Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 27, 3 July 1880 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

MAHOPE ilio o ka make ana o ke Keiki Alli lulm Kasurioli, aole he mau haunaele i ulu hou ae iioko o ke kulanakauhale 0 Napela. Da loaa ke kuokoa o ke aupuni, a ua loaa hoi ka maluhia o mi kanawai o ka Moi Fadineda a ine konu inau iuhuikanakn. Aoie he mau hana auo nui a Nelekona iioko o keia mau pule pokole nm Napeia, aka, hookahi waie no ana mau hana hou 1 koe, o kona waiho ana aku i kn inoa o na puali kaua Farani mnioko o na Kukela inn na kiekiena o Napeia, ma ka hapn o ke Au puni Emepera he enemi no ke aupuni o Euelani, imua o kekahi Aha Hauohano no ka houkolokoio m. n i kulikeai hoi me na Kaniwai n me na Kula o ko Eneluoi <n:\u auiuoku. Ma ke kakahinka o ka la 2 o lune, ua kau ae la ka hue hoailona a Adimamld INelekona, mn ke kia wuena o ka Farodoiana, a iloko o ia manawa, ua ak- «koa ae la na Ka> pena ekolu, a mc kekahi mau Kenela ltalia, no ku hoolohe ana i ka uku hoopai e haawi ia aku ana i na koa Farani maloko o na Kakela, mai kekahi olelo hooholo mai e waiho ia mai ana imua o keia Aha, e ka Alihikaua Nelekona o nu aumoku Beritania. Ua hana o Nelekona e like me ka mana hik» iaia ke hana. Ua hana oia i keia inau raet, be me* nona e kaulana ai; e ike ia ai; a e makau ia ai hoi. No ka mea, na keia inau hana ana i hapai ae i kona inoa ma ke 1 ano hookeiakela iwaena o na Kenerala a me i oa Adimarala hiena o Europa. Au imua o keia Aha, ke Alakai Kiekie o ko ka Moi Fadineda mau puali kaua, ke Alakai o na Sadioia a me n* Sisi]io, a me na Alakai o | na aumoku ltalia. i mea • hooko ia ai keia mau hana, iawe ae la o Nelekona i kahi kiekie i hoomakaukiu ia no ka manawa, ku mai la oi« malona o ia kahua» a hai mai la oia i kekahi hai* olelo ano oui me ka ikaika, a maluna o keia kahaa o Neiekona i kaena iho ai, owai la ka Adimarala Beritaoia a Fanni paha, i eha iloko o ke kaua, pololi, makewai, ioaa i na ioo ma ka moana, hoomaaawanui iloko 0 aa ululaau me na kula anu iioko o na makahiki ehiku o keia kaua huliamahi ana o ke aupuoi Farani, no ka pooo a me ke kuokoa o kona aina. He mau olelo ano nui keia! A he mau olelo hoi e hoikeike aku ai ia lakou i oa haawina o ka ike a me ke koa. Nolaila, hai mai ia oia i keia haioielo. (aole n«e he olelo hooholo i waiho ia aku unua o i keia Aha.) a ua hke ia mau oleio «ne kekahi pohāko makamae; he io a me ka waiwai; a | he mea hoi tia iakoo o poioa ole ai no keka-; hi mau la ioihi e hiki mai ana t ka lilo ana o keia kanaka koa nui wale—he Hooia no iu iia. Nolaila, ma kem wahi kakou e heluhelu ' ai i kana haiolelo i pane ai imua o keia Aha penei: "Aoo," wahi a Nelekona, -e hoopau ai au 1 ka hopeoa o ka'u mau kaua ana. Ua | kokulu aku ao i &a aopuni kaoa o ke aupu«, ot £mepire o Farani, kona oiau paualaau { a me na okana aioa he iehuiehu mu ke ano. ] he mau Aupuni Repubal»ka; ma ka maoa i haawi ia mai ai ia'o e hoopau ako i na hana pakaha waie aoa a oa puali kaua Farao« a

