Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 1, 1 January 1881 — Page 1
This text was transcribed by: | Arnold Hori |
This work is dedicated to: | Hawaiian Historical Society |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Nupepa Kuokoa:
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII
BUKE XX. HELU 1} POAONO, IANUARI 1, 1881. {NA HELU A PAU 996.
KA NUPEPA
Kuokoa me ke Au Okoa
I HUIIA.
NA LELO HOOLAHA:--O na Olelo Hoolaha
he 10 laina kakau lima, he Hookahi Dala no
ka puka mua ana ; elua puka ana, he $1.50;
no hookahi mahina, he $2.00
NA KANIKAU A ME NA MELE: He 10 Keneta ka uku no ka lalani hookahi, ua like m@
$1.00 no 10 lalani.
HOOLAHA MAU E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha mamua ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia aku a kekahi pule ae.
E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopuka i kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ke Mele ke ole e hookaa mua ia mai ka uku.
E hoouna pololei mai i na leta i ka Nupepa Kuokoa.
@OOLELO O NA LA
----o KA----
@ Visakauna Nelekona,
@ DUKE O BERONETI.
@AUA ANA O NA AUMOKU KAUA
@RI@ANIA,--A ME KO ENELANI
MAU PAPU LAAU, &c.
@ KAHUA KAUA MA KOPENAHEGENA
@ manao ka Alihikaua Sir Haida Paka @ mal@ko o keia hae, kahea hoailona e @ ia ana kona makemake ma o kona @na aku i ka Haku Nelekona iloko o @ens o ke ahi, e puka mai iwaho i ke @a kahi ana e ku nei. Ua manao hou @ihikaua no ka manawa elua e huki @e i ka hae hoailona helu 16, no ka ka@na aku i ka Haku Nelekona e waiho @ia i ka laina kaua mua ma ka aoao o @moku Denemaka, a e hoopuka mai oia @o a e lawe ae i kona mau laina kana @hi e kau ana o na hae o ka pilikia ma@ o na kia kui o na moku i ili ai maluna @ puuone papau. O keia hae hoailona @ 16, aole i kau ia maluna o ke kia u ka @ o ka Alihikaua, aka, o ka hae hoa@ hele 39 wale no ia e kau nei, a ua ku@ewa ia hoi keia hae hoailona e na au@ku o Nelekona @naluna o ke kahua kaua, @ helu 16 la ia. No ka mea, he eono @ ke kaawale o @a aumoku mai ka Alihi@a mai, a he mea hiki ole paha ia ke hoo@opopo ia ke ano o keia hae hoailona. @aila, e kamailio kakou ma keia mahi no @ Haku Nelekona a me ka hae hoa@lona @ 39.
@Oiai na aumoku iloko o ka enaena o ka @da e hoomau nei i ka lakou mau hana, @hope iki iho o ka hora 1 o ka auwina la, @ ano akakuu loa mai la ke kani ana o na @ weliweli o na pakuniahi o na aumoku, a @ h: malie ia aku la ka uwahi e hoopoluluhi @i, a hiki ke ike lihi ia aku na mokukaua e @a nei no kekahi mau minute, a ia ma@wa i ike mai ai ko Nelekona Lutanela @ki kae malun@ o ka Elepani no keia hae @ailoaa ano e ana e ike nei maluna o ka @oku o ka Alihikana Sir Haida Paka, he @no @ile ke kaawale.
Oiai ka Lutanela huki hae e hoomau nei @ a a@a i ka @ae hoailona, la@ou ae la @ i kana ohenana a kau pololei aku la i ka @oka o ka Alihikaua, a ike pono aku la oia @ ke ano o ka hae, e kahea m@i au@ ia lakou @ puka aku iwaho a e waiho i ke kahua @. No ka like loa o ka helu 39 a me @ hela 16, ua hiki ole i ka Lutanela ke hoomaopopo o ka helu hea la keia. Nolaila. @a @noe maikai ana o ka Lutanela, hoohole ae la oia i kona manao a iho aku la @luna @ ka oneki; a ike aku la no oia i ka Haku Nelekona e hoomau ana @o eia i a holoholo ana me na Kapena elua a me Kemela Stewart.
Ku iho la ka Lutanela huki hae mahope iki iho o ke kia waena, a i ka huli @na mai a ua Nelekona nei imua ona, hapai ae la oia i ko@a lima akau no ke aloha, a pane aku ia oia i keia mau huaolelo: "E kuu Haku." @i a @ Lutanela ia Nelekona., "Ua l@u ia mai mei ka h@e hoailona helu 39."
