. wahi a ua opio olu waipahe la i pane mai ai.  He mau enemi lakou no Erina, a e pono lakou ke make no ka lawe kolohe ana i ka lei gula.  Mai pono loa ia lakou ina i lilo ma ka lanakila e like me ka loaa ana i ke koa Malaki.

  E Malaki! wahi a Mahone.  Pehea i kokua ai kuu haku ia'u ma ka imi ana i ka lei gula.  Alaila, haliu ae la oia i kona makuahine hookama a pana aku la : Ua ike anei oe i ka moneka e noho nei iloko o keia ana?

  Pane mai la ua wahine la, ua ike au iaia e Mahone; akahi oe a ike iaia o kekahi o ko Irelani mau koa kaulana.

  E kuu makuahine e, wahi a ua opio nei; pepea oia i noho mehameha ai maanei a me kona pulama ana ia'u me ke aloha kuhohonu?  Ano ke ake nei au e awiwi aku iloko o na pilikia o ka hooili kaua.  E hoike mai ia'u i ko'u lahui a me ko'u hanauna.  Ua hoike mai la ke alii Powa ia'u iloko o kona manawa huhu i kekahi mau huaolelo nana i hoomoali ia'u e manaoio ua hanau ia au no ka lahui kaulana.  Ina he aloha kou ia'u e kuu makuahine, e hoike mai ia'u i ko'u makuakane, ka mea a ke alii makona i hookae nui ai.  E hoike mai i ko'u makuahine, ka mea ana i hoike ai i kona paulehia i na la i hala.

  Aole e hiki ia'u ke hai aku ia oe e Mahone, wahi a ka wahine, oiai e loa ana ke alii makona.  Iloko o na makahiki i hala, iaia i waiho iho ai ia oe malalo o ko'u malama ana, ua haawi iho la au i ka hoohiki paa imua o kona alo, aole e hoomaikeike i kekahi lihi o kou hanau ana a hiki i kuu ike ana, ua waiho oia i ka moe kau a hooilo.  Ua loaa ia oe ano e Mahone ka hanohano a me ka mahalo ia mai ka Moi mai.  Ina e hoopakele mai na lani ia oe, e hiki no oe i ke kahua paio o na moho he Naita i kakoo ia me ka lanakila.  Ina i haule ke 'lii Powa iloko o ka uluaoa o keia po--aole au e kulou o kona make ana.  Ma ka la apopo e hoike aku no au ia oe no kou makuakane kaulana a wiwo ole a me kou makuahine aloha.  E hele koke aku ano no ka pakaua; a ina i halawai oe me na keakea, o haawi aku no au i ka lei gula ia Malaki a me ke 'lii Mukada.

  Alaila, haawi aku la ka opio Mahone i ke kunou hoomaikai i ka opua lahilahi Finavola, a huli ae la e haalele mai i ke ana, me ka pane ana mai:

  E hiki hou mai no au iou la e Finavola ma ka wehena alaula.  E noho oe ia nei a mei h@ao e halawai me kou makua.

  E hele pu aku no au me oe ano e Mahone, a hiki i kou hoihoi ana mai ia'u me kau panikaua.

                                         Aole i pau.

 

VONA KA WIWO OLE

--A ME--

FINITI KA UI

--O--

NOREWAI.

 

A WIHI ae la ko Vona mau maka i ke kanaka ui i kona haalele ana iho ia ia, me ka olelo ana iho ona.  Ae, he haku maikai no oe.  Ua ike au i kou mau manao apu; aka, i mea e mahuahua ai kou huhu e hele aku ana no au iloko o ka hale e kamailio pu ai me Finiti, a malaila e ike ia'i kona mau manao e maopopo ai na'u ia, a i ole, nau paha.

  Holo aku la ua Vona nei iloko o ke keena o ke kaikamahine, a kahea aku la, Hura! Aohe a'u hana e ae o keia la, o ke kii wale aku no i ka lio ma ke kuahiwi a loaa, hoi mai.

  Pela? wahi a Finiti; a pehea oe e hana'i i kau ai oe maluna ona?

  No ka ninau elike me ia ke ano, ua lilo ia ie mea pahaohao i ko Vona manao, me he nea la, he mea pilikia loa ke kau ana ma ona o ka lio.  I aku la o Vona ia Finiti.  H@ mea ole wale no ia'u ke kau ana i na lio @ no lakou ino mamua o keia.

  Mai manao oe he mea maalahi wale no ia e like me ka mea au e manao nei, wahi a Finiti i pane aku ai; aka, na'u no e hai aku ia oe i ke ano au e hana aku ai.

  E lawe aku oe i kahi poo kaula e kau mai la mahope o ke pani puka o ka hale-lio a i ka wa a ua lio la e holo mai ai me kona mama nui i ou la me ka pu'a ana mai o ke ahi me ka mahu mai loko mai o kona mau puka-ihu, e hoolei aku oe i ua wahi poomuku kaula la mawaena o kona mau niho, a o kona wa koke no ia e laka'i me he hipa keiki la, a e hiki no ia oe ke hana aku i na mea a pau au e makemake ai maluna ona.

