Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 14, 3 April 1880 — Page 1

Page PDF (1.56 MB)

This text was transcribed by:  Frank Tansey
This work is dedicated to:  Rev. Joseph W. Nealon

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XIX, HELU 14}   POAONO, APERILA 3, 1880.   {NA HELU A PAU 957.

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

I HUHA.

NA OLELO HOOLAHA:--O na Olelo Hoolaha he 10 laina kakau lima, he Hookahi Dala no ka puka mua ana:  elua puka ana, he $1.50; no hookahi mahina, he $2.00.

NA KANIKAU A ME NA MELE:--He 10 Keneta ka uku no ka lalani hookahi, ua like me $1.00 no 10 lalani.

HOOLAHA MAU:--E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha mamua ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia aku a kekahi pule ae.

    E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopuka i kekahi Olelo Hoolaha.  Kanikau a me ke Mele ke ole e hookaa mua ia mai ka uku.

 

 

MOOLELO O NA LA

O KA

Haku Visakauna Nelekona,

KE DUKE O BERONETI.

 

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,--A ME KO ENELANI MAU PAPA LAAU, &c.

 

No ko Nelekona alakai ana i na puali kaua o ke Keiki Alii mawaena o keia mau Kakela, he mea ia na ke Keiki Alii e olelo mau mai ai no kona kulana a me kona mau puali, no ka mea, aia lakou iloko o kahi haiki loa o keia mau Kakela, nolaila, huli hou ae la ke Keiki Alii a pane hou aku la ia Nelekona no ka manawa elua.  "E ka Admirala," wahi ana; aole nae i lohe o Nelekona i keia kamailio ana mai a ke Ke iki Alii, oiai, e kuhikuhi ana oia i na ukali i ke ano o ko lakou mau laina e ku ai, a pane hou mai la ke Keiki Alii no ka manawa ekolu, "Aole anei oe i lohe e ka Adimarala," huli ne la o Nelekona, a nana pololei aku la i ke Keiki Alii, "aole anei oe i manao he wahi pilikia loa keia no'u a me na koa?"  "He oiaio," wahi a Nelekona, "o ke kanaka koa imua o ke ahi, e loaa no iaia ka hanohano ka lanakila a me ke kuokoa; a ilaila hoi, e loaa ai ka maluhia o ko oukou aina, a e pau ai hoi ka ilihune o ko oukou mau puali kaua."  E ka Adimarala,"wahi hou a ke Keiki Alii, "ke hoomaikai aku nei au ia oe no keia kulana."

    "Ekolu mau mea ano nui," wahi a Nelekona, "e lilo i mau rula no na kanaka opiopio o keia mau puali kaua e like me keia:

    "Rula Ekahi--E lilo keia i kanawai no kekahi mau alii koa a alakai paha o kekahi mau regimana a puali kaua paha, e hoolohe i na kauoha ia ka manawa i haawi ia aku ai.

    Rula Elua--He pono e hoolilo kela a me keia koa i ke kanaka e loaa mua ana ma kona alahele, he enemi ia nona.

    Rula Ekolu--He pono hoi i keia puali kaua ke kue a hoino aku i ke kanaka Farani, e like me kona hoino ana i ke diabolo."

    O na rula iho la keia a Nelekona i haawi aku ai no na regimana o ke Keiki Alii, i ole e pale hou oia a me kekahi o kona mau ukali i na kauoha e haawi ia aku ana, no ka mea, pela iho la i auhee pinepine ai na puali kaua o ka Moi Fadineda, malolo o ke alakai a kona mau Kenerala.

    Ua haalele aku la o Nelekona a me kona mau ukali i ke Keiki Alii, a huli hoi mai la lakou no ko lakou kulana mau, a oiai hoi lakou ma ko lakou alahele, ua hoouna aku la o Nelekona i kekahi elele, no ka hele ana maloko o na nahelehele e nana a hakilo i ke kulana o na enemi maloko o ke Kakela o St. Elamo.  Ma ka hora eha o ke ahiani, ua hike loa aku la o Nelekona iloko o ko lakou mau hale lole, maluna o na puu kiekie.

    Iloko o keia mau la a me na po o na puali maloko o na nahelehele, ua nui ke anu, a ua paa hoi kekahi mau alahele i ka uhi ia e ka hau; o na loko wai a me na muliwai liilii, ua paakiki lakou me he pohaku la.