O keia mau huaolelo a ka Lutanela i kamailio aku ai, ua komo pololei aku la ia ina na p@ o ua Nelekona nei. Ina i lohe @ he hoe hoailona ekoa, ina ia ua huli mai @ Nelekona nei a kamailio aku, i ka Lutanela, aka, @o kona lohe ana o ka hae hoail@eta 39 ka keia Lutanela i hai aku @. a he hae hoi ia e kahea mai ana ia lakou e waiho i ka hakaka e like me ka mana o ka Alihikaua Sir Haida maluna o keia mau aumoku, nolaila, hoomau loa aku la ua Nelekona nei i ka holoholo ana imua a i hope me he mea ia aole oia i lohe i na olelo a ka Lutanela huki hae.
Hoomau iho la no ka Lutanela i ke ku ana ma keia wahi me ka nana ana aku i ke ano a me na hiohiona o ua Nelekona nei. Kali iho la oia malaila, a i ka huli hou ana mai o kona Haku e hele mai imua, hapai hou ae la oia i kona aloha lima akau, a pane hou aku la ia Nelekona i keia mau huaolelo: "E kuu Haku," wahi a ka Lutanela me ka leo malie, "E hiki anei ia'u ke kamailio hou aku i ke kauoha no ka elua o ka manawa ?" Huli koke ae la ua Nelekona nei imua o ka Lutanela, a pane aku la me ka leo nui, "Aole," wahi ana, "Aole oe e hoomaopopo aku."
Na keia mau huaolelo a ua Nelekona nei i pane aku ai imua o ka Lutanela, nolaila huli ae la oia a hoi aku la ma kona wahi mau; a oiai oia e hoi ana iluna o ka aleo mamua o ka ihu o ka moku, alawa ae la ua Nelekona nei a ike aku la i ka Lutanela mamua, kahe@ hou aku la oia ia ia a iho koke mai la oia a ma kahi kokoke i ua Nelekona nei, ninau aku la oia i ka Lutanela me keia mau huaolelo, "Ke kau mai la no anei ua hae hoailona helu 39 nei?" "Ae, e kuu Haku," wahi a ka Lutanela.
O keia mau huaolelo hou ana i hai akula, eia no ka hae hoailona a ka Alihikaua ke kahea nei no ia lakou, he mea ia no ka inaina o keia kanaka e pii ino loa ai. Nolaila, huli hou aku la ua Nelekona nei a pane aku la i ka Lutanela me ka leo nui, "E malama no oe i kela mau kauoha," wahi ana, a hoomau aku la ia i ka holoholo wikiwiki ana oia hookahi wale no, a ua hiki ke ike ia aku ke poomuku o kona lima muumuu e onioni ana i o a ia nei.
Iloko o keia manawa ana e holoholo nei oia wale no, a i kekahi huli hou ana mai ana mai hope mai, alawa ae la ua Nelekona nei i kona mau Kapena me he Liona la ka hulili o kona maka akau, a pane aku la oia i ka Hon. Sir Chas. Stewart me ka leo wikiwiki i keia mau huaolelo : " E Kehela Stewart," wahi ana, "Ua ike anei oe i kekahi mea i hoike ia maluna o ka moku o ka Alihikaua, helu 39?" O keia ninau ana a ka Haku Nelekona imua o keia Kenela, aole i hiki iaia ke hoomaaopopo heaha la ke ano o keia ninau, nolaila, huli ae la ke Kenela a haawi aku la i keia ninau ana ia Kapena Haki a me Pole. noonoo iho la lakou iloko o ia mau minute pokole, a aole nae he hookahi o lakou e hiki ke hoomaopopo i ke ano o ka ninau ma kana mea i manao ai, aka, pane e mai la oia i keia mau huaolelo ano nui a ke kanaka koa,--a e hoomaopopo hoi ko makou poe heluhelu i kana mau olelo no kona hoolilo ana aku i na Kanawai a me na Kula i mea ole, a e heluhelu hoi kakou i kana haina ma keia wahi penei:
"Kai no hoi." wahi a Nelekona. "E haalele ka i ke kahua kaua!" " E haalele anei i ke kahua kaua !!" wahi hou ana me ka hoonui ana i kona leo i ko ka mua, a hoomaka aku la ia e kamailio palale me ka nukunuku ana ma kona lehelehe, a hoopuka ae la oia i keia mau huaolelo kupono ole, "D-----n, hele pela keia hae hoailona !"
