Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 40, 1 October 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU, &c.

VJ LOKAHI KA MJkSAO.— AKA, Bt HOOKAW WALK IHO X0 0 ' SKLEKQXA,' " ~Earl St> r,»c,n> Kk Kahoa Kaua Kaulana ma ka Lae Tarapa kaqa. KE kokokeana e pau kolakou m»u ko w«\i, oolaila, ma ka ia 7 o AperiU. ua kauoha >e U kn Hnku iNelekona i kona muu aumoku e hnnleie iho i ko Inkou kulana mau iwaho o Touhna no ke Kaiku* ono o Pula. Ma ke ahiahi nne o ua U aiu. oiai lakou e holo malie ana i ke Komohanu, tna ka U S ae, ua loa« iho la iakou i ka nm)ie a pohu hoi ka moann, ma ka la 9 ne, ua ikeia aku la ka moku kmlua Phobe ma ka> hi mamao e hoio mai ana i na aunok i, u » ke awakea loa ana ae, pa m«i la kekahi \va h> makam kolonahe mai ka Akau tnai, a laweia luai I » ka moku kialua me ka hikiwa* we i kahi a na numoku e Uno nei, me nn hae ekolu e knu nna ma kona kia, e hai mai ana, ua puka ae na aumoku kaua hui iwnho o Toulana Ma ka hoomaopopo ana ik ibu a lakou e holo nns, he mea hiki ia ke koho ia aku, o na kahakai o Aferika ko t«kou wahi e holn la, oia hoi o Aigupita. O keia lono a keia moku i lawe mai ai no na aumoku hui, haawi koke ae la ka Haku NeieWona i ke kauohn, aoie iakou e holo i ke Kaikuono o Pula no ka pokole loa o ka ma | nawa. He mra ua maopopo mua iaia, aole j e nele ana kona hui me na enemī iioko o na | hora he 4S, ina oia e pani ana i ke Kowa o | na mokupuni o Sadinia a me Babere. Ma | ka auiua U o ua U nei, aia na aumoku Beritania ke hoio hoi hope U i na mokuponi iiilii, me ko lakou inau pea e paihiihi ana i ka makani. 0 ke ano maileai o ka makani ma ka aoao o na aumoku, na ia mea i hoohikiwawe aku I ko Ukou hoio, a m& ka wanaao o ka U 10, kalewa ae U ka Haku Neiekona a me kona mau aumoku maUlo o na mokupuni luhi, a i keia wahi i paniku iho ai ka Haku Nelekona i ke Kowa akea o Sadinia. Ua maoio a e na mea ibko o na hora a pau f be wale no keia ! mau aomoku me na enemi, me ks manaoia aole i haU na aumoku hui mamua aku o na j paieua o keia kowa. Mai keia U a po, mai ia po a ao, aoke no he mau bo«ilona no k» ike ana aku i na eoemi. NoiaiU, nn keia ike ole ia aaa o oa enemi ma keia kowa ' manao ibo la ka Haku Neiekona. aoie no i - haia ke Kowa o Sa4ioia ia lakou, haa«ri ko< ; ke aku U oia i ke kauoha i kon* inau aumo* ku, a hoopiipii aku !a iakou i ke ao a me ka | po ma aa kahakai o Stsiiia no na ia ernku ; No ka ika oia ia ana o oa aumoku hu» iloko ] 0 keia mao la, haaleie īho U na aumoku Be- \ ritaoia i n* kahakai o Sisilta, a hooiho po* loiei aku la i ke kuiaoakauhaie o Paiemo 1 ko Ukou kalewa ana a« mawaho o keU kuUnakauhale, aole no he im*o hiohiona no ka ikeia aoa aku o na eeemi, noiaiU, aoie oo i haia na enemi i oa kahakai o A»gupita,; ifta aoia laieou i hoi hou iloko o Toulana r Uka me kela hoi ana mamua. aUiia, he mr« aaopopo, ua puka oa enemi ma ke Kowa o Oibtraiata, a ioa oa j>uka io lakoa mawaho

