Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 2, 8 January 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA.-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [Illegible] KAHUA KAUA MA KOPENAHEGENA. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA.-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

[Illegible] KAHUA KAUA MA KOPENAHEGENA.

I | k'A manawa i ioaa aku ai o keia letti kaI ] ua i ke Keiki Alii o Denem»ka. kali ■ i&« tt Rt «umoku Beritania no mi hoina B nuu ;aia i. O ke ano nui o ka m#nno H maluko r> kn» lt(a, e olelo nku nnn h» Hnku ■ Neiekona, '• lm lakou e houinao uiai i ke H fc;p*£t i o* aumoku Beritani», aiaiia. e ■ Looon» mai auanei ka Haku Neiekonu i ko- ■ »• inau mekuahi. a e puh) ) na aumoku De- ■ aemaka. me ke ola o im koa maluna e keia ■ »ao aMt»o*u." U keiu mau huaoi<io nui a ■ kr:fi kanaka koa noi wale, ua ol- lo aku nn ■ • • ma ka hap» hope o kan:t !rt * i ke K kf:ki Aii). •' Aole he mana luk> i '«e nupuB e: p Denrmaka ke papa mai n>in no iu hann B • •* p*U." Nai a hoouinu iho la ke Keiki ■ K i i keiā !eu » knniuhu iho ln ')ia nu konn »• d bo«'ioh» o ke knhua kann. No ■ k»ttM,«;a ilunu o keift mau numoku, kn H *Lata a.ii keikilmne o Denem«kn a me na |H lt ki • na ohana kiekie. ■ Be ftrt muk-M anei oo kr Keiki Alii ke B| t» « ana aku i ka let» kaun kauluna u ka Haku Nelekon» i kaknu ponoi i« e kona i:Qii b«(Dft maluua o ke ku;tpot o ka hoeuii i vk« o kft enaeoa o ke ahi ? Aole, ihn oi» * haoa pela. nlaila. ua hiki mni ka horn e ft»bc ai k* aupum o Denem «kn iloko o ke lkD)kau no Dft inakahiki loihi e hiki ma) aaa. No ka aiea. o ka mau.io hope loa a H Ne.-kona i hooholo ai i kona mnnao iloko o ;a. " lna aole e ioaa ana »ai« ka luna* ■ īioko u kr)a la roft ke noi ana aku i ke ■ ketki Alii, alaila, u* makaukau mau oia no ka manawa hope loa. £ puhi awu i ke ola • ea koa a me na keiki aln o Deneniuka H c,« uaa • keia inau aumoku—a e kipok* paM ha »ku i ke kulaoakauhaie o Kopenahegena H[ • m lapaiapa ahi nia ka horu 7 o i« H Uiahi." ■ 0 ka mau o ke kani kupinai pmepine loa ma.i o a* pukumnhi uiaiuna o na b«ttri lana. be me« hiki oie io» m i na wnup» kuu.i o na ■ -koa kuikawa ke hoopn aku imua <r na eneHS a». 0 ke ano nOi o «• aielo a ka Haku H> Ne.ekuea maioko o kana iet« kaua —e hoopaa ia ke kipoka ana mai * tia b;«tari iana I •• aomoku BeHUai«. 1 ke kam «no a ka bora 3 o ka euwioa i«, aoie no i >ke )a aku kea«bi «ra»pa ahaioleio niai na papohaku ■| e Kopenahegena, a ii»»o»o iho la ka Neiekona, *oie no ) ae tnai ke keiki « io«a kona ianakiia uiai n inmm mai HH* Deaeataka. Nolail*. Uu!i »«e ua Haku HBNe.*kOD« nei, • haawī aku Sa i »•»«»« kauoha 2oa—e lawe ia u*ai nu mokuahi unua ke kahua kaua, a e puhi aku i ke ahi ) ka kaua o n« ftUinokuDe)iem«k<i a ine na taaiuoft ibo o ko iakou ni »u oneki. H Ua hiki mai kakou i kahi e hooko n i f ike ia ai hoi ka ma«ia» p*.t o keiw O koea haawi ana aku i ke>a. ka< he ieo ia ) ku i ke k«uu»ahaa me k.« O ke kanaka e hoio an.i I ka tmw «a toeiilo. aku oia i korw mowu, «>ra home. lna io be home k*-w m«u au< nm ka hoohalike a»»a, eiuila, he inei Hk*i i ku i ka hauoii i ka makuakane a me

