Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 24, 11 June 1881 — KAMEHAMEHA I. KA NAI AUPUNI. [ARTICLE]

KAMEHAMEHA I. KA NAI AUPUNI.

Mnmua ae o ka moke nno o Kalaniopuu i Kau Huwnii, ua haawi ae oui i koii3 aupum ia Kiwaluo, kana keiki ponoi, a me Kameh.H"»el)« he keiki nnnn ma o kona honhonau la. Haawi o Kala»iio(.iu 11 ina aina o Kau, Puna, n me Hilo iiu Kiwulao, a o na apann o Kona, Kohahu me Hiiinakua oo Kauiehameha. A i ka niike una o Kalaniopuu, hoao iho la kana keiki o Kiwal>\o e hoihoi i ke kino o komi makuakane a wuiho ma ka 14 Haie u Kea\fe" ma Honaunuu, a i o)c ia mn Kuiiua pahn. Ua hui ia aku kcis iono ia Kamehameha oiai mai ona mai Kohula mai nii Konn. Hoomaka koke iho la o KHmehinneha e lawelawe no ke pale nna n KiwaLo mai konn aina aku Holo aku 11 um me kona mau kanaka maluna o na a halawai aku la me Kiwalao mawalio ae o Kealakekua. Iko laua wa i halawai ai pane aku la o Kiwalao penei: "Auhea oe, ke koi uei keia makuukane o knua e hooumi .eau i ke kaua mawaena. Annai o k iu»i wale no ke make. Aloha ino kaua."

Alniia' hoi oku la o Kiwalao i Honaunnu, a houlule iho la e inahele i na aina iwaeiia o na'lii e niaiiHO itua e hahai mamult onn. Aka, ua h«»ohuakaeo o Keoua iu> kekahi kuuui, o hele aku la oia me koi»« p»>e a i Keomo a hoohina iho 1h i keknmo mu, me ka pepehi pu ana i Keūahi o na kanaka o Kamehameha. O ku hoomako 110 ia i ke kauo, o he mau la ke kau ana, o na'iii ma ka aoao o Kamehameho, oia o Keeaumoku, Keaweaheulu Kamanawa, Kekuhaupio, a me kona mau Ma ka aoao o Kiwalao o Kea'Hmauhili, Keoua a me kekohi poe alii e Ua aneane.e pia ka aoao o Kamehaaku ui'hmuii o wiwo '•i i' Keeaumuku, oil huli ka poino mai Kiunehameha aoao. ia iho la o īūwaUo e ka hma īkaika o Keeaumoku, | 5 auhee aku la lakou. Hoi aku la o Keo- j a noho he alii no Kau. Hoi aku la no 'hh o Keawemauhiii a noho alii maluna o Pun» me Hilo. Hooikaika iho ia o Kamehamehn ia ia ho uo kekahi manawa, alaila hoouka ka« J3 aku ia oia maluna o Keawemauhili a we Keoua, me ka manao e lilo ka moku o Hawaii nona, aole nae i hiki ma ia ha!ia ana. U« ikaika loa ke pale ana oia niau ahi a eiua. Ma keia hana ana i pakele m&Kun«hu--e ai ke ola o Kamehameha ma Pon«, Hee īho ia oia ma ia knua ana a hoi aku nia kona aoao o Hawaii. Ma ia hope iho, houniakaukau ii»o la > Kainehameha e hoouka kaua ine na'lu o Maui. Holo aku la oia me kona poe a pae i Mau?, malaila oia i hoouka ai me Kalanikupule, oi«i ua holo l!k u laiia Moi o KahekUi i Oahu, a o Kalanikupule kana keiki ka mea e noho an«. Uh houuka ia he kaua weiiweii mauka 0 lao, mi Wailuku, a ua auhee ko Maui f in e ; paapu ae ia ke kahawai i nn ku»o n ka poe make, a holo o Kaianikupuie i Oahu. Hele loa mai ta o Kamehameha i Moiokai rae ka manao « lawe ia moku-

