Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 3, 15 January 1881 — Page 1

Page PDF (1.61 MB)

This text was transcribed by:  Alika Olsen
This work is dedicated to:  Pearl Harbor Hawaiian Civic Club

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XX. HELU 3}                        POAONO, IANUARI 15, 1881.       {NA HELU A PAU 998.

KA NUPEPA

Kuokoa me ke Au Okoa

1 HUHA.

NA OLELO HOOLAHA; - O na Olelo Hoolaha he 10 laina kakau lima, he Hookahi Dala no ka puka mua ana; elua puka ana, he $1.50; no hookahi mahina, he $2.00.

NA KANIKAU A ME NA MELE: He 10 Keneta ka uku no ka lalani hookahi, ua like me $1.00 no 10 lalani.

HOOLAHA MAU: E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha mamua ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia aku a kekahi pule ae.

            E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopukai kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ke Mele ke ole e hookaa mua ia mai ka uku.

            @ pololei mai i na leta i ka Nupepa @.

 

MOOLELO O NA LA

O KA

Haku Visakauna Nelekona,

KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA, - A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

KE KAHUA KAUA MA KOPENAHEGENA

 

O KE kahua kaua weliweli o Kopenahegena, ua hiki mai ka manawa e hoomaalili ia ai ka wela o ka pauda mamuli o ka hoopau ia ana o ke kipo o na aoao a elua.  O na ao kalelewa iluna i ke aouli, ua hele iho la lakou a hauliuli eleele o ka uwahi pauda e haawe iho ana, me he ino nui la i pahola ae iloko o ia mau la mamua iho.  O na hae keokeo o ka pilikia e kau pakahi mai ana lakou iluna o na moku poino, a he mea maopopo ole hoi ia oe, o ka moku hea la kau e hele aku ai e kokua.  Ua hoopau ia ia hookahe koko ana, aka, ua hiki mai nae la hora e noho ai kela a me keia iloko o ke kau uaha; a no ka nui o na make maluna o keia mau aumoku, aole hookahi kanaka e hiki ke olelo ae, ia mea au e kanikau ai, mai, he mau hoa'loha wale no nou e waiho mokaki ana ma o a maanei o ka oneki, ua pau loa lakou i ka make.

            O ka moku kaua Danebologa o ka Alihikaua Denemaka Komodoa Olifeta Fisa, ke puka ae nei na lapalapa ahi ma kona oneki no ka nui o ka wela iloko o keia hooili kaua ana, a e ko ia ana hoi oia e ke a-u iluna o ka mokupuni o Amaga, a aia iluna o keia moku, he mau Keiki Alii opiopio no laua na makahiki he 18, a aole hoi i emi iho na koa Denemaka malalo o ka 300 e waiho eha ana maluna o ka oueki, a oiai na lapalapa ahi e puka ana ma na aoao o ka moku, ua ike ia aku ia na koa Denemaka, e pinana ana iluna o na rigini, e lele ana kekahi poe iloko o ke kai, a i ke kupololei ana o ka manawa i ka hora 3 me 20 minute, ua hiki loa aku la ka a ana o ke ahi iloko o ka rumi pauda, a na ia mea i puhi ae i ka moku kana Denemaka i ka lewa me na koa, na kia, na rigini a me na kaulahao e lele ana ma o a maanei, ma kahi he hapalua mile mai ka moku aku, a ua like ka ikaika o ke ahi i owaka mai, me kekahi uwila ikaika loa i anapu mai ka lani mai, a ua like hoi ke kani me ke kuilua ana o kekahi hekili, me ka paia kali o na pepeiao no kekahi mau minute loihi, a na kona ikaika hoi i hoonaueue ae i ke kulanakauhale o Kopenahegena a me na kahakai o Denemaka e like me kekahi oiai ikaika loa, me ka pili o ka hanu o na kanaka o ke kulanakauhale, a ua holo aku hoi ka halulu o ka honua a hiki i ka papu o Kasekalona ma Suedena, a he 63 mile mai ke kahua kaua aku o Kopenahegena.