    Oiai na mea a pau ua makaukau no ka hooili kaua ana ina Kakela, ua puka hou mai la o Nelekona mai loko mai o na hale lole, a kau ae la oia maluna o kona lio, e lewalewa ana kona pahi ma kona aoao akau, a e paa ana hoi kona lima hema i kekahi ohenana, aui ae la oia, a ike aku la i kona mau koa e ku ana me ka makaukau ma ka aoao o na pukuniahi, mino aka iho la kona mau papalina, a pane aku la oia i na koa:  "E na luna kipu," wahi ana, "nawai i lawe mai i keia mau pukuniahi ma keia wahi?"  "Na na enemi paha i lawe malu mai i ka po, "wahi a kekahi o na koa me ke ano paani.  "Ina," wahi hou a Nelekona, "na na enemi i lawe malu mai i ka po, alaila, e lawe mai no auanei kakou ia lakou i mau pio iloko o ka la malaolae, aole anei pela?"  "Ae" wahi a na koa me ka hoomau ana.

    Ma keia kakahiaka i huli hoi mai ai ke kio a Nelekona i hoouna aku ai ma ke ano eleele, a pane aku la o Nelekona iaia:  "E hai mai i kau mea i ike pono ai," wahi ana," pehea ke kulana o na puali kaua Farani maloko o na Kakela, he kulana paa anei ko lakou?"  "Ae, e ka Adimarala," wahi a ka elele, "he kulane ko lakou e like me na pa pohaku paa."  "Maikai," wahi a Nelekona, "e haule wale aku lakou e pono ai."

    Ua haawi koke ae la o Nelekona i ke kauoha i na regimana pukaa, "e hoolawa ia lakou me na pauda hou no ke kipoka ana i ke Kakela o St. Elamo."  Ua huki ia ae la ka hae o Enelani iluna o kekahi pahu hae, a himeni ae la na puali koa Beritania maluna o keia kahua, i ke mele o Ich bin ja Herr in deiner Macht--"O ke Akua ko makou Haku, aia makou ma Kou Lima."

    I ka pau ana o keia mele hoalohaloha i ke Akua, ua hoolai iho la na mea a pau no ke kali ana i ke kauoha hope loa mai ka Adimarala aku, a e ku ana hoi o Nelekona ma kahi kiekie, a e paa ana hoi i kekahi ohenana ma kona lima hema, me ka nana ana aku i ke kulana o na enemi, a ike koke aku la oia i na regimana koa Farani e ku laina ana mawaho o ke Kakela o St. Elamo, a ia manawa i ki poka ia mai ai na laina koa Beritania maluna o keia kahua, e na Kakela o St. Elamo a me Uovo, a hihio nakolo ae la na poka pukuniahi i ka lewa, e hoonaueue ana hoi i ke kahua o na puali kaua e ku nei, a na ka uwahi pauda hoi i hoopouli ae i ka lewa, a na ka owaka hoi o ke ahi ma ka waha o na pukuniahi, e ike ia aku ai kahi o na Kakela e ku nei, a aole hoi i emi iho na poka i ke ia mai ai no ka manawa mua loa malalo o ke kanawalu.

    Oiai ke koa kaulana e kau nei maluna o kona lio maluna o kekahi wahi kahua, a e hoomau ana hoi oia i ka nana ana maloko o ka ohenana i ke kulana o na enemi, a ia manawa i kani hou mai ai oa pukuniahi o na Kakela no ka manawa elua, a hihio nakolo hou ae la lakou maluna o ke poo o na laina koa Beritania, a haule loa aku la ko lakou i aika iloko o na oawa, e hoohina ana hoi i na kumu laau nui ilalo o ka honua.

