Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 36, 3 September 1881 — Page 1

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Malialani Cabaniss
This work is dedicated to:  Hawaiinuiakea School of Hawaiian Knowledge

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XX.  HELU 36.         POANO, SEPATEMABA 3, 1881.   NA HELU A PAU 1031.

 

KA NUPEPA

Kuokoa me ka Au Okoa

I HUIIA.

NA OLELO HOOLAHA:--O na Olelo Hoolaha he 10 laina kakau lima, he Hookahi Dala no ka puka mua ana; elua puka ana, he $1.50; no hookahi mahina, he $2.00.

NA KANIKAU A ME NA MELE:  He 10 Keneta ka uku no ka lalani hookahi, ua like me $1.00 no 10 lalani.

HOOLAHA MAU:  E hoomanao na makamaka a e hookomo mai i na olelo hoolaha mamua ae o ke awakea Poaha, i ole e kaukai ia aku a kekahi pule ae.

            E hoomanao e na lehulehu, aole e hoopuka kekahi Olelo Hoolaha, Kanikau a me ke Mele ke ole e hookaa mua ia mai ka uku.

            E hoouna pololei mai i na leta i ka Nupepa Kuokoa.

 

MR. HALLANBECK (HALANIBEKA.)

            Eia iwaena o kakou nei keia haole, e lawelawe nei i ka hana hoohulihuli i ka poe i loohia ia me na palapu o na hana hewa, iwaena o na haole a me na makamaka Hawaii.

            I ka po mua loa o kona wehe ana i kana haiolelo, ua hai mai oia i kona moolelo walohia, a nolaila, he mea pono e hoike ia kekahi hapa o kona moolelo, i ike mai ai na makamaka opio i kona hakaka ana me na hoowalewale o keia noho ana.

            "Ua hanauia au ma kae o ka muliwai nani o Hudesona, mai waena mai o kekahi ohaka haipule.  O ko'u mau makua he mau makua haipule, a ua aoia au e ko'u makuahine haipule, a ua aoia au e ko'u makuahine haipule e kukuli a e pule, i kou wa e hoi ae e moe.

            "Hiki mai la ka manawa e haalele ai au i kuu home a me na makua aloha, a hele aku la i ke kulanakauhale o Nu Ioka.  A i ka la a'u i haalele ai i kuu home, kukuli iho la au imua o kuu makuahine, kau mai la kona lima aloha maluna o kuu poo, a hoopuka mai la oia i keia mau olelo aloha: E kuu keiki aloha, ia oe e hele aku ai mai kou home aku, a oiai oe iwaena o kela kulanakauhale nui, mai haalele oe i ka hele ana i ke Kula Sabati a me ka halepule.  Ae aku la au imua o kuu makuahine aloha, me kuu hoohiki aku, e hooko au i kana mau kauoha a pau.

            "I kuu wa i hiki ai i Nu Ioka, i na Sabati mua o ko'u noho ana, ua malama no au i ke kauoha a kuu makuahine ma ko'u hele ana i ke Kula Sabati.  A i kekahi ahiahi Sabati, hele mai la kekahi makamaka opio o'u a kono mai la ia'u e hele i koka club room (he wahi rumi i hoolakoia me na mea ai a me na waiona); i kinohi, ua hoole aku au, aka, ua koi ikaika mai oia ia'u; a no ka nawaliwali o ko'u manao, ua ae aku la au, a hele aku la maua.  A ia ahiahi ka mua loa o ka pa ana o ka waiona i kuu mau lehelehe, aole oia wale no, aka, ua uhaki au i ka hoohiki a'u i hoohiki ai i kuu makuahine aloha, mamua o kuu haalele ana i kuu home.  A ia'u i hoi mai ai i ko'u rumi i kela po, auwe!  kau mai la na olelo aloha a kuu makuahine imua o ko'u alo, kulou iho la au a hoohiki aku la imua o ka Mea Mana Loa, aole au e hoopa hou i kekahi kulu o ka waiona ma ko'u mau lehelehe.  Aka, ua malama anei au ia hoohiki a'u?  Aole!  aole!  Oiai, i ka hala ana ae o kekahi mau pule, ua inu hou no au; a mai ia manawa mai, ua inu aku la au, a ua lilo au he hoa no ke club room.

