Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 23, 4 June 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. E KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

E KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

IM LOKAIII KA MAXAO,—AKA, EE HOOKAIII WALE lEO XO 0 • nELEKO&A.' " 0 —Earl St. HOOLANA iho ia na aumoku Beritania iwaho pono oke awa o 3alona, me ke kaii ana iw e hoomakaukau holo mai kokeia poe Farani mawaena o ke Kowa Pelekane, a i ka hala ana o na puie pokole, a«le no tie mau hiohiona e hoike mai a n no lakou, noliila, kaulana ai ke>a kaua i hoouka ia ma na kahakai o Bolona, —na ka Haku Neleko" na i kipoka aku na kao kaua o Napoiiona a rae na kauhale o Bolona, ma ka la 16 o Augate, 1301, a haulehia kana moeuhane mau e hiki oiai i Enelani, malalo o ke alakai ana a ke kanaka nana i olali na ale ino o ka mo« ana. Lnwe ia aku nei keia !ono a hiki i Enelaoi, ua pau na kao kaua a Napoliona i ka nahaha ma kona mau kahakai ponoi, akahi no a hoi mai ka pioloke nui ana o ke kulanaknuhale o Lailana no na met i hana ia mamua aku, a roe na hana kue hoi a na poe iili hanohano ia Nelekona maloko o ka llaie o na Haku. I mea e hooko ia ai keia mau hrna a lakou, e haawi aku i na hoohanohaao ana ūo na koa o keia mau aumoku, kahea aka la ka Aiihikaua Kiekie i na aumoku Beritsnia maiaio o ka Haku Neiekona, e huii hoi raai oia mai kona kulana hana mai. 1 ka loaa ana mai o kei* kauoha i ua Neiekoni nei e huii hoi aku oia i Enelani, waibo aku ia oia i na aumoku a pau ma na ka-1 hakai o Bolona, e kiai a e paniku hoi i ua awa la, ao na koa i eha iioko o keia kaua ana ona waapa, hoihoi pu mai la ua Nelekona nei ia lakou maluna o kekahi moku okoa «ku no Eneiani.

Huli hoi mai lt ua Nelekooa nei mai na inhikai mai o Farani me ka hooko i kana mea i olelo mua ai imua o ka Hale o na ku, a ma ke ahiahi o kekahi la ae, kuu aku li ka heleama o ka moku kaua Mcdasa ma ke awa hooiulu moku o Portsro*utb. I ka manawa no i ku aku ai, haawi ae la ua Nelekona nei i kana kauoha no n« poe e waiho eha ana. a lawe ia aku la likou* iloko j 0 k* Halemai Garinawita. Iloko o na ia a l p*u, e he!e mau ana ua Nelekooa nei e nana ! 1 kona mau hoaloha, ina ua ioaa ia lakoa ke- ] kahi wahi manawa oluolu o ko Ukou ola ki- i no. 0 kana mea aloha ioa iloko o na poe e waiho eh«, oia kekahi o kona mau aliimoku | 0 Kapena Parker, kamea nana i alakai na m«hele kaaa o na waapa Beritaoia iloko o k« awa o Bolona. Ua loaa oia i kekahi eha kukonukona» oia hoi ke ku ana o kooa uha 1 kekahi poka pukaniahi, a e waiho ana oia iioko o ka nawiliwaii ioa, 0 kona makuakane, e noho kokoke ana oia ma ke poo e kana keiki i ka manawa i lele ioa ae ai o kona hanu. O kekahi eieie o ka Halemai, lawe aku la oia i ka lono piii* kia o Kapeoa Parker a hiki imua o ka Haku Nelekona, a i kona lohe ana i keia me», na mea i hookaumaha aku i kooa maoao, oo ka hoomanao ana i k&na mau haoa, oia hoi ka hooko ia ana o na kauoha i haaw ia aku •i iaia e haoa. I mea e hoike ai i ke aloha uuiuu o ka Haka Nelekona i keia Ka pena t

