Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 16, 16 April 1881 — Lunalilo Home. [ARTICLE]

Lunalilo Home.

I ke awakea Poaono nei i hoomoe ia al ka pohaku kihi o keia horae o na ilihune o Hawaii nei, malalo o na hoohanohano a ke Aliiwahine Kahu Aupuni, na mea kiekie na 'Lii Likelike, Keelikolani a me Pauahi; a me na Luna o na Aupuni e, na Kuhina a me na Luna Aupūiii o Hawaii nei, na poe hanohano-o ka aina, ka lehulehu makaainana ame na puali koa. Malalo ona hoopo* nopono ana a ka hui malu Free Masons ka hoomoe ia ana oka pohaku kihi. He mauj 0140 hfviikaka kai haav%'U'ii $. kahu malama Waiwai ō oia 0 S. B. Ooie Esq., a he mau himeni na ka papa himeni. Ua haawi mai ka Hon. A. F. Judd, (Alapaki Kauka) i keia haiolelo malalo iho nei: E KE KaH(ī AtTPUNr, NA 'LlI A ME NA. Makamaka Hawaii: Ua iona ia'u ka haawina hanohano o ka haiolelo i keia.ia. O ke 'Lii nana keia makana aloha i kona iahui, ua hanu oia i kona Palapala Knuoha me ka noiau i ka M. H. 1871, iloko o kona wa noho wale. i l;a make ana o Kamehameha V. na ka leo o keia paeaina holookoa 1 kahea iaLunalilo i Moi no kakou, a mahope o kona nohoalii ana no ka* makahiki hookahi ua make oia, aole nae oia i haalele i kona manao aloha, aka, ua paa no kona kauoha i kakau mua ia, O Lunaliio he Alii kiekie no, o kona makuahme oia o Kekauiuoh), he knikamahine na Kalaimamaku (k) a me Kaheiheimalie (w.) 0 Kalaimamaku he keiki ia na Keoua (k) me Kamakaheikuli (w). O keia Keoua (k) rne Kekupoiwa (w) loaa o Kamehameha I, moe o Kamehameha I ia Kaheiheimalie a han»u

mai o Kinau, ka makuahine o na Kamehameha IV me V; nolaila, elaa ano pili o Lunaliio i na kaikuaana Mei elua, ina o na makuahine a ma o na kupunakane. Ua hoooaauao ia 9 Lunaljlo ma ke kula 0 na Keiki Alii malalo oMika Kuke me li. He keiki miki oia i ka buke, a ua wikiwiki loa 00 kona hopu ana i ka olelo Bentania, a ua naauao no oia ma oa ike a pau i aoia ma ia kula. 1 Aka, puka mai oia a noho waie no aole haoa. Ua uoho nae oia ma ka Ahaoleio. • ka, no ka mea he nui no kona mau aina mai ka makuahine mai, • oa lako pono oia, aole ona mao pilikia e alakai aka ai laia" iioko oka imi hana. A e like hoi me kt mea mao 0 ka hapanui 0 ka poe hana ole, liio oia ika lealea i kekahi manawa, He mea minamina nui keia, no ka mea, he manaoiana no ko'u ra» oa hoonoho ia oia ma kekahi oihana aopani i k#na w» opiopio, malia paha aa hooikaika oia a liio i kanaka

; miki i ka hto» a kial&aa no kont ak«m«i. | Aole k«koa i ike pono i& raea f no ka mea, | aole i ho»o i« oit nt kek&hi ( k» I make »0« o Kamehameha V* hoomaka oia e fhaatēle i kona maa haoa kamalu, a aa | hooikaika oo oia ma ke aiakai aoa i kooa l Aapooi me ln olaola t me ke almhele t me I ka oaaaao a paa 1 loaa Uia, aka, aole Haliu 1 !oa a hoomaka mai ka na«aU«ra!t o kooa j ; kino a mai, a make i ka h 3 o Feberaar», j IM. H. 1874, me ka piha pooo o kona maa ; [ makahiki he 39 me oa la 8 i keo. | Be komakena a loulao oiaio ko ka Uhui ; Ht«>ii ooaa. bo ka mea, he nui oo ko ! lakoo aloha ī keia AUi aloha aina a aloha c iahui. Ua make hia me ke keiki ole; aole \ QBi Bt«o e ola ai kona inwt aole oia i I nele i ka hooiiioa, no ka mea, 0 ka lahai ī Hawaii kooa maa hooilina ma keaa Pala-

