Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 40, 2 October 1880 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

KK KAHUA KAUA MA KOPENAHEOENA. |l na poe heluhelu o kei» moolelo. lleko «ku nei o kelu pule i halu, uu aku au i Ue kuniu i ulu ai o keia onene kaua umwoena o ke aupuni o Enelani a (up na aupuni hui o ku Aknu, a ma kem wahi hui kukou e kninnilio m noke kulnna o kenupum o Euelani, a me ko Nelekona hele ana aku e hui me ua mau keiki oukai la o ka Akau.] OKE aupuni o Enelani iloko o keia makahiki. aia oia muluua o ke kahuo kulanaUna mai na eneini mai. 0 no numoku ikaik« o na aupum hui o ka Akau, ina lakou e hui like ae mu ke nluhele hooknhi, alaih», e loaa uo ke kulana kiekie o k»» ikaika — he Hookahi Hauen me Eiuu uioku nia ku laina hookahi o keia mau aupuni nui ekolu--a he <nru maopopo lon hoi ia i ke aupuni o Ene J&oi, aole o kona mau uumoku īkaika na <noku e hiki ai ke kue aku i nn aumoku hui 0 ka Akau, a he mea hiki loa hoi i ka ikatka o keia mau moku ke hoopuehu liilii aku 1 na aumoku Bentania ina ke Kai Akau ilo* koo ka manawa pokole. E like me ka hoike a Lord Whitworth iloko o ka Hale o ua Haku, ka Elele BeriUma i hoouna ia ai imua o ke aloalii o Denem&ka, ua hoike mai la oia i na kumu koi poho i ke aupuni o Deneroaka—" E hoemi ibo o £nelam » kona mana hooponopono maluna o kela apana aina me ke kuleana ole, ma kona ano iho—he aupuni kelkikane no Europ»; a e hoihoi koke aieu o Enelani i ke poho o na moku Denemaka i kaua ni me na moku Beritania ma ke Kni Akau i ka ma* nawa e noi mai ai ke aupuni o Denemaka." 0 keia mau noi poho ana a ke aupuni o Ueuemaka, ua hila loa aku ia mawaho o na ru!« maikai a kekahi o na aupuni o Europa e maiama ana j na kanawai a me ka nialu-

bta. taa e ae aku ona ke aupuni o Ene* Uni i ke noi a Oenemaka e hoemi iho i kona mtna hooponopono maluna o kelu apan* aina, ma ke ano he mam iur. no Europa, alaila, he mea ia e kapa ia ni ke •upuni o Enelani~he aupuni Mo\ ole; a he mea no hoi m e olelo ia ai, aole i komo ia •upuoi iloko o na hooponoponu ana me na «opaoi o na aina e; a he mea hoi >a e hooiuahaa ioa ana i kona kuiana ma — he aupum Laikamahme a me ka hohe **le. Nolaila, i inea e kulike ai u»e na Kanawai Kaua Moana o ktt Enelaui mau aumoku, alaila—ua kue aku ka h»e nupuni © Beritinia Nui i ka hae aupuni o Deue« a«ka ; a ua uhaki kanawai hoi n« aumoku Oeneniaka i ua rula o fce Kai Akau. NoUila, i mea e hoomau la «i ka inaluhia o ke Kai Akau maialo o ka hmohano o «a au-1 (Boku Bentania, ua kahea ae la ke aupuni o Enelani i kona mau keiki aukai Ue 00, e j hoomakaukau la oa aumoku me ka hiki*awc, i e hookuu aku I oa keiki puuwai Uooa e hakoko me ua poe keiki uoho auU la « ka Akau. Ma ka ia 5 o Feberuan, ua loaa mui la oa kauoha tnai ke Keena Kaua inai o Eoe« me ka hookohu ao« aku ia Adiistrala Sir Haida Paka, G.C.8., i Alihikaua Nui Ao ke Kowa Pelekane a me ke Kai Akau, a