o k?ia wo*A, auhe» ia oa Adim=rol« Bcri!4Dj« » Nelekooa i kauoha aku ai e iT,!ii»iiis ! k« Ipuka o Gib»rdieta. No kf»iā hona he!(*an« o «a NVlekooa nei lioko o keia maa ia ioihi, tTi*naoae ia oia e hnokokoke aku ma na kahakai o S«pania, ajalii o ike waie aWu oia ia ,'akou ma ko 'a-lo-i mau awa ponoi, a i oie. hui aku paha ii»e k+kmh* o k<ietā rostx »crmoko m*likr o nt Ad>mir4fa e kiai ana i na kahakai o Sepaii. He eiima la mahope mai o ia manawa. ioaa iho ia kekahi moku kaiepa i ka mo«oa. a na keia (roku i hui mai i ua Neiekena nei, ua ike aku oia i na aumoku kaua hui ma ka ia 9, mawaho tki ae o ka Lae o De G*ta, a ua iohe wale nae oia, ua puka nku na aumoku hui ma ke Kowa o Gibai-a-lfta mahope roai o īa mau la. O keiā iono a ka moku kaiepa i hai aku at no na aumoku hui i ua Neiakona nei, huii xe ia oia m& ke opuupnu o kona kamaa. a pane aku ia īa Kapena Hakt me keia miu oieio: -0 keia kuiana paon," wahi a ua Nelekona nei, 4l ua kokoke ioa au e make, ke kaawaie iaa aku iakou uiai ia'u aku. 0 keia makani ino mamua mai, oia kekahi mea hoonaukiuki loa i ko'u roan*o, no ka mea. e iohi ans kakou iloko o kekahi mau la inumua o ka hiki ana aku i ke kowa." O ka pakele ana o nn aumoku kaua hui, ua hiki mai kakou i kahi i hooko ia ai o ia (nau <nea. O ka inoa hookahi o ka ilaku Neiekona, ua kau e ka weii i na aiakai o na aumoku hui, aoiee hiki ko ku aku imua o keia kanaka. CJa oi aku ka heiuna nui o na enemi i kona inau aumoku, a hiki ole no keia inau alakai ke paio aku. Oa haaieie aku na aumoku hui i na kahakai o Europa ma ka la 8 o Aperila, a e hoio ana iikou i na aie hanupanupa o ka Moana Aieianika, a o na aumoku Beritania nana e kiai ana ke Kowa o Gibaraleta, i ko lakou wa i ike aku ai ī ka puka ana mai o na aumoku hui, ua hoio aku iaiakou i ka Akau, me ka hoi oie mai i hookahi moku e hai ia Neiekona, ua puka aku iakou ma ke kowa. O na aumoku o ua Neiekona nei e holo nei i ke kowa, aoie iakou ī hiki mai liaiia a hiki waie i ka ia 30 o Apenla, a no ke ano ikaika ioa mai oka iwakani mamua, noiaiia, ua kuu iho ia ka heieuma o nn aumoku ma ke Kaikuono o lVla2ari e kokoke ana i na kahakai o Babare, no ka ohi hou ana i na lako ai a me ka wai. Ma ka Ja 5 o Mei, ua nno akakuu iki mai ia ka. makani o ke kowa. noiaiia, ma ka auina ia o ua ia aia, ua hoopuka aku la na aumoku Beritania mawaho o ke kowa, me ka manao o ka Haku Neiekona, e hui uku h oia me Adimaraia Sir John Orde me kona mau aumoku ma la mau kahakai. O kona mau lia ana peia, ua pau mua keia poe Adimarala i ka hoio i ka Akau i ka manawa i puka aku ai o na enemi. Kaiewa iho la ua Neiekona nei inawaho 0 ke kowa lioko o ua koena ia nei, a ma kekahi i« ae, kuu hou aku la ka heieuma o na aumoku Bentania ma ke Kaikuono o Lago, a ilaila, hui aku ia ua Neiekona nei me AdimaraU Naila, me na koa kuikawa he 1500 no ke Kaiwaenahonua. Hookohu aku ia ua Neiekona nei ia Adimaraia Sir Kiehard B»ckerton a me Campbell e kiai iaua i ke Kaiwaenahonua; oiai oia ma kaaa huakai hele imi i na aumoku hui. Hookohu hou aku ia no ua Neiekona nei 1 keknhi o kooa hoa'loha Adimtraia Koiinawudn m.