    Iloko o keia mau ki ana o na Kakela, aole he wahi koa hookahi o ka Adimarala i poino, no ka mea, ua hoomaunauna wale no lakou i ka lakou mau poka i ka lewa a iloko o na ulalaau.  Nolaila, ua kupinai koke mai la na pukuniahi o na Kakela elua, a ia manawa i lele pololei mai ai kekahi poka pukuniahi wela, a haule koke iho la he ekolu iwilei, ma ka aoao akau o Nelekona, a na ia mea i puhi ae i ka lepo iluna, a pouli koke ae la oia i ka lepo a me ka uwahi, a puiwa koke ae la kona lio me ka lele ana aku ma ka aoao hema, me ka pi a me ka naka o ka io o ka lio, huli ae la ke koa kaulana, a nana kapakahi aku la i kahi a keia poka e kulapa nei, huki ae la oia i ke kaulawaha o kona lio, hoihoi hou aku la oia iaia iho ma kona kulana mua, a ku hou iho la oia ma kahi ana i ku mua ai, ia manawa no oia i hapai hou ae ai i ka ohenana ma kona maka hema, a nana hou aku la no oia i ke kulana o kona mau enemi.

Aole i pau.

 

HE MOOLELO KAAO

NO

VONA KA WIWO OLE

A ME

FINITI KA UI

O

NOREWAI.

 

MAHELE VI

 

    OIAI Lakou i ae aku ai ma ke kahawai ma kahi he ekolu mile mai ka hale mai, ua moku mai la kekahi o na ili hoopaa o ke kaa, a ua hoopau ia mai la ka holo ana a ke kaa, he manawa pokole mahope iho, ua paa hou ae la ka mea i poino; ia manawa, o ka hoopoha koke aku la no ia o ke kahu kua i kana huipa maluna o ke kua o na lio, a o ka umoki aku la no ia o ua mau lio nei i ka holo, a moku hou ae la ua mau ili nei i ekolu mau pauku.  He eono hana ana me keia, aohe wahi manaolana no ka hiki pono; ua eli paa loa iho la na huila o ke kaa a paa me ka neeu ole aku.  Ua pau na mea a pau i ka lawelawe pu ana e hana ma na mea e kokua ai i keia mau poino a a pau mai ka poe kiekie ma ke kuiana a hiki i ka poe lopa loa; ua kii ia na poe hana kaa, na kamana, a ua lilo ko lakou ike i mea ole.  Ma keia mea, ua hoea mai ia na manaolona maikai mai ke kuene nui mai e hoopuka aku i kekahi manao i kona Haku ka Barona, ma o kona hoomanao ana ia Finiti; no ia mea, hookokoke aku la oia imua o ka Barona, a wehe ae la i kona papale kapu, wauwau ae la o kona poo, a pane aku la:  E kuu Haku, aia ma ka hale au e ike aku ai e anaanapa ana iloko o ka ululaa u mao aku o kou hale, aia malaila kekahi wahine ua hiki ia ia ke hana i na mea a pau e hiki ole ai i kekahi mea e ae ke hana; me he mea la o keia mau poino a pau, he mea liilii loa paha ia iaia.  O ka mea pono wale no ia kakou, e noi aku kakou i kona oluolu piha e kokua wale mai no hoi ia kakou la ma ka haawi ana mai i ka upa-ahi ana, malia paha, o umii loa iho hoi ua upa la a hala keia po a kakahiaka.  I ko ka barona lohe ana i na olelo a ke kuene, kona kahea koke aku la no ia i umi o kana mau kauwa, a hoouna aku la ia lakou io Finiti la e noi aku iaia malia paha o oluolu mai oia e haawi mai i ka upa-ahi gula ana no ka manawa a pau ae ia pilikia.  Aohe i emo aku, hoea ana lakou nei me ua upa-ahi nei, a hoopaa ia aku la kahi i poino, o ka paa koke ae la no ia.  I lawa no a paa, o ke kani koha koke aku la no ia o ka huipa aa ke kahukaa, ua oki oe i nanai wale ana ua kaa nei me he hulumanu la ka mama.

    E hoomanao kakou, eia maluna o keia kaa o Vona me ka wahine lauoho nani ana e kau nei a me na barona elua, e hele ana e mare.

    Ma keia, ua hauoli ae la ka lehulehu a pau no pau ana o keia pilikia; aka, aohe nae i hoomau loa ia ko lakou hauoli ana.  He mau haneri no paha ka-i ana'ku, aia hoi!  o ka hemo iho la no ia olalo ae o ke kaa, he hana anuu'na ia, o ke poholo koke iho la no ia o ua poe alii nei o Kereva, haule ana i lalo.  Ia manawa, ua kahea ia aku la na poe akamai i ka hana kaa, na kamana ike e hoopau i keia pilikia; olo mai la kekahi i na apana papa manoanoa, kakia na kui, he manawa pokole o ka pau ae la no ia o keia pilikia.