            O ka make mainoino ana o keia poe Denemaka, ku iho la ka Haku Nelekona ma ka aoao o ka palekai, a haawi aku la oia i ka kauoha i kona mau aumoku, e kuu i na waipo, a e hoopakele ae i na koa Denemaka e a-u nei iloko o ke kai.  O ka lahui o Denemaka, ai like no ia me ka lahui o Enelani; na koa lakou ma na mea kaua imua o ke ahi, a ua hookahe like ia no hoi ke koko o keia mau lahui imua o ke kahua kaua aku, o ka manao lili o kekahi aupuni i kekahi, aole ia he mea malihini, no ka mea, i ka manawa i hana ia ai ke kuikahi ma ke kulanakauhale o Kopenahegena, ua hana ke aupuni o Denemaka i na kuikahi la me ka naalea.  O keia mau hana ino a pau a ke Keiki Alii no kona aupuni, ua hiki loa i ka maka akau o ka Haku Nelekona ke ike aku i kana mau hana iloko o kekahi mau hoololoiahili ana.

            Me keia wahi o ko kakou moolelo e na poe heluhelu, e waiho iki kakou i ke kuikahi maalea a ke aupuni o Denemaka, a e heluhelu hoi kakou ma keia wahi i ka papa hoike a ka Haku Nelekona no kona mau aumoku, imua o ka Alihikaua Sir Haida Paka, a me ka Sir Haida hoike hoi i ke kulana o na aumoku Beritania ma ke kahua kaua o Kopenhegena, imua o ka Adimarala Kiekie Earl St. Vincent, ma ke Keena Kaua ma Enelani.

            O keia leta malalo iho nei, o na hoike ia a ka Haku Nelekona no kona mau aumoku ma ke kahua kaua, penei.

            "Mokukaua Elepani, " Aperila 3, 1801.

"Ia Adimarala Sir Haida Paka-

            ”E kuu Haku-Ma ka hoolohe ana aku i kau mau kauoha," wahi a Nelekona i ka Alihikaua maloko o keia leta, "e hoike aku i ke kulana o keia mau aumoku ma ka papa kuhikuhi malalo o ka'u alakai ana, ua loaa ia'u ka hanohano e hai aku ai ia oe, mamuli o ka lokomaikai a me ke kokua ana mai o na Kapena Rou a me Barisebane, ua hoolana ia na hoe keleawe ma ke kowa o ka moana hohonu me ke kulana o na puu one iwaenakonu; ua komo mai na aumoku me ka maalihi, a kuu hou na heleuma mawaho ae o ka lae Darako, ma ke ahiahi o ka la 1.

            "Ma ke kakahiaka o ka la 2, ua kau hou ae la au i ka'u hae hoailona, a ia manawa na aumoku i hiu like ae ai i na heleuma, a panee malie aku la lakou imua o ka laina kaua o na Denemaka, oiai lakou e ku laina ana mai ka akau a i ka hema, no ke pale i na kahakai o Kopenahegena.

            "O ke kulana o na enemi mai na kahakai mai a hiki i ke Kowa Moi-he eono moku @ laina hookahi, he 11 mau batari lana, kekahi moku kipoka pahu, a he 12 a oi mau moku liilii, e lana ana lakou mamua o na pa pohaku o Kopenahegena.  Ua hoopuipui ia mai keia ikaika e na Mokupuni Alii ma ke kowa, me na pukuniahi he 88, a he eha moku e lana ana ma ka nuku o ke awa, me ke kokua ia e na batari lepo maluna o ka mokupuni a Amaga.  O ka moku kipoka pahu a me na moku liilii maloko o ka laina kaua o na Denemaka, ua pakele oku lakou mai ka mana aku o ko'u mau aumoku; o ka heluna iho o na moku ikaika he 23, ua lawe mai au a hoopiholo aku ia lakou, ua puhi ia i ke ahi, a ua lawe pio ia mai hoi ka laina kaua holookoa o na aumoku Denemaka ma ka aoao hema o na Mokupuni Alii, i ka manawa i hoomau ia ai keia kaua ana iloko o na hora eha.