aia maiaio o kaoa aiakai ana—he 53 mao aumoku ik'aika mai ke oui aka hiiii. Maf loko mai o keia heluna nui o na moku, he 24 moku ikaika o ki laina hookahi, a he 19 mau moku lniii malalo iho ; he 7 moku ika- . ika o ka iaina hookahi no ke kipoka pahu ; ana i na papu, a he 2 raau moku ahi hoopahu » hoopiha ia rae ka pauda. Maluna o ka ikaika o keia mau moku he 53 me na koa he mau taosani maluna o lakou, ua kauoha hou ae la no ke aupuni o Enelani j mai loko mai o kona mau puah koa ksua ; aina, i mau koa kuikawa no keia mau au- | moku, oia hoi—hookahi regnnaoa koa hele- ! wawae Helu 49, malal'o o Keneln Sir Isaac Brock, elua mahele koa raipela, a he hookahi puali pukaa, me na pukuniahi iiihi he 20, a ua kaa ke alakai ana o keia poe koa kuikawa, maialo o Kenela ka Hon. Sir Chaa. Stewart. Oiai na mea a pau ua makaukau, haalele i ! aku la na aumoku kaua Beritania he 53 la f En*Uni no ke kahua hoopaapaa aupuni ma | Kopen«hegena, malalo o ke alakai ana a ka j Ahhikaua Nui Sir Haida Paka, me ni» kauke aupuni i keia Adimaraln, —ina e | kue ia na pono. ka maluhia. a me ka noho mana ana o ke aupUni Pelekane no• kela apana nina, alaila, ua ia na aumoku malalo o keia Adiinarala me ka mana nui, e hoike aku i ke kulana keikikane o ! Enelani, ma ke ano he mnna nui no Europa —e kau aku i k.i uku hoopai i na aumoku kaua o Oenemaka ma ke Kaikapu o ka Bolatika—a e puhi «ku i ke kulanakauhale; alii o Kopenahegena i ke ah>\ ma ke kukala kaua ana aku a ke Aupuni Hui o Beritama Nui a me lreiam i na aupuni knua hui o ka Akau. Nolnila, ma ku la 12 o Maraki, kalewa ne In na uumoku Beritania ma ka nuku o ke Kaikapu o ka Bolatika ma ke K;ii Aknu, he 35 mile inai ka Lae Kole niai ma Suedena, a he 75 m)le mai ke Kakela mai o Koronebuga. ma Denemaka. Ma keia wahi o ko kakou moolelo e na poe heluhelu, e waiho ikLUnkou \ u» nnmoku Beritania he 52 e kaīewa nei ina ke Kai Akau, a e kamailio iki kakou uo ka mannwa pokole i ke keiki eueu o ka moana Haku Nelekona, e nanea ala i ke ahe lau in>tkani 0 Ladana, no kona'hanu ann nku i ka meheu o na eneini a me kona au aua aku i ke kai loa o ka moana a loaa ma ke Kaikapu o ka Bolatika. Oiai ua Nelekonn nei e hoolai inalie ana 1 ka ono a me ka waiwai o ka hoomanawai)ii) ana rka inea o nu inaknhiki ehiku a me ke kaulnna o kona inoa iloko o ke kaua huliamahi Eorani, he Kon Hiena no ke kahuo kaua o ka Naile, ina 'ka la 15 o It«nuari, ISOI. ua loaa mai la i ua Keiki Alii nei o ka Hekili na kauoha mai ka Adimarala Noho ina ke Keena Knua o Enelani E irl St. Vincent, ka Alihikaua Kiekie ona atimoku aln Beritania, e ukali aku i ka meheu o nn aumoku Beritania me ka hikiwawe mu Ke Kai Akiiu —me kn lawe ana ae i ko na kulana ma ka papa elua o na Adimarala. a Alihikaua Elua hoi malalo o ka Aiihikaua Sir Haida Paka. i ka manawa i loaa aku ai keia kauoho la Nelekona, he hiea e ka o kona mau helehelena a me kona kulnna īloko o ia innnawa. Ho kanaka oia i ike ika pono kau like o kela a me kein; he kanaka manao pao oia no kana mea i paakiki ai e hooko— ua hooHo ia; a he kanaku hikiwawe oia o ka inaina i ka mea nana e hoino ana i ka hanohano o kona Moi a me ka moa o kona aupuni. Nolaila, ma ka la 17 o lanuan, huki ae la ua Haku Nelekona nei i kona hae Vice-Adimarala maluna o ka moku