    I lawa no paa, o ke kani koha koke aku la no ia o ka huipa a ke kahu-kaa, ia umoki ana aku no a na ho e huki, kaa e mai ana o hope o ke kaa i hope, malaila ka barona wahine me ke kaikamahine lauoho nani, a o ka barona kane hoi me Vona maluna o ka hapa mua o ke kaa e huki ia ala e na lio.  Akolu no hoi ka poino i loaa akolu no hoi ka hana hou ana; a ua lilo keia mau pilikia i mea e nune nui ia'i iwaena o lakou iho na 'lii a ine ko lakou mau ukali a pau, a ua lilo ia i mea na lakou e noonoo nui ai i ke kumu o keia mau poino nui i loaa ia lakou, a he hoohoka maoli no i ka hooko pono ana i ka lakou mau hana me ka hoohaahaa ana i ko lakou mau kulana hanohano.  Me he mea la, o ka mana paha ia o Finiti e hoapaapa nei ia lakou i hooike piha ia aia kana mau hana mana imua o keia poe barona, a i mea hoi e hoomanao ai o Vona lokoino i kana aloha mua.

    E hoomacao kakou, aia iloko o keia huakai nui ka poe no lakou na manao hookiekie i hoike aku ai imua o Finiti, a i hoohoka ia hoi e ia, oia ke kuene, ka makai nui a me ka luna koa nui.  Ua ike kakou, o ke kuene nui oia ka mea i paa pio malolo o ka mana o ka upa-ahi, nana no i hoike aku i ka barona i ua upa-ahi la ana, a pau ka pilikia mua.  O ke kolu keia o na poino, nolaila, loaa mai la na hoomanao ana i ka luna makai, ulu ae la ka manao ana iloko ona e hookokoke aku i ka barona a pane aku la me ka leo nahenahe:  E kuu haku, o ka hale au e ike aku la e anapanaapa mai la iloko o ka ululaau, aia iloko oia wahi hale kahi i noho ai o kekahi kaikamahine i hiki ia ia ke hana i na mea a pau i hiki ole i kekahi mea e ae ke hana.

    Malia paha, o oluolu mai kela ke noi aku ia ia e haawi mai no ka manawa i ke pani puka ona, i mea e kapili ae'i malalo o ke kaa, alaila, o ka pau no ia o ka pilikia.  Ua holo koke ae la ia i ka manao o ka barona, a hoouna aku la oia i iwakalua o kana mau kauwa e kii aku ia mea.

    I ko lakou hiki ana aku, he mea oluolu loa ia i ko Finiti manao ka haawi ana mai i ke pani puka o kona wahi hale i mea e pau ai o keia pilikia.  I lawa no a hiki ua pani puka nei, o ka hoopili koke ia ae la no ia malalo o ke kaa, o ka hele ae la no ia a paa pono, "pili pono ka la i Papaenaena," me he mea la, ua hanaia ua pani puka la e ke kamana i kupono no ua kaa la.

    I lawa no a paa, o ke kau ae la no ia o ua poe hanohano nei iluna o ke kaa, a o ka hoopoha-koke aku la no ia o ke kahukaa i ka hu-a o kana huipa maluna o na lio, a he mea nanai wale no ia la, holo ana ua kaa nei; aohe no hoi i emo, ike ia aku la ka Halepule, a manao ae la lakou nei a pau, aohe he mau pilikia i koe, a hiki i ka hiki, ana i kahi no ka mare ana i na mea mare.  Aka, aohe pela na ulia hoopakalaki i na hana.  Aohe i loihi aku mai ka pilikia ekolu, ua loaa mai la ka ha o na poino, oia hoi, ua nuha iho la na lio a ku malile.

    He eha lio ko lakou nui; ia manawa, ua pakui hou ia mai la i elua mau lio hou, pau pu a pau i ka nuha.  Pakui hou mai la i elua, hui ia awalu lio, oia like ana no; umi lio, iwakalua lio, oia like wale ana no a pau.  E like me ka nui o na lio i hoohui ia mai, pela no ka eli loa ana iho o na huila o ua kaa la ilalo o ka lepo me he ihu la no ka palau, la eku ilalo.

