Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 21, 22 May 1880 — MOOLELO O KA Ahaolelo Kau Kanawai o 1880. [ARTICLE]

MOOLELO O KA Ahaolelo Kau Kanawai o 1880.

La Hana 11, Po.iii.i, ;Vlei 13, 1830. | Hali-.wai k\i hale *.nu hura m»iu. Pere-1 sidena m« *u noho. Pule ke Kahunnpule a j heluhelu in ka moolelo o ki halawai i hala ; nponoia. Na r alapala Hoopil Na Hon Wahiue e noi nna i 53,000 no ka hann nna ] palekai ma Kaipalaoa, Hilo; hnawiia i ke Kornite o n<t Hanahou, Nii iion Keuu e noi ana e kuu akea ia na kanak» Huwaii e inu i ka Hiina ; hnawiia i ke Komite Hookolokolo. Hoike Komhe. Na Hon Mahoe he hoike a ka hapa uuku u ke Komite Ola. b noi ona e waiho ia ka p;»Upttia hoopii e pili ana i na Halemai Le« pera pa!;ahi a i:oonoo pu i» me ka bila Kt\nnwt\i e hoea m\i ana. 2 0 ka palapala hoopu e pili ana i ke Kuuka a me ka Halemai no Hilo e waihoia a noonoo pu me ka bila Haawina. Noi umi ka Hon Keau e apono i ka hoike it ka haua nuku o ke hounte. Kamailio mai ka Hon Kahulu nona iho e pili ana i kona kakau kuhihewa ana i kona inoi ma ka hoike a kn hapanui o ke Komite no ka iwopanee loa ia ana o ka palapala hoopn e pili ana t na Halemai Lepera, a e uoi mui mn e wehe la kona inoa mai keia h*pa mni o ke Komite. Noi mai ka Hon Aholo e waiho na hoike rt elua a noonno pu ia me kekahi bila Kanawai e pili ana no la mea e waiho nei imua o Wa Haie; aponom. Na Olelo Hooholo. Na Hou Kipikona he oleio hooholo e noi | an4 i ke Kuhina o m Aina e e hoike inai i ! keta hi\ie i n& mea e pili ana i ka hoomoe ; «04 i teleg4rapa mnwaena « keia p»eaina me na aina e. A o kekahi mau inea paha e mak»ukau ana no ka hoomoe mai. Hoohha mai ka Hon Glendon e lawe raat ana ia he bil i Kanawii e hooioli ai i oa pa- \ uku 1410. 14(1, 1419« 142t« me 1420» j 0 na Kanawaī o IS6O. Ae ia aku e heluhelu m*t no ka wa mua i ua mau hoo* UU Kan«w*i U ma ke kapae ana o na Rula, haawiu i ke Komite Kooawaī. Na Hon Kakma he olelo hooholo e heoaoa i k«kthi enau U ekolu o ka he- j bedoma i mau la e nooaoo ai o» k& b;la Ha- J *wm»i hooleia. ! Na Hon Hanuna he hooiaha e Uwe mai *na he hoololi KnnaWai e p>li a»a i na pauku 1, 481 a ne 497 o ke Kauawai Kivīia. | Na Hon Kaiua he oie o hooholo e kauoha ana i ke Kuhina KaUiaina e ho»ke mai i n* \ «ina auponi t kuat i* a kuai ole la p»ha; hot» | t hoi ia ka oWlo hoohoio, ! 1 Na ke 'lii Martia he hooUha e lawo <aat j I ana he hoololi Kanawai e pt!i ana i t»a paa-, j hana i upono ta e ke o IS6S- | f, Na Hon Nah»ku e noi ana ) S3OOO nol ke kukuiu ana I Makeka no L>ah«tni. Maui. l Waiho i« a 000000 pu mt ka t»la Haawma. i