O keia mau huaolelo nui kupono ole a Nelekona, ua hoike maoli oia i kona ano, @a hoowahawahi oia i ka Alihikaua Sir Haida Paka maloko o keia hae hoailona, a o kona hoino ana i keia Alihikaua, ua like ia me kona hoowahawaha ana aku i ke aupuni o Enelani, no ka mea, na ke Alii ka Moi o Beritania Nui a me kona mau Hale Hanohano i hooholo i na Kanawai no keia mau aumoku, u ua @ana keia mau Rula a hiki i keia hora a Nelekona i uhaki ai i ka hanohano o keia mau Rula maluna o ke kahua hookahe koko ma Kopenahegena. O ke ano kunahihi o na Kapena no keia mau hana a Nelekona, huli ae la oia kuhi pololei aku la kona luna hema ia Kapena Pole, me ka pane ana aku i keia mau huaolelo, "E Kapena Pole," wahi a ua Nelekona nei "Ua ike no hoi oe--he hookahi wale no o'u maka. He mea maikai anei ao'u ke makapaa o'u mau ma @a a i elua !" Lalau iho la ka Haku Nelekona i ka ohenana a alawa aku la i ua hae hoailona nei maluaa o ka moku o ka Ali@kaua ma kahi mamao, a no ka pouli loa o ka oneki i ka uwahi, pii ae la ua Nelekona nei a ku iho Ia maluna o ka palekai, a e hihio ana na poka wela ma o a m@anei, ku iho la oia maluna o keia wahi @ k@u @loie aku @a i kana oha@ i ka moku o ka Alihikaua; me na Kapena elua e nana mai nei i keia mau hana ano e a ua Nelekona @ei. aole oia i kau ae i kana ohenana ma kona maka akau (oia hoi kona ike), aka, ua kau ae la oia i ua ohenana nei ma kona makapaa, (oia hoi kona maka hema,) a nana maale@ ak@ ia oia i ka hae hoailona helu 39 i kau ia maluna o ka moku o ka Alihikaua Sir Haida, a pane ae la oia i na Kapena i keia mau huaolelo i ku i ka nani a me ka iini, "E Kapena Pole," wahi ana, "Aole no hoi o'u ike pono aku i ka hae hoailona." Iho iho la oia ilalo o ka oneki, a pane aku la i ke Kenela, "Aole au i manao e hoahewa ia au maluna o keia kulana. O ko'u manao, ua paakiki ia e like me na kui i kakia ia maluna o na kia o keia moku a pela iho la hoi au e haawi aku ai i na haina kupono no na kauoha e like me keia ke ano a ko kakou Alihikaua waiwai."
O keia nana ana a Neleona i keia hae hoailona ma kona makapaa, ua hai mai oia i ka haina oiaio--aole ona ike pono aku i keia hae hoailona. Ina paha i nana aku oia ma kona make ike maloko o ka ohenana, ina paha ua hai mai no oia i ka oiaio o ka hae hoailona helu 39 ia. Na keia mau hana koa a me ka uhaki Kanawai a Nelekona, na ia mea hookahi i hapai ae i kona inoa ma ke kulana kiekie o na Adimarala hiena o Enelani, a i ole, o na kanaka koa holo moana kaulana loa o Europa. U kaulana o Ennelani mai kahiko mai a hiki iloko o keia la, he ikaika loa oia ma ka moana malalo o ke alakai ana a kona mau kanaka koa ; a mailoko mai hoi o keia heluna o na kanaka koa, mai ke kohe ia ana o na Komisina no ka inoa hanohano o na Adimarala i ke au o ka noho alii ana o Edewada I as hiki i ke au o Keoki III, aole hookahi o lakou i loa ka lanakila maluna o ke kahua kaua iloko o ka uhaki Kanawai e like me ka Haku Nelekona maluna o ke kahua hookahe koko ma Kopenahegena; a ke ole au e kuhihewa, ke olelo nei au ma keia wahi, aole no paha he kanaka holo moana mai kahiko loa mai a hiki iloko o keia la i uhaki i na Rula maluna o ke kahua kaua e like me ka Haku Nelekona.