    Heahe ka lakou e hana'i?  O ka helewawae he mea ia e hoohaahaa ia'i ke kulana o na barona hanohano.  O ke kau aku hoi maluna o na lio, ua like no ia me na lopa haahaa loa, a he mea maa mau ole no hoi ia iwaena o na poe hanohano o Kereva.  Nolaila, hoao ae la lakou e hapai pu me ke kaa, pahu'ku la lakou ina huila imua, he mea ole ka neeu aku; hoonaue ae la, huki aku la, he mea waiwai ole ia mau hana a pau.  Iloko oia manawa, ke aui aku la ka la; a o ka hora i manao ia no ka mare, ua kaahope aku la.

    Iloko oia manawa, ua ulu mai la na hoomanao ana i ka lunakoa nui no Finiti, a hoomaka aku la oia e hoike aku imua o ka barona.  Hookokoke aku la oia ma ka aoao o ka barona, kuu iho la oia ilalo mai luna mai o kona lio, wehe ae la i kona papale kapu ulaula a kunou mai la imua o ka barona a i mai la:  E kuu haku, ma ka hale au e ike aku la mao aku e anaanapa mai la iloko o ka ululaau, ai ilaila kekahi kaikamane, he hiki ia ia ke hana i na mea a pau e hiki ole ai i kekahi poe e ae ke hana; e noi aku kakou i kona oluolu piha, malia paha o oluolu mai no hoi ke la e haawi mai i kana wahi pipi wahine no ka manawa ia kakou e huki aku i ke kaa, alaila pomaikai loa hoi ia.  O ka ae koke aku la no ia o ka barona, a hopuna aku la i kanakolu o kana mau kauwa i o Finiti la, a ua oluolu loa oia i ka haawi ana mai i kana wahi pipi wahine hao gula i mea nana e huki ua kaa la.

Aole o pau.

 

Ka Hoowaiwai Ana.

 

Helu 3.

    Ma ka helu 2 i hoopuka ia i kela pule aku nei, ua hoakaka ia na mea e pili ana i ka hoonui waiwai ana ma kekahi mau mea mamuli o ka hoolilo ia ana i mea makemake nui ia.

    He mea keia ua akaka lea i na mea a pau, aole ma na mea wale no i hoike ia ma ka helu 2, aka, he nui aku.  E lawe hou mai kakou i kekahi hoohalike penei:

    He aina panoa o Kulaokahua i na makahiki mamua aku nei, nolaila, ua hapa kona makemake ia, aohe he waiwai i loaa melaila.

    Aka, i keia manawa, ua imi ia kekahi mea e hoomahuahua ia ai kona makemake ia, mao ka hookahe ia ana i mau paipu wai, nolaila, ua ike kakou i keia manawa, aole e loaa na wahi apana aina me na wahi dala uuku mai; ma ka haneri a pii aku iluna.

    No keaha keia?  No ka imi ana o ka mea noonoo i kumu e makemake nui ia ai ka aina, oia ka loaa ana o ka wai.  Pela o Kulaokamaomao, e lilo ana ia kula panoa waiwai ole i kula waiwai nui a hu ke gula malaila.

    He nui aku na mea a ke Akua i hana ai ma ka ili honua, a na ke kanaka e imi aku i mea makemake ia, a e waiwai ai nona.

Na wai i ike maka ia.

    O na mea a pau a ke Akua i hana ai, aole lakou i hoike ia mai a pau; ua ike ia kekahi, a ua huna ia kekahi, aka, he mea pono i ke kanaka ke hoomahuahua aku i kona waiwai ma kona pakui ana mai i kekahi mea e ae, hoohui paha, hoomoe paha a pela aku; e like me ka nui o kona noonoo e hoolilo ai i na mea a ke Akua i hana ai; mea makemake ia. pela no ka nui o kona waiwai.