            "Oiai makou e hookomo ana ma ke Kowa Moi, ua ili aku la ka Belona a me ka Rusela maluna o kekani puu one papau, a o ka Agemona hoi, aole e hiki iaia ke hoopii aku maluna o keia lae pilikia, a no ka ikaika loa o ke a-u e k-o ana iloko oia manawa, ua kuu iho la oia i kona mau heleuma malalo o keia puu one.  O ka noho ana o ka Agemona ma keia wahi, ame ka pilikia ulia wale ana o kela mau moku, ua hoohakahaka ia ko laua mau wahi maloko o ko makou papa kuhikuhi.  No ka mea, ua manao, ina aole i loaa keia ulia i keia mau moku, ina na lakou e kipoka aku i na papu lepo maluna o na Mokupuni Alii a me Amaga, aka, no keia kumu, ua hakahaka ko'u laina o ka mahele mua, a loaa mai la na moku Defiana a me Moneka i kekahi hooili kaua hahana mai na aumoku Denemaka mai a me na papu lepo maluna o ka mokupuni, a iloko oia manawa pu i haulehia ai o Kapena Rou, ma kona kokua ana aku i na moku e kipoka ia nei.

            "Ua hoomaka ia keia kaua ana he elima minute i hala o ka hora 10.  O Kapena Geo. Murray o ka Edega, oia ka moku mua loa i ko makou wa i hookomo aku ai ma ke Kowa Moi.  Ua loaa ia'u ka hanohano e hoike aku ai ia oe no ke koa a me ka wiwo ole o Rear-Adimarala Gariva, ko'u kokua alihikaua iloko o keia la welawela.  Ia Kapena Pole a me Kenela Stewart, ia laua ko'u hoomaikai piha, no ko laua oluolu i ka ae ana mai, e kau ae i ko'u hae Adimarala maluna o ka moku kaua Elepani; mai a laua, na alii moku a me na koa, ua hoopiha ia lakou me ka hauoli i ka hoomanawanui ana i keia la inea o ke kahua kaua.

            "O na make iloko o keia la hookahe koko, ua hiki ia ke koho ia aku ma ka helu kiekie ana, he 1200 i make a hoeha ia.  Mai loko mai o na alii a me na koa wiwo ole i make, ke waiho aku nei au me ke kaumaha i ka inoa o Kapena Mose o ka moku kaua Monena, ua haalele aku oia he wahine a me na keiki eono, e kanikau ana iaia ma keia aoao o ka honua, ke lohe aku no keia lono pilikia: a mai loko mai hoi o na poe i hoeha ia, o Kapena Sir. Thos. B. Thompson o ka Belona, ua ku kona uha hema i kekahi poka Pukuniahi.

            "Owau, o kau kauwa haahaa a me "ka hoolohe, "Nelekona."

            O keia ae la ka Nelekona hoike no kona mau aumoku ma ke kahua kaua, a o keia leta malalo iho, oia na hoike a ka Alihikaua Sir Haida no na aumoku o Nelekona imua o ka Adimarala Kiekie ma Enelani, penei, "Mokukaua Ladana, "Aperila 6, 1801.  "Ia Adimarala Earl St. Vincent, "Alihikaua Kiekie o na aumoku. 

            "E kuu Haku-E oluolu oe e hoike aku i na Haku Komisina o na Adimarala, ma kau leta aku o ka la 23 o Maraki, aole no i loaa ia makou kekahi makani maikai e hookomo ai iloko o ke Kowa ia hiki i ka la 25, a iloko o keia la i loaa ai makou i kekahi ino nui, me ka makani ikaika e puhi ana mai ke Komohana-Hema mai.

            "Ma ka la 30 mai, ua huli pono mai ka makani mai ka Akau mai, a pa aku la me ke aheahe maloko o ke Kowa, a iloko oia manawa makou i hiu like ae ai i na heleuma, a panee malie aku la maloko o ke kowa akea, a ma ka auina la o ua la nei, kaalo hope ae la ke Kakela o Koronebuga ma ke Komohana-Hema, a kuu iho la ka heleuma o na aumoku, he 15 mile mai ke kulanakauhale mai o Kopenahegena.

            "Ma ka hora 3 o ke ahiahi o ua la nei, ua kau aku la au me ka Haku Nelekona a me Kamaki Gariva maluna o ka moku kialua Laka, a komo aku la makou iloko o ke Kowa akea, no ka hakilo ana i ke ano o ke kulana o na aumoku Denemaka.

            "Ma ke kakahiaka o ka la 31, ua hiu hou ae la ko makou mau heleuma, a panee malie aku la iloko o ke kowa, a ma ka hora 2 o ka auina la, ike ia aku la na aumoku Denemaka ma kahi mamao e ku laina ana, nolaila, kuu hou iho la ka heleuma o na aumoku maluna iki mai o ka mokupuni o Huena, a he eono mile mai Kopenahegena mai.

