Ka Nupepa Kuokoa, Volume XIX, Number 50, 11 December 1880 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KA KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KA KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

£L KiHLA KAUA MA KOPKNAHEOENA. H<Kti.ANA itio !a na numnku Beritnnia j.« kuianu he 2 mile mai kc kihi »fcsa ni«i o iim auinoku Denemaka iua p ». n<» ka mea, u keia wain hou aku s iikiiu e koino aku Hi, he auo haiki ioa 4» nuku o ke awa e hiki aku ai i n i « n»v nn. • aolt* hoi i ana la ka* liohonu okn »ai ina keiii wnhi, i hiki ni ia hkou ke komo aku mniaio o ke nlakni nnn n ke ian. p«(lat«. A e hke me ke nno mnu o i.» aumoku Peiekane, oole lakou e hilinsi ma nn kuhikuhi pailatn u kekahi au l uiii, aka, ua iawe ne no inkou mni loko •> ii« kauaka ko« ame ke akuin:u i i.-»u |HnUid no lakou, e like ine k « llh i>. Nelekona i pailata mai ni i n<t num<>►<i m«i ke Kakeia mai o Koronebugii a « Knua o na knhakai o K<»penniirgen i. M» ka hora 9 (kiiioi ouh p<> uei. ua ■mii mt!te iii<t U na aumoku me kn ina»«ukau <tia ko lakou imu luiim kauu no kakahiaka oka la .-«popo, n m miina *i» ka Hiku Nelekona i k6hen ne ni i n;i S p*k«hi o oa aumoku, u hui ae l i 4ei« a me keia maluna o koua moku kn- «• Eiepam, oo kekahi manao nui ona e aku «na imua o lakou. No ka mea, ° fc« Neieknna hnna mau kein inumua o v >trj iioouka ana i kekahi kau». o kona t» nkr «ku i kekahi papa kuhikuhi i huiir <nua ia nku nei i ka pule i hiln, nom« keia wahi, ku mai la ke kukuua Nelekona, a heiuheU» koke m»i •na Kanawai ame na Rui;i o kona o*iu aoioku m«mua o ko lakou liui ana »ku me na i nemi, • e heluhelu ia ken< &ala me ke akahde penei: Kula Ekahi.—Ma ka la apopo, he maheie o na aumoku kaua e komo iloko o ke «hi, mtUlo oke alakai a Vice-Adimara)a Haku Nelekona, ka Alihikaoa o keia mau auuinku. a me &<**r-Adimara!a KamakiGirivi. kokua AklMliMia «aalaio o oa kauoh i a ka Hak« Neiekona. N» Elua.—Ua mnkewuke ia na pakahi o keU a me kem tnoku, e tiahiki «na ko«a maheie ponoi, a oole hoi * « aku k<r kaa«rale o kek*hi m »ku a i kekftfe« OMunoa o ka hapiUa kauUhao. R-oU £ko!u—Aole e a» i* keknhi al«ik»> eki tk« i hookahi pukuiiMlu no ka ®*Bi»a maa toa mimai «» ke kuu ana o ka beir«ata o kona moku uia kahi he 50 lo«fci «naī n* enem» mai i na e • *ote ttoi e hoahewa u kekahi ala«a oa RqU o keia kuhikuln, ina ua Uwe ae oia i kona moku a hookui pu *k*me U eoeni. &«Sa Eha—Ua makemake ta na alakai i«kalMe k«u i na Heleuma ma na hoailooa 4, E, C, a peU aku, aole hot ma na ko* •• *>akahaka e ku pololei aua ī na pa o Kopeoabegen«

Huia hlima—Ua mikemake ia na koa kuikawa e kau aiaiuna o na waapa nui i k i inanawa e hoomaka ia ai o keia kaua, e holo aku i ke kihī akau a me ka hema a lawe pio mai i na batati lana a me ka inokupuni o Amaga. Rula Eono—l ka manawae hoomaka iu \ ai o ke kaua, e hoolana na aumoku kipo- J ; ka pahu i ka makani, a e kipoka aku j i na batari a me na au noku lulii maloko j jO kc Kaikuonu, i ka manawa e haawi ia mai ai o kekahi hae hoailona. Rula Ehiku—Aole e ae ia kekahi ala- j kai iho o ka hoomaka ana o ke | | kaua e hoopuka hou mai i kona moku i | iwaho, aia wale no a kau maī i kekahi | | hae hoailona no ke kokua ina ua pilikia j j oiu unua o na enemi. ! 