Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 29, 17 July 1880 — Page 1

Page PDF (1.59 MB)

This text was transcribed by:  Leilani Lindsey-ka'apuni
This work is dedicated to:  Henry K Lindsey Foundation

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE XIX.  HELU 29}       POAONO, IULAI 17, 1880.    {NA HELU A PAU 972.

 

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

I HUIIA.

 

NA OLELO HOOLAHA:--O na Olelo Hoolaha he 10 laina kakau lima, he Hookahi Dala no ka puka mua ana; elua puka ana, he $1.50; no hookahi mahina, he $2.00

NA KANIKAU A ME NA MELE:  He 10 Keneta ka uku no ka lalani hookahi, ua like me $1.00 no 10 lalani.

HOOLAHA MAU:  E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha mamua ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia aku a kekahi pule ae.

            E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopuka i kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ke Mele ke ole e hookaa muaa ia mai ka uku.

            E hoouna pololei mai i na leta i ka Nupepa Kuokoa.

 

MOOLELO O NA LA

—O KA—

Haku Visakauna Nelekona,

KE DUKE O BERONETI.

 

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA

BERITANIA,—A ME KO ENELANI

MAU PAPU LAAU, &c.

 

            [E na makamaka.  Mamuli o na manao lehulehu i noi ia mai ia‘u e hoike aku i kahi i eha ai o ka maka hema o Nelekona, nolaila, ua ae aku au e hoi hou kakou ihope no ka manawa pokole, a e waiho hoi kakou ia Nelekona ma keia wahi e hoomakaukau ana no kona huli hoi ana aku no Enelani.  He mea haohao io ia no keia, no ka mea, aole au i hoike aku i kahi i eha ai, a he mea maikai ole hoi no keia moolelo ka maopopo ole oia mau mea.  Aole no au i ku i kahi o ka hewa, no ka mea, ua hoomaka mai au mai ke kulana Kapena mai, a o kona kulana i eha ai o kona maka, oia ke kulana i kapa ia he Lutanela-Commander.  He mau kulana like ole keia, a he kulana keia malalo o ke Kapena, nolaila, aohe huaolelo kanaka kupono ma keia inoa he Commander, a e kapa hoi kakou iaia iloko o keia manawa, o Lutanela Nelekona, a iloko o keia manawa pu no hoi, e hoike hou aku no au i kekahi o ka Nelekona mau hana i kona wa opiopio i hoomaka ai e ao i ka holo moana.  A ua manao au, e hoapono mai ana oukou no keia hoi hope hou ana.]

            I loko o ka makahiki 1770, o ka piha ana ia o ko Nelekona mau makahiki i ka 12, ua ulu mai la he hoopaapaa ana mawaena o na aupuni o Enelani a me Sepania, no na pono a me ka mana o na mokupuni o Inia Komohana.  Ua hoouna aku la ke aupuni o Enelani ia Kapena Suckling, (oia hoi ko Nelekona makuakane hanai) e holo me na moku eono i keia mau mokupuni no ka hoopakele ana i na waiwai a me na pono o na kanaka Pelekane.  I ko Nelekona lohe ana i keia, ua makemake loa oia e holo iluna o ka manuwa me kona makuakane hanai, no ke ao ana i ka holo moku, a me ka makaikai ana i kekahi mau aina e aku, a na ia mea i hoopokole mai i kona ike ma ka hele ana i ke kula, ma kekahi kula nui o Nowiki.  Aole i ae pono aku kona mau makua, aka, no kona nui paakiki, ua lawe mai la kona makuakane hanai iaia maluna o kona moku kaua ka Raisonable.  Aole i manao o Kapena Suckling e lawe mai iaia a e hoolilo ae i mea kiekie, aka, mai ko lakou haalele ana ia Enelani a hiki i ka hoi hou ana aku, ua hoohana ia o Nelekona opio maluna o ka papahele o ka moku e like me ka hana i haawi ia na na sela.