Mahope mai nae o ko Kamehame haalele ana ia Hawau, ua hoala ia he kaua o Keawemauhih. ke alu o Hilo a me aiii o Kau. Pepehi ia iho la o Keawemauhili, a lilo o Hilo ia Keo* i ua. Hoomaka iho la o Keoua ia wa e hoouka koua maluna o na aina o Kamehameha. Ia Kamehameha e ooho ana i Molokai, lohe oia no keia haaa a Keoua, j a hoi hakalia ole uku la oia, a hoouka he ! mau kaua weliweli ma Waimea a ma Ha-! makua. Bre iho la o Keoua, a hoi aku ! la no Puna. | Mahope iki mai o ia wa, ua hoohui ae o Kaeo, kekahi alii o Kauai, laua o Ka hekili rne ka manao e hoopio ia Kamehameha. Holo aku la laua maluna ona waa.me ko laua.poe koa a pae i Molokai, mailaila aku a i Maui a hoohiki loa aku la i Hawaii, me he mea la o ka makahiki 1791 paha ia. Mawaho ae o Kohala kahi i hoouka ai i ke kaua me Kamehameha, maluna ona au waa. Hee iho la o Kahekili ma a hoi hou lakou no Maui. I keia wa hoomaka iho la o Kamehameha e kukulu i heiau nui ma Kawaihae, i mea hoalohaloha aku i kona mau akua, a ua hoolaa ia ka heiau me ke koko kanaka, aia no ka heiau e ku la maluna o Puukohola i Kawaihae a hiki i keia la. Alaila hoouna aku la o Kamehameha ia Ka ann me Namakeha, me na koa he lehulehu malalo o laua, e hoouka kaua me Keoua. He ikaika no o Keoua a he wiwo ole, aka no k®na ike he mea makehewa kona hoouka hou ana i ke kaua me Kamehameha, ua hele aku oia me kekahi mau hoa hele a haawi pio aku la oia iaia iho iloko o na lima o ka Nai Aupuni ma Kawaihae. I ka wa i pae &) ka waa o Keoua ma kahaone. eku ana o Knmehameha me na )ii a e kali ana no ko Keoua lele ana mai iuka. Holo kiki aku la o Keeaumoku a hopu aku la ia Keoua a pepehi ia iho la malaila a make, pela no hoi i pepehi pu ia ni kekahi o kona poe hoa hele. He hana lokoino a kohu ole keia ma ka aoao o Kamehameha ; no ka mea ua haawi mai o Keoua laia iho ma ke ano he pio, a ua hele mai aole no ke kaua, aka me ka manao ha;tl);ta me he kauwa la. I ka makahiki 1794, make o Kahekili ke alii o Maui, ma Waikiki, Oahu, kahi

i make ai. I ka make ana o keia alii ikaika, hoala hou o Kamehameha i ke kaua ia Maui, a hoio mai ia oia no io mokupuni, he 16,000 <ma koa ia wa. Pio ia ia na moku o Maui, a hala na mahina ekolu holo naai la ti«e na waa he lehuiehu wale noOahu. ia wa haalele iho ia kekahi o na aiihikaua o Kamehameha, oia o Kaiana, a hui pu ne ia oia me Kalanikupule e kue ia Kamehameha a e paie iaia mai luua aku o Oahu. Ua hoouka ia ke kaua mauka o Nuuanu, a ua pepehi ia o Kaiana mt kekahi o>au kanaka he ekolu haneri. Auhee aku h o Kalanikupule me kona poe a holo i ke kuahiwi. Peia i iiio ai o Hawaii, na moku o Maui a me Molokai a me Oaho mal ilo o ka mana o Kamehameha. lioko o ka makahiki hookahi ma ia hope iho ua noonoo nui o Kamehameha no ka hoouka ana aku ike kaua maluua o ko Kauai. Hoomaka iho la oia e i moku ma Honoiuiu, i moku nona e hele ai a kaua me ko Kauai poe. Hiki mai ia he ia wa no ko Namakeha kipiana ma Hawaii, a hoi hou aku la o Kamehameha iiaiia no ka hoomaiu ana ia aupuni. Ua hoao no oia e iawe pio ia Kauai, aoie nae i hiki, no ka halawai ana me na uiia poino oka mai ahuiau inawaena o kona poe koa. A he mau makahiki nae mahope roai uf holo mai ka moi opio o Kauai, oia o Kaumuaiii a haawi mai la i kona moku- | puni no ke aupuui o Kanaehameha. Iloko o kana mau hana a pau ua ko* kua nui ia o Kamehameha me na kuk* aua a me na aiakai ana o na haoie kauiana eiua oia wa, oia o Olohana a me Huakini.