ki mskuahine i kn ike ana aku i ka lakoo mau keiki punahele a rne ke aloha—e a ia ana ko iakou mau kino e na lapalapa ahi oialuko o ko lakou mau Home Mosos maluna o ke kahua kaua ? Aole. £ like rae ka mea i hoike maa ia ae nei—e noho auanei ke aupuni o Denemaka iloko o ke kanikau no na makahiki loih» e hiki mai Rna. I ka manawa i loaa aku ai o keia kauoha mai ka Nelekona aku, ua hookomo koke mai !a na mokuahi elua a iana iho la mawaena o ka laina kaua o na aumoku Hentania a me na Denemaka no ke puhi ana aku i ke ahi, a iloko o ia manawa pokole i ike koliuiiu aku ai o Kenela Stewart ma» loko o ka ohenana, i kekahi waapa ahaiole» io i haalele aku |a i na pa pohaku o Kopenahegena, a e holo pololei mai ana oia iwaho i kahi a na aumoku e lana nei, a ia ma* nawa ke Kenela i huli ae ai a hai aku la i ka Haku Nelekona no keia waapn, a i ka lohe ana o ua pukonakona nei, huli Be la oia a mino aka aku la i ke Kenela, me ka pane an« aku i keia mou huaolelo; ,4 (Ja manōo ao, e Kenela Stewart," wahi ana, •• un ane kaumaha iho la ka paha ua Keiki Koa Alii nei o Denemaka. Oka pane mai, oia ka men i makemnke īa i ka manawa e ninau ia aku ai, no ka mea, ua hele inai nu no ke kuleana, aole hoi no ka htna a nn kainalii." Nolaila, haawi hou aku la ua Nelekona nei { i lee kauoha, e kali ke puhi ana i ka pauda m*luna ona moku ahi no keia waapa ahaiolelo. i Oke puhi ana ike ahi ina aumoku De- | nemaka. aoie ia inea i hooko ia no ka ma< i nawa hope loa. fna o keia waap«, aole i ike ia aku iloko o np min\ite he umi mahope ! inai o ia manawa, ina ua lilo ke Kaikapu o ! ka Bo!atika—he Moana Koko i paila ia maluua oke ahi. He kanaka hikiwawe loa o ) Nelekona i kona inaina ma kana mea i mai nao ai, ua hewa ia men ; a he kanaka loko- ' maikai hoi oia a ine ka oluolu ma kana mea i manao ai ua pono ia. He mea nona e ! kaulana ole ai, wahi a kekahi poe, ke puhi | ana i ke ola o keia poe Denemaka maluna o } ke kahua kaua —oiai lakou e waiho eha anß ! maluna o ka oneki ; a he mea no hoi e kaui lana ai, ina i puhi aku oia i ke ola o keia j poe Deriemaka. no ka mea r e olelo ia auanei I oia—he Puhi Ahi Kaua Moana Kaulana o ke iio nei. O keia wnapa ahaiolelo mai na mana Denemaka mni, hookohu mai la ke Keiki Alii I i ka hanohano i ka Akuknna-Kenela Lina- ' holoma, he Elele kuikawa no ka lawe ana i .kaU t« nlii imua oka Haku Neiekona ina ke kahua kaua. Holo inai la kem waapa j iwaho, a i ka piii una mai ma ka aoao o ka

i Elep«m. pii mai la ke Kene'.a iluna o ka | otieki. il ike mai la ka Hnku Nelekona iaia, | waiho moi la om i ka letn a ke Keiki Alii ! iu« kn hunohano, a iho aku la oia » keu ilu- i : nu o kona waopa, a huli hoi aku ia iuka o j nn papohaku o Kopenahegena, a ilokoo keia | mari*wa, i hoo'paum ai J<e kipo ana mai a j na bat(Ui lana i na aumoku. | O keiu leta a ke K*iki Alii, e hai mai ana inia 1 keia mnu olelo ano nui malalo iho nei i , penei : j •• U ka noho lokahi, oia ko'u manao," j wnhi * ke Keiki Alii maloko o keia leta, ! " tne ka hnomau in o ka noho maluhia ana —nole hoi o na leo o ke kaua. Ua makenuike au e lawe ia mai na koa Denemaka 1 | eha luka nei, » e lawe ae i na pio maluna o j keia mau nunioku ; a no na mea e koe iho ! n na —un mnkemake in kn Alihiknua Haku | Nelekona o keia mau aumoku Beritani«, e ! |»ue, a i ole, e puhi paha i keia mau aumoi ku i ke ahi e like me ka mea ana i mnnao ai ! he kupono." | U keia mnu haina no ka leta kaua a ku j Haku Nelekona, dole hfe mau huaolelo maI loko o keia nmu leta—e ae mai ana, e haa- | wi aku ka latnkiia no na aumoko Ber tania. ! Ua munao ka Haku Nelekonn. e loaa ana 1 ka lanakila !«ia imaloko o kera kaua ana. J nku, i Ka iwanawa i p»u a» ke ki pu ana o na aumoku • me na batari kaua. ua ike ia ami la na aumoku kiua ewalo malalo o ka Alihikaua Sir Haid* Paka. e hookomo mai ana iloko o ke kowa iloi, a i ko Ukou hiki | an» mai i ka laina kaua o oa aumoku o Nej lekona e lan« ne», lawe aē la ka Alihikau» i ka mona nui i ka heoponopono nna o i keja ipu aumoku a ui® na ninau o ke ka» j hua kaua, a iloko o ia inanawa, waiho se la t I ke Keiki Alii ka Heoilinm Moi i na w«ehe- ' wehe ana o ka malnhia ma ka hāp* o ke t ; aupuni o Deneroaka, a o Sir Horatio k» t ; Haku Nelekona hoi ma ka hapa o n® aumo- ! ku BeTifama. i | O ai keia m*n«wa e wuiho nei oa nimu i■! ana o ka maluhia mawaena o na aoao elua .' imua o ka Alihikaua Sir Haida, haawi «e ; la ka. Haku Nelekona i ke kauoh* i kona ,' nau aumoku e waiho aku ī ka laina kaua, ; a e lawe ae kela a me kein i kana kulana , i ma kahi kokoke ī ka nuku o ke awa, a no i ia hana ana pelk, ua ih aku la ka moka feaj aa £iep«oj a me kekahi mau «oku he leiw*