e heluhela la keia leU maialo iho nei i kona kakeu ana aku ia Kauka Baird o ka Haferaai penei: "O ka ikeana i kana keiki aloha Parker," wabi a ua Neiekona nei maioko o keia ieta, "he mea kaumaha iuuluu ioa aka ia oka maoao i ko'u lohe ana mai no ia lono piiikia, aka, e hoomaikai ia ka inoa oke Akua. G noi aku ana au ma ko'u ano hoaloha, ina e oluolu ia mai e oki ae i kooa lauoho, a e haawi ia mai ia'o. Na'u e malama, a e kanu pu ia no hoi me a'u, heaha la auanei ka manao o kona makuakane ? £ lilo mai au i mea hoowahawaha ia, ina aoie au e boike aku i ko'u komo pa ana aku me ka ohana o ko'u hoaloha iioko oke kanikau. Ua kaana iike makou me na ino o kela mau ka* hakai iioko o ka oluolu o ka noho aloha, a e poina ole ai hoi au i ko'u olelo ae no na mea e pili ana i keia Kapena wiwo ole, 'aloha ino oia !' A i kona makuakane hoi, 'auwe kana keiki ī haalele mai i kona makuakane.' " O keia leta a Nelekona i paiapala aku ai, na la mea i hoike ae i kona manao oiaio i kona mau hoaloha, He aloha ioa oia ia laUou, a ma o lakou la no hoi i kue ino loa ia ai oia e ka Hale o na Haku ma na helu mua loa aku nei. I makana no ka hoomanawanui ana o keia Kauka i ke Kap:na i hala a me na koa e waiho eha ana, haawi manawalea aku la ua Nelekona nei i kekahi iei dala no ia luhi, e hoomanao ana no na poino i loaa ia lakou ma na kahakai o Bolona. 1 ke Kapena hoi i make, hele kino aku (a ua Nelekona nei e hoohanohano ika manawa hope loa, a oiai lakou maluna o kona ilina puanuanu, haule iho la kona mau waimakama kona mau papalina, i ka manawa e hookuu ia ala ka pahu o keia Kapena wiwo ole iloko o ka luakupapau. Ma keia wahi, e hoomanao ko makou poe heluhelu, ei.i no ko Nelekona hae ke kau nei no iluna o kona moku, a he hoike ana hoi ia, p.ole oia i hookuu ia aku mai keia kaua ana, a aole no hoi oia i huli hoi iki i kona wahi kauhale uuku ma Bonehnma Tope. oka elua ona hana a Nelekona, o ke noi aku ī ka Hale o na Haku ma o Mr. Adinetona !a, e hookuu mai iaia mailoko mai o ka oihana, .a e kuu oia ī kona hae Adimarala no ka huli hoi ann i kona home. Aole ona makemake e noiaku i ka Alihikaua Kiekie, oia hoi kela Haku !Vleia mua o Ladana, no ka mea, he ukiuki H>a oia i kela kanaka, a e ole wale no kona Haku mua Earl St. Vincenl e aua mai īaia e kali iki kona manao huhu, nolaila, hoouna aku la oia i keia leta ano nui īloko o ka Hale o na Haku penei : ''Mailoko ae o na manaolana maikai o ko'u puuwai," wahi a ua Nelekona nei u ke hoomaikai aku nei au i ka Hale o na Haku, no ko'u hooko ana i ke kauoha hanohano i haawi la mai ia'u, a me ka loaa ana hoi o ka hauoli o ka maiuhia i ke kulanakauhale o Ladana. Ua manao au, e loaa mai ana na haina no keia mea, mai a'u a me ko'u mau hoaloha maikai, no ke kiai makaala ana i na aekai o Eoelani, koe ina kanaka Farani i hoakoakoa la ma na kahakai o Bolona, no ka hehiku ana i ko'u aina. E ku'u hoaloha Adinetona, ua ha*a au me kaikaika me na koa o kela mau aumoku, 6 ua huli hoi mai nei au e hoolana ae i ko'u ola kino aka ke 'ua mai nei hoi ke'u Haku St Vinceot, e mau no ka wau ma ko'u kulana aole e huki i ko'u hae ilalo, a hiki i ka manawa e kakau ia ai o ke kuaikahi. Ma o keia kanaka hookahi wa!e no. e hihnai ai au i kana mau olelo, a e hooko hoi au i«kona makemake iioko o ka manawa pokole e like me ka hiki ia'u ke hana."