            "Oiai na aumoku e ku nei ma keia kulana me ka makaukau, ua noi mai ka Haku Nelekona ia'u, e haawi aku i na moku ikaika a pau a me na moku liilii, a nana e komo e kaua i ka laina o na aumoku Denemaka, a ma ke kakahiaka o ka la 2 o Aperila, ua hoouka ia ke kaua mawaena o Vice-Adimarala Haku Nelekona a me Komodoa Fisa o na aumoku Denemaka.

            "Ma keia wahi e kuu Haku, ua loaa ia'u ka hanohano e hai aku ai ia oe, no na hoike a ka Haku Nelekona no kona mau aumoku ma ke kahua kaua.  Ua hoike mai oia ia'u no keia kahua kaua nui weliweli i hooukaia mawaena o na aoao elua, a me ka hoolohe o na alii a me na koa i ko lakou mau kauoha.  He kaua keia na'u e kaena ae ai, aole paha he kahua kaua i hoouka ia e like me keia iloko o na moolelo kaua moana o Enelani, ka lawe ana aku o ka Haku Nelekona i kona mau aumoku me ke koa a me ka wiwo ole imua o ka laina paa o na enemi.  O keia mau hana koa ana, aole ia mea i hana ia e kekahi o na Adimarala hiena o Enelani, (oia ke pale ana aku a Nelekona i kana hae kahea hoailona), a ua hana oia a oi aku mamua o na mea i makemakeia e kona aina.  Ua lawe pio mai oia ia ka laina kaua o na aumoku Denemaka, mahope iho o kona hoouna ana aku i kana leta kaua i ke Keiki Alii o Denemaka, a ia manawa i hoopau ia ai ke kipu ana o na aoao elua.

            "Me ke kaumaha luulua o ka manao i ka hai ana aku ia oe, no ka make ana o na Kapena Mose a me Rou, he mau kanaka koa laua, a o ko laua haulehia ana, e noho luuluu auanei ko laua mau ohana ke lohe aku no keia lono kaumaha.  A mai loko mai o na kanaka koa i hoeha ia, Sir Thomas Thompson, ua ka kona aha hema i kekahi poka pukuniahi, a lele e mai kona kino aku.

            "Owau o kau kauwa haahaa a me "ka hoolohe,          H. Paka."

            O ka hana a na aumoku i koe no keia hapa la, o ka hoolana ana i ko lakou mau aumoku i ili maluna o na pua one, o ke kapili a na kamana i na wahi poino o ka moku a me na kia, a me ka humuhumu i na pea i nahaehae, no ka hoomakaukau no kekahi kaua hou aku i ka la apopo.

            O na manaolana ana a ka Haku Nelekona e loaa kona lanakila iloko o keia kahua kaua, na haule hope kona manaolana i na hana loloiahili a ka alihikaua.  Ina aole keia Alihikaua malaila iloko oia manawa, ina ua hooko io no oia i kana olelo paa – e puhi i ke ola o keia poe Denemaka i ke ahi; a o kipoka pahu aku i ke kulanakauhale o Kopenahegena.  No ka mea, owai ke kanaka koa a me ke aupuni o ka enemi o hiki kepapa mai iaia no ia hana ana peli; o ke ola o ke aupuni o Denemaka iloko o keia hora, ke pea ala ka Haku Nelekona i ko lakou mau kani ai ma ka poho o kona lima.

            Oiai na aumoku e lana nei ma keia ahiahi, ma ka hora 9 o na po nei, haawi ae la ka Haku Nelekona i ke kauoha, e hoomaha ka hana ana o na koa i keia manawa a hiki i ka hora 6 o ke kakahiaka o ka la apopo.  Mahope iho o ka hala ana o ka hora 10, kauoha hou aku la oia i kona waapa e kuu iho iloko o ke kai, a huli aku la ua Nelekona nei a pane aku la i ua Kapena me ke Kenela i keia mau huaolelo: "Ano," wahi ana, mamua o kona haalele ana mai i ka Elepani.  "Ua hooikaika au iloko o keia la hoouka kaua e like me na kauoha, a ua manao au, e olelo ia paha auanei, aole au i hahai i ua mau kauoha Io.  O, heaha ka hewa, e hookau aku iaia e kamailio pela."