leba wale, a ik)ko o ua po nei, aa hoolilo 13 ka haoa nui ina i na kamana o keia raaa aumoku. no ka hooiana boa ana a m* ke kapili ana ina kia a me na rgini f oo ka hoomakaukau hou ana i ke kaoa i ka ia apopo. īna aole e holo ana ka leta kaua a ka Haku Nelekona imua o na mana aupuni o Denemaka. O ke kahua kaua kaulana weiiweii o Kopenahegena, ua hiki mai kakou i k» palena pau oia mau hana. O keia kaua i hoouka | )& ai mawaen» o na aumoku Beritania a me | na Deneniaka, ua oleloia ia kau»—he kaua | kulana paakiki ke kii aku, a he kaua kula!na ole hoi 1 ka wa a ka Haku Nelekona i ! wawani aku ai i ka mana o ko lakou inau j laina. Mai loko mai o na aumoku Dene- ! maka ikaika he 23, aole hookahi o iakou i pakele aku mai l;a mana aku o ko lakou enemi. He ehiUu o keia mau moku, aole i nui loa ka poino, a o ka heluna uui iho, ua piholo, un pau i ke ahi, a e ku Wile ana aohe kia me na palekai, a he muu tausani o na pukiipuka ma ko lakou mnu aoao ; a mai loko mni hoi o na koa Denemaka he elima tausam maluna o keia mau aumoku, aole i emi iho ko iakou make ma ka helu haahai ana mnlalo o ka ekolu tausani me elima ha« nen, a i ole, ua oi aku no paha maluna o keia heluna. Mai loko mai o na aumoku ikaika o Nelekona he 15, nole hookahi o l.'eia mnu moku i lawe pio ia aku e na enemi. Ua nui no na poino o keia mau moku roa na kia me na pea, na rigini me na waapa, aka, he elua o keia mau moku i nahaha ioa, oia ka Amezona a me ka fsisn, a koe hoi ka pilikia maueie o kela mau moku i iii ai maiuna ona puu one papau. Mai loko mai o ka heiuna nui o na koa o na aumoku ame na koa kuikawa he eha t»usani, aole i emi mni ka make a me na hoeha iu malaio o ka umikuinamalua honen, a ua haulehia iu iho iloko o keu kaua he hookahi Kapena, a me na Lutane|a kiekie ehiku, a he lehulehu o na alii moku haahaa. Ma keia wahi o ko kakou moolelo e na makainakn, e waiho kakou i ka Haku Nelekona ua (awe ae oia i kona rnau laina kaua ma ka nuku o ke nwa, a e kamaillo nku kakou ma keia wahi no na hana loloiahili hou a ka Alihikaua Sir Hnida i kona wa i komo mai ai a lawe ae la i ka hanohano o ke kahua kuua malalo o kona muu . O keia komonna mai la o ka Alihikaua a lawe ae ia i ka mana o keia mau aumoku, he mea eka inaina nui o keia kanaka. O keia muu hana ana a keia Alihikaua pela, ua lawe mai oia i kona mau monao inaina no ke pnle Ann aku a ka Haku Nelekoaa i kann hae kahea hoailona. a oia iho la ke kumu o konn h»na ana pela, Ua oltlo ia keia hae hoailona a ka AlihikaUH i kahea aku ai ia Nelekona nmluna o ke kahua kaua —he mea makehewa wale no ia o ke kahea ana aku i ke kanaka e hana ana i kana hana, O keia kono ana mai la a ua Alihikaua nei » hiki imua o na aumoku, he mea maikainona ke komo ana mai iloko o ka maluhia, a e haaw» hou aku i na kauoha e like ine na ruia. no ka n»ea, a i hele aku kona mana hookiekie unua o ka Haku Nelekona, alaila, e kapA mai no auanei oia, o oe kekahi o ko'u mau euemi. O keia mau leta kaua malalo iho nei, e hoike ana ia noke kumu hoopaapaa i ulu ai