            "Hala ae la kekahi manawa, a i ka M.H. 1874, ua ala ae la he poe wahine haipule i kapaia ka "Hui Kerusade o na wahine haipule;" he poe wahine aloha keia, a e hele mau ana lakou iloko o na hale inu waiona e hoopakele i na kanaka mai keia enemi nui o ke ao nei.

            "A i kekahi ahiahi, oiai au e ku ana a me kekahi makamaka opio o'u ma ke alo o ke pakaukau kuai waiona, a oiai e paa ana ma ko maua mau lima ke kiaha i piha me ka wai hoomalule kino, kau ana he lima maluna o ko'u poohiwi; huli ino ae la au.  aia hoi, he lede e ku mai ana.  Nana mai la oia ia'u me na maka aloha, a pane mai la oia:  'E ke kanaka opio, mai inu oe i keia mea, mahope oe poino.'  Hoolei aku la au i ke kiaha mai kuu lima aku, a hai aku la au imua ona, aole au e hoopa hou i kekahi kulu o ka waiona.  Aka e kuu mau makamaka, aole au i malama i kela hoohiki a'u imua o kela lede; no ka mea, i kekahi ahiahi ae, ua loaa hou iho la no au i ua lede nei e inu hou ano no; he mea e kuu hilahila, oiai, aole au i malama i kuu hoohiki.  Pane hou mai la no ua lede nei e like me mamua.  A no kuu manao e pakele mai keia moonihoawa o ka make, ua haalele iho la au i ke kulanakauhale o Nu Ioka, a hele aku la ma ke komohana i ke kulanakauhale o Kikako.

            "A no na mahine ewalu ko'u hoopaa hou ole ana i kekahi kulu o ka waiona, aka nae, ua ku au maluna iho o ko'u ikaika, aole hoi au i hilinai maluna o ka lokomaikai o ke Akua; a o ka hopena oia ku ana a'u maluna o ko'u ikaika, ua haule hou aku la au.  A i ka aneane ana e hala o na makahiki ekolu o ko'u hoomau ana ma ka inu waiona, ua aneane loa au e ku ma kae o ka luakupapau o ke kanaka inu waiona.

            'A i kekahi la, ua hele aku la au i kekahi halawai haipule i malamaia e kekahi poe haipule; a i ka pau ana o ka halawai, ua hele mai la kekahi wahine a kamailio oluolu mai la ia'u.  Ninau mai la oia ia'u, Heaha la kou mea i haalulu ai?  Pane aku la au, e haawi mai i kiaha rama no'u a make au.  Wehe ae la oia i ka Baibala, a heluhelu mai la oia ia'u i keia mau olelo, "O ka mea hele mai i O'u nei, aole au e kipaku iaia."  Pane aku la au, aole no'u kela olelo, no ka mea, ua hewa loa au.  Wehe hou ae la oia i ka Baibala a heluhelu mai la i keia mau olelo:  "O ka mea makewai la, e hele mai oia e lawe wale i ka wai o ke Ola me ke kumukuai ole."  O!  E kuu mau makamaka, ua komo kela mau olelo iloko, iloko lilo loa o kuu puuwai; a ma ia wahi ua kukuli iho la au a pule aku la i ke Akua e lawe aku i ko'u mau hewa a pau.  A ua pii aku la ka'u pule a hiki i ka Nohoalii aloha o ka Makua, a ua kala mai la oia i ko'u mau hewa.

            "A ia manawa, ua lalau aku la au i ka peni a kakau aku la i kuu mau makua, e hai aku ana, ua hoopakele ia au ma ke aloha o ke Akua.  Ua loaa mai la ka pane mai kuu makuakane mai, e hai mai ana i kona hauoli, me kona hai ana mai nae, he lono kaumaha kana e hai mai ana, ua hala kuu makuahine aloha ma kela aoao o ka muliwai eleele o ka make.  Auwe kuu makuahine aloha, ina he mea hiki ia'u ke lawe i keia honua holookoa a kuai aku no ka uhane o kuu makuahine; i hoi hou mai ai oia a hoopuka mai i keia mau olelo: 'E kuu keiki ua kala aku au ia oe.

