Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 32, 7 August 1880 — MOOLELO O KA Ahaolelo Kau Kanawai o 1880. [ARTICLE]

MOOLELO O KA Ahaolelo Kau Kanawai o 1880.

La HaVi 71. Pcaba lulai 29, ISSO. HsUvrai k« H«Se e iike me tra m«o. j Nl BaX4 O 14 La. Noi o Kmui e W«pae ia na r>l* a helohela mai oia ika hoike aka hap« oalni oke kom te vrae &o ka 000000 ana i ka polapola hoepii ana mal lepet». Waihoia a 000 noo po me ka ka bapa nuu Kapae hoo ia oa rola a feloheta <xuli o Hanuoa i ka boik« a ka hapa oako o I» komite wae oo ka eooooo aaa ike kaoiwai Aie Miliooa. Waihoia me ka Bil» iamu hoike a ka bapa ooi. Hapai ka Haie e nooooo ma ka haloheiu paka bi aoa i oa Pauko o »e kauawai e hoopooopooo ai i ke kuai aoa o na waiooa hoomaka ma ka Pauku 1. Waiho nii o Hoapili he hooloii oaa ia Paoku e pili aoa oo ka ikaika o ka Alako* hola 1 oi ol« i ka 27 ° haule. Hoomaha bora 12 hoomaka hoea 1. Hapai heu ia ka 000000 ana ooa Pauku aku i koe. E hoomaka ana mai ka Pauku 2 aku. Ua kapae ia oa Pauku 25 me 34. A o ke koeōa aku ua apoao ia me db hooponopono. Kauoha la e kakau poepoe ahe iuhelu akoiu ma ka Poalua. Hoopanee ka Hale. La Hana 72, Poalima, lulai 30, ISSO. Halawai ka Hale e hke me ka mao. Ma ke kapaeia ana o na rula ua heiuhelu mua mai ke Kuhina Kalaiaina he bila e hoololi ana i n* pauku 55 331 333 337 me 339 0 ke Kanawai Kivila e pili ana ī ka oihana kinaiahi o Honoiulu. Na Hana o ka La. Ma ke kapae la ana o na Rula, ua heluhelu akoiuia ka bila haawina ma ke poo a ua hooholoia. Heluhelu akoiuia ka bila e ae aku ana i ka hookomo a me ke kuai ana i ka opiuma a hooholoia. Ma ke kapaeia ana o na Rula. ua hoike mai ia ke Kuhina Kalaiaina, ue kakau inoa ki Moi i ka bila e hoopau ana i ke kanawai e pili ana no ka hookui ana o na moku ma ka moana. Heiuheiu akoluia ka bila e pili ana no ka poe e hoohui ana ia lakou maloko o na Hui. Hooholoia. Heiuhelu muaia ka hila e hoololi ana i na pauku 1286 « me 1287 o ke Kanawai Kivila. Ma ke kapaeia nna ona Rula, ua heiuhelu aluaia ka bila a waihoia i ka lima o ke komite wae. Kaiua, Kamika, Kaulukou, Preston, Nahaku. Heiuhelu akolu īa ka bila e kauoha ana 1 ke Kuhina Kaiaiaina e haawi i mau !eikini kuai i na laau mnke ma ke poo a hooholoia. akoluia ka bila e laikini ana i na balejfroloi l°l e » ma ke P OO a hooholoia. Heluhelu akoluia ka bila e hoakaka ann i ka uku ona Pailaka ma na aw« o Kahului a me Hilo, nia ke poo a ua hooholoia. Heluhelu akoluia ka bila e hoololi ana i ka pauku 237 o ke Kanawai Kivila aua hoohoioia. Heluhelu akolu ia ka bila e kauoha ana uo ka mnlama ponoii ana o na palapala kauoha a me na paiapala ano nui a pau, a ua hooholoia.