keia knua *ns mawnena o ke Kakela o Ko« ronebuga, ina ka hapa o ke nupuni o Denim»ka, a o na aumoku Beritania boi, ma ka hapa oke Aupun» o Enelani. O keia mau leta kaua, oia kekahi mau kumuhaoa 1 wai» ho ia ai inaua o n« man» Eiele o Europa, * ua hoouna ia hoi kekahi o keia mau kope i ke Keena Kaua ma Enelani. a kuka ia keta kumu o ka hookahe koko ana mawaena o nn aoao a elua maloko o ka Hale o na H«ku. Oke ano nui o mau teta ksus, ua kukala kaua aku nei ke Aupunio Eaela. ni no ke kipok» ia »na o na auinoku 6enta* nla e ke Kakela o Koronebuga, oiai, aole he kukaU aaua a Eneiani i ke aupuni o Denemaka, i ka lakou wa i hookomo laai ai i ke kowa akea. Leta Kaca—Helh 1. u Moku Ad)raarala Lad«na, ) " Maraki. A. D. 1801. ( • ( M»i ka hooenaka ia ana mai o k>ia aiu» »• aoa makealoahio Denemaka, me lee «• kipaku ia »o* oka H«ku Jis. Drum- " mond, he Kubin» Noho Beritania ma a ke kulanakauhal» o Kopeo«begena r ke " oinau nei ka Alihikaua Kiekie oko *' ka Mo! Bentania mau aumoku—heaha "ia ke ano o keia mau h«na oke aloalii • 4 o Oenemaka —• mwai U i haawi aka 4i na kauoha i ke Kakeh o Koroneboga— E kipoka mai i na aumoko BenUnia •« oiai lakou e hookomo ana me ka malo- - hia ma ke kowa akea—«o ka " ka l«o kupinai mw ioa oka pukbt*tilr

e kaai irm—he kuka!« kiua ao* h M ka o Deoemake. (Kakau lnoaia) H. Paka." •-1 ka Alihikaua, li Ke Kiaaīna Kinu." j LETI KAUI —HAIXA L. ! Kskela o Koronebuga, ) Msraki A. D. 1801. j 1 ka pane #na aku i ka leta hanohano a ka Adiinarala. k« hoiue aka nei ftu ia oe— I Mf: keiw^kaooh^ami^al^ii ia na aumoku &eritaDia mn ke leowa atea. Ua hoouna aku au i kekahi kaa e hoio i , ke kulanakauhale o a o , na kauoha e loaa mai ana īnai iaila mai, e hoouna aku au me ka hikiwawe i kekai hi o ko'u mau ukah ika Alihikaua o' na aumoku Beritania, e hai aku laia noia mau mea. (Kakaumoa) Kiaaina Kah^a: I ka Aiihikaua o na Aumoku Bert(auia, Adimara la Sir Haida Paka. Leta Kaua—Haina 2. Kakela e Koronebuga, ) Maraka, A. D. 1801. ) Ika pane ana aku i% oe no kau leta h;tnjhano, ua loaa ia'u ka hanohano e hai aku ia oe—o ke Ahi ka Moi o Denemaka< aole i hookuke ia aUu Ue Kuhina Noho Be- : ritania ma konn aloilii, aka, na kona ma- | keinake iho no i haawi ia aku ai kona palapaia ae holo. Ma ke ano oke koa, he inoa hanohano no keia mau puaiikaua, aole e hiki ia'u ke nana wale aku no i ka laina o na moku kaua e komo ne) ma ke kowa, oiai, aole i inaopopo ko I »koii awn e holo nei, a aole no hoi he kuieana o keia mau moku i lako i n t meu kaua, e komo ma keia mau kai, noiaila, aole e hiki ke pani ia ka waha o na pukuni.nhi i kau la maluna o ke Kakela o Koronebuga malaIo o ko'u h inohano. Ina i inanao oe, ma ka mea kupono «o ka hinaana i keia mea imua o ka Moi o Denemaka, ke olelo mua aku nei au, aōle i loaa pono mai ria kauoha rka mnnawa i.kokoke loa uiai ai na auinoku i ke Kak<4a. ( Kukau Inoai:«) Kiaaina Karita. Aole i vmt.