«luna o ka mokukaua Hoyai Sovereign me na aumoku eooo, e kiai oia i ke Kowa o Gibiraieta ma ke ku ma la kulana a hiki ī kona manawa e huii hoi mai. O ke* ia kiuoha a ka Haku Neiekoni i keia Adimar>la, aoie oia i hooko, ua iike no Keia Adiroar»ia me kekahi m«u Adimaralt* maka'u waie i hoio ai i ka Akau, nka, o ka inoa nae o keia Adimarala, ua kauiana loa oia no kooa koa i ka wa i hauiehia aku ai o Nelekona iloko o ka make, a kaa iho iaia ke alakai sna o na aumoku Beritania iioko o la ia hoekahe koko weliweii. 1 ka makaukau ana o na mea a pau, kakau iho U ua Nelekona nei i keia ieta na ka Alihikaui Kiekie in« Eneiani. a e hai aku ana oia no ka puka a»a o naaumuku bu» mai ke Kaiwaenaho* niu aku, a e heluheiuia keia ieta ano nui penei: "Mokukaua Laoakila, ) "Kaikuono o L»go, > «Mei 4, ISOS ) ,% lna aoie e lohe hoo ia kahi i oaiowaie honua ai o na aomoku ha>," wahi a ua Neiekooa nei, "aiaila, o oa 1000 i pahoia «e i* makoo, be mao 1000 oiaio it, oa hala io oo na enemi i loia Komohana. loa oa haia io lokou ilaiia ma ke ano hoopoioo i kela Paoa'aau o EneUni. aiaiia, oa maoao ao, o ko'u wahi ia o km noho Ai.hikaaa ana no | keia mao aaaoko kaoa, o ka hoopekeie «e ; U loia Komohaua ou k& (ima ae o m eoe* mi. Kholo aoa au i ka it «pop< waht ; h«o a ua Nejekona iiei, *«e hoii aku » na ; «o«oho kaua hoi Aa ka «oaoa Ateianika. | He 94 moko ka noi o na euemi, a o ko'o mau wahi aomoko, he ooku haaieie ioa.

He hiki u'u ke iawe j 10 wale no mau roo ka, 3 oa waie au. e hoi iko aoa su tne 6 mau wnhi moku hou. Ua makemake loa au :na ou ; hui me Adiranrai.t C<i(spbeii a me Sir John Orde, alaila, e hlki no ia'u ke iawe hou mai i kekahi mau moku mnialo o laua; «ka. ua holo !aua ma ke ano kuhihew», nia no ka i ke awa o Kadi(& na nu maki l:rt f ho&Ma »k wabi & Uua, He me» maik'ai ia i ko'u manao, ina aia no U« kou iioko o iaiia, aka, he mea ehieha no'u ke maoaoio aku au i ka iakou olelo, ioa aia na aumoku hui i inia Komohana kahi \ ku ai i keia hon. •*Haku Nelekona." 0 na hoomimo ant a ka Haku Neiekona no n» enemi kuhi pololei ioa aku ia kona manaoana no iakou ma na mokupuni o Inia Komohana, me ka pihoihoi nui, n o ka haawi ana aku nae ī na Uauoha i koea mau aumoku } ua hana i.