Ka Nupepa Kuokoa, Volume XX, Number 41, 8 October 1881 — MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI. KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU. &c. [ARTICLE]

MOOLELO O NA LA O KA Haku Visakauna Nelekona, KE DUKE O BERONETI.

KE KAUA ANA O NA AUMOKU KAUA BERITANIA,-A ME KO ENELANI MAU PAPU LAAU. &c.

14 LOkAlll KA MAXAO.-AKA, UK UOOKAHI walk iuo \o o - \klzko.xa; " ~Katl St. Yinc<tt(. Kc Kahua Kaua Kaui.ana ma ka Lae Tarapakaga. KA mannwa I malainaloma ae ai, ua ikehi aku |a ka papu o Pohaku Daimaim e ku ann no. n o no aumoku kuua hui « lakou i lohe 01, aote nne he wnhi hoailona o ka ike la ana aku o na enemi. Nolmin. o keia mau hoololoiahili aua o keia mau io* uo ano oie, he mea hoonaukiuki ioa m imua o ka Haku Neiekona. No ka mea, oole i maopopo iaia, o ke aiahele hea ia kana e hoio ai, a ihea ia ia e ku ui a hiki i kona hoi ana me na enemi. O Kapen i Maurice f huouna mai la oia i kekahi lono i ka Huku Nelekona, ua haalele iho na aumoku kaua hui ui Pohaku Daimana i ke ahiahi onehinei, a ua hoio aku i ka mokupuni o Garena *U me ka awiwi inn. O keia mau iono hou i loaa mai t ka Haku Nelekona, aole e hiki iaia ke kali loihi i keiaawa no kekahi mau mea e ae, ma ka hora 10 o ua kakahiaka nei, haawi htu ae ia ka Haku Neiekona i ke kauoha i kona mau aumoku, a haaiele aku ia lakou i keia awa, me ka hoopiī malieana me kekahi mak*ni mukai mamua mai. iloko o ua ia nei nei a po. mai ia po a hiki i ka hora S o ke kakahiaka o kekahi ia ae, kalewa ae ia na aumoku Beritama iwaho o Garenada ma ka la 9 o iune, a aoie nae he mau hoailona no ka īke ana aku i na enemi, a he mau mea ku keia i na manao eiaikai oie imun o ka Haku N«ieiiona, no Wa mea, aoie no i maopopo »ia kona alahele e hoio hou aku ai. oolaila. ma ua kakahiaka nei, hoouna mai U o Keoela Prerost i ka lono i ka Haku Neiekona, a e hai mai an« oia, ua maalo ae ma keia awa na aumoka kaua hui i ka la inehinei, a e hoio ana lakou i ka akau o ka mokupuni o Oominiea, a he mea maopopo, *oie o lakou awa e ae e komo ai, aka, o ka mokupum waie no o Mantserrat, a i o!e, ma ke Kaikuono o St John. 0 keia 1000 hou i hai ia mai i ka Haku Nelekooa no na «neini, ua haawi hou ae la «n* i ke kauoha i kona mau aumoku, a han!He aku U lakou i keia awa me ka hoopu malie ana imua o ka makani. Ma ka auia o kekaiu ia ae, kaaio ae la oa auoio* Wu Beritania ma ka aoao hema o ka mokopuu» o Aotigtia, a liaiU, hopu pio la iho !a kekahi moku kilepa $ep*nia e hulī hoi ana 00 kona aupum me k* piba » ka ukana o n« •ko kaua, Ua laweia »a mea a pau, a koekuoU aku la ka inoku me ka hoopomo a ke ok o na kanaka. Ma ka U ! I o looe, kaalo ae I» q«p au> moku Hentauta he 15 m»le iwaho o k« «okupuoi o MontserTat, a aoie jno he mau ho> •ilona oo ka ike ana aku i na enemi. oolai» U. hoololi btm ae la ka H.ku Neiekona i kona enanao mua, a hooiho pololei aku la i ko Kaikuoao o St. John, a ku aku U ua au* «uoku Beriunia i ua kaikuono la ma ke ahi•hi o ka U 12, a aole oo he mau hoailona oo ka ike ana aku i na enemi, ooUila, iloko o keia miu la o ka holo wala ana o ua Ne*