    I ka wa kahiko, ka wa aole i nui ka naauao, ua kalepa na kanaka ma na mea o ke Akua i hana ai, a ua loaa no hoi ko lakou waiwai malaila; e like me na mea i ike ia e kakou ma Hawaii nei--Ka ai, na ia o ke kai, na holoholona, na mea ulu o ke kula a me na mauna; o keia na waiwai i kamaaina i na kupuna o kakou ma ke kalepa ana; ua hoolilo ia kahi waiwai no kahi waiwai, aka, no ke ano naaupo o kanaka, nolaila, aole i hoonui ia ko lakou waiwai.

    Pela ka aina nui akea o Amerika e waiho mai nei.  I ka wa aole i hiki mai na haole malaila, a e noho ana hoi na Hikini wale no, aohe waiwai aohe he mau kulanakauhale nui i kukula ia malaila, aohe mau aumoku kaua, a he ole loa no; koe wale no na holoholona, oia ka waiwai i loaa i na kamaaina oia wahi; mai ka io mai o na holoholona i loaa ai ia lakou ke ola, oia ka la kou ai.  O ka ili o na holoholona a lakou i pepehi ai oia ko lakou kapa, a o ka ili o na laau oia ko lakou hale e noho ai.  I ka wa i hiki mai ai na haole malaila, ua minamina loa keia poe Hikini i ke kua ana o na haole i na ululaau ilalo, oiai ke kahua o ko lakou mau pono a me ka waiwai.  Nolaila, he mea nui ka loaa ana o ka naauao i ke kanaka hoomahuahua ai i ka waiwai ma na mea a ke Akua i hana ai.

    I ka wa i hiki mai ai na haole ma Amerika ua hiki pu mai la ka naauao a noho pu me lakou, ua hoolilo lakou i na lepo e waiho wale ana i mau kihapai kanu no lakou, a ua puka mai na hua momona o ka lakou mau hana; ua kua ia na ululaau i mea haua kua, papa, pili a pela aku; mailoko mai o keia mau ululaau, ua loaa mai he mau hale nani, he mau moku e holo ana ma ka ili o ke kai, a he nui aku na waiwai i loaa mai mai laila mai.

    Ua hue ia ae na lanahu moe kuahiwi o uka a lilo he mea waiwai, o ke dala me ke gula mai na mauna mai, a he nui aku na waiwai o ka aina i huna ia mai ka poe naupo mai.  Nolaila, he mea nui i ke kanaka ka hoomahuahua ana i ka waiwai ma na mea i ike maka ia a ke Akua i hana ai, mao ko ke kanaka hoopili ana aku i kona lima ma ua mau mea la, a hoololi ae i ke ano, mai kona ano mua mai, ka lawe ana paha mai kahi wahi a kahi wahi.

Hookahuli Ano.

    O ka "hookahuli ano," oia ka hoano e ana i na mea a ke Akua i hana ai a ano e kona helehelena.  He ekolu nae ano o ka hookahuli ana--ka mua--O ka hookahuli ana a lilo i ano hou mailoko a waho.  O ka Iua--O ka hoano e hou ana i ka helehelena mawaho, aole ano hou maloko.  Ke kolu, o--ka lawe ana mai kau wahi a kau wahi.

    Penei:  Kii no kekahi kanaka i ke kumu laau a oki a hina ilalo, i na paha oia e kuai aku i ua kumu laau la i mea wahie, alaila e loaa ana ia ia he umi paha dala; aka, i na oia e olo ana i mau apana papa, a mau kua paha, alaila, hana oia i ua mau apana papa la i mau pakaukau nani e paa ana paha elima o lakou, a kuai ia palima dala pakahi, alaila, he 25 dala a pau loa ka huina; alaila, ua maopopo ia kakou, ua hoonui ia ka waiwai o ke kanaka ma ka hooikaika ana i ka hana ma ka hoaone e ana i ka helehelena.  O ke kumu laau ua lilo i pakaukau, he hoano e keia ma ka helehelena wale no, oia mau no kona ano laau.

    O ke kanaka hana sopa, kii aku no ia i ka aila me ka i lehu ahi a hoolilo i sopa.  E loaa ana ia ia ka aila a me ka lehu, i ke kumukuai i emi loa loa mai malalo o ke kumukuai ana e kuai aku ai i ke sopa; waiwai maoli.