            Mamua o ko lakou haalele ana i ka uwapo o Chatham, ua palapala aku la o Kapena Suckling i kona mau makua ma Nowiki, me ka hai ana aku i kekahi mea e pili ana ia Nelekona opio, no kona paakiki e holo i ka moana, a penei ua leta la ana i hoouna aku ai: “Heaha la kahi mea hiki ia Horatio ke hana,” wahi a kona makuakane hanai, “no ka mea, he nawaliwali oia, a aia oia maluna o na mea a pau e hiki ai ke hoouna ole ia aku i ke kai a me na ino o ka moana?  Aka e hookuu mai iaia,” wahi a ka makuakane, “o ka manawa mua a makou e komo ai iloko o kekahi ulia, alaila, o ke poka pukuniahi ka mea nana e kiola aku i kona poo a o ka hopena hoi ia o na manao paakiki.”

            I ka mahina o Feberuari, ua haalele aku la na aumoku Beritania eono ia Enelani malalo o ke alakai ana a Kapena Suckling, a holo aku la lakou no na mokupuni o Inia Komohana.  Aka, i ko lakou hiki ana aku ilaila, ua pau ae la na manao kue ana mawaena o Enelani a me Sepania, nolaila, ua loaa hou mai la na kauoha ia Kapena Suckling, e hai mai ana iaia e hoi aku i Enelani.

            Ma ka la 16 o Iulai, ua ku hou aku la na aumoku Beritanaia i Chatham, a lele aku la o Horatio Nelekona opio iuka, a hui aku la oia me kona mau kaikuaana oiai lakou e kali ana malaila, a hoi aku la i Nowiki.

            O keia wahi huakai pokole, aole no i pau ko Nelekona makemake e holo sela i ka moana.  Aka, o kona kupunawahine, ua pane mai la oia i kekahi mau huaolelo ano hoomakaukau, i kumu nona e makau ai, a holo ole i ka moana, a penei ua mau huaolelo la ana i pane aku ai:  “E ka moopuna” wahi a ka luahine, “o kela pololi—a me ka weliweli—hoi ole mai nae oe i ka hale nei.”  “Makau!”  wahi a ka opio.  “E ko‘u kupuna, aole au i ike ia mea he makau—heaha la ke ano o ia mea.”  O ka pololi a me ka weliweli a ke kupunawahine i manao ai, oia no kona hoohana ia ana ma ka oneki o ka moku Raisonable.

            No keia huakai ana i holo ai, na ia mea i hoolana mai i kona manao e lilo oia i koa holo moana.  Nolaila, ma ka la 4 o Iune, 1773, ua hoouna hou aku la kona makuakane hanai iaia e holo no ka moana Arika, maluna o ka moku Racehorse, Kapena Lutwidge, e hoouna ia ana e ke aupuni o Enelani, he huakai imi i ka Welau Akau.

            Ua haalele iho la he elua moku no keia huakai, a ma ka la 28, kalewa ae la lakou iwaho o Spitzbergen, a ma na la hope loa o Iulai, hiki aku la lakou i ke 80* o ka Latitu, a me ka Lonitu 18* 48’ Hikina, a paa iho la keia mau moku i ka hau.

            Oiai ko lakou moku ua paa i ka hau, e pa ana kekahi wahi makani huihui mai ka N. N. E. mai, he nui ke anu a me ka maeele, o na rigini o ka moku ua paa i ka hau, a iwaenakonu o ka po, o ka Nelekona opio uwaki ia, ua ike aku la oia i kekahi bea iluna o ka hau, ma kahi he hapalua mile, ua iho aku oia ilalo, a lawe malu mai la oia i kana pu kaupoohiwi, a hele aku la oia iluna o na pauku hau me ka ike ole ia e na poe a pau maluna o ka moku.