\ iekooa nei, maoao iho !a oi«, oa hialele mai ' oa enemi i ke P«n«Uta o Inia Komohana, nolail», haawi ae li oia i ke kauoha i ni ; koa kaikawa nalalo o Keneli Sir \V Mver, ' a hooiele la aku !a lakou ma ke-koena o ua \ ia aia* j Noho iho la ga Neiekooa nei i keia awa 1 no ke kah aoa i kekahi mau lono hou no na : eneeni, no ka mea, aole i ike ia ke alaheie a : na enemi \ holo aku ai, malia paha, ua haa- : leie mai iakou i na kahakaio Inia Komoha- | na no ko lakoo awa mua t No mai ai, no[laila, ab lla lllki oleiaia ke kolo hou aku i ' alahele hou, ua ku iki iho oia i keia awa no na ia pokoie, e kakau aku i na hoike o kona ; rnau aumoku i ke Keena Kaua o Eoeiani, a oiai ioko mai o ia mau leta, e heluheiu it* i keia paiapaia a Neiekona i hoouna aku ai : na ke Keiki Aiii ke Duke o Kalalena, kona 1 hoa'ioha o ka wa kamalii, no na mea e piii | ana no na aumoku hui penei: "Ua iohe wale paha oe i ka moolelo o ko'u mau aumoku a me a'u iho ma keia huakai e ka Mea Kiekie, no ko'u halawai oie ana me na aumoku hui a me ko iakou naiowaie honua ana, mamuii o na lono oiaio oie i loaa mai īa'u, ina ia ua hui au me iaI kou ma ke Kaikuooo o Feroia i ka wa a lakou e hoopuka mai ai, ma kahi i hoouka ai o Adimaraia Kodene i ke kaua ne Adimamaraia De Grasse. Aole o'u mau manaoiana ua haalele mai iakou i ke Panaiaau nei no Europa no ko makou huii aku ia iakou, aka, i ka manawa a'u e hooholo ioa ai i ko'u manao, aiaiia, o ke Kowa o Gibaraieta kahi a'u e ku ai me ka neea ole aku, ke maopopo pono ia'u ka pakeie o ko kakou i Panaiaau, a me na moku kalepa e ku nei | he 200 a oi i piha me ke kopaa. Ua ike aku inakou he 200 miie ma ke koinohana ae o ka mokupuni o Madeira, i kekahi moku e kalewa ana, a'u hoi i manao ai, he moku Farani keia e kiai nei ia makou no eiua | ia. O kona nalowale ana i ka ia inehinei, ua manao au, ua hai aku oia i ka mea hou 0 kona hoomaknleiu ana ia makou ia Vilenua a me Garavina, a noiaila, ua wikiwiki koke iakou i ka haaieie ana mai i keia mau kahakai." lioko o na ia ewaiu o ka Haku Neiekona e noho nei i keia awa, aohe no i iohe ia kekahi mau lono e pili ana no na aumoku hui, a noiaiia, ua kauoha ae ia ka Haku Neiekona i kona mau aumoku a haalele aku la hkou i keia mau kahakai no ka huii hoi ana 1 ke Kaiwaenehonua. 1 kekahi la, kahea ae la ua Neiekona nei i na Kapena o kona mau auinoku, a akoakoa ae ia iakou maiunn ' 0 kona mokukaua Lanakiia. O na mea hana nui i hana īa maiuna o keia moku, oia ! no ka noonoo ana no ke awa hou aku a na enemi i komo aku ai. O kela a me keia Knpena, olelo ae la kekahi, ua huii hoi mai 1 a enemi i ke ku!anakauha)e o Babedosa a hoouka i ke kaua maiaiia, ua olelo ae hoi kekahi, ua komo aku na aumoku kaua hui iioko o Polo fiico, a mai iaila aku, hoio aku paha i lainaika a me Havana. A ina ua komo io iakou iioko o keia mau awa hope, alaiia, aohe he mau manao kanalua ana no ko iakou kaua aku ia Nova Scotia a me Newfoundland. O keia mau kamakamailio ana a na Kapena, huii ae la ua Neiekona