0 keiu «uau Rula i heluhelu ia aku ai i j imua o na alakai, oia no na Rula o na laumoku o Nelekona i hoouka ai me na | auinoku Farani ma ke kahua kaua o ka | Naile. Ua wniho aku oia i na kuhikuhi i | ponoi a kekahi o na Adimarala hiena o | j Enelnni, a ua lawe mai oia i kona mau j ; manao kou, a oia kana papa kuhikuhi o I j ka lu hooili kuua. No ka meu, o ke ka-. j nuku e like me Nelekona ke ano, ua lawe inai oia i kona mau enemi a ine ka waha 0 ni pukuniahi i ipo aloha la nana. Ina 1 kokoke oia m.l ka aoao o na ene<ni, aole e moe ana kona po; uka, e hwe aku ana oia i kona moku a hiki imua © ka maka o na eneini. O keia mau Rula i hai ia aku ai imua o lukou, ua hoomaopopo lakou no la manawa pokole wole no, aka, i ka manawa i hoomaka ai o keia kaua ana, ua pihoihoi na alakai pakahi o kela a me keia moku, nolaila, ua loaa ka poino ia lakou i ko lakou wa i hahai ole ai i keia mau Ruia. 1 ka pau ana o keia halawaikaua «noana, ua hookuu aku la ka Haku Nelekona i na alakai me ka hoomaopopo ia o keia papa kuhikuhi; a hoouna hou aku la ua Neiekona nei i kana aikane aloha Kapena Haki, e komo a e ana i ka hohonu o ka wai ina kahi kokoke loa i na aumoku Ounemuka. Noiaila, ua kau koke aku la o Kapena Haki iluna o Ka waapa a liolo aku la iloko o ke Kowa Moi, a ma kiihi kokoke lon ma ka hope o na aumoki» Denemaka, u<i ike aku la lakou i ka uwiuwiki lnlii mai o ke kuikui, nolailn, iioohuli koke ae lu ke Kapena i kona waapa, a holo [>ololei aku la nona aumoku. Ma ka hora 11 r> uu po nei, pili aku la o Kapena Haki ma ka aoao o ka Elep:ini, a hai aku la ia Nelekona i ka hohonu o ka wui o ke Kowa Moi, a ma keia wahi, uii lilo o Kapeu i Haki oia ke pailata no ke nlakai ana i keia mau auinoku i ka la apopo. O keia papu kuhikuhi malalo iho, e hoike ana ia i ka inoa o na aumoku Dene* makn e Inna nei mai ke kilii akau a hiki i ke kihi hema, no ki* pale ana i na kahakai o KopeiMh<»gemi, a he man m»»-' ku hoi keia ma ka papa ekahi o na inoku kaua o na aupuni o ka akau, a oia keia mau moku malalo iho nei penei: NA MOKU KALA Daneboroga—Komoiioa Olit*eta Fisi, Alihikaua o na aumoku, 62 pu, 515 koa. Taregorona—74 pu, 540 koa Denemaka—74 pu, 470 koa Mars—4S pu. 320 koa Elephanten—4S pu, 300 koa Proverten—s6 pu, 515 koa Wagoer—4S pu, 351 koa Rensborg--20 pu, 216 koa Nybarg—2o pu. 209 koa Jut!and—pu, 396 koa • Suersishen —20 pu, U7 koa Croobur<—22 pu, 196 koa H»jea—2o pu. 156 koa Elwen— 6 pu, S0 koa • Grenier—24 pu, 120 koa Aggestans—2o pu, 213 koa ZeaUpad—74 pu, 589 koa j ; Charl Amelia— 26 pu ( 225 koa Sohesten —1S pu, 126 koa Holstein—6o pu, 400 koa lndorforethen—64 pa, 390 koa Hielpem—2o pu, 265 koa. j Mo ke kakahiaka o kekahi la ae, ui polhi mai la ka maiamalama o ka la 9 o Aper la, ka la hoi a na aumoku Beritania i iv>aritfiolxna ai e ioaa ana ka haao* hano o ka mai ko lakou m>ho loilii ona maloko o ke Kaikapu o ka feotatika malalo o na alakai loloiahili • ka Alihikaua Sir Haida, me kekahi irahi |

makani koionahe loa e pa ana iloko o ke kaikuono, kau ae la ka hae hoailona a ka Haku Nelekona, a ta manawa na aumoku i hiu like ae ai i na heleuma, a panee malie aku la lakou iiuna o ka ilikai me 08 mahele elua e like me keia ke ano.