    O keia hookahuli ana, ua hoano e ia mailoko a waho.  Eia kekahi ano o ka hoano e aca i na waiwai; o ka lawe ana i kahi e; penei:  O ka laau nui e ku ana mauka loa o Amerika, aole ia he waiwai i kona wa e ku ana malaila; aka, i na kua ia oia a hana ia i mau papa, kua, i pili paha, a lawe ia mai i Hawaii nei; he mea waiwai nui, elima paha haneri dala e loaa malaila.  O ka wahie e ku wale ana ma kuahiwi, aohe waiwai; aka, i na lawe ia mai lakou ma kai nei, ua makemake ia lakou i mea wahie, nolaila ua waiwai.  Nolaila, he mea waiwai ka lawe ana i ka waiwai mai kahi wahi a kahi wahi; a he mau oihana nui ia e lawelawe ia nei e kekahi poe iloko o keia au naauao.

    Aole e like me ka kakou na kanaka Hawaii ka hoohuikau wale i ka kakou mau hana, Mahi no kanaka i ka ai a oo, oia ka hoano e ana i ka momona o ka lepo, ka wai, ka ea a me ka wela o ka la, ua hoolilo ia lakou a pau a lilo i ai--karo paha, oia ka hookahuli ana mailoko a waho.  Lawe mai i keia ai, kalua a moa, kui, hoowali a lilo i poi.  Hoano e ana ia i ka helehelena.  A o ke kolu, oia ka lawe ana ma Honolulu e maauauwa'i a loaa mai ke dala.  Oia ka hoano e ana ma ka lawa ana.

    E kolu hana i pau i ka hoohuikau ia e kanaka Hawaii.

    O ka mea mua loa a ke kanaka i hana'i,oia ka elieli ana o kona lima ma ka honua, a, o ka hopena, oia ka ohi ana mai i na dala poepoe; a mai keia mea aku, e hooko ia ai kona mau iini pono a pau.

    Kia kekahi mea i ike ia i keia manawa.  O na wahine ulana papale, ua kii aku no lakou i hookahi paha ka moena kina ano ulaula, a lo a mai no ka hapaha dala wale no; i ko lakou ulana ana ka mea me na pua ko, ua loaa na papale onionio, a ua makemake nui ia, a kuai ia ao ka $2 pakahi; ua waiwai maoli kela.

    He nui loa na ano i ike maka ia e kakou i ike ia he mea e pomaikai ai ma ka hoano e ana ma na papale, na Iasona o na na lole, na kamaa a pela aku.  Nolaila, he mea nui no ka noonoo e hoano e ai i na mea a ke Akua i hana ai.         Aole i pau.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

A ME

KA LAAU O KOU HALE!

NO HEA LA!

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA!

Nana aku no hoi ia la

Ohi ka Io o ka Laau o Makawao

I ka ua mea hoi o ka nani o

Na PAPA! Na PAPA!!

 

--A ME--

 

NA PONO KUKULU HALE

 

O NA ANO NO A PAU.

 

Aia ma ke kihi o na

 

ALANUI PAPU me MOIWAHINE

 

HONOLULU

 

MALAILA E LOAA AI

 

E LIKE me ka MAKEMAKE

 

--NO KE--

 

KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

 

PAPA, PAPA, PAPA,

 

Na Papa Huluhulu,

 

Na Papa Manoanoa,

 

Na Papa i kahiia,

 

Na Papa Kepa,

 

Papa Hole Keokeo,

 

Papa Hole Ulaula,

 

NA LAAU, NA LAAU

 

Na Kua,

 

Na Kaola,

 

Na Aaho,

 

Na Moli

 

Na Peapea,

 

Pine Huluhulu,

 

Pine i kahiia

 

NA Papa a me na Laau Ulaula!

 

Pili ulaula,

 

Pili Keokeo,

 

Pani Puka,

 

Pani Puka Aniani,

 

Ipuka Aniani,

 

Paka Olepelepe.

 

PENA O NA ANO A PAU

 

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,

 

Aila Pena,

 

Aila Hoomaloo,

 

Waniti, Pate.

 

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO!

Na Ami Puka Hale,

Na Ami Puka Pa.

 

ANIANI!

 

Pepa Hale a me na Lihilihi

 

E LOAA NO MALAILA.

PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA

 

    No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi oa.  O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e oaa aku ano ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka lawa pono.  E Kipa nui ilaila, i ike i ka oiaio.         905 tf