nei a pane aku ia i kona mau Kapena i keia mau oleio: M Ua !ohe au i keia mau oielo a pau,'' wa« hi » Nelekona, » J a aole no hoi he mea hikiwawe ia ke koho aku me ke ano kuhihewa. O ka oukou mau manao kuhihewa ana a pau e pili ana no na eaemi, ua ahona au e hahoi ma ko'u manao ponoi iho, a oia hoi keia, aia na aomoku Paniolo iioko o Hava> na, a o na aomoku Farani hoi, ua hoi hou oo lakou iloko o Kadita, a i ole ia, iioko o ke awa o Toulana. Ua manao kanalua iki nae au no ke awa hope, ina aia Ukou i na kahakai o Europa i keia manawa.' O keia mau olelo a ua Neiekona nei i hai ai imua o kona mau Kapeaa, ua lokahi hou ae ia lakou raa kana mau olelo, a hoohoio ae ia, he manawa kaua wale no no keia mau aumoku i ka moana, ina eia na au moku kaua hui ma ko lakou alahele no na kahakai o Europa. No ka mea, aole e hiki ia iakou ke komo aku īloko o ke Kaiwaeoahonoa, ina aia o Ko)inawuda a me kona mau aumoku ke panī ala i ke Kowa oG - baraleta. Noiaiia, ku hou ae ia ka Haku Nelekona iiuaa a hai mai la i kona manao hope loa e pi(i ana no na enem», a oia iho keia malalo iho nei, penai: •'Me ka maikai o ka manao i ka hai ana aku ia oukou e o*u maa Kipm/'«mhi • ua Neiekona nei, *»ua hauoii au ma ko*u hoo> maopopo aaa iho, ua haalele mai na aumoku kaua hui ia Inia Komohana nei, me ka hoopoino uuku ia o kekahi wahi o ko kakou Panalaau. Ua hoohoio mua ao i ko ( u maoao naamua o ko kakoa haalele ana t ke Kaiwaeoahoooa.e holi kakou ia Ukou a hiki i ko kakou hai pu aoa he alo a he alo, i hoopao aka ai au i ka lakoa mau hana koIoh« i me lra pakaha w«Ie; a manao «ilo iho hoi lakoo, oa holo mai kakoo ma

keia huikai no ka hool iolu ans i ko kakou mau oia kīno, a me ka ieaiea hoio wale iho no i ka moana, e iike me ka naau oiuoiu ō Vilenua ame Garavim, e hoohui aku i ko . kakou Panaiaau me ka hookahe oie ia o ko ; iakou mau koko ! Ao!e ioa aa e ae pela, ina 'owaii ka mea nana e aiakai nei keia mau 1 aumoku Beritania me ka hanohano, no ka . mea, owau kekahi o na kanaka umauma | wela, a e hakaka ai a hiki i ka hopena no *ka pono ona nsea a pau. O ko'u manaoiaj n*%fltfikal ana i na wa a pau, o ko kakou hui me iakou ma keia moana. A ina io kakou e hui ana me lakoo. aiaila, 1 1S moku '■ ko'« makemake, a ua makemake ioa hoi au ina he 20 ko iakou heiuna, a e kahaha ole hoi au, ina kakou e hui ana me iakou i keia wa pokole. Aoie ioa au e hook» ana ika imi ana ia lakou a hiki i ko kakou kaua ana ! Ua manao au, ua oiioii aku ia paha iikou i ka waiho inaiie ana mai ia'u rae ka hoonioni oie, a'u hoi e hiki ai ke olelo ae ia oukou, aole 1 kahe ko kakou mau koko ma keia wahi; Hkn, aia i na kahakai o Europa kahi i punohu ai o ka uwahi pauda, a e kaii mai ana no ke kanuka koa i piha ka naau me ka wiwo oie, a e haawi mai hoi iakou ia'u 1 na hooiuoiu ana o na haawina maikai." Ua hoomau na aumoku Beritania i ke kaiewa ana iwaho o ka moan-i, a no ka loaa oie o kekahi mau iono e piii ana no na enemi, in* ka ia 16 o lune, kakau hou aku ia ua Neiekona nei i kana hoike i ka Aiihikaua Kiekie penei: "Ua kuhihewa paha au ke olelo ae, uā hoi hou na aumoku hui i ke Kniwaenahonua, a iloko no hoi o ia manawa pu, ua ioaa mai keia manao ano kuhihewa inai kekahi mai o ko'u mau Kapena i maa i ka hoio moana ana. Ua huii Jioi hou paha iakou no ke kokoke e hiki mai i ka nianawa hooiio, no ke ano omaimai o na koa a me na moku-