            I ka pau ana o keia kamailio, iho aku la ka Haku Nelekona me Kapena Haki a kau iluna o ka aapa, a hoe pololei aku la no kona moku, a hiamoe iho la oia maluna o ke Sana Keoki ma ke koena o ia po.

            Ma ke kakahiaka o ka la 3 o Aperila, aole he mau hana ano nui i hana ia iloko oia la e ka Alihikaua, aka, ua makaukau nae na aumoku o Nelekona no ke kaua, ina aole e holo ana keia kuikahi me ka maluhia iloko o na la pokole.  Ma ka hora umi ponoi, loaa mai la i ka Haku Nelekona kekahi palapala noi mai ke Keiki Alii mai, e kono mai ana iaia, no ka hookipa ana aku a ke aupuni o Denemaka ma ke ano hoa'loha, i ke alakai o na aumoku Beritania nana i wawahi liilii mai na aumoku Denemaka ma ke kahua kaua o Kopenahegena.

            Aole i pau.

 

Moolelo o Kaahumanu.

[KAKAUIA E S. M. KAMAKAU.]

Koena mai ka Panai o ke Kuokoa o Ianuari 1, 1881.

 

            Olelo ae la o Kaahumanu ia Hoapili kane a me Hoapili wahine, E kokua olua i na kumu, o ka ai o na koele o Lahaina a me Wailuku.  O ka ia o ka loko o Kaipaki ma Molokai, oia na kokua a Kaahumanu i na kumu.  O ka mamaki o Hawaii kekahi kokua a Kaahumanu i haawi ai i ulu ka naauao.

            Olelo mai la o Kaahumanu i na kumu, "O oukou na kanaka ponoi o kuu alii."  O ka Moi Kauikeaouli kekahi i kokua me ka hoouna pu i kana mau kumu.  O na 'lii kekahi i hoouna mai i mau kumu.  Iloko o ka makahiki mua o ka hookumu ana o ke Kulanui; oia ka wa e ola ana o Kaahumanu, ua ike ia ke kiekie a me ka hoohanohano ia o ka naauao a me ke kokua o Kaahumanu.

            Olelo mai la o Kaahumanu ia D. Malo, "O ko'u manao, e lilo ka noho Kiaaina a me ka hooponopono ana o ke aupuni o kuu alii i ka poe e ao ana i ka naauao."

            Holo o Kaahumanu mai Maui aku a Hawaii, lawe mai la oia i ka mamaki, a haawi no na kumu o ke Kulanui.  Kauoha ia Auwe e lawe mai i ka ai o Wailuku, a haawi na na kumu.  Kauoha o Kaahumanu ia Kipa a me Kalohi e lawe mai i ka ia o Molokai na na kumu.

            Hoi mai la o Kaahumanu mai Maui mai i ka malama o Mei, ua hoomaka ka mai ana ma Maui.  I ka hiki ana ma Honolulu, mahuahua loa ka mai ana.

            Hoi aku la ma uka o Manoa no ka oluolu.  I ka malama o June la 5 A D 1832 make o Kaahumanu.  O ka mai kumu ke o ka mai.  O kona huli ana i ka pono a me kona manao io i ke Akua, aole ona makemake e hookaumaha hou i ka noho ana o na makaainana.

            I ka A D 1828 a me 1829 kukala aku o Kaahumanu, e hoonoa ia na kai kapu mai Hawaii a Kauai, aole ia a na 'lii a me na konohiki, aole hoi e ohi i ka ia a na makaainana.  Aole hoi mau waa haku e ohi i na upena Malolo, a me na ko-a Kahala, a me na koa ahi.  Ua hookuu o Kaahumanu i kekahi mau kaumaha kahiko i auhau wale ia e na 'lii.

            No ke mea, aole na ke alii nui wale no ka auhau, na na 'lii me na konohiki kekahi hoomaumaha ia ka lakou auhau.  Oia mau kaumaha ka Kaahumanu i hoopa a aku ai.