\ ia mea me ke akaheiea me ka oiuoiu. M unaa o kona haaieie ana īho i kem Kaikuono, hoouna mua aku ia oia i ku moku kialua holo Martin, Kapeoa R H Savage, e iawe i kana leta i ka Haku Seaforth ma Babedosa, a e hai ana na huaolelo .uawaho o ka wahi ieta, u ina aole o Kear-Adimarala Kokerana e hiki aku ilaila lioko o na ia ekoiu, ua aeia oia e wehe i keia ieta." iV!a ke k'ikahiaka o ka la 12 o Mei, haalele aku la na aumoku BeritanU : ke Kaikuono o Lago no ka iakou huakai imi i na aumoku kaua hui i ka moana Ate)anika. A e hoomanao hoi ko makou mau poe heiuhelu, he 10 wale no k<i nui o na moku maiaio o ka Haku Nelekona i keia wa, a ua manao oia, me keia mau wahi moku uuku waie no oia e huli ai a hiki i kahi e ioaa ai o na enemi a ua aa oia e kaua me ka nui o ko iakou heiuna he 24. Oiai iakou e hooiho maiie ana me ka makani maikai, ma ka la 15 kaiewa ae ia na aumoku Bentania iwaho o na mok'upuni o Madira, a aole nae he mau hoaiiona no ka ike aua aku i na enemi. Ma ke kakahiaka 0 ka ia 16, ike la aku ia kekahi moku ano-e 1 ka moana, a ma ka hoomaopopo ana i kona nno, he moku hoomakakiu keia la lakeu nei inai na enemi enai, a manao loa iho la ka Haku Neiekona, ua kokoke ioi oia mohope o na enemi i keia manawa, me kona manao paa, aia na aumoku hui i ke kulanakauhale o Bibedosa k-n i hooiuiu ai. Nolaila, haawi koke ae ia ka Haku Nelekona i ke kauoha i kona mau aumoku, a uhai aku la lakou i ka moku a iakou i manao ai> he inoku no ka enemi. Ua huki ia na pea a pau, a ua kau wale tnai no kekahi inau pea kau aoao ī kumu e nui ai o ka holo, a i ka manawa i uhi mai &ko ka po, aole no lakou i kokoke iki aku mahope o keln moku, a no ia kumu o ka na. iowale ana. hooiho pololei aku ia ua Nelekona nei i Bibedosa, a ma ka ia 30 o Mei, kalewa ae la na aumoku Beritania ma ka nuku o ke awa, a ike aku la i na mokn eono maialo o Adimara!a Kokerana, me na moku ! iawe koa ekolu, e kali ana no kona hiki aku. O ka mea mua a ua Neiekona nei i hana ; ai, o ka ninau aku ia Adimarala Kokemna, ina ua ike oia a i ole, ua iohe waie paha i kahi o na enemi i holo aku ai. CJa hoole mai oia me ka hai ana mai, ua ike oia i kekahi mok\i hookahi i kaiewa ae i ka nuku o | ke awa iloko aku nei o keia mau No- j laila, o keia huakai a lakou ilaila, ua wai-; wai ole no i ka manawa hope loa. i Iloko o ia mau la pokoie o na aumoku | malaila, ua ku mat la i ke kuianakauhaie o : Babedosa he eloa mau moku kaiepa Berita-1 nia mai lnia Komohana ma>, a na iaua i hai' mai, aia na aumoku kaua Farani a me na I moku Paniolo i na kahakai o Inia Komohana. Ua kao ka weh ma ia mau kahakai i ' keia manawa, a ua pakele mai laui mai loaa i na aumoku hui. Ua manao wale m, e kipoka ia ana paha kekahi o na kolanakau- i hale. (na aoie e hiki aku kekahi kokua iloko 0 kei* mau ia; a in* aoie e hiki io aku ana kekahi mau kokua me oa lako kaua, «laila, i iloko paha o na pule pokole waie no. ua iiio! ke Panaiaau o Inia Komohana i na enemi. | O keia mau iono i haiia mai \ ui Neleko* na nei, he mao iono oiaio ia e hiki ai ke enanaoio ia, «ia i loia Komohaoa na aumo ku bui i keia