Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 28, 9 July 1881 — Na Misiona. [ARTICLE]

Na Misiona.

Helu 51. Mesiko. Naoa i ka paUpaU aina ia Amenka akao i Aia o Mrsiko m* ka hema mawaeoa o oa !lafiital6° me 27 ° paha. Koo» are& 800,- | 000 miie kuea. He 10.000 000, paha ka nui o ua kanaka j i keia maoawa. Nai ka huii aoa i akaka | kahi i heie mas ai oa kimaaina mui. Ma ka manao aoa, no Aaia mat no. mai ; ke komohana akau o Kioa mai. i Na Hona ka poe mua. Na Agetesa ka looa o kekahi poe mua. He poe naauao Ukou. Ao!e i maopopo iea ke ano ooa kanaka mamua aku o ka mak 1519. j Ma ia makahiki, ua puka ilaila Heaenanido Cortes he iuna koa panioio roe kona mau koa he 600. No Sepania mai iakou Ma ia manawa, Monetezam& ka £mfpera. Ma ka waha o Monetezuroa, he aupun £mepeire Mesiko, he 130 makahiki m&mua aku. Nana Cortes i ke aoo o ia aupuni, • o na kanaka. He aupuni ooies hook&umaha, hookauwa, hana ino i na kanaka, he aopuoi li!o ioa i ka hoomana kii. Nui waie na akua kii, na iaakini kii, na kuahu kii kahi i mohai ia ai na kanaka, na pio he nui waie. Paa ka manao o Cortes e hoopau i ka hoomana kii, a e kukuiu i ka hoomaaa katoiika. Ka hoomaka koke no ia oke kaua Uuku Ua kona poe koa, akamai ioa nae i ke kaua. Nui wale na koa o Mesiko, hemahema nae i ke kaua. ikaika ioa ke kaua ma na aoao eiua, ka hae o Coter, oia ke kea o leso, ma ia no e ianakiia ai au, wahi ana. Lawe pio oia la Mooatezuma ka Moi. Hoomau no ike kaua, 8 ianakiia no. A kau oia ike kea o lesu maiuna o Mesiko, a iiio īa i aupuni hoomana katoiika, a hui ia me na aina pope e ae, maiaio ae nae o ke aupuni o Sepania 300 makBhiki ka noho ana o Mesiko malalo ae Sepania. No ke ano like o ka hoomana hou me ka hoomnna kahiko, ua ano iike nona kanaka me ke ano kahiko, ua hoopau ia nae kekahi mau hana ino loa. i Hookahi waie no hoomana iae ia, oia ka hoomana katoiika, hoomaau ia, a pepehi ia ka poe hoomana e. Ma ka makahiki 1821, ua hoopau ia ke aiii ana o Sepania i&aiuna o Mesiko. Ma ka mak 1824, ua lilo Meaiko i aupuni makaainani, oia hoi, he Kepabaiic&, ma ka niakahiki 1864 ua hele kekahi iuna koa no Auseteria o Manmiiinna a hookahi i ka £fpub<*iika, a kukuiu i £mepaira, aoia ka £mepera mua. Ku pekoie nae īa £mepaira, ma ka makahikī 1867 ua pepehi ia Manmiiiana a kukuiu hou ia ka Hepuhaiika, a ke mannei ia a hiki i keia wa. Mai ka mak 1519, a hiki i ka mak 1857, o ka hoomana katolika Waie no kai ae ia e ke aupum o Mesiko, he make ka hope o ka poe hookomo i hoomana e. a huli ma ka hoomana e. ? Ma ka mak 1557, ua hooponopono hou ia ke kumukonnwai, a hoohoio ia e noho kuikahi na hooinana a pau, ua hoopau la ke kanawai make. Hiki no ke komo ka poe karisetiano eua* nelio na misionari, na baibaia, ua hoopau ke aupuni ika hoomaeuana. Aka, na ka-! huoa pope, na bihopa pope, mau no ko Ukou | hoomaau ana, me ka pepiinam i Wa poe hoomana euanelio a hiki i keia ia. Ua oleio la he 10 miiiona ka nui o na kanaka o Mesiko. He poe iiikini, 'noie iiikini' ka hapa nui. Nui ka naaupo mamaa aku, hapa ioa na kula, aka, mamua iki aku nei, ua hoaia ka Peresidena laareza ina kula. Mt ka mak&hiki 1875, 8,103 kula e kela, o keia ano, 1,632.436 haamana'. He mau kuU nui kekahi, & kāuiana kekahi poe no ka naauao. Hoio hoi na haumana naauao a pau ma Mesiko. Ke o!a nei oia maiioko m&i o ka pouii, a e komo ana iloko o ka malam^Uma. M& ke kaua ana o Amenka Hui me Me* siko ma ka makahiki 1847, ua hookomo ia na baibai& mai&iia. Nui ka makemake o na katolika baibaia, ak«, hoomaau ioa na kahuna katoiika i ka poe heluheia i ka baibaU, a hooikaika ioa e kip&ka aka i k& baib>U inoi Mesiko aku, aole nae i hiki. Mahope o ka &e ana o ke aupum e kuikahi like nai hoomana, qi aim na ekaleaia oe q& aha rois onan euaneiio & hoouna i na kumu, ioa k«huaa, in& mistonan euaoeho iiaila. M& ko Ukou ao aoa, hooik&ika ana, hoomanawanui ana iwaeoa oa& mea keake& he nui waie, ua noi ka poe i ae i k& hoom&n& k&r*setiaoo euanelio 250,006 ka aui. Nai e& ek&lesi& eaaneiio i kukuiu la t ma Mesiko a peoi. He 10,000 hoahanau. Makauk&u & m&kemake n& kanaka he nui waie e h&aUU i , ka »mo kaloiika, e huli ma ka ao&o eu&- , oeiio. Mak&u nae ioa kahuna pope hoom&LU. ; Ak&, nui k& poe m&k&u ole i k& hoom&au i& Holi mai 00. Ke hoie pono oei ka euaneiio ma lleeiko. [ 6 h&aoll k«kou & e hoom&u i k& pa|e so im oiilkMUi i k(M maUiU, i huii koke U- , kea. : 1.