  E hoolohe no au e like me kau mea e hai nei, wahi a Vona; a noho iho la ia ma ka aoao o Finiti a hoomaka iho la oia e kamakamailio pu me ia.  Kamailio iho la laua ma kela a me keia ano.

  He mea e ka hauoli a me ka ulumahiehie o na manao i puka mai mailoko mai o ko laua mau waihon noonoo, a ma ia kamakamailio ana, ua alakai loa ia aku la ia mau manao ma kahi e loaa ai ia laua na manao paa e lilo kekahi na kekahi, me ka manao ana, he mea pono loa ia laua ke mahuka aku mai ke alo aku o ke kanaka nui, ko laua haku.

  Ke nee nei ke au o ka manawa ma keia mau kamakamailio ana, ke kokoke mai nei ke ahiahi a ua poina pu loa ia iho o Vona i ke kii ana aku i ka lio ma ka mauna elike me ka mea a kona haku i kauoha mai ai.  Ia manawa, ua hoouna aku la o Finiti ia ia e kii koke aku i ka lio me ka hooko i kana niau kuhikuhi ana, i hoihoi ia mai ai ka lio mamua'e o ka hoi ana mai o ko laua haku mai kana hana mau mai.

  Lalu iho la o Vona i ua wahi pookaula nei mahope o ke pani puka o ka hale lio, a awiwi aku la e pii ma ke kuahiwi no ka hooko ana aku i ka makemake o kona haku.

  Aia i kona hiki pono ana aku ma ke kuahiwi, ke kula hoi, kahi i maa i ka lio i ka noho mau, ike aku la keia i ua lio nei, a he mea kahana i ko ia nei manao i ka ike ana aku, aole hoi e like me ke no mau o na lio. he pananaiki mai ke kino; he hapa iho ka nui a me ke kiekie o ka elepani i kona nui, a holo mai la oia me kona mama nui puahio imua ona me ka palalu ana mai o ke ahi me ka uwahi mai kona puka'ihu mai.

  Kakali malie iho la o Vona me ka haka pono ana o kona mau maka i ka holo ana mai a ka lio, a i ka manawa a ua lio nei i hamama ae ai i kona mau a, o ka wa koke no ia a Vona i hoolei aku ai i kahi poomuku kaula ana, a pa aku la ma na niho o ua lio nei, o ka manawa koke iho la no ia o ua lio hihiu hae nei i hookuu mai ai i kona ano wai-pahe, a like kona laka me ko ka hipa keiki; kahea aku la o Vona i ua lio la e kukuli iho ilalo a ua hooko mai la ka holoholona i kona makemake; ia manawa, alake ae la keia. kau ina ilana o ke kua o ka lio a hoi aku la me ka poino ole.

  E hoomao ae e ka mea heluhelu o keia lio. aohe mea e hiki ke hopu, a kau maluna o kona kua; aka, mamuli o ke kuhikuhi a me ke alakai ana a Finiti ia Voua i na rula e loaa'i ua lio la, ua hiki loa ia ia ke kii aku a loaa me ka maalahi loa; a pela no hoi k@ pulumi aua i ka p@hipa.

  Ua pau ae la ka Vona hana ia la, hoi aku la keia a m@ ka noho mamua mai o ka puka o ka hale noho iho la.  I kona wa i ike aku ai i ke kanaka nui, ka haku hoi ona e hoi mai ana, hilinai ae la keia i hope o kona noho, hooihoiho iho la i ko ia nei wahi papale imua o ka lae, a ano nalowale na maka, kaukea ae la ia i kona mau wawae, a hoomaka ae la e himeni i kekahi o na himeni aloha o kona aina hanau.

                                                  Aole i pau.

 

Na Kula o Kakou.

  Ma ke KUOKOA o ka Poaono i hala ae nei ua hoopu@a ia he leo kahea no ka malama ana i ka la haipule no na kula a pau maloko o keia aupuni.  O ka Poaha hope o keia malma ka la i hookaawale ia no ia hana, he hana pono loa keia.  E like me ka manao o kekahi o na leo kahea i na ekalesia i hoopuka ia i kela pule, he oiaio no, "i na aole e hoonaauao Karistiano ia na kamalii, e lilo ana ka oihana ao i mea lapuwale."  Maanei ke hoopuka nei au i keia ninau imua o na makua Kristiano a pau o keia aupuni:  Heaha ka waiwai o ka pule i ke Akua no na kula o kakou, aole nae lawelawe pu ma na hana kupono e loaa ai ua Kristiano nei i makemake nui ia no na kamalii? Heaha ka waiwai o ka pule ke hui pu ole me ka hana pono?  Ua like paha ia me ka mea mahia@ e pule aoa i ke Akua e haawi mai i @, @ole @e kanu i ka aina.  A e noi a@a ho@ e haawi mai i hua maikai, aka e kanu ao, i ka anoano kakalaioa,  He naauao @ nei ka hana aoa ma ia ano?

  Aole, ua maopopo he hana waiwai ole ia.  He mea pono ke malama ia na hana kupono, @ole na @ina lapuwale. no ke alakai ana i ko kakou poe kamalii ma ke alanui o ka naauao, alaila, e waiwai auanei na haipule ana no lakou.