pu(a Kaooha. E:a ke ano oui o keia Alii: 1. He Ahi pani oie a makemake o!e no hoi ina hana naaupo oka wa k<ahiko t oa ; hoomauamana a me na hoopanipuni a na ' j kahana oiaio oie. 2. He Alii oloola loa. He malia oia ike ! : ksoska haahaa. He makemake ole ne oia j Tna mea e hookano waie i kooa nobo alii' i ana. ; | 3. Aka, o kona hana noi, ka mea e na!o-1 wale ole ai kona inoa a hiki i ka manawa ! paa ole, oia no keia Pa&paia Kaooha. I He nui ka poe i kem wa e kaena wale ) aaa no ko lakou aloha ama ; he lUi nai | kekahi poe no ka aina Hawaii. He nui oa | me& e oleloia nei ma na nupepa a ma na j halawai makaaīnana no līawaii oiaio; | Owai la ka Hawaii oiaio ? 0 ka'u haina o Ika Hawaii Oiaio ke kanaka e hoike mau | ana kona puuwai aioha ma kana mau hana 'aloha no keia aina, | Aole i kamakamaiiio nui mai o Lunalilo i kona aloha no Kona one hanau, aka, ma ka Ia 7 o lune 1871, ua kakau oia i keia Palapala Kauoha e hooiilo ana i kona mau aina 0 pau, mahope o ka make ana o kona makuakane, i kumupaa e kukulu ai i hale, kahi e noho ai a e malann ai i ka poe ilihune, neie a nawaliwali paha, o ke koko Hawaii maoii, a o ka poe eiemakuie ka poe i manao nuiia e maiamaia ma ia haie. He nui ioa na Kia Hoomanao i kukaiu ia tua na aupuai kahiko o ka honua nei. Kukuluia ma Aikupita na kia kiekie i kalai ia mai ka pohaku hookahi» aole nae i ku roau keia mau pohaku iiaila, kekahi ua laweia i Roma, .kekahi i Parisa, hookahi i I*&dana a hookahi hoi i Nu Uka ī keia makahiki. He ekolu mau kaukani makahiki linamua aku nei ke kaiai ana o keia mau Skia. Aole i kukuluia ken m'au kia i mea e hoonunao ai kekahi'mau hana maikai, aka | mea e hoomanao ai ka inoa o ke alii nana ft kukulu, a ke ike nei kakou ke hele malijb*ni nei keia mu kia i na aina e. keia Haie u .ia kona pSrts.i; hana maikai a e hoomau ioa ako oia i ka inoa oka mea nana i haawi. Pono e noo* noo nui kakou i keia makana. Aole Aiii Hawaii e ae, aoie hoi kanaka Hayaii, i hana i kekahi hana like me keia. O Lunaiiio ka mea hookahi a hiki wale i keia ia i hooiilo i kona mau waiwai no ka pomaikai o kona lahui Hawaii! Pono e hiipoi mau i kona inoa ! 1 keia la e hoomoe ia ana ka pohaku kihi 0 keia Home no na elemakule a me na luahine iiihune o Hawaii. O keia Hale he puuhonua a he awa kumoku lulu no na ia hope oko iakou nawaliwali. Maanei e loaa ai ia lakou ka oluoiu a me ka maiuhia f mahope o ko lakou hooikaika ana ma ka pale ana i ke īno o na kai kupikipikio o ka noho ana ina ke ao nei. £ kukuiu ia ana keia haie nui me na pohaku i eii ia mai keia Puowaina mai, nolaila, oka pohaku Hawaii e hoomaiuia ana ka iwi Hawaii. Aole keia he Haukipila no ka poe mai. He Home keia no ka poe kahiko i nele i ka hale ole, ke koena o na ohana Hawaii, a ua hala aku paha ka nui o ka ohana, ma ke aia hoi oie mat, aoie mea ikaika i koe e hiki ke huii a hoolako i kahi e noho ai. Aoie keia he Home no ka poe opiopio a 1 ikaika a i ihhune mamuli o ka molowa wale not He home keia no ka poe i hiki oie ke imi i ko lakou ola, mamali o ka paiupaiu o ke kino no ke kahiito, a no na kumu eae i ano like. Ke manaolana nei au, a peia hoi ko'o makemake mioli, e uuku ana ka poe e īeni ana 1 ka pomaikai o keia .Home, no ka mea, aole i waiwai keia Paeaina ina o ka nui o kona poe makaainana aia lakou iloko o na Haukipila. a me na Haie malama ili-; ' hune. Oke aupuoi i holomua, oia ke au-1 puni i hoolaupai ia kona aina roe na kanaka ikaika, miki i ka hana, a kuonoono, mai ka haoa lima mai, a e loaa ana i ka pomaikai noi o ka ai ana i kona a: ponoi, ka #i aoa i loaa, mai ka luhi o kona mau lima ponoi a me ka hou o koaa iae.