            "Hoi aku la au i ka home.  a ia'u i lele iho ai mai luna iho o ke kaa, ua apo mai la kuu makuakane i kuu a-i a huli ae la i ka lani a hoomaikai aku la i ke Akua, no ka hoi ana mai o ke keiki auwana.  Hoi aku la maua i ka home, aka, aole ia he home hou no'u.  No ka mea, ua hala kuu makuahine aloha.  Ninau aku la au i kuu makuakane, heaha la na olelo hope loa a kuu makuahine mamua iho o kona haalele ana i keia ola ana.  Eia kana mau olelo: 'Mai hoopoina i ka pule no Matina Lutela (oia ko'u inoa).'  Helelei mai la na waimaka mai ko'u mau papalina mai.  A i kekahi la ae, ua hele aku la au e ike i ka ilina kahi i kanuia ai o kuu mauahine; a ia'u e ku ana malaila, kukuli iho la au a hoohiki aku la ma kae o ka luakupapau, E like me ka loihi o ko'u ola ana, pela au e hele ai ma ka papalina o ka Honua, a e hai aku i o'u mau hoa kanaka no ke aloha o Iesu Kristo, no kona hoopakele ana mai ia'u mai ka make mau loa; a no ia kumu, ua hiki mai nei au imua o oukoou e hai aku i ke aloha o Iesu."

            He nui aku no na mea i koe i paa ole ia'u i ke kakauia, aka, ua lawe mai au i ke ano nui o kona moolelo.  Nolaila, e na makamaka opio, e hoomanao no keia moolelo walohia; a e koho no oukou, a na ke Akua e kokua ia oukou, a na ke Akua e kokua ia oukou e na kanaka opio o Hawaii.

            STEPHEN L. DESHA.

 

Haiolelo na kekahi Kaikamahine o ke Kula Sabati o Kaipuhaa, Hawaii.

Me ka mahalo:

            E oluolu oukou e hookomo iho i keia haiolelo a keia kaikamahine ma kahi kaawale o ko kakou NUPEPA KUOKOA.

            J W KAPIKO.

            Kohala, Aug. 12, 1881.

KA PONO O KARISTO.

            O Iesu Karisto ke kumu o na pono a pau, oia ka Binamu ma i lawe mai a@mai ka Hikina mai i ka MH 1820; a lulu iho la mai Hawaii a Niihau.  He oiaio, o Kamehameha ka Nui ka mea nana i hoohui i keia mau moku e kele nei i ke kai i hookahi Aupuni, aka, o ka pono o Karisto ka mea nana i hoopaa i hookahi Lahui.

            Na keia pono i lu helelei i ka noho ana Pegana, a hiolo iho la me ka hilahila pau ole na wahi lele akua i hoomomoa ia o ka wa hoomanakii.

            Ua hoaiai ae la ka pono i kona mau wailele kamahao, a ua inu kela a me keia i kona wai ono a kuhikuhima, mai ke 'lii a i ka lopa, a mai ka mea wiwo ole a ka mea makau wale.  Ua pii aku la ka pono a haalele i ke Kalaunu o Hawaii, a lilo iho la ia i Makia no ke Aupuni o Kauikeaouli i ka i ana ae:  "He Aupuni Palapala Ko'u.  o ke Kanaka Pono, o Ko'u Kanaka ia."  O ka pono ka Kaahumanu i kahiko iho ai ma keia Pae Aina, a ua lilo ia i hua mua na Hawaii ma ka manaoio.  Pela i ulu ae ai ka pono, lipolipo ka lau, aale ka pua.  paapu i na ua, a piha na Ekalesia i na wai huali o ka pono.

            Ma Kailua i Hawaii ka owaka mua ana, a me he ka-i hekili la ka hiolo o ka hoomanakii mai Hawaii a Niihau, akoia aku la e ke aumiki a kaawale ka hewa mai ko ka pono mau ipuka mai.  Ua kaikai ae la ka pono ia Hawaii iluna me he iwa la i ka la makani, e kikaha ana ma ke kulana i like me na aupuni malamalama o ka honua.  Ua like ia me ka olelo a Solomona e i nei: "Hookiekie ae la ka pono i ka Lahuikanaka, a o ka hewa ka mea e make ai."

            Na ka pono mai ke kuonoono o na kanaka a kakou e olelo nei, he kanaka waiwai o mea, ke kokoke aku la i kahi o ka ona miliona.  I waiwai la oia ia wai?  Eia; i ka pono o ka Euanelio.  Ina hala ka pono, a pahola hou ka pouli o ka hewa, mau anei kou waiwai a me ke kuonoono?  Ke i nai au, aole.