0 keia leta a ua Nelekona nei i hoouoa aku ai iloko o ka Hale o na Haku, ua beiuhelu in ia mea imua o na hoa, a ua ike ia ka hiliaai ole o-keia Nelekona i ka lakou mau olelo. O ka makemake o na aiii o ka Hale | 0 na Haku, aole e hookuu e ia Nelekona 1 inai keia kulana aku a hiiei i ka manawa e kakau inoa ia ai o ke kuikahi me ke aupuni j F»rani, no ka raea, ke noho nei no iakou me ; ke pioloke no kela mau kao palahaiaha a j Napoiioaa ma Bolon»*malia o |ioomak*uttu j hou mai no oia i ke kaua mahope aku. No 1 ka hiki oie i keia Hale ke hoouna aku i ke- | kahi haina no keia leta noi a Nelekona, o ! hilinai ole mai noauanei oia, noiaiia, i kana. | ka kiekie ioa ka mea nana e hai aku ka hai- : oa o kaoa ieta. O Mr. Pite, »na kona ano | he Kuhma Nui no ka Woi, kakau ako ia oia j i keia mau oleio i ka Haku Nelekona, penei: ; <s Aohe au mau olelo e ae, ak«, o ka hoo- \ maikai waie aku no i»oe e ku'u Haku/'wai hi a ke Kuhina Nui, l 'a no ka pomaikai pih ' laula o ka lehulehu, ke kokaia ekea aku oei j au i ko'u raanao, no ke kiekie kaulana o ka« | mau haoa koa no ka malohia o ka aina, e k» a no kou hae Alihikaoa no ke Kowa Pelekaoe a kiki i ka manawa a kakau ia ai o ke kuikahi. E oana ako oe i kou mao aumoko, a e haawi ako no oe i kau mau kaueha, īoa ua hiki mai lakoa iloko o ke awa ; hoololu me ka malahia; a no ka waoawa 1 hoi e pao ai, • hahai ia mai no auanei kau

huakai i kou home me na poeoaikai he nu; waie, ka hanohano a me ka hauoli o kou ola." M» ka la 22 o Okatoba, huli hoi aku !a ka Haku Nelekona i kona wahi kulanakaahale uuku, a hui aku la oia rae kona mau hoaloha Wiliama ame Emma Hamiletona. Ma ka ia 29, lawe ae la ka Haku Nelekona i kona noho Visakauna maloko o ka Hale o na Haku, He inoa hanohano e ae kekahi i hookau īa aku maluna ona, he Berona Nelekona no ! Hileboro, no kana huakai i kipoka ai i na kao palahalaha a Napoliona. O keia au hou oka manawa e hele nei, ga loaa iho la ]»a maluhia mamuli o ka hana ia ana e ke kuikahi me keaupuni Farani. 0 keia kuikahi nae i hana ia ai, aole no i ano laelae ioa ke alahele no na moku Farani ma ka moana. Oka haawi mau ia oke kauoha i ni aumoku Beritama ma ke Kaiwaenaho* nua, e malama a e kiai ina moku kalepa waiwai e holo nei, na keia mea i hookahaha aku i ka manao o ka Haku Nelekona, aia ka hoi a hana ia ke kuikahi i kumu e loaa ai ka maluhia, eia ka aole no e loaa ka maluhia no na waiwai kalepa e holo ana. No keia kumu o ke ano ole o ka hana ia ana o keia kuikahi, kakau iho la ua Nelekona nei i keia leta ano pili i keia kumuhana, a hoouna aku la ia Sir B. Boothby, oia hoi kekahi hoa o ka Hale ona Haku, a penei kana palapala ana aku : "Eia kakou iloko o ke au maluhia o ke ao malamaiama me na aupuni a pau o ka honua nei," wahi a ua Nelekona nei, "a koe wale iho ka Haku Garinevile, Wipndham, a me kekahi mau hoa e ae. Ua ike paha lakou i ka waiwai o ke kuikahi i hana ia ni, a owau, aole au ī īke. Owau ka Haku Nelekona, he hoaloha oiaio wau no ka maluhia, ahe makau ole hoi ika uwahi o ka pauda. Ano ko'u ano iho, e hoike aku au i.na kanaka o Farani, aole loa kakou i hana ino waleaku ia aupuni, a ina i manao o Farani e lawe ae i ke kulana o ka ikaika no ke pale ana mai i ka holopono o na waiwai kalepa, alaila, he ruea pono iaia ke hoike koke mai. O na kanaka a pau loa ma Farani, a pela pu no hoi me keia aina, ua makemake lakou e holopono na kalepa waiwai ana mai kekahi awa a i kekahi. Ina ua ioaa he mana oi aku ia Farani no ka hana ino ana i keia hana waiwai, ke hilinai nei no keia mau Kuhina maluna o keia kuikahi paakiki.a ua pobo wale no ka manawa o kela mau aumoku e kiai la i na moku kalepa ilok'o o ka manawa maluhia. Ina e hana ino io ia ana keia kuikahi e lakou, e waiho anei kakou aole e uhaki ae i ka maluhia no na mea ī hana ia ?" Aole i pau.