Mamua o ko kakou hoomaka hou ana 'ku e kamailio no Nelekona ma keia wahi, e oluolu paha ko makou poe heluhelu e wehewehe iki aku au i ke kulana o ka Haku Nelekona a me ke Keiki Alii Kukaioka, i kumu e hoopau ia ai ke kuhihewa o kekahi o ko makou poe heluhelu no ke kapa ana aku ia Nelekona o Kukaioka ia.
O Kukasioka, wahi a ka olelo Hawaii, ua lawe ia mai keia inoa mai na huaolelo Beritania mai, Duke of York, oia hoi ke Duke o Ioka, I ka makahiki 1664, e noho alii ana o Kale II ma ke Kalaunu o Enelani, a na keia Moi i haawi aku keia inoa no ka manawa mua; o Kimo, oia kona kaikaina ponoi, hookohu aku la ka Moi i ka hanohano o ke Duke o Ioka,--he Haku Adimarala Kiekie no Enelani, (Lord High Admiral), no kana mau huakai lanakila i hoouka ai me na aumoku kaua hui o Denemaka a me Holani.
O keia inoa o ka Haku Adimarala Kiekie, na ka Moiwahine Elizabeta mua keia inoa i hoomaka mua, ma kona hookohu ana aku i ka makahiki 1559 i ka Haku Kale Howeda, ka Berona o Atinehama, he Earl no Notinehama, he Naita no ke Garter, a he Haku Adimarala Kiekie no Enelani, Iloko hoi o ke au o Kale II. M. H. 1664, hookohu aku la oia ia Kimo, ke Duke o Ioka,--he Haku Adimarala Kiekie,--a mahope mai kapaia oia o Kale III. Iloko o ke au o Keoki III. e noho ana ke Keiki Alii ke Duke of Kalalelana iloko o kona mau la opiopio, a haulehia o Nelekona @oko o ka lanakila imua o na aumoku kaua hui i ka makahiki 1805, hookohu aku la ka Moi i ka hanohano kaua moana maluna ona, he Haku Adimarala Kiekie; a i ka make ana o Keoki III, kapa ia aku la keia Keiki Alii ka Moi Keoki IV, a o kekahi hoi keia o ko Nelekona mau hoa kula o ka manawa kamalii, a he hoa'loha oiaio hoi ianona, a o ke Keiki Alii hoi keia i aua aku ai ia Nelekona aole e hele i ke kaua me na aumoku kaua hui, a hoomakaukau o Nelekona e ha@lele iho i na kahakai o Enelani no ke kahua kaua, kowali aku la keia Keiki Alii i kona hainaka maluna o ka waapa no ka haawi ana aku ia Nelekona i kona aloha hope loa. Iloko o ke au o ka noho alii ana o ka Moiwahine Vitoria, hookoho aku ia oia i kaoa keiki elua e oia nei, o Alabati, ke Duke o Edineboro,--he Haku Adimarala Kiekie.
Ua olelo kekahi poe, he kanaka makapaa ka o Kakaioka, a ke olelo nei hoi u, ua pololei paha ia, a aole paha. E like me ka moe i hoike ia maloko o ka Buke Moolelo o na Adimarala, he Admiarala Kiekie ka mea i kapa ia o Kukaioka i ka manawa kahiko, aka, aole nae oia i makapaa. U olelo ia o Kukaioka maloko o keia moolelo, he kanaka koa oia a me ka wiwo ele, no ka mea, na ke Keiki Alii Kukaioka i hoopuehe liilii aku na aumoku kaua hui o Denemaka a me Hol@ni i ka makahiki 1664. Nana no i hooauhee hou aku no ka lua o ka manawa na aumoku o Holani, a puhi ia aku no lakou mau aumoku i ke ahi e Kukaioka ma na aekai o Nu ioka ma Amerika. Ua kapa ia ka inoa o keia mokuaina ma ka hapa o kona inoa, a he mokupuni i keia la, ua kapa ia--ka Mokupuni o Kukaioka.
Ina aia ma ka makapaa ana o ka maka ka hoopaakiki o kekahi poe, alaila, aole he mau hana kaulana a Kukaioka no kona makapaa, ina ua makapo io kekahi maka ona e like me Nilekona, no ka mea, na ka Haku Nelekona i pale aku ke kauoha a ka Alihikua Sir Haida Paka ma ke kahua kaua o Kopenahegena @, a nana ia aku kana hae hoailona maloko o ka ohenana e Nelekona ma kona makapaa. Ina paha o Kukaioka ka Alihikaua e ola ana iloko oia manawa, ina no paha ua nana ia no kana hae hoailona e Nelekona ma kona makapaa, a ina io oia e hana pela, alaila, he hoohaahaa ana ia i ka inoa Alihikaua o Kukaioka, e like me ka hoohaahaa ia ana o Sir Haida Paka ma ke kahua hookahe koko o Kopenahegena.