kaua, a oia iho ia ka paha ke ano e hiki ai ia lakou ke lawe ae i ke Panalaau, a i ole, no ka loaa ana mai ka paha o ko'u mau \vahs kokua hou ! Ina pela, inn aole e hiki ia lakou ke hooaka i wahi kaua hookahi iloko o na pule ekoiu o ko lakou hiki ana i Inia Komohann nei, alaila, aole no o lakou na koa a me na mokukaua e loaa ai o na manaolana, e hiki i ka ikaika o ia mau moku ano ole ke loaa ka hanohano iloko o ke kahua kaua. He mea kpia ua ikeia e na mea a pau, ua hoouka iho lakou i kekahi wahi kaua uuku me ka Papu o Pohaku Oaimana, he papu i nele i ni kokua mawaho ao, aa aku nei nae lakou e lawe ma ko h.kou ikaika iho, a iloko hoi o keia la, ua nele hou no lakou i keia papu, mahope iho o ke kaua ana i ke kaua waiwai ole. Olioli aku la paha ua mau Adimarala la i kn haalele ana mai i na kahakai o inia Komohana, no kn mea, o ko'u manao, ua paakiki loa ia e like me ka pohaku, a aole hoi au e hooki i ka huli ana no lakou a hiki i ko'u wa e hoona4ieue aku ai ia lakou me ka uwahi o ka pauda, ina aia lakou iloko o £uropa i keia la." Ma ka la 1S o lune, aole no 1 lohe iki la kekahi mau lono no na enemi, ma ke awakea nae o ua la a!a, hiki mai la i kahi a na moku e kalewa nei, ka mokukaua hoomakakiu Amezona, a nana i hai mai kekahi lono, oa kamailio oia me kekahi moku kiaiua i ka la inehinei, a u.i hai mai oia, ua īke oia he mau aumoku ma ka la 15, he 22 'ko lakou heluna, e hoopii maiie ana i ka Akau. I ka lohe ana o ua Nelekona nei, hoouna koke aku ln oia i ka mokukaua Martin e holo pololei i ke Kowa o Gibaraleta, a o ka moi kukaui Oecade boi i ke kuianakauhale o Lisebona. O ko Nelekona lia mau no na enemi, ua pii mahuahua ae ia ia i na wa a pau. me kona manao, e hiki mua oia i ke Kowa o Gibara!eta inamua o ke komo ana o na aumoku hui iioko o ke Kaiwaenahonua. Oiai na aumoku Beritania e hoopii milie •na me ka makani maikai, ma ka po o ka ia 11, loaa iho la na aumoku » ka pohu, a lana īho ia lakou i kahi hookahi, a oiai lakou e laana ana me ke konane o ka mahina puka iumoe, ike la aku la kekahi mea ano e e lana ana i ka m»ana. a i ke kokoke ioa ana mai, ike ia iho ia he mau apana laau moku, a me he mea ia ma ka hoomaopopo ana, he moko ua nahaha i ka moana. Noiaila. kakau iho ia oa Nelekona nei i keia mea hou maioko o kana Buke Hoomanao i keia mau huaolelo: "Maiuna o ko'u moku aioha Lanakila. ma ke aumoe o ka po olone 21, ua ike aku i au he ekoiu apana papa nunui, a'u hoi i ma- | nao ai, no na aumoku Fsrani mai. He ino loe ia a me ka hupo." | l ki hoomakm «na o ka mahim o lolai, I loaa iho ia na aumeku i ka ino, ka makini a me ka ua, ua pu-a i& kekahi mao pea, a ata hoi lakou iloko o ke ehueho o ke kaī kal i holo ai, huli ae ia ua Melekona nei.A pane ae la la Kiprm Haki. *'He ano paukiki keia wahi a kakou e hele nei,' wahiaia, "aka, aia waie no ia i ka oiuoia o ke Akoa ke aictoa mai ia kakon. Oa ike oia i kfi