he mea hoi na'u i ike oie iwaena o na Adi« manla hiena o ko'a aupuni, ka hookumu ia ana o ka maiuhia maluna o keia mau kai i maiaio o'u." "He hoiao wau i ke kanaka Faran*.'' wahi hou a Neiekona, 44 n0 ka mea, aole i kuiike ko'u noonoo ana e hke me ka | iakou mea i manao ai be pono. He iil) au i | ka iuoa o ko'u aina, a he hoopakeie boi au t | no ka hanohano o ko'u Moi, a owau hoi ke* , | kahi o na Adima:ala Bentania inaina weia, ; he mea hiki oie hoi i kekahi ke hoomahe- j : iie ra»' i ko'u inaina, no na hana hookiekie ; a ke aupuni Farani, ka powa a me ke kipi, . | a pela aku; a he oi !oa aku hoi ko'u hoino | I ana maiuna o na 'Ln koko leholehu o ia au-' ! puni." 4 O na ianakiia i loaa ia'u," wahi j | hou no a Neiekona, 4 iloko o keia kaua huii» j lamahi ana, ua kokua ia aue ko'u mau pokii ; ! a me na hoaioha i komo pu me a'u iloko o | | na piiikia he nui waie. Ua na-i ia e a'u : keia moana mai ka akau a i ka hema, a ila-' ila hoi au ī hooauhee aku ai i na aumoku , ikaikn o ko'u mau enemi, maluna o ia kahua kaua nui weliweli iloko o na hom ekoiu. Ua holo puni m e n'u o Italia, a ua pamku aku hoi au i kona mau Kaikuono nui a me n» awa hilii, a no >a kumu, ua paa aku la na puali kaua Farani iloko o Itaiia, e noho ana iloko o ka poloii a ka ai o na puali. He ao nna keia, a he ha»wina hoi e hoomanao mau ai iakou, aoie i iilo mai ke aupuni o it ilia no ka manawa elua mahope īho o ko lauou lanakila ana maloko o ka hookahe ia ana o ke koko. Ma ka inoa o keia mau aumoku, ke oielo aku nei au, he mau pio lakou īloko o keia la. Aka, e like me na Kanawai a me na Kuia o na aupuni malamaiama, ua ae m iakou e hoi i ko iakou mau aupum mahope iho o ka hana ia ana o ke Kuikahi, mawaena o ke aupuni Emepire o Farani ine ke aupuni o Enelani." O keia iho la ka Nelekona haiolelo imua o keia Ahu Hanohano, e hoike nna oia i ke kauiana a me ka mulamolama o kona inau kanawai, a o keia iho ia hoi ka hopena o kana mau hana i ke aupuni o ltalia, a mai keia manawa mai kona noho ana i Napeia a hiki i ka malamo o lulai, kona haalele ana iho i na k >hakai o Ilalia no Enelani, ka aina hoi i olelo ia— K;i aina o ka nani a me ke aia, Ka aina kamahao— O kuu ama hanau, Aina makuahine. Ma keiu wah» e wehewehe iki aku au i ke «no o ka uku hoopai i haawi ia aku i na puaii kaua Farani maioko o na K«\keia, a me ke Kuikahi. Aole i hana ia ke Kuikahi iloko oia inanawa, aka, aia nae i ka wa a Nelekona i hehi aku »i i ka lepo o kona aina hanau a inahope iho. hana ia ai ke Kuiknhi mawHena o na aupuni a elua. He uiea ku ole hoi ī ka hewa, ina wau e hoike koke oku i ke ano a mr kahi ī hann ia ai o ke Kuikahi, aoie hoi kakou e kamaiiio hou aku oo ia inea ma keia mua aku, a e hoi hou no knkou i ke kuamoo pololei o keia moolelo, Ma ka la 1 o Okatoba ( a. d. ISOO, ua kakf»u īnoa iho la na Komisina Kiekie eiua, uu ke kuianakauhale aiii o Lad<«na, o ka Vaikauna Hawkesbury, ma ka hapa o ke au< puni Peiekane o Beritania Nui, o me Mons. Louis-Guiilaume Otto. ma ka hapa o ke «upuni Eiuep!re o Farani—e kukaia ia ka inuiuim maioko o kekahi mau pauku o ke Kuik«hi, mawaena o na aupuni a elua, me ka haawi ana i ka mana o ke Kaiwaenahonua a me na ama e piii ana, malalo o ka mana o na mea !;uu * o ke aupuni Beritania. O na mea ano nui waie iho la no ia o keia Kuikahi i hana ia,—o ka lilo ana o ke Kaiwaenahooua, na Kaikuono nui a me na wahi e ae. A i ko Nelekona wa i hoouna ia ai e kue aku i na aumoku o ka Akau, ua kaili hou ia aku keia mau pomaikai a pau e qj mana Farani. A i ko Nelekona wa i ianakiia ai .naluna o na moku o ka Akau, ua buli hoi hou mai oia i ke Kaiwaenahonua, oo keia kumu hookahi no, alaila, e hiki mai no auaaei kakou i ke kahus kaua weliweli o Tamfalßga, a me ka b«uiehia