E like me ka hoike maloko o na Rula o keia mau aumoku, e malama kela u me keia alukai pakahi i ke kowa o kona moku, uole nue i hooko pono ia keio kauoha. No ka mea, oiai ka inakani e pa ana me ke kolonahe loa, a he n-u ikaika hoi e paie ana i ka aknu, na keia mau mea i hoonawaliwali aku i ka holo 0 keia mau aumoku. O ka Edeg<i, oia ka moku mua loa o ka mahele o Nelekona, a ua hookohu aku ke paiiata Kapena Haki la Lulanela Aiekanedero Barile, i kokua pailata no ke alakai ana i ka moku mua loa. Mahope uku o keia moku ka Ageinona, me ka hahui ana i kela moku mamua ona, aku, i ka manawa i kaalo ae ai mamua o kekahi lae one papau, ua ano aheahe loa mai la k» inukani, a tnki ole iaia ke hoopii i kuulo ai oia inaluna o keiu iae one, noluila, kuu iho lu kona mau heieuma ilol;o e ke kai he eono anana ka hohonu, 1 ole ai oia e ko iu aku e ke « u iluna o kahi papau. O ka Poiepi oasa, oiu ka moku mahope aku o ka Agemona, aku, uo ke kuu ana o koua heleuma, ua lawe ae la keia moku i kona kulana mahope o ka Edega, i ukali ia e ka Jsis<t, a puka laelae aku la kei • nau moku me ka pili kia ole. O ka Belonu, oia ka moku mahope aku onx, a no ke auo iuwawa o ka Lulanela hoohulo moku, u* puka ae U oia ma ka »oao inuluna, nk«, kau kokt: aku la nae kona ihu iluna o na wahi p ipau, a he 450 iwiiei ka. loihi inai ka mo. ku hope mai o ka laina o na aumoku De nemaka. O ka Rus«la, oia k« moku inahope aku ona, a no koni pili kokoke loa mahope o keia m<»ku, ua hikiwawe ole 011 ke »i»ih ko*te <ti iluna. a no i kumu, ua kau koke aku la ka ihu o keia moku i kuU, me kona !aau*ihu mahope ponoi o ka hope o k« Belona. O ku Elepani. oia ka moku mahope aku o ka Rusela, a e hwe ana keia moku i ka Aiiliikaua Haku Nelekona, a nona hoi ka hae Adimarala kiekie e welo ana ma ke kiawaena o ka Elepani. O ke kaawnle mai ka moku hope i puka aku la ma kela aoao a i ka moku o Nelekoua. he hapaha mile a oi ke kaawale. No ka ili ana o keia mau moku elua iluna o ke one, ua haawi ae la ua Nelekona nei i ke kauoha, a hoopii koke ia ap la ka iha o ka Elepani iluna, a la manawa oia i Waalo ae ai ma ka aoao hema o na inoku i ih. O na moku mai i kori o ka mahele mua, ua hahai aku la lakou maliope o ka Elepani. He mau minute pokole i hala ae o ka hon iO, u» k6koke loaaku la aa iuaao* ku i puka mua aku mamua o ka Ekepani, i a ia manawa lakou i ki ia mai ai e na pu i kun«hi 1»e 600 a oi maV na aumoku Deneoaaka «ftt, • hihia waleaikaolia poki i ka lewa, me na wahi kia kakai-

kahi i h&ihai aku iloko oke kai. Ma ka hora 11 ponoi, kaalo ae la ka moku E?epani me na aumoku mahope mai ona. a kuu iike iho la ka heieuma ona moku ma ka a «o mawaho ona moku Denemanawa i kukala akea ia ai ke kaua'iloko o ka hookuhe koko uaa ka lili o na nupuni eluf no ko laua mau iooa. E like tre ka mea i hoike mua ia aku, " he 15 no moku i kaua ai me na au~ :moku Denemaka mai loko mai o ka helu'na he 36. Oua aumoku hilii ki poka pa- | hu, e noke ana lakou ike kipoka i na ! papu lepo maluna o ka mokupuni o ! Amaga, e me na batari lana mamue o na | j pa pohaku o Knpenahegena. 