mea maikii e bana ai no ni mea nawaliwiii e like me kakou." Ma ke katmhiaka eiui Poakoiu, oia ka ia . 1? o (ulii, leltewa ae la na aumoku kaua ' Beritan:a h£ 20 mile iwaho o ka Lie St. ; V r incens, a oiu pihai ana hoi ia o na mile 3.-159 a na aomoku i holo ai mai ka huakai maiuna akua .oa?a!o raai, n ua holo ia hoi e hkou he 112 mīle iioko ona hora he 24. jMaJ»i* 25 kau pono mana ke Kowa ; o Gibara!eta mamua o ka ihu o na aumoku, ' noiaila, hoopii poioiei aku ia na aumoku . Beritanta i ke kowa, me ka manao o ka Haku Nelekona e hui aku oia me Adimaraia | Koimawuda e ktai ana i ke Kowa o Gibara- | ieti, iW oia i kahi a na enemi i 1 hoio mai r\i o keia Adimaraia KoiiI nawuda me na fl|oku eooo malalo ona, i ko- ; na wa ī ike mai ai i keia mau aumoku i ka | moana e hoopii aku ana i ke kowa, kuhihe- | wa iho ia oia, o na aumoku kaua hui keia e ; hoi aku ana iioko o ke Kaiwaenahonua, nolaiia, uu holo aku la oia ika Akau me kona mau moku, a uhaki iho la oia i ke kauoha a ka Haku Nelekona i hoawi aku ai iaia, e ku oia ma ke Kowa o Gibaraleta a hiki i kona wa e huii hoi mai ai, me ka ae oie i kekahi moku e kwe ana i nn iako kaua e komo ma u?. kowa k. Ma ke kakahiaka o ka ia 29, hiki mai ia i ke kowa ka Haku Neiekona a-me kona mau aumoku, a aole nae oia i hui me Adi«. marala Kolinawuda, a aoie e hiki iaia ke lohe i na mea e pili ana no na enemi, ina aole he poe nana e kiai keia kowa, oiai oia ma kana huakai hele. Oke kokoke ana e pau na lako ai o na moku, nolaila, ua kuu iho ia ka heleuma o na moku ma na kahakai hema o Sepania, a ma ka ia 30 ae. akahi no a lele ka Haku Neiekona iuka o ka aina iloko o na makahiki elua, a penei oia i kakau iho ai maloko o kana Buke Hoomanao: u Akahi no au a iele iuka o ka aina no ka

manawu mua loa, uiai ko'u haaieie ana ia Enelani, i ka la 16 o lune, M. H 1803, a o ka hemo nna hoi o ka hehi ana o ko'u wawae ma ka papihele o ko'u moku aloha no elua makahiki, m 4 » na la ke» he umi,f„ Iloko o ke koena o ua ia nei a nn aumoku e hooili nei i na lako ai. ua haalele Hio ia lakou i keia kahakai, a kuu hou aku la ko lakou mau heleuma i ke Kaikuono o Mazari no ka wai. A oiai lakou malaila, iloko o ia miu hora pokoie, hiki mai ia ka moka kialua Temegena iloko o ke kaikuono, a nana i hai mai, aia o Adimaraia Ko#nawuda i ke Kaikuono o Biseke kahi i ku ai, a o na aumoku hui, ua kamaiiio oia me kekahi moku kalepa Amerika, a ua h'ai mai oiu, ua ike oia he mau aumoku kaua e hoopii ana i ka Akau ma na kahakai o Potugala ma ka la 22. I ka lohe ana o ua Nelekona nei, haawi koke ae la oia i ke kauoha i kona mau aumoku, a haalelp koke aku la iakou i keia kaikuono me ka hoopii malie ana ma na kahakai hema o £uropa } me ke kalewa uuku ana hoi mawaho o na % awa & pau a lakou e holo nei. Da manao ia e na mea a pau, ina aole e loaa ana na enemi nra keia mau kai, alaila, ua maoao wale ia, ua