Ina kakou e lawe mai ma ka hoohalikelike ana i na inoa koa o Kukaioka a me Nelekona, ke olelo nei keia Buke Moolelo, aole i heluia ka Kukaioka mau kaua lehulehu ma ka papa helu elua o na kahua hookahe koko weliweli a ka Haku Nelekona, no ka mea, na ke pukonakona Nelekona i rula aku ma ka ikaika oa ale o ka moana, aole na Kukaioka, a kapaia ka inoa o ka Haku Nelekona maloko o na moolelo kaua moana o ke ao nei--KA PUKUNIAHI O BERITANIA.--a ma na moolelo kaua moana hoi o Enelani KA HEKILI AU-MOANA O BERITANIA. (The Naval Thunder of Briton.)
Ua lawa paha kakou ma keia wehewehe loihi ana, a ua hoopau wale ia hoi ko kakou manawa i ke kamailo ana no Kukaioka aka, he kumu nae hoi ia e hoopauia ai o ke kuhihewa o kekahi poe heluhelu, a e hoi hou no kakou ma ke kuamoo pololei o ko kakou moolelo, io ko Nelekona noi ana aku i ka lanakila i ke Keiki Alii o Denemaka e like me ke keikikane, iloko o ka enaena o na mea kaua.
O ka loihi o keia hoouka kaua ana mawaena @a Denemaka a me na Beritania, ua hoon@ ia ke kani ana o na pukuniahi iloko o na hora ekolu, a i ke ku pololei ana o ka manawa i ka hora 2 o ka auwina la, aole hookahi pukuniahi i kani hou mai mai ka moku mai o ka Alihikaua Denemaka, no ka mea, iloko o keia manawa, ua lawe pio ia mai keia moku mamuli o ka pii ana aku o na koa kuikawa malalo o Kapena Frementle, a ua mahuka malu aku o Komodoa Olifeta Fisa a kau maluna o ka Holesetina, (oia hoi ka moku mamua iho ona), a iluna o keia moku aole o Komodoa Fisa i kau i kona hae Alihikaua; a o kona hae Alihikaua ia manawa, maluna no ia o ka moku Daneboroga, (oia hoi kona moku ponoi), ua lawe pio ia ka moku a me ka hae Alihikaua o Komooa Fisa maluna o ke kia.
Oiai o Komodoa Fisa i kau aku ia maluna o ka Holesetina, ua manao oia, e pakele ana oia maluna o keia moku, aka, aia nae iloko o na minute he 10 mahope iho o ia manawa, ua ikeia aku is na koa Beritania e pinana ana ma na rigini, e komo ana ma na puka pu, a ia manawa i hooukaia ai ke kaua mainoino ma ka hili ana aku a hili mai me na pahikaua, e hou ana me na elau pu, a na keia mau hana i hoopuiwa aku i ka manao o Komodoa Fisa me ka weliweli, mamuli o kona ike maka ana aku i kona mau koa a me na hoaloha, e pepehi ia ana lakou maluna o ka oneki me na pahikaua e like me ka pepehi ia ana o na holoholona. Iho koke mai o Komooa Fisa me ka awiwi nui a kau aku la oia maluna o kekahi wahi waapa uuku, a hoe pololei ia aku ia oia luka o na batari lana no kona ola.
He mai oiaio iloko o keia la hookahe koko, ua hakaka na koa Denemaka me ka ikaika noi i ko lakou enemi ma ke kahua kaua. O na aupuni kaua moana o ka Akau e like me Suedena, Rusia a me Perusia, ua Rula ia ko lakou mau kahakai ma ka ikaika e na moku o Denemaka. O ke Keiki Alii ma na pa pohaku o Kopenahegena, e nana mau ana oia i kona meu aumoku iloko o ke ahi, a e hoouna malu-mai ana hoi oia i na puali koa maluna o na waapa no na batari lana, a mai keia mau wahi mai, e hoohiki loa ia mai ai keia mau koa kuikawa no na aumoku Denemaka.