  O na m@kua i hoomakaukau ia me ka na@uao Kristiano. ua makaala loa lakou e hoo@aopopo lea i ke ano o na kumu nana e no ka lakou poe keiki, a aole e ae ia ke kumu i ike ia kona ino a me kona haumia e ao i na keiki.

  He mea nui keia i na makua naauao, no ka mea, o ke kumu, he alakai ia no ka haumana.  I na he lapuwale ka hana a me ka noonoo ana o ke kumu, he mea ia e kauo ana i na haumana e hoohalike pu me ia.

  Pehea ma ko k@kou mau kula kiekie, e like me Kapanahou. Kehehuna, Lahainaluna a me Hilo? E hiki anei i kekahi kumu a mau kumu paha, o ia mau kula ke noho mai @loko o ka inu awa a mahuna ka ili, a i ole ma ka inu ana i na wai ona a ona imua @ ka lehulehu, a i ole ma kekahi hewa e ae paha i kamaaina imua o ka lehulehu,--e hiki anei ia mau kumu ke lawelawe ma ia mau mea?  Ke olelo nei au aole, aole loa.  He kulana maemae kiekie ko lakou.  A, i na pana e ho@o kekahi o ia poe e lawelawe ia mau mea ino, @ole oia e noho ma ka oihana kumu no hookahi la.  Aka, aia malalo o ia mau kula kiekie, na kula haahaa he lehulehu wale, a he kaumaha ko'u ke hoike aku i ka oiaio o kahi p@e kumu a'u i ike ai, ua haahau loa ko lakou kulana e ku nei.  Ma na noho ana a lawelawe ana imua o ka lehulehu, aia lakou me ka aoao o ka pouli a me ka haumia.  Me ka ike pono aku no o na makua mea keiki i ka pono ole o keia poe kumu, aohe nae he wahi hoohalahala iki.  Aole i pili keia olelo i na kumu kula a pau.  He poe kumu kula kekahi i kupono ke mahalo ia ka lakou mau hana a pau, ua pono, ua maemae, ua nani maoli. he pono kapa ia lakou he poe hoola lahui.

  Ke ninau aku nei au i ko'u poe hoa kahu ekalesia a puni keia aupuni. nole anei o kakou kulena e hapai i ka leo ma keia mea?  O ka pule wale no anei ko kakou aole o ka hana pu kekahi? aole anei kakou he poe kahu kiai i na hipa keiki?

  Ke ninnau pu nei au i ua makuakane a pau, a me na makuahine o ka lahui Hawaii. aole o oukou kuleana leo iloko o ke ao ana o ka oukou poe keiki?  He mea hiki anei i ka poe ino, i hoomakaukau ia nno ka noho ana iloko o ka pouli, ke noho mai e alakai i ka oukou poe kmalii me ka pane ole o ko oukou leo?

  He mea pono e pule i hoopau ia na kumu kula alakai hewa, a e pakui mai mahope iho o na hua pule na leo hoopii maopopo imua o na poe o ka oihana i pani ia ko lakou hakahaka me na kumu naauao i kohu pono i ka inoa he lahui Kristiano.

                                                PALEKA.

  Kawaiahao, Jan. 12, 1880.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA!

--A ME--

KA LAAU O KOU HALE!

NO HEA LA ?

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA !

Nana aku no hoi ia la

           Ohi ka Io o ka Laau o Makawao

                      I ka ua mea hoi o ka nani o

Na PAPA !  Na PAPA !!

--A ME--

NA PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU.

 

Aia ma ke kihi o na

ALANUI  PAPU  me  MOIWAHINE

HONOLULU

MALAILA E LOAA AI

            E LIKE me ka MAKEMAKE

--NO KE--

KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

 

PAPA, PAPA, PAPA,

     Na Papa Huluhulu,

               Na Papa Manoanoa,

                         Na Papa i kahiia,

                         Na Papa Kepa,

               Papa Hole Keokeo,

     Papa Hole Ulaula.

 

NA LAAU, NA LAAU

Na Kua,

      Na Kaola,

            Na Aaho,

                  Ne Moli

                         Na Peapea

Pine Huluhulu,

              Pine i kahiia

NA Papa a me na Laau Ulaula !

     Pili ulaual,

     Pili Keokeo,

     Pani Puka,

               Pani Puka Aniani,

               Ipuka Aniani,

               Puka Olepelelp.

 

PENA O NA ANO A PAU

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,

          Aila Pena,

                    Aila Hoomaloo,

                               Waniti, Pate.

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO !

     Na Ami Puka Hale.

                             Na Ami Puka P@.

ANIANI!

Pepa Hale a me na Lihilihi

E LOAA NO MALAILA.

PAAKAIHELU I O KAKAAKO me PUULOA

  No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumuku@i Emi loa.  O na kauoha mai Hawaii a Niihau, @ loaa aku ano ia lakou, @ hooko koke ia no ia me ka lawa pono.  E kipa nui ilaila, i ike i ka oiaio.

                                       905 tf