Na Hoq iva!auli e noi ans i $1,000 no ka hoakea oni i ka uwapo ma Kaaioaīa, H#v I waii Na Hon Kuapuu e aoi ana i 83 000 i uku makahikī no ke Kadim o Kauai; waiho ia |a noonoo me ka bila haawioa. ) | ilamua iho o ka hoohoio ioi ia an» o ka i ! olelu hoohoio, ua ka mai ke Kiaasna Bash a | ; pane mai ta i keia : | j " E Mr. Peresidena Mamua ae o ka | I ninau u ana ma keia olelo hooholo a ka : | Luni iianohaoo o Waīmea, e ae mai ia'u e j | hoopuka ae i ko'u wahi manao no keia mea. | Ua inahalo nui loa au i na manao o ka hoa j hanohano i wuiho mei nei a me na bo< i ko> j kua mai nei; aka, ke manno nei au, uole i j ku i ka hanohano o na mea e noho ana ma | na kul&na Kiaaioa ka hoopii panee hapa ana i ma ka haawina wuie iho no o ke Kiaaina o i ka mokupuni o Kauai, oiai. ma ko'u manao ! ana, ua like no na kulana o na oihana Kiaaina ko iakou mau ano a p«u, a o keia hooni hapa ana'e me ka hook«ipikahi. he hoohaahaa ana no ia i ke kanaka e noho ana ma īa kuUnn ; a ma ko'u manao iho, he oi aku ka nani e waiho U no ka haawina e like me ia e ku nei, mamua o ka hoopii ia ana ae ina ke ano o ka oleio hooholo." Ua nui ka muhalo ia o na mamaia oleloa Ke Alii Kiaaina, a ua paipai ia e kona mau hoa a me ka lehuleho, e hoike mai ana, aia no iloko o Hawaii nei nu oiwi i kupono no ka hookele ana i ke ola a me ka holomun o Hawaii ma kona mau oihana a pau. Na Hon Kunuiakea he hoolaha e lawe mai ana i ka Hoololi Knnawai e pili ana i | ka Papa Ula Hawaii. Ae ia e heluhelu no j | ka wa mua i ka hoololi Kanawai. Pauku 6 j o na Kanawhi o 1564 no ka Fapa Ola Hawaii; haawiia i ke Kom:te Kanawai. I Na Hana o ka La. | Heluhelu aiua ana o ka bila Kanawai e | | hoololi ana i ka Puuku 2 mokuna 41 Kann-1 I wai Karaima i kulike ka oleio Hawaii me , | ka olelu Eneiani na ka Loio Kul)irn. Kau-! oha la e kakau poepoe a heluhelu akoiu j Poakahi. J i Heluheiu nlua ana o ka bi!a Kanawai e i hooponopono ai i ke kuai ann o ka awa na | ; ka Loio Kuhina. iMa ke noi a Hon Naha- i ku, ua haawiia ka bila i ke Komite o ka j Hale. | Komite ka Hale. Ke 'lii Alartin, ka Lunahoomnlu r> ke j Komite. ! Hapaiia ka noonoo ana o ka biia imua o ke Komite o ka Hale uia ka heluhelu pakahiia ana o na pauku. Heluheluia ka pauku 1 o ka bila ; npono la me ka hooluli a ka Hon Kakina, i 6 laikini ma Honolulu. Kaniailio mai ke Kuhina Waiwai no na mea e pili ana i ka hoomuhuahua ana 1 na Laikini awa no Honolulu, a me ka pono o na kanaka Huwaii, he kahiko ia la«u ma Hiwau nei—ke kuhihewa nui ana o kekahi | poe ua ulu mii ka mai p.ike no ka awa—a ] me kona hai pu mai i ke kinakinai mau ia e na Hawaii mil»io ioa e kekahi poe. | Heiuhelu ia ka Pauku 2 a huohoioia ; pauku 3. hooholoia me kekahi hnoponopooo ; i pauku 4, hoohoio ia; pauku 5, hooholoia;! pauku 6, hoohoio >a. Noi m»i ka Han Nahaku e hoopau i ke Komite a e hai aku i ka haie ua apono ia ka biia Kanawai kuai awa; aponoia. Hoopau ia ke Komile o ka H*le a hai aku la ka Lunahoouiaiu o ke Kornite i ka Hale, ua hooholo (oa »a ka biia Knnawai e piii ana ike kuai ana o ka awa; aponoia ka hoike a ke Komite. Kauoha ia ka bila Kanawai e kakau poepoe a heiuhelu ekolu Poakahi. Hatai hou u na hana o Ka La ! Heluhelu aiua ana o ka bila Kanawai no ! ka lawe a me ke kuaf ana i ka opiuma; na : Hon Keau, Kauoha ia e pai. a haawiia i ke Komite kupono. Heiuheiu alua ana o ka bila Kanawaī e hooponopooo ana i ka iawe ana o na ohua | pake ma keio mau paeatna; k*uoha ia e pai. ! Noi mai ka Hon Keau e hoopanee apopo ; bora 1 p m: hoopanee ka Haie. j La Hana 12. Poalima, Mei 14« 1880. | HaUwai ka haie e like ine ka inau I Na Palapala Hoom. | Na Hon Wahioe he noi e helu ia na «ai. { wai e iawe ia mai nel e na moko mai na ! aina e mai, inai lulai a \ Dek. 1SS0; haawi | ta i ke Komite Waiwai. | Na Hon Mahoe he noi i §240 no ka iavre j leta mai P«aa a ka iua o Pele. 2 He noi e | oielo aoa, na kela a me keia mea hoioholooa | e nwi ana ma na alanui. n\ lakou e hoomaej mae i na poino o na alanai; haawiia i ke I Komite Kalepa. | Na Olelo Hooholo xe na Bila. j Na Hoa Kalaa he olelo hoohoio noi » $1,|500no ka piUUi o MaaUea; waiho ia a I ooonoo pu me k* biU ) Na Hon Kaiua e noi ana i $300 no ka i Hale hookolokoio o HonuauU; waiho ia a ' hapai pu ia me ka btk haawina. i Na 800 Nahaku ht noi t uku ta oa % lii

mai Hawaii, Maui. Kaaai. oiai iakou e noho | iiio o ka hele ana mii no ka pono o na ma- ! kaainana; hoopanee ioa ia. Na ka Hon Beka i heiuhelu no ka wa | mna i ka bila Kanawai e hoololi ana i ka ; mokuna 29 ona Kanawai e piii ana i na , aian|i Kaa mahu. Ma ke kapae ia ana o i na Fula. i Na ka Hon Kipikona he hoolaha bila Ka- : naw«i e pili ana i ka auhau dute maiuna o i ka waiwa» o ka poe mtke. | Na Hon Gleudon he noi i $S 000 no ka | heomaemae ana i ke awa a me ke alanui o ; | Maliko; waiho ia a noonoo pu me ka bila | j Haawina. Na Hon Kuapuu i $500 no ka haiepaa- | hao o Waimea, Kauai; waiho ia a noonoo 1 pu me ka biU haawina. ! Na Hana o ka La. Heluhelu akolu ana i ka manawa o na Komwina Palena na ka Loio Kuhina; uu hooholo ioa la. Heiuheiu alua ana o ke Kanawai e hoololi ai i kj pauku 1 mok. 62 e piii ana i ke kaohi ana i ka mai Leperj ina ke kukulu nna imau halemai Lopen, na Hon Kakina. Ma ke noi a ke Kuhma Waiwai, ua waihoia ka bda irnua o ke Komite o ka Haie*. Komhe ka Halk. Ke 'lii Kamika ka Lunahoomaiu o ke Ko* mite. Hapai la ka noonoo ana i ka biia imua o ua Komite la, mahope o ka noonoo īa ana o ka biia, ua hoopau ia ke Komite a ua hai 'ku ka Peresidena o ka Haie i ka manao o ke Komite e noi aku i ka Hale e haawiia keia biia i kekahi Komite Wae; S apono ia ka hoike a ke Komite. Oiai ka Hale e kamakamaiiio ana no ka I pono ole o k.i bila, ua waiho mai na | Hons* Kunuiakea, Hoapih, Kaulukou, Aholo | Nahaku, Kipikona, Wahine, Keau ma ka j aoao-inakee i ka bila e ola. Hoike' mai ka Peresidena i na laia o ke | Konste Wae. Na Hons Kipikona, Kakina, | Kauhkou, na Ex. Waila a me Kaai. r V noi, aa lioopaneeia ka Hale a hora | 1 o kahi ia i>e. La Hana W Poaono Mei 15. ISSO. ! Halawai ka Hale e like me ka mea mau. j Na Palapala Hoopji. S Na Hon Wahine mai Hilo e hoopii ana e j ! hoihoi ia na paahao i hoopaa ia ma na apa- j j na e ae a i na kulanakauhaie iehulehu o na I l kanaka. Haawiia i ke komite kupono. ! Na Hon Wilcox !ie hoopii mai Kapaa e | hoohnikiia ka Uha akea ana o ka rama.'j Haawiia i ke komite kupono. I Hoike a ke Komitb. ! Na Hon Kipikona Lunahoomalu o ke ko* ] mite wae o 187Se pili ana i ke kia hoomanao j o Kamehameha 1. Ua hoike mai oia eia ua inea la ke au mai nei i ke kai ma