Ma ke kapaeia ana o na Rula, ua heluhelu akoluia ma ke poo ka bila e hooponopono ana i na Bthau kuloko a ua hooholoia. Ma ke kapaeia ana o na Kula, ua hoike mai ke Kuhma Kalaiaina, ua kakauinoa ka Moi i ka b»la haawina, a me ka bila e pili ana no ka Oihana Kaua. i Hoopanee ka Hale. La Hana 73, Poaono lulai 31, 18S0. j Hnlawai ka Hale e like me ka mea mau. ! Na Olelo Hooholo me na Bila. Waiho mai o Kaanaana he olelo hooholo ( e kauoha ana e hoala la ka noonoo ana o ka hoike a ke komite o na Palapala Hoopii a na mai lepera ma ka Poakahi. Ma ke boi ! ua hapaiia ua hana o ka La. Na HANA O KA LA. Heluhelu akoiu ana o ke kanawai e hoo- | puka i na Palapala Sila Nui no na kahua ; Halekula a me na aina kula, hooholo loa ia. ! Heluhelu akoiu ana uke kanawai e pili i ana i na mookuaohau alii, hooholo ia. ' Kapae la na rula a heluhelu mai o Kake!la he hoike u ka hapa nui o ks komite no 1 ka noonoo aoa i ke kanawai e kao ana i du- ! te maluna o ka raiki Hawaii e hoounaia nei ; i Kapaiakiko. Na Kapena Koke he hoike :a ka hapauuku. Waihoia a noonoo pu me ka btla ma ka Poaiua. • Hoopaoee ka Hale. ( La Hana 74, Poakahi, Aogate 2, 1880. ! Halawai ka hale e like me ka mau. Noi mai o Kakina e hookuu ka hale iaia ' no ka manawa. Na Olelo Hooholo me na Bila. Heluhelu mai o Kalua he olelo hooholo - no ka hilinai ole o ka Haie Ahaolelo maluna o na Kuhina. i Noi ke Kuhina Kalaiaina e haawi la i i hookahi kopr o keia olelo hoohoio i na Ko- , hina, a e lilo ia i hana no ka Poakolu; apono )a. Hoololi o Hanuna imoa oke komite o , ki hale ma ka Poakolo; «pono ia. Noi mai 0 Kaloa e hapai ia i kaia la imua ' o ke komite o ka hale; haole. Na Kapena Loke he olelo hoohoio e kauoha aoa i oa hoike a me oa bila a pao o ke Kanawai e kau aoa i ke dute maluna o ka raiki e kaooha ia e pai; aponoia. Na E WiUkoki he olelo hooholo e kaooha «na i ka htla Kanawai a Hoapili Baker e ; pih aoa i ka Aie Umi liihooa e hto i haoa no k« Poalua. Noi mai ka Loio Kuhioa a Poaha; apoooia. Ma ke ooi oa hapai la oa haoa o ka la. Na HaKa o ka La. Heluheio akolu ana o ke Kaaawai e hoololi ai i ka pauko 1 mokooa 6 o sa Kaoa* , wai o 1670 • pih āoa i ka pili waiwai; hoo* hoio ie,

I He2oheto «»ioa aoa oke K*naw,ti e hoo- | p»u ai i ka fwiuku 1331 oke Kaoawai K>j r i» e p-»U aoa i o« mare e oki īa ana; hsa- | «i «a ī Ke Koaaste | H«»?aheiu -?»ia #r.« tk* h€N>ial? » m»o*o a |o ka pa.uk u 61 o *e Knmukanawai. me k* | hoike p*3* We k<*mct£ kao&haU e ; i he<w<>elu (Qt k»« Poaha. | Heiaheia »i«« an* ike bof>hoi- | 6o< kaa m*ho ene k« ho'ke po a ke Komite; , waihou a Poaha. ( | Heiube ! " «na ike Kan*w*i e hoo* | mala ai : ke komohew» o na aioa aopooi ; ro«t ka aoa«> o ke awarra o Kaii- 1 hi * hiki i fc* aoao hikina aka o Paloio m% t ka Uina pelolei oaaoka o ke alaaui Beritn- \ | nia; kaoohaia e kakau peepoe a heiuhelo - ' akolu ma ka Peaha. | Heiuhelu alua ana oke Kanawai f h*awt ana i oa Laikini ko kaawale no ke kaai aoa i na kamano; haawiia i ke Komite wae. Heiuheio alua ana o ke Kanawai e hoo(oii ai i ka pauko 57 o ke Kaoavrai me wa hoike pu a ke komite, hauie. Hoopaoee a apopo. hora 10. La Haxa 75, Poalua Augate X 1S»). Haiawai ka haie e iike me ka mau. Kauoha mai ka Perestdena e hoomakaukao na komite i na hoike a me oa b>ia kanawai e waiho loihi nei ma ka lima o ia m*u kom>te e waīho koke mai ma ka papa o ke Kakauolelo. Hoike Koxite. Hoike mai o Nahaku he hoike o kekahi bila knnnwai e waiho ana ma kona iima aoie i htii mai na lala oo ke kaknu inoa ana Hoike mai o Kaulukou aia