            Ma ka hora 5 o ke kakahiaka, ua huli ae la keia uwaki, pii mai la ke Kapena iluna o ka oneki, a kahea aku la oia ia Nelekona opio, aka, aole nae he poe i ike iaia,  Ua huli ia iho la oia ilalo o ka moku a mawaho o na pauku hau, aole nae i loaa.  Aka, i ka manawa i haki iho ai o kekahi puu hau kiekie nona na kapuai he 30 a oi, ua ike ia aku la ua Nelekona opio nei e kokolo ana maluna o na pauku hau huihui imua o kekahi bea keokeo nui,

            He mea weliweli no Kapena Lutwidge ka ike ana aku i keia keiki opiopio, nona na makahiki aole i oo kupono, no ka hele ana aku e hui me kekahi enemi, nolaila, ua kauoha koke ae la oia e huki ae i ka hae kahea me ka hakalia ole.

            I ka manawa e kau ana o keia hae maluna o ka moku, ua huli mai la ke keiki opio ihope a ike mai la oia i keia hae kahea nona, aka, aia nae imua kona iini nui, nolaila, huli hou aku la no oia imua a hoomau aku la i ke kokolo ana imua o kona enemi.

            No ka ike ana mai o ke Kapena i ka hoomau ana o keia keiki opio i ka hele ana aku imua o ka bea, nolaila, kauoha hou ae la ke Kapena i kona mau sela, e hoomakaukau ia kekahi pukuniahi, a ia manawa i ki ia aku ai a holo pakika aku la ka poka ma kahi kokoke i ua bea nei, a na ia mea i hoopuiwa aku i ka bea, a holo aku la oia no kekahi mau mile loihi.

            Noho iho la ua Nelekona nei maluna o ka pauku hau me ka hoomau ana i ka nana ana i kona enemi, a i kona nalowale loa ana, hoi malie mai la oia ma ke ala me ka naau kaumaha no kona lanakila ole ana maluna o ka bea.  I kona wa i hiki aku ai iluna o ka moku, ninau mai la ke Kapena i ke kumu o kona hoi ole ana mai i kona manawa i ike mai ai i ka hae hoailona, nana aku la ke keiki opio me ka nanaina oluolu, a pa aku la oia i ke Kapena i keia mau huaolelo “E Mr Lutwidge,” wahi a Nelekona opio, “ua makemake loa au e pepehi i ka bea, i lawe hoi au i kona ili i mea hoikeike i ko‘u makuakane.”

            No keia mau huaolelo maikai a ke keiki opio, na ia mea i hoopau ae i ka huhu o ke Kapena a me kona pale ana i na kauoha.  Nolaila, ma keia wahi, ua hiki hou ole i ka moku ke holo hou aku imua, a huli hoi aku la lakou no Enelani a ma ka la 14 o Sepatemaba, kuu aku la ko lakou heleuma ma ke awa hoolulu moku o Portsmouth.

            Iloko o keia makahiki, ua kukala ia ae la ke kaua mawaena o na aupuni o Enelani a me Farani, a o Vice-Adimarala Lord Hood ka Alihikaua o ke Kaiwaenahonua iloko o ia manawa, a o ke kaua huliamahi mua ana hoi keia o ke aupuni Farani iloko o na makahiki ehiku, a noloko hoi o keia kaua ana i eha ai ka maka hema o ke koa holo moana kaulana ma na kahakai o Kalavi, a ku ai hoi kona lima akau i ka poka imua o ka papu pohaku o Santa Crutz, a pa ai hoi kona poo i kekahi pauku laau ma ke kahua kaua o ka Naile.