manawa. Nolaiia. baawt boa ! aku la ua Nelekona nei i ke k*uoha, e kau ' mai na koa ku>kaws he 2000 ke Kenela | 1 keia ahiahi, a e haaieie oa aumoku i keia kulanakauhaie i ke kakahiaka noi o ka la apopo. Mamua o kona haaiele aoa i keia i a«ra, kakau mua iho ia on ī keia leta na k* i Aiihikaua Kiekie ma Eneiani, a penei kana « paiapala «oa ako: *■Mokukaoa Lanakiia, ) • Babedo3a, v ; 'lone 5, iSSI. ) "U« hiki mai au i Bibedasa oet i ke ttwakea o nehioei," mhi a oa Neiekoaa nei, "i i» hoi au me fiear-Adiffiarak Kokeraoe I oaloiia o kooa mokokaoa NortheisibtTi«Bd r '

Ao!e h« fDto maoAO Wmaloa o'o i oa •orno« ka au iakou i Tobago a me Ttnnidtd» iioko o k?ia ra»u ia. CJa haawi coaritwi!e« wale m«f o Keneia Sir W Myers i kooe io* komaikai ia'u, e ukali oia i& makou me ko* na mau koa he 2,000. aole nae e hiki la'u ke hoonoho aku iaia. oo ka mea, o oa hana lokomaikai ana mai ia'u pela, he mea īa e iki ae ai i £c'o C?au «rahj a ; i keia kapahiaka makou e h&aieie ai ia Ba> bedora Qfi no faia Koenohana. f "Haku Nelekona.'' 1 kao««kaukau aoa o na mea a pau, ma ka hora 8 o ke kakahiaka o ka la 5, haalele aku ia on aumoku Bentania ia Babedosa I me kekahi makani e pi ana. he 12 mau mo- | ku noi, he 7 inoko liilii iki iho, a he 4 moku kiaiua. 1 mea e mama ai na hana a e ioaa mai ai hoi na (ono ka enemi, hoouna aku i la ka Haku Nelekona i kekahi o na moku ! hilii, me na kauoha īa Kapena Bettesworth, ! e holo pplolei aku i Tobego, malia o ike wa- ! le aku no oia i na aumoku hui iioko o ia ! awa; a hoouna hau aku ia uu ua Nelekona nei i kekahi o na moku-liilii, e holo pololei , aku i Dominica, me kekahi ieta malu ia Ke* ; neia Prevost; hoouna hou aku Ia no ua Nelekona nei ia Keoela Shipley maiuna o kt* kahi moku uuku, e hoio ma na awa kokoke ioa i Tarinidada, a e launa kamakamailio oia me na kamaaina o ia mau awa, ioa ua hiki mai ilaila na aumoku hut, a i ole, i ka inanawa hea ta lakou e hiki mai a) i ua awa ia. O keia mau moku hoomal'akiu ekolu, haalele mai ia lakou i na aumoku ma ua awakea nei, a holo pokahi aku ia iakoo ma ko lakeu kulana pakahi. Oiai keia mau moku iiilii e holo nei, o Kenela Shipley, hui iho la oia me kekahi mokukuna Amerika ī ka moana. a nana i hai mat, ua hui oia me na aumoku hui i kekahi mau la pokoie mamua iho, a e hoopii ana iakou ī Garenada, a he mea maopopo loa, aia iakou i ke Kaikuono o Paria ī keia la. Nolaila, huii hoi koke mai la keia moki a haa na aumoku Beritania e hooiho | aku ana, hai aku ia o Kenela Shjpley i na ! mea a#au e pili ana i na aumoku hui, a i | ka Ioh" ana o ua P?eIekona nei, haawi koke ae ln nin i ke kauoha i kona mau aumoku, a hoopu aku ia lakou iioko o ua po nei no ke Kaikuono o Paria. Iloko o keia ; >o a niki i ke ao ana, kalewa | kokoke ae la na aumoku Beritania he 7 mi- | \e iwaho o ke Kaikuono o Paria, a aole nae he mau hoailona no ka ike ana aku i na enemi. 