ma kona lima kekahi bila Kanawai aole no i hui ke komite e noonoo. Hoike mai ke Komite Pai aole i pai'a ke kanawai dute maluna o ka raiki no ka po« kole o kn mannwa, a noi hou mai ia i manawa hou: aponoia. Na Kunuiakea he hoike o ka bila kanawai e pili ana i ka makeke kuai ia; ua noi mai e hooholo loa: waihoia a noonoo pu me ka bila. Na Olelo Hooholo a m na Bila. Na Kuh na Kalaiaina hehoolaha kana-1 wai e knu ana i 850 no na Laikim kaa lealea me na lio hoolimalima. Ua heluheluia ka bila no kn wa inun. Kapae ia na ruia a heluhelu alua ia ka bila; kauohaia e kakau poepoe n heluhelu akolu ma ka Poalimn. Hoolahn hou mai ke Kuhina Kalaiaina he bila kanawai e hooponopono hou ai i ka malamn innik ii ana me ka inaluhia i na poe a pau uia Honolulu Ua heluhelu ia ka bi!a no ka *a mua; helulielu alua h ma ke poo. a kauoha la e kakau poepoe a heluhelu akolo m» ka Poalima. Hooloha hou mai Ke Kuhina Kalaiainahe knnawai e hoololi i ka moUuna 27 o ke Kanawai i apono ia i IS6S e piii ana i ka l:.we ohua a uknna ma ua kaa lio, kaa kikane, a pela aku. Heluhelu alua ia ka bila ma ke poo, a kauoha ; a e kakau pwpoe a heiuhelu

akolu ma ka Poalima. Hoomaha ma ka hora 12, a hoomaka ma ka hora 1. Na Hana 0 KA La. Heluhelu nkolu ana o ke Kanawui e hoo* ponopono «i i ke kuai an > o ka waiona. Noi o R Wilikoki e hoopanee loa. Noi o Keau e hooholo loa. Kahea ia na ae a ine na hooie no ka hoopanee loa. Ma ka hoopanee loa, 6; n ma ka hooholo loa, 24; ua hooholo I<>» ia. Heluhelu alua ana oke kanawai e pili ana i ka lapp.au ana me na ia*u a na kauka Pake, ine ka koike pu a ke komite. Haawi īa i ka Loio Kuhina uia kona ano komite; hoopanee. La Hana 76, Poakolu. Aug. 4. ISSO. Halawm ka Hale e like me ka mea mau. Hoike Komite. Hoike mai ke Koruite Pai, ua pau īke pai ia na hoike eiua a ke Koinite Wae e pili ana no na dule maluna o ka ratki, a me kekahi mau Bita Kanawai elua a ke Komite i waiho mai ai. Na Olelo Hooholo he na Bila. Noi m»i o Kalua, ht lunahoomalu no kekahi Komite Wae, e pili ana ī ka hoololi o na Pauku 1217 1218 o ke Ki?ila. e haawiia aku i manawa hou ia Komite e ne-onoo hou ai, apoooia. Kapaeia na ru)a a heluhelu mai o Hoapili ke Komite Wae, oo ka noonoo ana i ka Bila Kuai Kamano. Noi mai ke Komite e booholo loa, aponoia ka hoike;ua kauoha ia ka Bila e kakau poepoe a heluheiu akolu i ka Poaono. Na HaNa o ka La. Komile ka Hale, Hanuna ma ka noho. Hapaiia ka noonoo ana o ka Oleio Hoohoolo e hiiinai ole aoa i na kuhma o ka Moi. Liio ka papa ia R Wilikoki ma ka haiolelo aoa. Noi mai ke'iii Kakela me ke Kohina o oa Aiua e. e hoopaoee loa A kainailio mai ke Kuhiou, aohe iike oka oieio Hawan rne Eneiani. Haiolelo inai la o Kalua oo ka pono o kaoa olelo hoohoio. Kamailio mai ke Kahma Waiwai, oa hala keta olelo mawaho o keia Haie. Kamaiho euai o Kipikooa no ka pono o ka olelo hoohoio, a noi mai e hoohoio. roe ka haiolelo loihi. Hoomaha hora 12, hoomaka hora 1. Kamaiho hoo o Kipikona e hke me i« i hoopaoee la'i, oa heie aku la kooa mao oielo i ka ioa a me ka iaula. Mahope īho o ko Kipikona haioieio ana oo na hora 2 me oa hoaolelo i hik) ole ke pani la mai kona waha. Oa haiolelo mat o Nawahi ma ka aoao koe ikaika i ka olelo hooholo, heoui a lehuiehu wale ako oa mamaU e kaohi a«a i ka Papa Kuhioa. A e p*le ioa ao* ika hoo holo loa aaa ika olelo hooholo. Ua hoopuka mai la oia : •• O keia olelo hooholo, oa iike umeoa mea koopahopahui akamalu ma ke alaaoi e hoopuiwa waU aaa, Aohe he eha 4 loaa ana mai u» mea koopahapahu paaoi la, 9 a peia wale ako.