            He nui na auhau a me na kaumaha o na makaainana i hoopau ia e Kaahumanu.  Hookahi mea nui ia Kaahumanu o ka hoolilo i ke aupuni o kana alii i aupuni naauao, a i aupuni malama i ka olelo a ke Akua.  O na misionari, o na hoahanau ekalesia, o na kumukula, oia na hoaaloha a me na makamaka o Kaahumanu.  Olelo mai la o Kaahumanu.  E kua hanai, e noho paa oe ma ka pono, mai noho a hana hewa, ma ka maikai wale no kou noho ana, i noho pu kaua i ke ao pau ole.  Ka Hopena.

 

            Ma na la mua o Dekemaba, ua hoolimalima o Mahoe o Waimanalo, Oahu, i kona mau lio a elua me kekahi mau haole no ka holo ana i Honolulu nei a hoi aku.  O ka holo no ia o ua mau haole nei me na lio a nalowale loa a hiki i keia la.  I Kona nei o Mahoe i ka Poalua nei e imi ana i na lio, aole nae i loaa a hoi wale.

 

Na Kamahele i ka uka o Hilo.

            E ke Kuokoa Aloha oe;

            Ma ke ahiahi Poakahi nei, la 3 o Ian. 1881, ua hoohui iho la makou, he umi kumamahiki e pii e ike kumaka i ke a ka wahine hooheehee pohaku, ma ke kakahiaka Poalua ae, hora 4 A. M., hoomaka ka huakai no ka pii ana me ka hauoli a hiki aku la i Kukuikomo, hora 6 p. m., ua peki hope iho la kekahi poe; nolaila, kali iho la no Kupa o ka hiki mai, a i ka hoea ana mai, ua nee aku ka huakai no loko o ka ulu wehi o ka ululaau, a hoea ana mawaho o ke a pele a o ka M H 1855.  Ehiku mile mai ke kulanakauhale aku, o Laumai ka inoa oia wahi, pii maluna o ke a, a hoea aku o Wahimana, lua ia, he oioina ia.  Ilaila, ike aku la i ke ahi a ka wahine e ku pololei mai ana e hoomakaukau ana i ai na na malihini opio o ka hiki aku, ilaila hoopiha ka lua o ka inaina, a lawa kona makemake, pii aku la oia kula welawela, hookahi mea ulu o ka ohelo kau laau, hamu aku la ia mau mea a hiki i Haleloulu, he papai hale keia no Hikikoki ma, kumakena ua mea he Loulu, o ka hapuu ko lalo oia la ko luna, kuu ka nae, hoomaha, hoopiha i na kiniwai, i ole e maloo ka pua, a pii aku la me ka luhi, ke nana aku i ko makou Kupa, ua hele a luhi ke noho iho ilalo.  Hiki aku la ma Kilohana, i nana aku ka hana ua kupono io ka pele ia wahi, he 18 paha mile hiki mai kai a ia wahi a makou e hoomaha nei, hora 12 ia, hora 1 ua pii aku la ma ka pahoehoe no kekahi mile 2 paha, ilaila noho kekahi hapa no ka hoolulu ana i ka luhi.

            Pii e aku la kekahi hapa a kahi i kali ai, a i ka hiki ana aku o ke koena a huipu, ua manao e moe malaila, aole nae i hiki, ua hoi hou aku la i kahi i hooluana mua ai, me ka lawe pu aku i na pauku wahie i koolua no ka moe ana; ua uhi koke mai la na ohu wai, a hoolani iho la o ka hora 4 p m ia.  No ka wa pokole, i puoho ae ka hana, ua hele a maeele i ke anu, hoa ke ahi, o ka aoao e huli ana i ke ahi, oia ke mahana, ua anu kekahi aoao, pela wale no ka hana ana a ao ia po, ua pau hoi kahi ai ia Laweliilii ma, nui mai ka pilikia.  Hora 6 haalele ia wahi, hoi waiwai ole iho la no ke kaona o Hilo me ka ike maka ole i ka umu ahi a ka wahine, o ka wena wale mai no, o ke ahi hoi oluna o Mauna Loa, ua kahe a wai mai la a kahi a makou i manao mua e moe, ua pau mai la i ka hamuia e ua kupueu la me ka hakalia ole.