            Oiai ua Nelekona nei i huli hoi mai ai mai keia huakai mai, akahi no a piha pono kona mau makahiki opiopio i ka 15, a oia hoi oia e noho ana maloko o kona rumi i kekahi la, e nana ana i na kii kaua maloko o kekahi nupepa, na ia mea i hooiini mai i kona manao i ka nana i na poe e waiho eha ana, na aumoku e a ia ana e ke ahi, na kanaka e piholo ana iloko o ka hohonu, a pela iho la ka mea i kapa ia—ke kaua, aka, huli ae la ke keiki opio, a lalau aku la i kekahi peni, a kau aku la kona lima maluna o kekahi pepa, a penei ka hooholo ana o kana mea i kakau ai:

            “Mahope iho o ka hoea ana mai o na kahoaka poluluhi, a mahope iho hoi o ka napoo ana aku, pela iho la i hoohalike ia ai na kanaka koa me ka hikiwawe ma na rumi hakahaka.  O ka Moi a me ke aupuni, o kona mau hoalauna ia.  Ano, i keia manawa, ke olelo nei au ia‘u iho—‘E lilo au i koa—E hilinai i ka Mea Mana wale no—A e koa hoi au i na ino a me na popilikia e hiki mai ana.’”

            No kona eleu ma na hana i kela huakai mua me kona makuakane hanai a me keia huakai imi i ka Welau Akau, na ia mea i hookomo mai i ka manao maikai i ka makuakane, e hoomau aku ia Nelekona opio e ao i ka holo moku ana.  Aole ana mau hana ano nui i hana iloko o ia manawa, a ua holo ia e ia mai na kahakai o Beritania Amerika, Amerika Huipuia, Amerika Hema, na Mokupuni o Inia Komohana, a ua kamaaina hoi oia i ka moana Atelanika, a noloko o keia huakai i hookaulana ae iaia no kona koa i ko lakou wa i kaua ai me na aumoku Sepania, a me kona lawe pio ana i kekahi o ia mau moku.  Ua pii ae oia mai ke kulana haahaa, a hiki i ke kulana he Alakai (Commander,) a ua hoouna ia oia e kii i ka papu o Sana Batolomiu, a ua kaua aku oia me na Ilikini no kekahi mau la loihi, a ua pakele hoi oia i keia huakai i kona wa i moe ai maluna o kekahi ahamaka mai kekahi moo mai.

            Ma keia wahi, e hoopokole no au i ke kamailio ana no kona mau la opiopio, no ka mea, o na mea ano nui iho la ia iloko o kona mau la, a ua waiho hoi au i ka wehewehe ana o kela mau kaua ana aku la, no ka mea, aia oia malalo o ke alakai ana a kekahi mea, a ma keia wahi hoi au e kamailio ai no kahi i eha ai o kona maka.

            Ma ka la 10 o Augate, 1794, aia malalo o Adimarala Hood ma ke Kaiwaenahonua, he 35 mau moku Beritania mai ke nui a ka liilii, aia nae iloko o keia puulu moku o Lutanela Nelekona, maluna o kona wahi moku uuku ka Elabimela.  Ua mahele iho la ka Alihikaua i na aumoku ikaika no ke awa o Toulana, Masela, Cadiz, a koe iho la ke koena he poe aumoku liilii wale no eono, waiho aku la ka Adimarala ia mau moku malalo o Nelekona, a hoouna ia aku la oia imua o kekahi papu o na kanaka Kosika, ma na kahakai o Kalavi.                                    Aole i pau.

 

MOOLELO

—O KA—

Ahaolelo Kau Kanawai o 1880.

 

            LA HANA 54 Poalima Iulai 9 1880.

            Halawai ka Hale e like me ka mea mau.

            Mai a Hanuna mai he hoike na ke komite wae i kohoia no ka noonoo ana i ka bila kanawai e hoololi ana i ka pauku 61 o ke Kumukanawai.  Ua kauoha ke komite e hooholo loa i ka bila no ke kakau poepoe.

            Ma ke noi a Mahoe ua waihoia ka hoike a noonoo pu me ka bila.