            A pehea oe e Hawaii i keia mau la?  Ke hai nei au me ka wiwo ole, ua emi oe i hope, ua koia e ke aumiki o ka hoowalewale, ua nanakee i ka Olelo a ke Akua, ua huli mai ke Akua i ka leo o na kahuhaiola e hookahe ia ana mai na punawai mai, a me ka leo o ka bele e poloai mau ana i na la Sabati a pau, e hele mai ma Kona luakini e lohe i na hua o ka pono.

            I ka nana ana i na halepule, me e ka neoneo o Ziona, emi na hoahanau, emi ke aloha, holo imua ma na hana kino, emi i hope ma na hana uhane.  Ke hookokoke nei i ke Akua ma ka lehelehe, aka o ka naau, ua mamao loa mai iaia mai.  Ua haalele i ke Akua, hooikaika mamua, palaka nae i keia wa.  Ke i mai la ka olelo penei: "He mea no ka'u ia oe, no ka mea, ua haalele oe i kou aloha i kinohi, nolaila, e hoomanao i kou wahi i haule ai."

            Pela kahi poe, ua haalele i ka pono, ua imi ma ka lealea, iloko o ka hula, e kaupaona ana i na kino me na ipo manuahi, e kupalu ana i ko lakou naau no ka la e make ai.  A pehea; e hiolo anei ka oiaio o ke Akua i ko lakou hoomoloka?  Aole loa.  O lakou ke hiolo wale e like me na hale i kukuluia maluna o ke one; he mau ipu lakou i hoomakaukauia no ka luku.  Auwe ka poe i haalele i ka pono!  No ka mea, e hele mai no o Iehova me ke ahi, a me kona mau kaa kaua, e like me ka puahiohio, a e lawe aku Oia ia lakou me ka ino makani.

            Nolaila, e na hoa Kula Sabati o'u, na haipule o Iesu, ka poe i kanikoo iloko o ka pono, a e mohala ae ana iloko o kona lokomaikai.  E ala mai kakou me ka ikaika i hui ia, na kane, na wahine a me na kamalii, a e paio me ka enemi nui e hoemi nei ia kakou i hope mai ke alanui moana e holo ana iloko o Karisto.  I hookahi manao, hookahi poohiwi, hookahi umauma ma na hana o ke Kula Sabati nei.  E hoomau a naue no imua a hiki i ka wa e hoike mai ai ke Kahuhipa Nui, loaa ia oukou ka lei nani loa, aole loa e mae.  No ka mea, e hiki mai ana ka Haku me ka umi tausani o kona poe hoano, a e hookolokolo i na mea a pau, a e hoahewa mai i ka poe aia.

            E o'u mau hoa luhi o keia mea he kula Sabati, na makamaka a me na makua o ka pono, e hookupaa ia iho ma ke aloha oiaio o ke Akua, me ke aloha o ko kakou Haku o Iesu Kristo a mau loa aku.  Amene.

 

KA ALOPEKA A ME KA MANU.

HE OLELO NANE.

            I kekahi la, lawe malu aku la kekahi manu i kekahi apana waiu paa mai loko aku o kekahi wahi hale waiho mea ai, a lele aku la maluna o ke kumulaau e ai ai.  Iaia nae e makaukau ana e ai, ike mai la ka alopeka iaia a holo koke mai la a malalo pono o kahi a ka manu e kau ana, kamailio ae la i ka nani launa ole o ka hulu o ua wahi manu nei.

            "Ke hoohiki nei au," wahi ana, "aole loa au i ike iki i kekahi manu mamua i like ke keokeo maikai o ka hulu e like me kou.  Auwe!  heaha la ia i ka mea nona kela wahi kino e onini mai la iluna.  Aka, eia wale no ko'u iini i koe, o ka lohe wale aku no i kou leo; ina i like ka maikai o kou leo me kou ano, ke manao nei au, aole hookahi manu e like pu aku me oe."

            Olioli loa iho la kahi manu i keia mau olelo maikai imua ona.  Hoekeekeu ae la ua wahi manu nei, me ka olelo pu iho, "Ka hanohano maoli ka hoi au i ka hoomaikaiia e keia leo."  Manao iho la nae ka alopeka e hoomakaukau ana e puana ae i kona leo.