ke aianui 0 Panama. Ano kekahi mau wahi iilo hou iho, oiai aoie i iaw.i pono i na dala 10,000 i hookaawaie ia. Ua waiho ia a hiki inai ket i kahi hoike hou no na iilo. | Ua huawi pakahi ia na Hoa oka Haie i | na Kii a koe na mana o ka Papa Pai. Na Olelo Hooholo a me na Bila. Na Hon Kaiua e kauoha ana i ka Makai | o ka Hale e lawe e hana i na kii a iakou i ka | iaau a me ke aniani a hoihoi hou mai i na | Hoa o ka Hale a e ukuia ia mau liio mai na [ liio ae o ka Ahaoleio ISSO, aponoia. j Na Hon Kihuna e kauoha ana ike Kaj kauoieio e uku'ku i na dala $250 i ka waI hine kane uiake o Hon Maki. Ua honholo | ia ka olelo hoohoio me ka hooloii a ka Loio 1 Kuhma penei: E ukuia kela mau daia e \ ke i ka Lunahooponopono wai- : w ti a ka Aha Hookoloknlo e koho ai, aponoia. ' Na Hon Beka e noi una i $500 no ke kukuiu " mau paie ma na uwapo nona kaa leaiea o<pau ika heielei. Waihoia īke komi--Ite wae. Hanuna, Kuhma KaUiaioa, Beka. | Na Hon Kauiuki>u be hooiaha e : piii ana i ka hoomana ana i ke Kuhina wai- : wai e mtlama i na daia a pao t hoahaia no :ka Halemu, a e waihoia ma ka waihona o : ke aupuni. Na Hon Kaiua e noi aoa e koho ia i ' mite e ho;o i KiUwao Motokai e oana po« oo ike kulana ona loai i koiike ai roe ka ' manio oka biīa kan«wai I hnpaiia 1e ka ; Hale o pili ana i na Ha!e mai Lepera paka ;hima oa apana Ktaaio«. Waiho la ma ka , . NA HAXA O EA LA. i i aiu» o ka hoololi kaoa«ai e pi- ; ii ana i ka pauku 49S o ke Kanawai Kivi!a . na Mr Kakioa. Haawiia ike Komile Hoolro- ,; lokolo. Heiuhelu alaa o ka hooioli kanawai e piii ana ika pauku 498 oke Kanawai Kiriia. ■ m Han Kakma. Haawiia i ke komite hookoi lokolo. H'ioheia aiaa o ka btla e hoopau i na paui ku US. 119 a me 1120 o na kaniwai 1868, i oa Hon Mahoe. Kiooha ta § kakao peepoe a heluhele i ekolu Poaiua.

Heiuheiu aiua o ka b la e hoopaa i ka pau£s 4S? e ke K»>!U- N* Hnn Raker, waiheia a no noo pn me ka bi!a a ka Loio : Kahiaa. j Not ka Hon Aholo e hoopanee a Poakahi ! hora 1 pm. aponoia. Hoo ; vioeei*. La Hana 14, Poakahi, Mei 17. ISSO. Haiawai ka Hale e like me ka mea raau. Noi mat ka Hon S W Kaai e hoohiki ia ka hoa helu alua o W T ailuku, no ke kaawale 0 ka Lanakanawai ma kahi e, ua lilo ka hoohiki ana i k Peresidena oka Haie. Na Palafala Haopii. Na Hon Kipikona e noi ana i haawini no !ka uwapo ma Kapauiu, Lahaina; haiwiia i | ke Komite hana hou. ) Na Hon Pilipo he hoopii no Kona e hoole iana aoie eae ia i iaikim kuai Kama no ia apana. 2 £ papa mai ana aoie e haawi pu ia ka Kama i na kanaka o na aopuni i hana kuikahi ole me Hawaii nei; haawiia i ke Komite Hookoiokolo. Na Hon Keau he hoopu i 200 daU no ke aianui o Puiwa; haawiia i ke Komite hana hou. Na Hon Nawahi mai Hamakua mai e hoole ana aole e ae i laikini kuai Rama no ia apana, a e pipa pu ia na kanaka o na aupum ī hana kuikahi ole me Hawaii nei; haawi ia ī ke Komite Hookoiokolo. Na Hon S W Kaai he uoi i 15,000 daia no ke kokua ana i na makua mea keiki iiihune i hanau nui; haawiia i ke Komite Hookolokoio. Na Hon Mahoe he hoopii e kauoha ana 1 na haku hana e hoohana la na paahana a pau ma ka aelike a nana ia paha; mai ka Poakahi a hiki i ka Poaiima a e Uoe ana na Poaono. 