Ke Avpaat * me I» Ab«i«». Eia« met i po»o k* kai mia ». »* ka book«&wa!t ole i» ki Aapooi • ieso Krtfto r be mea ooko » mamaa, me be hot oakeke f«, be bQ« liilii !om. E iilo iot dm it i stet oui. M* ke tkt ta e lilo ai, i mem ooi? Ma ke ahonoi o ki poe e kakala aai. Ua bele os roiston*n mu& i Kthiti ma ka m&kv | bīwī 1196, be poe hoomaoa kii oa Ui, na km- | Dsk& a pea, »oh< oet poao hooleihi. Hooaoaki oa a»isīon»ri e ao i na kao«k» |oo ke o!« ma • leso li. Han* iakea a pea 10& makahiki he 15. Aohe haa hookahi» I Heaha ka pooo? fi hwlele «aei īa lakoo? Aolf, e maa ke ahonai, hooikaike. hoa no lakoo, a mahope iho, loaa hookahi hu» ka hoomaka no ia o ka hoohoa aoa i na hua, a hookahuli ia ka hoomanakii, a lilo kaoaka i poe hoomana ia lehoni. A loaa mai na hoahaoao he 20 paha kaawoi. Hele mai oa misionari maa i keia paeaina ma ka makahik» 1820. Paa loa kanaka ia wa ika naaupo. Aole ike īke Akaa. Aohe mea pono hookahi. Hihia loa na kanaka, Pau ik* holo ke pule oa misioaari. Hoomaka nae eao la iakou. Haoa oo me ke ahooui. A hala na makahiki elima, ioaa kekahi hua hoosabi, a iilo ja hua hookahi i roea noi, i 50,000. (Ja paa me ka nui i ka make, 5.000 paha ke koena. Ma ke aha e mahuahua hou ai? Ma ka mauna paha o ke ahonui. Teluqu ma ka hema o Hineiiu. Ua hoomaka ia ka hana misionari malaiia, ma ka makahiki 1805. Hana oo oa misioaari he 30 makahiki mamua o ka loaa ana mai •ka hua hookahi. Aole nae ipaupau aho na misioaari. Me ia hua hookahi ka hooikaika ana, &. mahuahua ka poe hali mai. Nui loa na hoahanau ma Teluqu i keia wa. Ma kahi e ae ma Hioedu, he kula nui kai kukulu ia, nui na haumana, he haie kula nui a maikai kai hana ia. Mahope iho he makani nui. he cycione kai hoohiolo ia hale, a iuku i na kanaka he 35,000. Make no na misionari. Aka, uoie i haalele ia wahi. Ua kukulu hou ka hale kuia, a he kuia kaulana loa ia i keia manawa. £ mau ke ahonui. He misionari hou ma Hinedu. Ua hoomaka ia ma ka makehiki 1840. Hoku Mehameha kona inoa. Hooikaika na misionari ma ke ao ana i na kanaka a hala na makahiki he 22. iJuku ioa kahi hua. Ane hoohoio ka aha misionari e hoopau ia mi« siona. Hoole nae kekahi misionari. Aia oia ma Amerika ia wa, e imi ana i ka ikaika. Paa kona manao e boi aku. a hana hou no. Pane ka aha misionari. Ina hoi aku oe, e hoouna aku makou i kekahi kanaka mahope ou, e kanu ia oe. Ma ko iakou manao, he mea make hewa kooa hoi ana e haoa hou malaila. Ua hoi aku na misioanari nei. Ua hooikaika hou ma ka hoohuh ana i na pegana ma ia wahi. Ama ka makahiki 1865, ua kukuiu īa he ekafesia me na lala ewalu, ma ka makahiki 1863, ua 148 na lala. Ma ka niakahiki 1872 ua 1,754 na iala, ma ka makahiki 1878, ua 12,564 na iaia o ia ekaiesia. Ua oi ioa aku paha i keia mak 1851, ka hua ia o ka mau ana o ke ahonui. Ouiana. Aia no h ma ke komohana akau o Berazila, lat akau 6 ° Nui na