            Mai a Kipikona mai he olelo hooholo.  No ka mea, ua hoolahaia na olelo malalo iho nei maloko o ka nupepa Hawaiian Gazette o ka la 7 iho nei; Aohe dala gula ma ka makeke nei, aohe hoi ma ka Banako, ke hookaa nei ka Banako i na dala keokeo maoli i emi ka huina waiwai.  Ua hiki ole i ka waihona aupuni ke halawai i kona mau hoopaa ana ma ke dala kumau o ka aina nei.  Ina he mau dala kumau kekahi iloko o ka waihona aupuni, ua olelo ia no Bihopa ma ia waiwai.  A no ka mea, o keia mau olelo, ke kue a hoole ia aku he mea e kau mai ai kekahi uha maluna o ka inoa maikai o ke aupuni, a e poino ai ka aina, nolaila.

            E hooholoia, e kauohaia ke Kuhina Waiwai e hoike mai i keia Hale, ina he mau hooia ana kekahi no ka oiaio o keia, ma na mea e pili ana i ka waihona aupuni i kupono ai ka hoolahaia ana o neia mau huaolelo.

            Ua pane ia mai ka haina e ke Kuhina.  Ua lawa ke aupuni i ke dala gula.  A o ke aupuni ka oi aku ma ke dala gula mamua o na mea e ae.

            Ma ke noi, ua hapaiia na hana o ka La.

 

NA HANA O KA LA.

            Noonoo ana i ka bila haawina.  No ke pai, humuhumu, a ne ka hoohuihui ana i na kanawai o 1880, $5,000 hooholoia.  Na Pilipo, no ka mea, a mau mea paha e hiki e hoola i na mai lepera, $20,000.

            No ke Pai ana i na buke o ke Ola Kino. Pilipo, $3,000.

            Ma ke noi ua kakau poepoe ia ka bila haawina, a heluhelu akolu i ka Poalima.

            Heluhelu akolu ana i ke kanawai e hooponopono ai i ke kuai a me ka lawe ana mai i ka opiuma.

            Noi o Kaulukou e hoopanee loa, haule.

            Ma ke noi, ua kahea ia na ae me na hoole.  Aponoia, ma ka hoopanee loa 20, ma ka hooholo loa 22.

            Heluhelu alua ana o ka hoololi i manaoia no ka pauku 560 o ke Kumukanawai.

            Ma ke noi ua kahea ia na ae me na hoole.  Ma ka hoole i ka hoololi:  Waila, Preston, Dominis, Parker, Kakela, Kauka, S. W. Kaai, G. N. Wilikoki, S.—Ma ka hooholo loa.  Kapena, S. K. Kaai, Kanoa, Kahanu, Kuihelani, Martin, Bush, Kuniakea, Lilikalani, Baker, Keau, Kalama, Kaulukou, Kahulu, Kaanaana, Aholo, Nahaku, Kalua, R. Wilikoki, Glendon, Hanuna, Wahine, Kaunamano, Pilipo, Mahoe, Kuapuu, Kakina, Kupihea, huiia 28, ua hooholo loa ia ka hoololi.

            Hapaiia ka noonoo ana i ke kanawai e hoohuihui ana i na auhau kuloko, e hoomaka ana ma ka pauku 19 aku a koe ka pauku 40.  Ua hoopau ia ke komite, a ua hai ia aku ka Hale, ua hooholo ia na pauku maluna ae me na hooponopono ana.

            Hoopanee apopo hora 10.

            LA HANA 55 Poaono Iulai 10 1880.

            Halawai ka Hale e like me ka mea mau.

            Ma ke noi a Aholo ua hapaiia na hana o ka La imua o ke komite o ka Hale. L. Aholo ma ka noho.

NA HANA O KA LA.

            Hapaiia ka noonoo ana o ke kanawai e hoohuihui i na auhau kuloko o ke aupuni.

            Ma ke noi ua hoopau ia ke komite a ua hai ia’ku ka Hale ua hooholo ia kekahi mau pauku.