            A mahope koke iho no, ua himeni io mai la ua wahi manu nei; a i kona hooko ana i keia hana, iloko no o ia sekona, ua haule aku la ka apana waiu paa mai kona waha aku

            A o keia mea ka ka alopeka i iini nui loa ai; holo ino aku la oia a alapho ae la iloko oia manawa, a holo kuku aku la, me ka aka hoohenehene ana iho iaia iho no kela wahi manu naaupo.

Manao Pili.

            O ka poe a pau e hoomahui loa ana ma na hana hoowalewale a pelo mau ana paha i kona mau hoa, he poe ia i kupono e kapa ia he poe alopeka, ka mea e ino ai ka malawaina; oiai, o ka hoowalewale, he hana ino loa kela iwaena o kakou, i ano like me ka hoomalimali; no ka mea, me na olelo pahele wale no ka mea hoowalewale e hana ai, a pela no ka mea hoomalimali; ina e puni aku oe, o kou hoka no ka hope, a i ole ia, o ka poino paha; alaila, kani kaiala aka i ka wai a ka Naulu.

            Nolaila, e makaala loa kakou i na hana o ia ano e hiki mai ana, o like auanei me kahi manu.  A no ka poe hoi e hana ana i keia ano hana, mai hana hou aku oukou, he mau hana ia e inoino ai ka nho aloha ana.

            D.K.B.

 

HE WAAPA HOOPAHU MALUNA A MALOKO O KE KAI.

            Ua hanaia mai nei e na haole akamai e Roumania, he waapa hoopahu ano hou, i hiki ke hapa i kana hana maluna a maloko o ke kai.  Ua hiki i keia waapa ke noho maloko o ke kai no 12 hora, me ka loaa ole o kekahi mea e poino ai, no 100 kapuai maloko o ka muliwai, a mai ka 700 a hiki i ka 800 kapuai maloko o ka moana.  Ua hiki ke hanaia na ano hana a pau maloko o ke kai me he mea la aia maluna o ka ilikai.  I ka wa e hooluuia ai keia waapa, ua hikiwawe loa kona luu ana me ka lohe ole ia o kekahi haukawewe o ke kai.  Ua hanaia kekahi kukui ikaika, i hiki ke ikeia no 100 kapuai a oi.  Ua like keia waapa me he waapa maoli 'la maluna o ka ilikai.

 

KA PUALI KOA O ENELANI MA WINDSOR PARK.

            Ka paikau hookahakaha o na puali koa o Enelani imua o ko lakou Moiwahine ma Windsor park, oia kekahi o na la kanaka ma Enelani i ike ia ma kona moolelo.

            Ua hoea mai he 53,000 koa i makaukau no ka hoike ana mai i ko lakou makaukau ma ka lakou oihana; no ka manawa pokole loa, ua makaukau keia puali koa imua o ke kahua.  Nolaila, ua kaena o Enelani, ua hiki iaia ke ke kahea i kona puali koa holookoa a puni o Enelani iloko o 24 hora me ka hikiwawe loa a me ka eleu, ina e hoala kipi ia ke kulanakauhale e hele mai e pale ia mau hana.

            Ua oleloia, o Geremania ke aupuni i makaukau mau me kone puali koa no keia ano haan, aka, he puali koa kona e makaukau mau ana i kela a me keia manawa, nolaila, aole i like me Enelani, oia hoi ua hookuu oia i kona puali koa aole hoi he malama mau ia lakou e like me Geremania.

            Ua hoike mai keia puali koa nui i ke eleu a me ka hikiwawe loa o ko lakou mau hapai ana i na pu a me na kiola wawae ana.  Ua alakaiia keia puali koa e ke Keiki Alii o Wale, ke Duke o Connaught, ke Duke o Cambridge.

            Ua hiki kino ae ka Moiwahine Victoria, ko kakou Moi Kalakaua; ke Hooilina Moiwahine o Perusia, ke Aliiwahine o Wale, ka Hoailina Moi o Geremania, Kenela G Woolsey a me ke Kenela nui o Rusia.

 

KRUPP A ME KANA OIHANA.

            E pono e hoomaopopo ko makou poe makamaka, i kela inoa e kau ae la maluna.  O keia inoa Krupp, oia no ka inoa o kekahi haole kaulana ma Geremania ma ka hana ana i na pu nunui a liilii, a me ka pu Kuikele a kakou i lohe ai i ka wa i kaua ai o Geremania me Farani.  Ua puni ka honua nei i na pu i hanaia e keia haole, a ua kaulana kana mau pu a me kona inoa a puni ka poepoe honua nei.  Malalo e ikeia ai ke ano o kona lawelawe ana i kana oihana.