ana o ke koa kauiana iloko o ka ianakila. O ka uku hoopai i na puali kaua Farani maloko o na Kakela, ua hoopaa ia iakou ma ka mana o na kaniwai Beritania, a i ka holo ana o ke kuikahi ma«vaena o ua aupum I elua, ua lawe la mai na koa Farani he 7,000 | mai loko mai o na Kakela a hiki oia oa aej kai o Napeia, a ua waiho iho Ukou i ka U- | kou mau pu i na aeoae, a aa hoihoi ia iakou | a pau iioko o ke awa hooiulu moku kaua Farani ma Toulana. Ma keia wahi, ua hiki mai no kakou i ka hopeoa o keia kaua. Mamua o ko kakou hoopau loa ana, ke noi aku nei au i ko oukou lokomaikai, e wehewehe iki aku aaa au j i na keiklkane hookelakeia lioko oia au, ka mea nana ihapai ae i ke aupuni Farani ito» ko o na ianakila he nui—oia hoi ke koa Napoiiona Bonep«ti e hoopuka ia nei maioko o kekah) o ko kakou napepa Aoie au • iawe mai ana i ka Kenerala kaalana o>« ke «no kue, • hoīoo paha, nō ka

mea, ua komo ko Napoiiona mooleio iloko o ko Neiekona mooleio, i kona wa i huii ai 1 ' na aumoko Farani mai na aekai aka 0 Europa a ioaa ma ke kaikuono 0 Abokia. £ waiha aku ana au ia iaua ma ke ano—-he i Keneraia kaalana, a he Adimara!a kaulma, a na ko oukou mau iunaikehaia e kaana 00 : oukou iho. Ma ke kahua kaua 0 Toulana i ike ia ae ai ; 0 Napoliona Bonepati keia. No kana mau | huakai ianakila ma na kahakai hema 0 Fa--1 rani a iioko o na okana aina 0 Italia a me , na mokupuni e piii ana, na ia mea hookahi | i hapai ae i kona inoa iwaena 0 Europa. I Ma na kahakai 0 Ka(avi, ke kuianakauhaie : o Cadiz a imua hoi 0 na papu pohaku paa 0 j Santa Crutz, i ike ia ae ai 0 Horatio Nele- : kona keia. A no kn Napoliona mau huakai j lanakila mai na kahakai hema aku 0 Eui ropa a i na akau 0 Aferika, na ia ; inea hookahi i hookaulana loa ae i kona | inoa—he koa—he ikaika—a me ka makau ia hoi e Europa holookoa. A no ka Nelekooa mau huakai lanakila i kaiehu ai i na aumoku Farani ma ke kahua kaua 0 ka Naile, a me kana mau huakai wiwo ole no ke kuokoa 0 ltalia, na ia mea i hapai ae i kona inoa—ke Kaeaea 0 ke Kaiwaenahonua. Ma ka la 19 0 Mei, 1798, haalele aku la na aumoku Farani i ke nwa 0 Toulana no na kahakai 0 Aikupita, maialo 0 ke aiakai I ana a na Adimaraia Farani Blanquet a me ! Brueys, a e lawe ana hoi keia mau moku i na koa he 40,000, malalo 0 ke aiakai ana a Napoliona, me kona manao e ko ana kona iini nui ma ka lilo ana mai 0 Inia ma ka mana 0 kona mau puali kaua. lloko 0 keia manawa 1 lohe ia ae ai, ua hnalele aku 0 Napoliona ia Europa me na puali ikaika maiuna 0 na aumoku he 17, ua hoouna koke ia mai 0 Nelekona, ka oiali 0 na aumoku Beritnnia, e huli a loaa, a e pe--pehi aku ia lakou ma kekahi wahi. Ua huli oia ma na kahakai a pau 0 Europa, aole nae i loaa, nolaila, hooiho pololei aku la oia 1 na kahakai 0 Aigupita, aole no i lo«&* adlaila, hoololi ae la oia i kona alahele 1» Maiata, aia nae iioko ol«ila ua poe SDoku ' ,r. ■ Farani nei kahi i pee ai. No k« lohe ana 0 Napoliona, eia 0 Nelekona me kona mau aumoku ke huli ia lakou, ua ano pioo kona manao me tos» kau no kona mau puali kaua.no ka ina e loaa nna lakou la Neiekona moana, aole e kali ana ke kaua l mau hora. E kaua lakou ma ia wmi, a i pio na moku Farani, alaila, he loa, keia no ke aupuni Fnrani, a e pihjpMtroī keia Napoliona a me kona mau puali kaua iloko 0 ka hohonu. 