            Ma ke kapae ia ana o na rula, ua lawe mai ke’lii Kamika, he hoolaha kanawai, he hoololi i ka pauku 1286,1287, o ke Kivila.

            Kapae houia na rula, a heluhelu mai ka Loio Kuhina he palapala mai a A. S. Hatawela loio mai, e pili ana no na dala.  A e i mai ana ua kuhihewa ia nana.

            (O keia no ka loio i hoea maopopo mai, i manaoio ia nana kela palapala hoino i ke aupuni i ke dala ole.)

            Ua haiolelo ikaika mai ke Kuhina o ko na aina e, i kekahi haiolelo oolea me na hoiiaio na ua loio la no ua palapala hoino la.

            Ua haiolelo pu mai ka Aholo me na huaolelo oolea e i ana.  Ua kue ka Loio Kuhina i ke Kuhina Waiwai, ua ike no ka Loio Kuhina na ka loio Hatawela no kela palapala.  Ua kii ae nei o Hatawela a ia lakou ili keokeo no a nana e waiho mai i ka hale, ua kokua nui ka Loio Kuhina i ka ae pu ana aku e kokua i ka lawe ana mai i keia palapala iloko o keia Hale.  A nolaila, ua ae ka Loio Kuhina e kue i ke Kuhina Waiwai, a ke kue nei laua elua ia laua iho.

            Ua ike no keia Loio Kuhina, aole kuleana oia mea iloko o keia Hale, e hiki ai i keia Loio Kuhina e lawe mai.  Ua hiki no iaia e hoolei i kela palapala.  A nui wale aku na olelo.

            Ma ke noi, ua kauoha ia na Kuhina e kauoha aku i ka Luna Hoopuka o ka Hawaiian Gazette e hoopololei i kela olelo hoino i ke aupuni.

            Ma ke noi, ua hoopanee ka Hale a Poakahi hora 10.

            LA HANA 56 Poakahi Iulai 12, 1880.

            Halawai ka Hale ma ka hora 1 P.M.

            Noi o Keau e nana ia ka hookohu J. N. Kapahu a e hoohikiia.  Hooholoia; waihoia i ke komite Hookolokolo.

            Na Mahoe he hoopii mai Puna mai e uku ia ka lawe leta mai Hilo, Puna, a hiki i Waiohinu i $20 no ka pule.  Waihoia i ke komite kupono.

            Mai ke’lii Kamika he heluhelu kanawai no ka wa mua he hoololi i na pauku 1286, 1287 o ke Kanawai Kivila e pili ana i ka mare ana a e hoopau ana i na pauku 1692 o ke Kivila.  Ma ke kapae ia ana o na rula ua heluhelu alua ia ka bila ma ke poo a waihoia ma na rula.

            Mai ke komite Hookolokolo mai e apono ana i ka hookohu o J. N. Kapahu, a e hoohikiia i hoa no keia Hale, aponoia.

            Noi o Kipikona na ka Peresidena e hoohiki ia J. N. Kapahu, hooholoia.

            Kapae ia na rula a heluhelu mai la o Kalua he hoopii mai Wailuku mai e noi ana i puu dala no ke kula haole a Mrs. Akaka ma Wailuku, waihoia i ke komite kupono.

            Mai a Glendon he hoopii mai Makawao e noi ana e hoolimalima ia na aina lei alii i na kanaka wale no oluna o ka aina, waihoia i ke komite kupono.

NA HANA O KA LA.

            Ma ke noi a ke Kuhina Kalaiaina ua hoopanee ia ka noonoo ana o ke kanawai auhau kuloko a Poakolu imua o ke komite o ka Hale.

            Heluhelu alua ia ke kanawai e hoakea ana i ka mana o na Aha apana ma na hihia ano koikoi.  Kapae ia na rula a heluhelu akolu ia ma ke poo a hooholo loa ia.

            Heluhelu akolu ia ke kanawai malama Ola mai na mea pahu mai, ma ke poo a hooholo loa ia.