O ke kau mau no o ka hae Alihikaua o Komodoa Fisa maluna o kona moku, kuhihewa loa iho la ke Keiki Alii, aole he kanaka koa e like me kona Alihikaua, no ka mea, ua nui ka poino o kona mau moku aka, aole nae ona haawi pio aku i ka hanohano o ke kahua kaua, nolaila ke kumu i hoouna mai ai o ke Keiki Alii i keia mau koa kuikawa, no ka hoopuipui hoa ana mai i na koa o kona mau aumoku.
O a Haka Nelekona, e hoomau ana no oia i kana hana mau o ka holoholo imua a ihopei o kona mok@ me ka haaheo, no kona uhaki ana i na kaaoha a ka Alihikaua ana i kapa ai--he Alihikaua waiwai. O kena alawa lihi aoa aku ma ka aoao hema o ka moku, a ike koke aku oia i na waapa kaua i piha me na koa no keia mau aumoku, na keia mea i hookahaha iho i ka naau o ke koa kaulaha. O ke kanaka e like me Nelekona ke ano, he hikiwawe loa oia ma ka hooko ana i kana mea i manao ai e hooko, ua hooko ia. Nolaila, noonoo iho la oia, ina me keia ka hana maalea a ke Keiki Alii, alaila, e loaa mau ana i na koa Denemaka o keia mau aumoku na kokua i na manawa a pau, a o kona mau @umoku hoi, aole e hiki ia lakou ke hoomau aku i ke kaua no na hora elua mahope mai o ia manawa, nolaila, huli ae la ua Nelekona nei a pane aku la i ke Kenela i keia mau olelo:
" E Kenela Sewart," wahi ana, " maluna o ke kahua kaua e loaa ai ka hanohano o ke kanaka koa. O keia poe koa Denemaka, aole lakou i kamaaina loa ma ka holoala kaua ana, aka, he paa pu wale iho no, aole nae i makaukau ma ia hana. O ka hana a ke Keiki Alii i keia manawa, aole @ia i hana i na rula muikai no keia kaua, a ina wau e hele io aku ana ma ia aoao hookahi, e hoouna ak@ no auanei au i ko'u mau moku ahi (fire ships) a e puhi i ke ola o keia poe Denemaka."
O ka mau o ke kupinai pinepine loa mai o na pukuniahi mai na batari lani mai, na keia mau mea i hoehaeha loa mai i ka manao o ka Haku Nelekona, a no kona nui ehaeha i ka ike aku i ke ku olohelohe mai o kona mau aumoku aohe kia me na palekai, haawi koke ae la oia e hoomakaukau koke ia na moku ahi no ke puhi ana aku i na moku Denemaka e kipoka nei ia lakou. Aka, mamua o kona haawi hou ana aku i ke kauona no ke puhi ana, noonoo hou iho la oia, he mea nona e kaulana ai ka hoao ana e noi aku i ka lanakila i ka Hooilina Moi iloko o ka enaena o ka pauda, nolaila, huli ae la oia a hoouna aku la i kekahi koa e iho ilalo o ke keena, a lawe mai i kekahi ihoiho kukui, no ka mea, aole e hiki ke hoomaopopo lea ia ke kakau ana maluna o ka oneki no ka pouli i ka uwahi. O keia koa i hoouna ia aku ai ilalo, aole oia i huli hoi mai, no ka mea, ua ku mai la oia i kekahi poka pukuni@ i puka pu mai ka aoao mai o ka moku, a make iho ia oia maluna o ka papahele.
Iho aku la ke kakauolelo a lawe mai la i keia mea, pii mai ia oia iluna o ka oneki, a ku iho la ma ka aoao o ka hoeuli, lalau iho la ke koa kaulana i kana peni a paa ae la ma kona lima hema, a kukuli iho la na kuli o ua Nelekona nei maluna o ka oneki, kau aku la oia i ke kanana maluna o ke kuapoi o ka hoeuli, a kakau iho ia oia i keia leta kaua kaulana i ke Keiki Ahi o Denemaka penei:
"Mokuaua Adimarala Elepani,
"Na Kahakai o
"Kopenahegena,
"Aperila, A. D. 1801
" O Vice-Adimarala Haku Nelekona, ua
"hiki mai oia imua o na kahakai o
"Denemaka,--no ka manawa loihi hou
"ole aku e hiki ae ke hoepakele ia.