U* ike B<ib«ia roa> no boi «» Hjo. b ma »a m?i e p?ii »nj i* H»msn§. no ko Ham»na ake nui e h»noh*oo me ka Mi oai *na mc Mo?o\3ek»K Ao*li w o H*mana miiur ; a oka a ra(ta ina i hso« «i. a o si*b.» p?b k« Iwo» heio I o L*b*tai> e j»p > *k'k «*j koUna A«» k*pal»!ti i« 1 <tk ! s ia k* iu oke ol«to *nt t *neaw? :v e puk-* pif?kmo ma fca ho*« ani m*? o ke<a maa nn i:»*!» olelo ** ioa e hoekuku * heohalikel Ke ut mea haoohano U o m* fceU mao Kuhio* *o« e n. mo nei s»a kkoo aso Q)*o imoai <na o.« mab»hikr ne ao> i ha!« t*. Owai 1* ke aN ha uio« ? a o«r*j la ke *k>h* iahai ? Ui» la ane» ? (Kipikooa) a o oa Kohio* paha? E hoike mm aaan?? r* mooleio oia man ia i ka 0?a u in& o ka o." H» ket» w*hi, oa aneane e u mai o* wahi mea k«> hiko U » laua e pili ao« ia Kipikooa me oa Moremooa o Lanai. Ik& hooki *04 tho o Mawsht i kao*. Ua okaiakaia koke roat la i;a Loio KaOio* * haalei ro»i (a i kona mao mapana ito #olet ilona ooa lona U o Laihama. U* ikaika ka oni ana, a me kona kopaka aoa me oa eoaoiaia oleio ano nui ooiiea. Aoa koopao roat hoi i kooa ike haiolelo a paa maiona o ka oneki ooa rumi katt kaoAwai I*. Oa pili ae !a kekahi mau mumala olelo īmika i ke *h» Kapena Loke toe K&loa. Me he U i ka nana t Ua Loio Kuhma, he keu ka mnika:. oia oo oo o keia wahi lalani a ka poe kahiko. " E kokohi nna ka paka o ka oa i ka lani E aumeume ana me na opua i ka lewi» Ka mahaio i'ka īkaika o k» Loio Kuhina. " I ka hookuu ana mai o kft Loio Kuhina i ka papa. ua pale mikioi i« oia» la me ka eleu rtut na m*mala olimo oolea a ka olohe oke kanawai eo« Luna ia o Lahain*. A nn ta mea ua ano haule pu \\*a!e >a makaoi Kona i ke kaomi ia e ka •• Kakehau o La* nai. " Aua hehihehi nui kn Hale ame ko hope aku. Ika meha ana oka Hale. ua heiuhelo mai la ke 'lu Kakela i Ikana haiolelo i kakau in mal ina ona apana {>epa e kue ana i ka olelo hooholo aka Lum o Wailuku. A mailoko ae oia haiolelo a ua Ali» nuikai la, he mau peu kui ke-pa kekahi e houhou ae ana ika Luna nana ku Olelo Hooholo. A ua kakiwi koke mai la ka Luna o Wailuku 1 ka welau o kann mamala olelo maluna o ke 'lii inaikai me ka ikaika. Mahope o keia w*. na haiolelo mai ke 'lii Knpena Loke no ke kokua loa i ko olelo hooholo, Ahe nui wale »:a uknna a kon* noonoo i ume mai :*i »r.ai ka pahu ume o kona punm.