            Heluhelu alua ia ke kanawai e kapae ana i ke kauka ma ke ano lala no ka Papa Ola.  Waihoia ma ka papa.

            Heluhelu alua ia ke kanawai e haawi ana i laau lapaau no na poe ma na aelike me na poe ilihune, imua o ke komite o ka Hale, a o Aholo ma ka noho.

            Ma ka hoopau ana o ke komite, ua noi mai e noho hou apopo, aponoia.

            Hoopanee ka Hale.

            LA HANA 57 Poalua Iulai 13, 1880.

            Halawai ka Hale e like me ka mea mau.

HOIKE KOMITE.

            Mai ke komite wae mai i kohoia no ka hoopii a S. Paulo e noi ana e haawi ia aku kona uku o ka noho hope Lunakanawai apana ana i ka makahiki 1868 no Molokai i $75.  Ua noi mai ke komite e apono’ku i keia hoopii a e hookomo ia me ka Bila Haawina.

            Aponoia ka hoike.  Ma ke noi, ua waiho ia i ka hale a noonoo pu me ka hoike a ka hapa uuku.

NA OLELO HOOHOLO ME NA BILA.

            Heluhelu mai ke’lii Kapena Loke he olelo hooholo e kauoha ana i ke Kuhina o ko na aina e, e hoike mai imua o ka Hale.  Malia paha ua hana ia kekahi mea e hoopau ai i ke kue ana o ke aupuni o Beritania me keia aupuni no ke kue ia ana o kekahi mau mea e pili ana i na pauku o ke kuikahi i hanaia i ka 1851 mamuli o kekahi kuikahi hou i hanaina e ke aupuni me Amerika Hui.

            Ua kamailio mai ke Kuhina o na aina e.  Aohe mau hiohiona o keia mau mea i waihoia mai i ke keena o na aina e.  A ina paha he oiaio keia, alaila, o ka mea hiki wale no i ko‘u noonoo o ka hoopii o ua poe kalepa Pelekane la imua o na Aha Kiekie o ko lakou aupuni, koe wale iho no paha ko ke’lii manao.

            Kapae ia na rula a heluhelu mai o R. W. Wilikoki i keia mau hoopii mai Makawai mai.  1 Aole e koho ia i Luna Helu a auhau mai na apana e mai, 2. E haawi i palapala hookohu mau no G. Glendon.  3 I $50 dala no ke kula kakau pokole.  4 E koho ia o G. Glendon i Lunakanawai apana no Huelo Maui.  Waihoia ma ka papa.

            Mai a Hon Kalama he olelo hooholo e noi ana no ka uku o ka Eleele i $3. no ka la. Hooholoia.

            Na Kapahu he hoolaha kanawai e hoololi ai i ka pauku 237 o ke Kanawai Kivila.

            Heluhelu mai la oia he olelo hooholo, e kauoha ana i ka Makai Nui o ke aupuni e hoike mai imua o keia Hale i kahi manawa o keia la i ka papa inoa o na Luna Makai a me na hope a puni ke aupuni.

            Hoololi mai ke’lii Kapena Loke ma kahi o ka Makai Nui o ke aupuni e hookomo malaila o ka Loio Kuhina; aponoia ka olelo hooholo me ka hoololi.

            Noi ke’lii Kamika e hookuu ka Hale iaia no kekahi mau la, aponoia.

            Noi o R. Wilikoki e hapai ia na hana o ka La.  Aponoia.

            Noi ke’lii Loke e hoopanee ka heluhelu akolu ana o ka bila Rama, a pau ka heluhelu alua ana o ka ka Loio Kuhina e pili ana i na auhau kuloko, haule.

 

NA HANA O KA LA.

            Heluhelu akolu ia ke kanawai e kuu akea ai i ke kahe a wai ana o ka waiona iwaena o ka lahui.

            Hoomaha hora 12, hoomaka hora 1.