0 keia lono hoopunipuni a kela kuna Amerika i oielo mai ai, aole ia he mau j hoike oiaio, he mea kamaiiio waie no ia i | ioihi ai ka manawa no na aumoku Berita- j nia e hoio hele ai, alaila, loaa he kulana paa ; loa no na eoemi e ku ai ma kahi a lakou e j ku ana. 0 na enemi i keia wa, ain no la-; kou i ka mokupuni o Matinikiu kahi i hoo- . lulu ai, a o Kapena J W Maurice nana e kiai ana ka papu Pohaku Oaimana, ua kaua . aku na enemi iaia, a ua haaiele aku oia i ka papu no na kokua ole, a o m» papu ia i keia manawa. aia malalo o ka malu o na aumoku I hui, Laweia aku nei keia lono a hiki i ka Ha« ku Seeforth ma Babedosa, a nana i hoouna < mai kekahi wiapa e huii i ka Haku Neleko- : na, a e haawi aku i kana ieta. oo na mea e ; piii ana i ka iawe pio ia ana o Pohaku Dai- i mana e na aumoku hui. Nolaila, holo mai j la keia waapa a io*a ua Nelekona nei e kaiewa ana iwaho o ke Kaikuono o Paria, haawi īa aku ia ka ieta a ka Haku Seaforth ia : NeUkona, e hai mai ana oia no ka lawe pio \ ia ana o Pohaku Dairoana, a aia ilaila oa •umoko hui kahi i hoolulu ai i keia manawa. Ua olelo mai o Kapena Maurice i ka Haku Seafortb, ua olelo aku oa mana Fa* rani iaia, e hiki mai ana ka iloko o na hora a pau he eono moku Farani a he ewalu moku Paniolo mai ke awa mai o Ferola, a ina e hiki io mai ana ia mau kokua hou, alaila, ua pikolu ia ka ikaika o na aumoku hui i ko Nelekona. No kona ike ana i ka nui hewahewa o oa aumoku kaua malalo o keia mau Adimsrala hoio wale, kakau iho ia oia i keia !eta na ka Hako Seaforth ma Babedo«a, a e hai aku anr oia i kei» mao elelo nei"O na lono i ioaa mai ia'u e pili ana no ; na aamoku wahi a u« Nelekooa nei r : "ua iulewa ae au iwaho o ke Kaikuono o j Paria, a aole nae i ikeia ako na enemi e iike me na iono i lohe waie ia mai. Aoie o'u kaoaiua oo ia mau aumoku hou mal Farola ®ai, oo ka mea, aa ike au, ina au ma keia wahī e ku ai ke ole e ioaa kekahi mau piiikia mawaho ae, alaila, aole ao i manao e ' hiki i keia mao aumoko ke bui me na moko o Vileaoa a me Garartoa ma Matinikia, ke ole au e ike aku la lakoa ma keia alahele. Aka hoi, o ka papakola la aioa o ka ikaika o oa eoemi mamoa o ko'u mau aumoku, aole; oo ia b« mea paakiki oo'u ina aole aa • ka ako aaa imoa o lakoa. He mea olelo ; «at« ae no keia, aoie aa i manao, oaao» ktia mau Adimarala kamalii o Qaiariaa a

me Vilmiui, i ke aao a k ao< a We fcao«ka cn*kua • »Nblekc.\\4. ' I oko oo o ua U oet, kauoha ae 1« Wa Hjku \*2ekona i knna miu numoku, a hooshu poio.e; nko la iakou i Pohaku Oiini4r<a u>e kekahi 'toksni nmkai e pa »na. a mn ka hr»ra 3o wmaao. kalewa ae 1« na ku Ber tsn * iwnho o ua ptpu l», « hoouna malu «ikiPlew Si>iO Nelekona i kekahi mokii kialu» e ko«no iī»ko a e na * na aku i k* kui»na ona enemi m2 mua o ka p*pu o Pohaku Oaim «na. Aole i f>ūn.