1 i Ua hiki mai kakou i kahi e hooko ia 1 i o ka makemake no ke kahua kaua o Ko- j penahegena, a e waiho kakou ia lakou e ! noke ana ike ki aku aki m;u. He mea ; | mau ma na aina ma ka Akau o ka poe- ! ! poe honua, he hikiwawe loa ka pouii ma j iia mau wahi iloko o na kahua kaua nui. | ! E manao ar>ei kakou, oka ikaika o keia ! mau aumoku e hakaka nei, aole ia he ( rnea e pou'i ai o ka malamalama o ka la ? I Ua pouli ka lewa ! Ua pouli ka moana ! j A ua hiki ole ke ike ia aku na kahakai o | Kopenahegena no ka pouli i ka nwahi '; a iloko o kela a ine keia manawa e oawa like ai oku ahi ma ka waha o na pukuniahi, ua holo aku ka malamaiama ikaika oka pauda e like me ka uwila, a loaa na aumoku .o ka Alihikaua S«r Haida Paka he eono mile ke kaawale. Ona aumoku kaua e like||ne kein ke ano e lawe ana i mau tnusini ona koa, a i mau tausini o na pukuniahi, ua like ke kani ana me na hekili ikaika e olokaa ia ana Ika lewa, a iloko o kela a me keia manawa e kani pa-tausani ai ona pukuniahi, uu holo īku ka haalulu o ka honua ilun» o ka aiR« o Suedena e likē me kekahi olai ikaika nana e hoonaueue aria iu aupuni. Oka inau oke kupinai pinepine o ka ieo weli-weii o na meu kani, na ia mea i paila ae i ka moana e like me kekahi ipuhao wai wela maluna o ke ahi, a pii ae la kona mahu ikaika i ka lewa, a punohu pono iho la malunn ona aumoku iloko oka enaena, a i ka piha pono ana o na makalua i kn welu o keia hooili kaua, hanini mai la na pakaua kilihune mai ka lani mai, uo ka hoomaaiili ana i ka wela o keiu mau aumoku iloko oka hookahe koko. lloKo o ka enaena o ka paūela a me ka malamaiama o ke ahi ma ka waha o na pu* kuniahi, e holoholo nna ka Haku Nelekona imaa a i hope o kona inoku, a no kekahi manawa, alawa iihi aku lu oia i na aumoku o ka Ahhikaua ma kahi mamao, a ike aku oia i na moku ona i ili ai iiuna o na laeone, me na hae o ka pilikia e kau mai ana ma ko lakou mau kia, na keia mau mea i hoehaeha mai i kona manao, no ka mea, aohe he moku ikaika hou aku i koe ma kona aoao e hiki ai ke hoouna aku i kahi o keia pilikia, nolaila, hooinau aku la oia i ka holoholo ana maluna o ka oneki, a e hoike ana o Kenela Stewart i kona ano iloko o keia !a welaweln penei: • 4 I ka manawa i hoomaka ia ai o keia kaua me ka ikaika, ike aku !a au i lea Haku Nelekona e holoholo ana imua a i hope o ka oneki me Kapena Haki, a no kekahi manawa. ku iki iho la oia ma ke kia waena, me ka nana aku 1 na auinoku Deoemaka mawaho o ka paleKaī o ka moku rr.e ke ano koa. 0 kekahi poka pukuniahi i puka mai ka palekai mai o ka moku, a ha'.a lihi ae la ma kona kua, a ku aku la i ke kia waena, me ka lele liilu aua o na apana ma o a inaanei, huli mai la oia ia'u a pane mai la me ka mino &ka ana i keia mau oleio— k e KeneU Stevrart,' wahi ana, •he wahi hana wela loa keia ke po keia la ia kakou.' Huii aku la no oia hele aku la hemau kapuai, a huli hoo mai ia imua o kona mau Kapena, a p®v ne mai ta ia'u me ka leo nahea,«he me ke kohi ana o kona lima hema—*e hoallona aku iaia, aoie au e hohe ana ina he roau uu&ani o ko'u mau enemi." O keia mau olelo a Neiekona imua o K*| neta Stewart, he mau huaolelo nui ia na kela Kenel» e kilohi at i keano o keia kanaka. No ka mea, aole ona mau manao po- : puahuiu a me ka pihoihoi imua o ka enemi. ) Hehikiwae kona manao i ka be{e an« aku imua o na enemi, a he waipahe loa boi kona ano a me kana mau kamailio ana iloko o ke ahu ona kanaka iloko oke kuiaoakauhaieo Kopeoahegena, aia lakou iluna o na kaopo* ku kiekie e nana aoa i na aumoku iloko o ka enaena, e maki heie aaa oa koa iloko o ke kulanakauhaie, l oke Keiki Alīi hoi ka Hooilioa Moi o Eeoeipaka. ata oia iiuoa & na pa pohaku o Kopeo«hegena me ukali kahi i nana ai i kooa mau aamoku, V | paa ana ke Keski Ahi j kekahi ohenCn«, a j kao poloiei aku U oui i na moku Pelekane i pomo, a kohihewa iho Ia oia, oo ka ikaika a Keiki Aīii a pohe ako la Keneia Lineholomo, *rah» ana, '*no ka manawa hope (oa» i haotehi>» ai kth mao aamoko i«%tne imn o ka ikaika o ko'o mau «o. onoko. H Aole i pau.