            Noi mai o Kaulukou e kapae loa i keia kanawai no ka waiona.

           

            Waiho mai o Kalua he hoololi, e kapae ana i na pauku 2,7,8 a me 10, a e hookomo ia ma ka Pauku 35 keia.  Koe ka Moi, a me ka Moiwahine.  Ua waiho hou mai la oia he mau hoololi hou no kekahi mau pauku e iho.

            Ma ke noi, ua aponoia ka bila me ka hoololi.  A ua kauoha hou ia e kakau poepoe me na hoololi a heluhelu akoluia i ka Poaha.

            Heluhelu alua ia ke kanawai e haawi ana i na laau lapaau i na paahana me na ilihune.

            Noi o Kaulukou e hoopanee a Poaha, aponoia.

            Heluhelu alua ana o ke kanawai e pili ana i ka malama ana i na kulana o ke ola ma na hale noho, a me ka hoike pu a ke komite,

            Ma ke noi ua waiho hou ia i ke komite wae:  Kapahu, Loke, Hanuna, Ake, Kaulukou.  No kekahi mau hooponopono a me ka hoike.

            Ma ke kapae ia ana o na rula, ua waiho mai o Kaulukou he olelo hooholo e kauoha ana, e hoala ia mai ka moe loihi ana ma ka papa o ka bila kanawai no na halawai hookui ma ka moana, a e lilo i hana no ka Poakolu, aponoia.

            Kapaeia na rula a heluhelu mai o Keau no ka wa mua e pili ana i ka haawi i uku hoomau no Hale (Swinton).

            Ma ke noi, ua heluhelu alua ia ke kanawai ma kona poo, a waihoia i ke komite wae.  Kalua, Keau, Judd, Kapena, Nawahi.

            Heluhelu akolu ia ke kanawai e huikala ai ia ke Kuhina Waiwai.  Kauohaia e kakau poepoe a heluhelu a kolu i ka Poalima.

            Heluhelu alua ana o ke kanawai e hoololi ai i ka pauku 1 o ka mokuna 45 o na kanawai 1876 e pili ana i ka hoololi ana i ka pauku 1420 o ke Kanawai Kivila.  Kauohaia e kakau poepoe a heluhelu akolu ia i ka Poaono.                                                       Hoopanee ka Hale.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

—A ME—

KA LAAU O KOU HALE!

NO HEA LA!

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILAMA!

 

Nana aku no hoi ia la

Ohi ka Io o ka Laau o Makawao

I ka ua mea hoi o ka nani o

Na PAPA! Na PAPA!

—A ME—

NA PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU

 

Aia ma ke kihi o na

ALANUI PAPU me MOIWAHINE,

HONOLULU

MALAILA E LOAA AI

E LIKE me ka MAKEMAKE

—NO KE—

KUMUKUAI MAKEPONO LOA!

 

PAPA, PAPA, PAPA,

Na Papa Huluhulu,
Na Papa Manoanoa,

Na Papa i kahiia

Na Papa Kepa,

Papa Hole Keokeo,

Papa Hole Ulaula,

 

NA LAAU, NA LAAU

Na Kua,
Na Kaola,
Na Aaho,
Na Molina

Na peapea,

Pine Huluhulu,
Pine i kahiia

 

NA Papa a me na Laau Ulaula!

Pili ulaula,

Pili Keokeo,

Pani Puka,

Pani Puka Aniani,

Ipuka Aniani,
Puka Olepelepe.

 

PENA O NA ANO A PAU

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui.

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate.

 

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO:

Na Ami Puka Hale.

Na Ami Puka Pa,

ANIANI!

 

Pepa Hale a me na Lihilihi

E LOAA NO MALAILA.

PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA

 

            No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi oa.  O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku ano ia lakou, e hooko koke ia no la me ka lawa pono.  E kipa nui ilaila, i ka i ike oiaio.                                                                                      905 tf