kaua Sana losepa ma Plymouth. Ma ka la 21, ua ioaa mai la i ke kua kaulain na hoomaikai ana a ke kulanakahalē o Esetera no keia huakai; ina ka la 24, lona mai la n« palapala hoomaikai a ke kulanakauhale o Ladana ma o ka Baku Meia la no keia huakai a ua pukonakona nei. Ma ; ka la 15 o Feberuan, ua hoololi ae ln ua Nelekona nei i kona haV Aiimar*la' oialona o ka moku kaua Sana Keoki; ma ka la 19, haalele aku la ua Nelekona nei ia Plymouth inaluna o keia mok», a ku aku la n»a Spithead ma ka la 21. I ka manawa no i ku uku ai ua Nelekona | nei i keia awa, ua hoouna koke a*»u la oia i kekahi Lutanela me kekahi kauoha la Kenela Stewart o na koa koikawa.'e holo koke ma» me ka hakalia ole.. **aj»* a Nelekoßa» t 4, »01e h« manawa ajku i kos e hookaulua ai. E hoili ia na koa me ka hrkiwawe, a e holo no i kein auina la. M 1 ka makaukau ana o na aea a pau, haa* lele aku U ka moku kaua Sana Keoki tna ka hora 4 o ke ahiahi i na aekai o Enelam. a feaawi aku U ua Nelekona oti i ke kauoha i kana aikane aloha Kapeoa Haki, a hookele ia aku ka ka ihu o ka uioku no ke kowa PeleUaue, oie kekahi wahi ioabani kolooahe o ke aumoe e pa aua mai ke kuku* lu Akau mai. Oiai lakou nei e holo nei i ka moaua, he

imea mau ia Neiekona ka hookuu aoa i ka. moku i ke aln ana i haawi aku ai i ka hanohano o ke aiakai ana i ka moku ma ka mo* Jana, aka, ma ke kakahiaka o kekahi la ae, {kalewa ae ia ka moku Adimar«!a Sana i Keoki iwaho pono o ke awa o Dagenesa ma I Hoianī, ua ano aialia mai la ka makani, no- | iaila, ua haawi hou aku la ua Nelekona nei ; i kekahi kauoha no ka hoohuli hou ana aku I I ka moku iluna, aka, oke alii o ka uwaki, aole e hiki ke hoohuli ae i ka moku no ka makani ole. No keia kumu. huli koke aku la ua Nelekona nei a kamailio aku la i ke aliio ka uwaki me ka hikiwawe, "Ea, ua ike anei oe i ka kakou mea i hana iho nei i keia manawa? A heaha ke ano o keia ?" Pane Imai la ke alii o ku uwaki me ka leo malie, "aole au i ike pono e kuu Haku; a ua kanaiua au, aoie paha e hiki." Na keia mau huaoielo i hoonawaliwali aku i ka manao o ke koa kaulana, noiaiia, huli pololei nku h ke alo o ua Nelekona nei a ku pololei ia lalo o koni moku, a pane hou mai la i keia mau huaolelo, " Ua manao au ano, ina aole oe i ike i ka mea e hana ai i keia moku, alaila, aole no hoi i maopopo ia'u, pehea la wau e hana aku ni iaia." Nolaila, iho nku la ua Nelekona nei ilalo o kona moku, a waiho aku la i ka hookele ana i ka moku na ke alii o ka uwaki e like me kona makemake. I ka hookokoke ana aku o ka moku i ka nuku o ke awa, ua pii mai la ua Nelekona nei iluna o ka oneki, a kauoha ae la i kona waapa e hoomakaukau ia, a ma ka hora 9 o ua kakahiaka nei, haalele iho la ua Neiekona nei i ukali ia e Kapena Haki, a holo pololei aku Ia iuka o na kahakai o Diela, a iiaila i ike ai ua Nelekona nei i kekahi o kana mau aikane aloha Adimarala Lutawika; a ma ka auina la o ua la nei, ua huli hoi inai la om no kona moku. 1 ka manawa i uhi mai ai o ka po maluna o ka uioana, ia manawa i loaa mai ai lakou nei i kekahi makani ma.'kai mm ke Komo-hilna-Akau fnni, a'mni i« uhiahi mai, i hoopii aku ai lakou nei me ka maaiahi a komo iloko o ke Kai Akau ma ka la 19 o Maraki, a ma ka la 21, hui nku la' ua pukonakona Nelekona nei me na uumoku Beritania ma ka nuku o ke Kaikapu o ku Bolatika, a lawe ae la oia i kona kulana—he Alihikaua Elua malalo o na kauoha a Adimarala Sir Haid« Paka. Aoleipau.