Aka„ ina ma ke aoo o kan&ka Hawaii he maa eiemmkule a loahioe i nawaliwali a ilihane. he kaleana lakoa maanei, iloko 0 keia hale a ka paawai Alii I makana ai mamali 0 ke aloha paleoa ole no kona makaamana. £ maa aka keia hale! E ka Oa, ka La, ka Makani ameka Uila ! £ hana olaoio mai oakoa i kei» batr, e paleieaea aka oia ) ka niho ai»ai o ka manawa. A na ke Akua lokomaikai 0 ka Lam e kokoa i na Kaho 0 keia waiwai me ka naioao, a e haawi i ka hoomanawanui tmeka oiaola i na poe a paa e ktpa ana maloko o kona maa paia. | A pau kana, poh& mai l& ka leo o ke 'Lii 1 Simon Kaloa Kmai t me nei maa mapena 0 \ ka lioia, peoei: { £ H4*141 Kī££l£ ; SU PoB HāMOHA2«O A l xs o'n hoa makaawaha -Ano, i ioaa pn ] I m&i oei ia'u ka hanohano, e Ini aku imaa o | ī oukoa e haioielo no na «eo e piii ana r kek,

oib&ba a kakou i akoakoa mai nei. A noiaila, e Hawuii o Keanre, e Maui o Kama. e Oahu o Kakuihewa, e Kaoai o &Unokaia~ | nipo ; e huli! e malia ! eia he ieo uwalo, e ' poloai aku ana e hoolohe mai; ano i hanaia } iho ai ka hauna hope loa o ka haroaiv nana ; j e hoonoho a e hooni paa aku i ka pohaku ' kihi o ka home, ka hale, ka punana a me ke : opu weuweu, nana e hookanaaho mai ina hoopulūpa-u ana a na paka-ua hekili oka hooilo, a e hoakakuu ia mai ai hoi ke koehaeha, ka ikiiki, ame ke kukanono, o na la moanopu kuhaoa o ke kau. He haie makahalau, he auolo ahe opu malumalu e hoolanpai aku ai o na la kulolia o keia noho ana ku. He makaha, he oioina, he wahi e kuu ai o ka nae, o ka poe a pau a na pomaikai i nana kee mai ai. E o'u hoa makaainana :He haawina kamahao a hemolele keia na ko kakou makua Moi i nloha nui ia Lunalilo. Ka hiapo ; a me ka panina a Kekauiuohiomano, he aa, i he weli, mailoko mai oka Nai Aupuni ; Kaulana oka Pakipika nei; na ia Puuwai j Aiii i huimnhele i ke aloha ia oe a me a'u, ; nana i hai mai nei i ke akea i na mea huna { makamae e like me keia,a ke au pouiiuii i ; huna kele ai, me ka awahua lua oie. Keia ka oi o na hana hoehaa, i opuu a mohala ae nei i ka houpo ou e Hawaii ponalo ole. Nolaila, ke uwnlo aku nei ke kupinai o kela leo kahea alii, i na elemakule nele, i na luahine hune a me na keiki makuaole, e noho ana ma na pipa alanui, iloko o na pupupu hale, iluna aku o na kualono, iialo iho o na awawa, a i o aku i na kula uliuli a me na aina panoa ; e hele mai hookahi, e hele mai elua, a e hele mai 110 a pau eia he ahu'na ai, he halenaue, he wahi e kuapapa nui ai 0 ka luakaha ana. Nolaila, e o'u hoa iahuikanaka, ka poe hoi nona keia liuliu ana aka Puuwai alii i ] haakulou ai, me ka maeele Fke aloha, e pono kakou e hoopili paa aku i na hoomanao nluku ana i na pnpaku o ko kakou mau naau i ka iwihilo» a iioko i,oa aku. No ka mea kākou inVfr%imuka»i O keia hi o na hana oi kela, e pukA inai