2 E hookoinomai ika opiuma me ka iaikini: 2no Honoiuiu, Ino Waiiuku, 1 no Lahama, 1 110 Hiio; haawiia i ke Ko> mife Hookolokolo. Hoike Komite. Heiuhelu mai ka Hon Kipikona i k.\ hoike a ke Komite Hookolokolo no ko iakou noonoo an i t i ka b»la Kan<«wtti a ke 'iii Kuiheiani no ka poe hoio baloti Lunamakaainana, a ua manao ke Komite e hoihoi hou e hooponopono rio ka he.uahema. 2K \ hoike e pili &na t ka hiin a Hon Nawahi e ho» oie ana aole e ae i iaikim kuai Rama no Hilo, ua mahaio ke Komite i keia hoopii, a apono. 3 Hoike a ke Komite Waiwai no ka noonoo r.na i ka hoopii a Hon Pilipo e hoihoi hou ia Kekio i nadaiaeiima no kona auhau puiua in. Ua manao ke Komite e hookaawule ma ka biia haawina kela mau daia eiima. Ma ke noi, u:i apono la ka ho* ike a ke Komite. Kamaiiio mai ke Kuhina o na Aina e no na meaepili ana i ka hoomoe arta i ka uwea telegarapa inoe inoana e like me ka manao oka oielo hoohoio e kauoha ana iaia. Ua

! hoike niai oiu he palopala pih ia loea mai | \Vasinetona inai. Elū» mau mea i makaui kau e hoo-noe ke loaa'Uu n i hoomakaukau ana a me ni noi ana ia laua. Na Olelo Hooholo. Na Hon Knulukou he hooholo e kauoha inna e kukuiu ia ke Kia Hoom»nao o Kaj mehameh.l 1 mauka o Aliiolan» Ha'e ma ke i kumu Kamani. ! Na Hon Ke«u he hoolaha Kanawai e kai ohi ana ina pake aoie e komo nui mai. 2 i He hooloii i (n»noo ia no ka pauku 20 o ke | Kumukanawai; haawiia ike Komite Kanawai. i Na Hon S W Kaoi he hoolaha Knnawai 1 e hoopau i ka pauku 924 o ke Kanawai Kiriia, kapae ia na ruia a heluhelu mua ia ka biia; haawiia i ke Komite Kanawai. ' Ma Hon Hanuna i heluheiu no ka wa ', luua ka b!a Kanawai e hoopau ana i ka ou- | hau holoholoiu; haawiia i ke Komite Kana- ' I wai. Na Hon Nawah» he «lelo hooholo e kaa'oha ana t ke Kuhina Waiwai e ho:ke mat i , na ru!a e piii ana i ka hooili okana ant a j lawe i na awa e mai na awa aku o ke au» '; puui a ke Kanawai i papa ai. Na Hon Kaiauli he hoolaha Kanawai e ' | piii am i ka pauko 56 o ke Kumukanawai, ' 2 Pauku 4SO o ke KiviU a me paoku 29 | ' ; mokuna 41 o ke Kamim». Kapae ia oa rula a heiuhelu nui i keīa mau biia. 1 £ hoololi i ka paaku 56 o ke Kumukaaawaī. ' 2 £ hooloii i ka pauku 490 o ke Kivila. 1 Ma ke nol. oa hapai ia oa hana oka )a. 1 NA. Hina oia U. | Heiuhelu akolu oka bila Kanawai kuai 1 awa me ka hoeloii; hooholo loa ia. Heiuheio aina «oa o ka biJa hooloii i ka pauko 1 mokuna 41 o ke Kamima; hoomoe • ia raa ka papa oo hoekahi puie. i Heluhelo alua aoa o ka bila hoololi i ka - pauku 1 mokuoa 59 oke Kaoawai Karaima, e p*lt aoa i ka hoopooopooo i ka P«pa Ola; i haawī īa ike Komtte Wae : Hons Nahaku, * Kipikona, Kuhina ona Aina e, Kuhina Ki< - laiaioa, Hanuoa, na (ala oke Komite Wae oo k» bila maiuna. Helohelo alua o ka hoeloii i ka mokuna \ r 47 ooa Kanawai o 1876. Ua haawiia ike ■ Komite Wae: Līlikalani, Ka!u* t Kauoamaii | no, Wood a me Pilipo. Ma ke ooi, oa hoopaoee ia apopo, hoia 1.