1 mea e hooiaio aiikeia, e waiho t<ku no au i kekahi mau olelO ka mai mai ka waha mai 0 oiai na aumoku Farani i kaiewa ae ai he »miie mai ka mokupuni mai 0 Candia ma o lune, a penei ko Napoliona makau>ekahi ana. •- Ma ke kakahiaka 0 uu la nei, oiai ju au-, moku e holo nei me ka maikai, ua kaiLaae la kekahi hoailona, ua ike ia aku tftkahi moku e holo mai ana mai ka aina mu, a pioo ae !a na mea a pau me ke kuhihewa it> he moku Peiekune ia; aka, ua puiwa ae la ua Napoiiona nei a pane ae la oia i keia mau huaoieio: 44 E ka Lanakila a me ka waiwai, " waht ana, 44 e haalele m3i ana anei oe ia'u ? E haawi mai ia'u 1 elima wale no la " Ua hoohalike aku o Napoiiona ma keia wahi i ka lan*kila a me ka waiwai oia kona Akua. No ka mea, na ke Akua i haawi mai a ioaa iaia ka lanakiia, a iioko hoi 0 ka lanakila i ioaa ai iaia he waiwai, kaulana a 1 me ka hanohano. 1 ka manawa 1 kokoke mai ai ua moku nei, ike īa aku la he moku Farani no ia 0 La Justtce ka inoa. I ka manawa i uhi mii ai 0 ka po, ua loaa iho (a na aumoku i kekahi makani ikaika, a iwaenakonu o ka po, kaalo ae la o Nelekona me kona mau aumoku he 12 mile mai ia iakou aku, mui na ka- ! hakai m«i o Aikupiu. He pakeie nui keia o na aumoku Farani. ina 0 keia hoopii ana mai la a Nelekona a 1 loaa keu poe moku i ke ao, alaiU, he mea maopopo, he hoio ko iakou pakele. I kona manawa 1 hiki aku ai ma na k»ha* kai o Aikupita, ua hele iaoakiia aku ia oia a hiki ma Kcseta, a i ka huli hoi hon ana aku a Nelekona. ua loaa aku na aumoku Fanni e ku aoa iloko 0 ke Kaikuono 0 Abokia, a 1 ka hiki ana aku 0 ka lono i«ia, ua pio kooa mau aumoku, ua pau ae la kona manaolana no ke kii ana aku 1 ke aupuni 0 inia, aka, ua make iioko o kona paniku ia ana iloko o na waoakua o Aferīka. he 3,000 o kona mau koa pon«i. a aa hooiewa ia ka iakou mau pukuniahi a kanu ia iloko 0 na aeone, a ua hoi *ku lakou a hooiuiu ma Jtfia. Noho iho ia o N&poiiona iloko o oa waoakua me ke kokoke e piha ka makah'ki okoa, me kona lohe oie hoi a me ka io*a oie o kekahi leta laia mai ke aupuni aku 0 Faraoi. Aohe moku nana • iawo aku ka looo!

Ua pau lakoa i ka pepehi ia e Nelekona ma ke Kaikuooo o Abokia. 1 ka loaa ana aka ia Napoliona o kekahi oupepa Pelekane mai ia Koaiodoa Sir Sydney Sm\xh aku, ieha ae la kona mau maka ma o a maanei o ka nopepa,& ike īho la oia, ua paa hou oa aina a lakoa i heie ai i ke kaaa i ka lilo, malaio o ! ke aiakai ana a Adimarata Nelekona'; ua kahaaa kona naau iioko o ia manawa, i a pane ae ia oia i keia maa huaolelo penei: "E na Lani!wahi a Napoliona, 1 O ka*a moeuhane—ua hooko ia. Ua li!o hou o Itaiia i na hopo nui. O ka hua o ko kakoa ' mau lanakiia—ua poho. £ haalele aa e po* | no ai ia Aikapiia." O na olelo iho ia keia a Napoliona i kona | wa i ike ai, ua pau hou na aina a ka | hoi hou e iike me mamua. A ke oleio nei I keia buke moolelo, aole he enemi a iiona i hoino ai, e iike me kona hoino anfri ka inoa iaahia o Nelekona e like me ke d». bolo. No ka mea, o ka eiua hoohoka ia ana keia o Napoliona e paa ma ka waha o na pukuniah» ana. Iloko o keia mau mahioa pokole iho, e hiki hou mai no auanei kakou i ka ekolu o kona hoohoka ia ana e Nelekona ma na kahakai o Bolona. A ma keia wuhi hoi au e hoopau ai i na wehewehe ana o keia ano, a e kamailio hoi kakou ma keia heiu ae i ko Nelekona haaleie ana ia Napela no Knelani, e ike i ka ohana, a e ai hoi i ka hua o ka momona o ka hoomanawanui ana i na inea o na makahiki ehiku. Aole i pau.