lahui inikini malaila, he miaiona no maiaila, ua noho kekahi misionari he 40 makahiki me ka hooikaika e hoonaauao i na inikini. Mahopeo na makahiki eiima, ua ioaa kekahi poe i huli mai. Hooikaika na misionari ma ke ao ana i na olelo inikini, he mau oielo paakiki. Ua loaa no nae me ke ahonui, a oa unuhi iakou i ka baibala ma ka oleio mikiai. Ua ao ia lakou i ka heluhelu Ua heluhelu no kekahi poe i kekahi mau hapa oka ba\bala. Nui ka poe i ala mai a imi ikaika i ke aupuni o ka iani. Hele mai kekahi poe mai kahi looihi mai, a noho loihi ma kahi ona raisiooari. Huli mai iakou, a hookomo la iloko o ka ekalesia, a boi aku i ko iakou wahi e ao aku ī na hoa Aia mai ka makemake oui i kumu e ooho pu me iakoa. Hoolohe oa misionari a booooa aku i kumo, mahope nae o oa makahiki nui ekoio. He 16 la i hele ai ke kama j paka ia wahi. • Loaa 200 kaoaka ma ia kaahale, lohe oae ko na wahi e ae, a heie koke mai, a hiki i ka 800. Hoomaka koke ke kumu eao ia lakou. Lilo ike ae aoa i keia la i keia ia. Ua ! hana ia he baie oui. Hiki ke komo 900 ha< omaoa a oi. Mahaahaa ka poe hele mai | mai kahi e mai, he ami ia a omi komama- | ha ia ma ke aiaoai. | Nui ka makemake eaoiama ka ke Akaa \ olelo. Hali oat nai. | Ika paka aaa oke kekahi miaionan ka< (huoapole malaila, mahope o kekahi mau malama, oui ka poe e kali aoe e bapetizo >a. He poe oaaopo Ukoo aamn, e ooho boi« kao aoa me ka mare ole. Ma ke ao ia oae. aa ike, ua hoopaaoaaa i ka pale a ka Haku i oa kaoawai he 10 me kekahl hapa o ka ke | Akua Olelo. Ua hoepau ika eoho, oa ae « 5 marc a ooho pooo. | Ua ae • haoai īka bkoa kama, a e ko- | kolo i halepale oo lakoa. | Ua bapeti» ia 1500. a hookomo ia īioko oka ekaieaia. Aole oae i paa, oa iohe ia. Nui ka poe iaikioi ma aa wihi eae « makemake aoa • iohe ika ke Akoa Olok ka ioaa oa koma. Naoi ka aaaa © ka ka Akaa Oieie. ke bai pa ia m» ka Übao«

moiele. E so»o ke aboosi ma k» haoa aoa ! i m mea e oia ai. Aoie ī p«a. ♦ Hamaa • fco makoo hoea boa aoa ako, j e hoopaa i* aoa ka ho«m*iu ana a e hoo- I mao ia aka aea ka holoheio aaa ooa moka [ holo pili aioa o kakoa. M» ka Po*ha iho | oei ua hoekao la kekahi poe e ka Papa Ola | e hoi aku ou ka lakou mau home«- £ pooo | e bopm*ikai kakoa ika Mea M*o* Loa no | Kooa hoopakele aaa m kakoo kakaikahi. | il2 ahiahi Poalima oka pale i hala, i j hoeo hoa ia ai e ho-a ke kukui gas o ka ha | ie hou o kelii Keeiikolani, oa k* ooa mUi j ooa o Kala a he o&oi maoli no hoi ke naoa : aku i oa hiohiooa o ka haie. Mi ka lulu kokua o ka luakini o Kaumapiii ike Sabati i hala, ua hoike ia mai ka huioa i loaa he $2*130. Ua koho ia ena ; hoahanau he 31,00 o pohaku uwinihapa me j 83 pahu puna na lakoa e haawi makana ae | ika luakini. Ua noi ia mai makou e hoi- I ke ae ike aloha, ka mahalo ame na hoo- \ maikai ana aua ekaieaia ia ika poe a pau { i haawi ae i koiakou iokomaikai. '