ana mailo* ko mai o ka puuwai i hookahua ia e ka pono Karistiano; ka pomaikai i kipa ole aku ma | na ipuka o Kalei/hemehu, oiai na hi pegana | a konouli o īa au inakona i hala e aku la i o \ kikilo ioa, iialo )oa i o Milu la, ilaloloa aku. ] E na hoa'loha o na makua alii i hala, me ! na hanauna o ia auna, e hoomanao ae i ua lalani noho alii la, aohe o iakou kawai ma na hana maikai e like me keia. Me he mea la ua muimuia pakahiia ko lakou mau ipuka a hale e na hana hoehaa ku like oie. Ke huli aku kakou anana, ia Kamehameha I iloko o ka manawa pouliuli o ka hewa a me ka noho ana haahaa o ke ano pegana; aia hoi, poha mai la ka leo alii, e kauoha mai ana e oki ka pepehi kanaka, oia hoi: " E hele ka elemakule a me ka luahine a moe i ke ala." A heaha hoī ka louii, lolani, Kamehameha II i hana ai t Eia kana, Wehe ae la oia 1 ke poi o ka umeke a ke kane a me ke poi o ka ipukai a ka wahine, a i mai la—e n(» ka ai kapu ana." Keia mau mea ka mea | nana i uhae i ka paku pau e kau ana iwaena o ka maiamaiama a me ka pooli. A heaha hoi ka Kaleiopapa Kauikeaouii Kamehameha 111 i hana ai ? Lu heieiei mai la ia me na lima hamama i ka aina, ka luhi, ka mea i eha ai ka ili o kona makua, a kaipuu mai la iwaena o kona iahui kanaka. Aheahahoika Kamehameha IV i hana ai ? Aoie i poina ia'u, aia kakou no a pau ke huli aku na maka a kiei aku maluna o kela ahua, a malalo iho. Ke ku la he heiau nani, he ana komo, he makaha no ke ola. Ka Halemai Moiwahine. Ke ku mai nei imua o'u na hiohiona ku-

paa. kanaka makua o Kamehameha V. Ka mea nana i hana i kekahi hana kaulana i ike kakaikahi ia ma na aupuni nai o ke ao nei. oia hoi—kona kiola ana ilalo a okaoka [oa me he puupuu paakai la ke Kumukana* wii o Kamehaineha lii. A haawi mai la oia he Kumukanawaī i kopono i kona manao no ka pomaikai oka aina mamuli o kona mana alii. * A o ka nmau hope ioa o ka manawa. heaha hoi ka ko kakoa Haka Alii ka Moi KaI i hana ai i ola pu ai kona inoa me | kona mau kaikaaana Moi ? Ua haalaie iho | ia oia i kona home, oa hoahanau, na hoalo- | ha. kau aku ia iluna oka apana iaao» e aio ana ika loa oka moana Pakipika, e noho ana īwaeoa o na kanaka malihini, e molia ana i kona ola alii makamae iloko o na poino, no ka imi ana > pono, ! pomaikai e kuonoono ai kona lahuikanaka a me kona aina. Ano hoi, aia oia ma ia hoakai hookahi, a o oukoa a me a'a oa hoiko o keia mau mea a'u i olelo iiio nei raamua—ua ha. na e Lanaliio a me kona maa hoahanau Moi i hana hoehaa itke o!e. A • kono aku au ia kakou e na puuwai Hawaii oiaio a pau, e fam maī kakem i na hoomaaao poioa oie am i keia mau kiahoomanao hani ako kakoa mau makua Moi i kukulu ai A na ke Akua, fc& Moi p r& Moi, e hoemau mai i ka hoepiha ao& i ka makaloa 010 kakou Noho t Alii me b« Moi o keia ano. m