j Ua haiolelo koke inni la kn Hon Pilipo |me ka iknika nui ma ka aoao kue loa i ka oielo hooholo. a hoopuka pu mai la o?a no na mea e pili ana ina Po&i. He nui wale aku na mamaln olelo ono e hauoli «i ko Kona Akau poe no ka ik.nka a me ka fleu o Iko lokou elele, ke lohe aku, aia no ko lakou luna ma ka aoao makee i ka pono a me ka maluhia o ko ke aupuni Papa Kuhioa. A wahi ana he hana kamali) wale nn ke«a, aohe keia he olelo hooholo, hegiana pauda. aka. he mea hoopahupahu oiaio kei» na knmahi he hiki ia'u ke ku maluna o kekahi puu hoopahupahu a biiki i kona pio nua, ao» le au e ehn ani. a oole no he woiwai a la mea e manaoiana aku ai e pale ana i« i kekahi enem>, aka, ina he giana pauda, alaila | e olelo ae oukou he ikaikn io kom e leie ai | ke aa. ka lepo, ka paakea, aka. o ke;a mea kamalii wule aohe oma ano. ■ Mahope iho, un kamaiiiomai la ka lunn elua o Lahaina Aholo ma ke kokua i ka ole |o hooholo. a pnpn mai la i na hoa e hana kanaka makua lakou no ke koho ana i kn olelo hooholo aoie make hana kamaiii e iike | me kn luna o Hilo n me ko Kona Akiu, ke o ! eio maopopo ne» au, ua hiki ina Kuhina ke haalele nia» malalo o na kuenu ekoiu, l I Kh hke o ko iakuu manoo ma nahana. 2 Na keia olelo hooholo e kono akp ia iakeu e waiho i ka hana. 3 N« ka Moi e kauoha mai ina HooWohu o lakou. Nolaila ena hoa e koho kakou ma ke ano kanaka makua. no ka mea, ma keia la e kaawaie nku airko kakou mau hoaaloha, a he U hana nui keia I aohe be la hana kam«lii, o kapn mau U mai no kakou e na nup<>pa he Ahaolelo hana ka> enalii waie no keia* e hana kakou ine ka hooko pono i keia, uole me ke «*no kanalua a kamalii, a laua la e kapa mai nei, malia paha o ka palena piha ibo ia is o ko laua ike kau kaoawai ma keia Ha!e. A i ke oki ana n ka Aholo u« kamailio | pokole mai la ke Kuhma o na Aina e no ka | pono o ka P*pa Kuhina a waiho mai la he i mau nmau. ; Pehea la i ike ai ka Luna o Lahaina i \ka like ole 0 kn ka Moi manao me ko na t ! Kuhina ? A pehea la i hiki ai ik* Luna o j Lahaina ke hoopaka ae i kela mea ? Oia ! anei kakahi roe makou i ike ai oia ? Oia < anei ka makou Kakaoolelo iloko oka Aba Kuka i ike ai oia h tn*u men ? Ao'e; aohe mea okoa eae me m*koa. Peh*a !a la iaa ,ai e olelo e like me keia imua o keia Hale. [ A rmi ia wai mai !a hoi t hoea mai ai ke» < lono ? 1 A i kona hooki ana. ua kamailio m»ī ke ■ Kohma Kalauina oo k« pono oka Papa Kuhina. Malona wale no oka Luna o Labafna ka lakou mtiu kakele o(e(o ana a pau aka. aoie i paa iki ka waha o Kipikona a hiki wale i ke noi ana a R Wilikoki e kakaa f"'ia oa ae roe oa hoole ika hoopanee loa o ka olelo hoohoio Ka poe ae hoopinee lea i ka olelo hoohoio e hiimai ols i na Kuhma : Kohina Kalaiainn, Kuhina o na aina e, Ku- . hina Waiwai. Loio Kuhioa, oominis t Kanoa, Bihopa, KahianU, Ake. Koihelani. Dowsett, Moanaoh, Kakela, Kale Kiuka, Konuiakea. Keau, Kaiama. Kaalukou, Kahulu, Kaanaana GleixJon. Nawahi, Wahine, KaWooda, S W Kaai, Pilipo, Kapahn. Gr N Wilikolii. Kakina, B*ck!ey, a «e 1 Ka pee hoole i ka hoopaoee: Bosh, li»lik»Iau», Aholo, Kipikooa, , Nahaku, Kaiua. R W Wileoi. Mahoe, a Kuapuo—lo. Hoopaoee ka Half t