            Ma kekahi o na leta a ke Kanikela Amerika e noho la ma Geremania imua o na poo aupuni ma Amerika, ua hoike aku oia i kona mahalo no kana mau mea i ike ai maloko o ka hale hana o keia haole; penei kana hoike:

            "Kekahi keia o na hale hana nui loa ma Geremania, He 650 eka i paa i keia hale hookahi.  O ka huina o na paahana malalo o keia haole hookahi, he 18,541.  I ka wa a keia haole (Krupp) e hele makaikai ana i ka hana ana a na paahana, a i kona wa no hoi e kaawale ai mai ka hale hana aku, aole loa e lohe ia na kamailio nui ana, na hamumumu, iwaena o na tausani paahana e lawelawe ana malalo ona.  Ua meha loa o loko o ka hale.

            "Iloko o na makahiki he 30 i hala; o Herr Krupp kekahi o na haole ilihune loa; aka, i keia wa, o kona hale hana ke kikowaena o na hana a pau ma Geremania.  Ua hookaawaleia he mau keena hoonaauao, he mau keena haipule, he mau keena noho o na kahunapule, he mau keena waiho o na lako, he mau keena puhi palaoa, he mau keena kuai bipi he mau keena pepehi bipi, he mau keenao na Kauka, he mau keena auau, e me na ano oihana kalepa a pau.--Ua lawelawe ia me ka maikai a me ka lokahi like o na mea a pau ma na hana like ole, malalo o ka hookele ana a keia haole hookahi.  Aole oia i hoonoho aku i mau hope nona, aka, nana maoli no e nana a kuhikuhi i ka mea e hana ai.  Ua aloha ia keia haole e kona mau paahana, a aole loa e lohe ia kekahi leo kaniuku mai kekahi paahana mai ona; no kona akahele a malama pono i na paahana, oia ke kumu i hoopili paa ia ai na manao aloha o na paahana iaia."

            Oia iho la ka moolelo a me ke ano o ka lawelawe ana o keia haole i kana oihana, a i kaulana ai kona inoa a puni ka honua nei.

 

KO ABERAHAMA LINEKONA WAHI I KANU IA AI.

            He mea hiki ole paha ke hoole ia ka nani a me ka maemae o ko Aberahama Linekona he, mamua o kekahi mau wahi nani e ae o Amerika.  Iloko o ka mahine o Iune i hala o keia makahiki, he lehulehu nui o na malihini a me na kamaaina i hele e makaikai i keia wahi nani, a ua kapa ia ka inoa o keia wahi o "Oak Ridge Cemetery."

            He nui loa na alanui e hiki aku ai i keia wahi mai ke kulanakauhale aku o Wasinetone.  O ka averika o na makaikai e hele mau ana i kela a me keia la o na mahine kau wela, mai ka 200 a hiki i ka 500.  O ka poe kaahele mai ke komohana mai no ke kulanakauhale.  hookahi wale no mea nui a lakou e ake ai e ike, oia no kahi wahi hoomaha hope loa o keia kanaka kaulana.

            O ka poe hele i na paina liilii ma na kuahiwi a ma na wahi uliuli, aole loa lakou i hoopoina i ka hoolilo ana i na wahi e pili koke mai ana i keia wahi, no ko lakou hooluana ana, a e ike ia no he mau kaa i hele a piha i na hinai mea ai e kamoe ae ana no keia wahi.

            Mahope iho o ka haalele ana i keia mau wahi hoonanea a koele wawae aku la no kahi wahi pokole, e loaa aku no he mau ahua a mai keia wahi aku he alanui pii e iho loa aku ai a hiki i ka hale kupapau, a i keia wa e ike ai ka mea makaikai eia ia imua pono o ka ipuka o ka hale kupapau me keia mau huaolelo, "ka hale kupapau o Oak Ridge."

            Ma ka puka komo e komo loa aku ai iloko e ku ana he kanaka kiai.  No na makahiki he loihi ka hookohu ia ana o keia kanaka i kiai a mea malama ia loko, a e nana pono hoi i ke kanaka ona a me na hana hoohaunaele maloko o keia pa.