"Ua lilo pio mai malalo o ka hae o
"Beritania Nui ka iaina kaua o Denemaka
"i mouo ia no ke pale ana i na
"kahakai o Kopenahegena. Aka, ina
"e hoomau ia ke kipoka ana ma l@
"hapa o Denemaka, alaila, e puhi ia'na
"e a'u keia mau aumoku kaua me na
"ola o na koa ma ka poho o kuu lima,
"me ka mana hiki ole hoi i ke aupuni
"o Denemaka ke papa mai ia'u no ia
"hana ana. O na kanaka koa loa o
"Denemaka, o ko'u mau kaikuaana ia,
"aka, aole hoi lakouu e hiki ke kapa ia
"e lilo i mau enemi no Enelani-
"Britania. "NELEKONA."
"I ke Keiki Alii,
"Ka Hooilina Moi o Denemaka."
I ka pau ana o keia leta kaua, sila iho la o Nelekona i ke Sila aupuni o na aumoku o Enelani me kona lima hema, a hoouna aku la oia ia Lutanela Sir Frederick Thesiger. he keiki opiopio loa nona na makahiki he 22, a holo aku la keia keiki maluna o ka waapa imua o na poka e ki @ mai nei e @ aumoku Denemaka, a i ka hala @na o ka hapalua hora, komo aku ia ka Lutanela mawaena o na pa pohaku, a ike aku la eia i ke Keiki Alii e ku mai ana oia me ka hanohano nui, haawi aku ia oia i ka leta kaua, a huli hoi mai la no na aumoku.
Aole i pau.
J. W. M. POOHEA.
He Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
No na kanaka a pau imua o ka Aha Apana @ hiki imua o ka Aha Kaapuni ma ke keena no ka Mokupuni o Molokai; a he Agena Hooiaio Palapala Kepa no hoi ne ia Apana. E @ookoia na koi-i a ka makemake me ka @leu loa. E loaa no au ma ko'u home ponoi oia o "Kalauonaona," ma Wawaia, a i ole ia, ma ka Hale hookolokolo ma Pukoo.
895 1y Jan 25.
JNO. LOTA KAULUKOU.
LOIO A HE KOKUA.
UA maka@ ae e lawelawe i na h@hia a pa@ e keia a @ keia ano @ke @ na Aha H@ a pau @ keia Au p@i. Ua hiki no hoi ke hana i na palapala a pa@ @ p@i a@ i ka Oihana Loio me ka @. E loaa no au ma Ho@ia Koolaupoko, a ma Honolulu no h@i i kekahi manawa. 9@ tf
MAIKAI KA HOI KAPAPA
--A ME--
KA LAAU O KO@ HALEIA
NO MEA LA?
KAI NO HOI NO KAHI O
WAILA MA !
Nana aku no hoi ia la
Ohi ka lo o ka Laau o Makawao
I ka ua mea hoi o ka nani o
Na PAPA ! Na PAPA !!
--A ME--
NA PONO KUKULU HALE
O NA ANO NO A PAU
Aia ma ke kihi o @
ALANUI PAPU me MOIWAHINE,
HONOLULU
MALAILA E LOAA AI
E LIKE me ka MAKEMAKE
--NO KE--
KUMUKUAI MAKEPONO LOA
PAPA, PAPA, PAPA,
Na Papa Huluhulu,
Na Papa Manoanoa,
Na Papa i kahiia@
Na Papa Kepa,
Papa Hole Keokeo.
Papa Hole Ulaula.
NA LAAU, NA LAAU
Na Kua,
Na Kaola,
Na Aoho,
Na Molin@
Na Peape@,
Pinne Huluhulu,
Pine i kahiia
NA Papa a me na Laau Ulaula!
Pili ulaula,
Pili Keokeo,
Pani Puka,
Pani Puka Aniani,
Ipuka Aniani,
Puka Olepelepe.
PENA O NA ANO A PAU
Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,
Alia Pena,
Aila Hoomaloo,
Wa@i@i, Pate.
NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO @
Na Ami Puka Hale,
Na Ami Puka P@.
ANIANI!
Pepa Hale a me na Lihilihi
E LOAA NO MALAILA.
PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA
No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai E@ loa. O na kauoh@ m@i Hawaii @ Niihau, @ loaa aku no ia lahou. a hooka k@ke ia @ loaa aku ne ia lahou. a hooka k@ke ia @ ia me ka lawa pono. E kipa nui ilaila, e ike i ka oiaio. 90 tf5