            I ko makou hiki ana ma Haleloulu, ua hiki mai elua makai i hoouna ia mai e hopu ia makou, na ka Iiamoku Hanale i kena mai; o Peahakahaka laua me Kekuapololi, a helehelu mai la i ka palapala hopu o Polinahe ka inoa.  O ke komo ana no a ka ai i ka hora 12 o kekahi la aku, a i ka huipu ana me J. W. Keliikahi, a nana mai ka hapa pai ai, i lawa no a pa i ka lima o ka lele liilii aku la no ia, ua nui ka luhi, ka pilikia, a me ka waiwai ole.  O ke ahi nae aohe i iho pono mai i ke kaona nei, ua ku pololei o Panaewa ka ihu, he nui ke ahi me he maka-awela i ke kula.  Ua pau au maanei.            Benj. Brown.

Hilo, Ian. 8 1881.

 

            Ua mareia o Maakala me Mere ma ka la 1 o keia mahina.  No Makiki laua.

 

            Ma ka heihei lio ma Ewa i ka la 1 iho nei, mawaena o Kuikahekili me Lala Luka, ua lilo ka puu dala i ka lio mua.  Pela mai na lono.

 

            Ma ka lono i loaa mai, he kokoke koe e paa loa ka mokuahi o Poka ma e hana ia la ma Kapalakiko, a e halulu mai ana paha ia nei ma keia malama ae.

 

            Hanau.  Ma Lawai, Sept. 5, hanau o Kahelemauna k., na Makaalewa w., me Kahikiwawe k..

            Ma ia wahi no, Nov. 8, hanau o Kawaiahao k., no Keahua w., me Kawaiahao.

            Ma ia wahi no, Nov. 9, hanau o Kalani k., na Kailipeleuli w., me Palau k.

            Ma Holualoa, Kona Akau, Hawaii, Nov. 12, hanau he kaikikane, na Kamaka w., me Keoho k.

            Ma Honokaupu, Honolulu. Dek. 22, hanau he kaikamahine na Lahainaluna me Kikania.

 

            No Ulupalakua.  Ma ka Poalima, la 24 o Dekamaba i hoike ai ke Kula o Ulupalakua, a ua ku i ka iini o ka manao o na makamaka i ka ike iho i na opio a M. Kealoha.  Mahope o ka aina awakea i noho ai ke Kula Sabati, na J. Kapohakimohewa i hoike ke kula a me ka Rev. S. K. Kauwe, ua hapa mai na haumana a Kauwe, he 50 haumana.  Ia manawa no i lulu ai na dala a ka poe i hele mai a me na haumana, a ua loaa he $13.87.        E. D. Long.

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

A ME

KA LAAU O KOU HALE!

HO HEA LA?

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA!

Nana aku no hoi ia la

Ohi ka Io o ka Laau o Makawae

I ka ua mea hoi o ka nani o

 

Na PAPA! Na PAPA!!

A ME

NA PONO KULULU HALE

O NA ANO NO A PAU

 

Aia ma ke kihi o na

ALANUI PAPU me MOIWAHINE,

HONOLULU

MALAILA E LOAA AI

E LIKE me ka MAKEMAKE

 

NO KE

KUMUKUAI MAKEPONO LOA

 

PAPA, PAPA, PAPA

Na Papa Huluhulu,

Na Papa Manoanoa,

Na Papa i kakila,

Na Papa Kepa,

Papa Hole Keokeo,

Papa Hole Ulaula.

 

NA LAAU, NA LAAU

 

Na Kua,

Na Kaola,

Na Aaho,

Na Molina,

Na Peapea,

Pine Huluhulu,

Pine i kahiia

 

NA Papa a me na Laau Ulaula:

 

Pili ulaula,

Pili Keokeo,

Pani Puka,

Nani Puka Aniani,

Ipuka Aniani,

Puka Olapelepa.

 

PENA O NA ANO A PAU

 

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nei.

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pale.

 

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO!

 

Na Ami Puka Hale,

Na Ami Puka Pu.

ANIANI!

 

Pepa Hale a me na Lihilihi

            E LOAA NO MALAILA

PAAKAI HELU I O KAKAAKO me PUULOA

            No ke Dala Kuike, e loaa ae na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Ami loa.  O na kauoha mai Hawaii a Ni@@@ loaa aku no ia lakou, a hooko keia la no ia me ka lawe pono.  E kipa mai ilalo i ike i ka oiaio.    901 tf