            Ma ke komo ana aku iloko a huli ae ma ka akau, ka hale o ke kahunapule, ma keia hale e hoonani mua ia ai ka Inoa o ka Mea Mana Loa, a e kakau ia ka inoa o kela a me keia makaikai mamua o ke komo loa ana aku iloko o ke keena kahi i waihoia ai o na hana i hana ia e Aberahama mai kona wa liilii a hiki i kona wa i kanaka makua a@

            Ma keia keena he mau hiona nani ke hoohalawai ia mai ana me kou mau nanaina.  Mawaho aku o keia keena na ilina o kela a me keia hoa o Aberahama Linekona i kona wa opiopio i ike i kana mau hana maikai.

            Mai keia keena aku e komo loa aku ai iloko o ke keena i waiho ia ai ke kino make o Aberahama Linekona.  O J W Powell ka mea nana e malama nei i keia keena, a oia no hoi ka mea nana i kakau ka moolele o ka hoolewa ia ana mai Wasintona a hiki i keia wahi.

            Maloko o keia keena na kii o na poo aupuni a pau o ka honua nei, maloko o kekahi pahu aniani na mea hana a Aberahama i kona mau la opiopio, oia hoi ka mea anaaina, kana koi lipi, a me ka laau ana i oki mua ai me kana koi lipi.

            Na mea paahana a na poe kolohe nana i hoao e wawahi i keia keena a lawe aku i na ukana makamae o loko, no na makahiki he @ui i hala ae nei, kona moolelo piha i kakau ia e kona lima ponoi.

            Mawaena o na makaikai e hele mau nei i keia wahi, he heluna nui o na negero i hele mau mai kela a me keia pea o ka aina no ke kukuli a hoomaikai aku i ka inoa o Aberahama Linekona no kana mau hana aloha a maikai i hana ai no lakou.

 

KALE KULIKA,

Luna Hooiaio Palapala kuai,

MOLAKI A ME NA PALAPALA OLA ANO.

Luna Hooiaio Palapala Aelike mawaena

O na Haku a me na Kaawa.

Luna Haawi Palapala Mare.

Ma ke kihi o ke Alanui Moiwahine me Kaahumanu, kulanakauhale o Honolulu ke Kawali Pae Aina.         906 tf

 

MAIKAI KA HOI KA PAPA

A ME

KA LAAU O KOU HALE!

NO HEA LA?

KAI NO HOI NO KAHI O

WAILA MA!

Nana aku no hoi ia la

Ohi ka IO o ka Laau o Makawao

I ka ua mea hoi o ka nani

Na PAPA!  Na PAPA!

A ME

NA PONO KUKULU HALE

O NA ANO NO A PAU:

Aia ma ke kihi o na

ALANUI PAPU me MOIWAHINE

HONOLULU

MALAILA E LOAA AI

E LIKE me ka MAKEMAKE

NO KE

KUMUKUAI MAKEPONO LOA

PAPA, PAPA, PAPA,

Na Papa Huluhulu,

Na Papa Manoanoa,

Na Papa i kahiia

Na Papa Kepa,

Papa Hole Keokeo,

Papa Hole Ulaula.

NA LAAU, NA LAAU

Na Kua,

Na Kaola,

Na Aaho,

Na Molina,

Na Peapea,

Pine Huluhulu,

Pine i kahiia

NA Papa a me na Laau Ulaula?

Pili Ulaula,

Pili Keokeo,

Pani Puka,

Pani Puka Aniani,

Ipuka Aniani,

Puka Olepelepe.

PENA O NA ANO PAU

Hulu Pena mai ka Liilii a ke Nui,

Aila Pena,

Aila Hoomaloo,

Waniti, Pate.

NA LAKO O KELA A ME KEIA ANO

Na Ami Puka Hale,

Na Ami Puka Pa.

ANIANI!

Pepa Hale a me na Lihilihi.

E LOAA NO MALAILA.

PAAKAI HELU 1 O KAKAAKO me PUULOA.

No ke Dala Kuike, e loaa no na mea a pau i hai ia ae la, no ke Kumukuai Emi loa.  O na kauoha mai Hawaii a Niihau, e loaa aku no ia lakou, e hooko koke ia no ia me ka lawa pono.  E kipa nui ilaila i ike i ka oiaio.    905 tf