hoio iakou i na kahakai o Irelani, a ina aia iakou ilaila kahi i hele ai, aole .no e neie ko lakou hui me na aumoku Beritania e kiai ana i ke Kowa Pelekane. Hoomau aku la na aunioku i ka hoopii ana i ka Akau, a i ka hala ana o na pule elua o keia holo ana, hui iho ia ua Neieko«a «ei me ka mokukaua Niohe, he ekoiu ia koua haaieie ana aku i na aumoku kiai o ke Kowa Pelekane, a aole nae i ikeia na enemi īloko o keia mau la loihi. Hoomau hou aku ia no lakou i ka hoopii ana ī ka Akau, a ma ka ia 15 o Augate, hui aku la ka Haku Nelekona me Adimartia Konawaliaa e kiai ana i ke Kowia Peiekane, a kau aheahe mai la hoi na kuahiwi kiekie o Eneiani mamua o | na aumoku. | I ka hui ana o oa Neiekona nei me keia | Adimaraia, ua hooie mai oia, aoie i ike ia a | lohe wale ia hoi nu aumoku hui ma ka j Akao oei, a he mea hiki no hoi ia ke ike ia ] ko lakou holo an» mai no Eneiani, iqb na [ hoio io mai lakou i keia raau kahakai. O | keia hiki ana mai o ka Haku Nelekona, laj we koke la aka ia ia 1000 a hiki i Eneiani, * a nolaila» ua hoouna koke m mai la kekahi j inokn e ka Alihikaon Kiekie, e k&hea mai ! a»a i ua Nelekona nei. e huh hoi aku i ka [ aioa hanaa» a e kuu ka iohi o ke kiai paa i ana i na enemi iloko o na makahik» eiua a oi. ] O na Kapena, na niiimoku a me na koa | o kona man aumoku, hoi lokahi ae la iakou j ma o Kapena Halowela ia, nana e hal ako i | na aleio hoaiohaloha i ua Neiekona nei, no ; ko iakou pilī ana mt ia iloko o keia mau f makahiki elaa, no knna mao hana olaolu a ) me ki kaolike o ka pono i oa mea a pau. | Nolaila, mania o ka, haalele aaa mai o oa I Nelekona eei i na aeimoko, oa kaoiailie aka j ia o Kapena Haiowela ma ka hapa o na km ; & keia maa aumoku penei: "Ua nana -wale aka &u imoa," wa&i a Kapeaa Halowela, "no kea bāāhh aoa »ai

i ke alakai ani ia raakouJme fca o!uo!u, a ua, maoao hoi na Kapena, na aiiimoku a me na koa o keia mau aumoku, na ke au o ka maoawa e hele nei, e hot hou mai no oe a e alakai i kou mau aumoku o ke Kaiwaeoahonua o na U i hai» hope ae nei iioko o ka lanakila nui, uo ka pono a me ka hanohano o ko kakoa ama," / I ka pau #uuy> na h'ana ho«lohalohpi, haawi ae la ua N eleko&a nei ī kans kiaoha hope !oa, o na aumoku kaua malaloona i ua la aia, e hoi hou iakou i ke Kovva o Gibara* leta maiaio o na kauoha a Adimaraia Kohnawuda, a o Kapena Biackwood hoi, e hoio oia maluna o ka Euryalus, a e nana aku i na enemi iioko o ke awa o Tou!ana, me na kauoha iaia, ina &ia na enemi iloko o ua awa ia, e huli hoi koke ae oia i Eneiani, e hai i ka mea hou o ko lakou komo hou ana iioko • ke Kaiwaenahonua, i hiki ai ke*hooiaio ia, ua hoio maoli no o Adimarala Koiinawuda me kona mau aumoku i ka manawa i komo mai ai na aumoku kaua hui ma ke kowa. O keia mau mea a pau i hai ia aku ai, haaieie aku !a ka Haku Neiekona i kona mau aumoku aioha ma ke ahiahi o ka ia 15, a hoopii poioiei aku ia oia i na kahakai o Eneiani, a ma ke ano ahiahi o ka la 17, kuu aku la ka heieuma o ka mokukaua Lanakiia iloko o ke awa hooiulu moku o Spithead. (Aole i pau.)